Kemi pasur një kushëri që, në moshë madhore, mori një zakon të çuditshëm: kur qëllonte t’i vdiste ndonjë i afërm, ose edhe thjesht mik a i njohur, ky shkonte në kësoll dhe – në momentin e mbylljes së arkivolit – ofrohej për t’ia gozhduar kapakun (aso kohe ashtu i mbyllnin arkëmortet). E bënte këtë me pasion prej zelltari, kujdesej që asnjë goditje e rreptë çekiçi të mos i shkonte kot, nën sytë herë të përlotur e herë të habitur të së pranishmëve, që kapsalliteshin nga frika pas çdo rrapëllime. Bam bam bam – kushëriri ynë sigurohej që ta mbyllte mirë derën midis kësaj bote dhe së përtejmes. Nuk do ta kish lexuar Poen, as tmerrin e këtij të fundit se mos e varrosnin të gjallë; kushedi, me mendjen e tij, kujtonte se duke i shërbyer “vdekjes”, kjo do ta kursente edhe pak… Ishte njeri i mirë, kushëriri ynë; të gjithë ia toleronin këtë huq, por edhe nuk e përmbanin dot buzëqeshjen, kur u shfaqej fytyra e tij e shqetësuar në kësollet; gojët e liga thoshin: prit tani kur të nxjerrë çekiçin. Të përcjellët e dikujt në varr ka qenë dhe mbetet spektakël në llojin e vet, por ky yni ia shtonte spektaklit një risi, një moment gati çlirues, një performancë falas e të mirëpritur, për të gjithë të lodhurit, një provë sa atletike aq edhe ngadhënjyese, që jeta vazhdonte.
Ky kushëri – që ka kohë që ka vdekur, edhe pse nuk di kush ia ka gozhduar atij vetë arkivolin – më kujtohet sa herë që lexoj emrat e ca “të mëdhenjve” që vrapojnë të tregojnë fytyrat dhe të mbajnë fjalime me fjalë të ngadalta, sa herë që ndërron jetë ndonjë njeri i dashur për publikun: të thuash që qytetarët i kanë zgjedhur në ato poste dhe ua paguajnë rrogat, që këta të hardallosen në rolin e zëdhënësit mortor a të nekrologut-in-chief; edhe këta gati që t’ua mbyllin arkivolet të vdekurve, me goditjet shurdhuese të çekiçëve të tyre institucionalë. Edhe kur qëllon që i vdekuri të ketë qenë artist a intelektual, mendje e ndritur, talent i rrallë – por i asfiksuar nga duhma e plehut, i braktisur nga institucionet, i shmangur nga miqtë në pushtet, i ngrënë për së gjalli nga krimbat e harrimit; edhe kur qëllon që i ndieri, duke u larguar nga kjo botë, ta ketë lënë pas një qortim, sado të heshtur, për nekrologët e vet të ardhshëm; t’u ketë tundur gishtin, mbase edhe për t’u thënë: unë nuk do t’ju harroj por edhe ju mos gaboni të më harroni. Prandaj mbase nguten e dihatin edhe këta, që t’ua mbërthejnë mirë arkivolët miqve, ose për t’i tradhtuar edhe një herë në të vdekur, pasi i kanë tradhtuar për së gjalli. Mbaj mend kur njëri prej tyre, me ton dhe entuziazëm prej pionieri buzëlëpirës, thoshte në një fjalim mortor, për një ish-kolegun e vet, që u nda nga jeta gati i vdekur urie: “ai na shikon tani nga atje lart” – të thoje ti që i ndjeri nuk kish punë tjetër, veç të admironte pozat prej vodëvili të klounit mbetur gjallë këtu poshtë… Edhe pse, pas këtyre ceremonialeve dhe “të shtënave” me çekiç, unë u mësova dora-dorës të dëgjoj pastaj frikën e zhurmëtarëve se mos “ai”, i ikuri, e kish lënë mërinë e vet ende rrotull.
Pushtetin e sotëm, me gjithë obsesionin e vet për kulturën, për fasadat, për maskat, për teatrot, vështirë të mos e lexosh edhe si kult të vdekjes; gjakim i mbrapshtë për t’i përcjellë në varr e për t’i kallur në dhé të gjithë ata, para të cilëve pushtetarët ndihen në faj, të turpëruar; sepse ky soj të vdekurish, të gjithë me histori të rënda për të rrëfyer dhe akuza të hidhura të ngecura në fyt me grahmën e fundit; ky soj të vdekurish, pra, u kujtojnë atyre – quasi të gjallëve – se ç’është tradhtia, thika pas shpine, ose edhe vetëm të kthyerit e kurrizit në rrugë. Prandaj, mbase, edhe hapësira publike shungullon e dridhet nga çekiçët e tyre, madje edhe ndërtesave të llangosura rishtas u shkërmoqet e u bie suvaja e ngjitur keq; në zell satanik e sipër, këta nuk e ndalin dorën edhe kur i vdekuri në arkivol qëllon ndonjëherë më të rrallë ta hapë njërin sy ende të pafikur dhe t’ua lëshojë një vështrim të fundit mallkimtar. Bam bam bam: kjo klasë politike paskësh pasur talent të madh por edhe një hall të madh për të hequr, në ritualet e tyre varrimtare të kulturës.
© 2019, Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara. Ndalohet rreptësisht riprodhimi në media të tjera. Kundërvajtësit do të përndiqen ligjërisht.