tregim nga Saki (H H Munro), marrë nga vëllimi Reginald in Russia (1910)
përktheu Arben Dedja
Laploshka qe nga njerëzit më shpirtligj, por dhe nga më zbavitësit që kam njohur. Thosh gjëra të tmerrshme për të tjerët me aq lezet, saqë ia falje pastaj gjërat po aq të tmerrshme që molloiste pas shpinës sate. Ndonëse i urrejmë thashethemet gojëfarmake, prapë u jemi mirënjohës atyre që e bëjnë këtë për ne, dhe e bëjnë mirë. Dhe Laploshka këtë punë e bënte vërtet mirë.
Laploshka natyrisht kish një rreth të gjerë njohjeje dhe ushtronte njëfarë kujdesi në përzgjedhje, kështu që pjesa dërrmuese e këtij rrethi përbëhej nga njerëz me llogari bankare që u lejonte të pajtoheshin zemërgjerësisht me këndvështrimin e tij të njëanshëm për mikpritjen. Kësisoj, megjithëse pa mjete të bollshme jetese, Laploshka ia dilte të rronte rehat brenda të ardhurave të veta dhe akoma më rehat brenda të ardhurave të shoqërisë dashamirë.
Por ndaj të varfërve, apo atyre me burime të kufizuara financiare si puna e vetes, qëndrimi që mbante ishte ai i një ankthi tërë kujdes; dukej sikur gjithnjë e kanoste frika e thellërrënjosur se mos ndonjë e qindë shilinge, frangu, a cilado tjetër paraje në qarkullim, mund të fluturonte nga xhepi i tij drejt mikut duarthatë. Një puro dyfrangëshe ai ia ndente tërë zell një mecenati, sipas parimit “hiq keq, të gjesh mirë”, por e kam parë të spërdridhej në agoni përbetimi të rremë më mirë se të pranonte pasjen fajësuese të qoftë një kacidheje bakri, kur të gjithë rrëmonin xhepat për t’i lënë bakshishin kamarierit. Monedhën do t’ia kthenin me rastin më të parë (ai vetë do të merrte masa ndaj çdo harrese të mundshme), por ja që ndodhin edhe të papritura; le që vetë ndarja e përkohshme nga ajo peni apo su përbënte një fatkeqësi për t’u shmangur.
Njohja e kësaj dobësie zbavitëse të shkaktonte ngasjen e vazhdueshme për të lozur me frikën e Laploshkës për bujari të pavetëdijshme. Ta ftoje atë për një shëtitje me karrocë dhe të bëje sikur nuk kishe me vete paratë për biletën, apo ta trondisje duke i kërkuar një gjashtëpensësh kur ai e kish pëllëmbën plot me para argjëndi të sapomarra si kusur: këto s’qenë veç një grimë e atyre ngacmimeve bubrruese që, kur e desh rasti, t’i pëshpërishte në vesh djalli vetë. Për t’i dhënë hakun aftësisë trilluese të Laploshkës, duhet pranuar që ai gjithnjë ia dilte disi ta kalonte situatën e vështirë pa u njollosur me fjalën: “Jo”. Por vjen një çast kur zotat ia sjellin rastin në dorë gjithëkujt dhe i imi ia behu një mbrëmje dimri tek darkoja me Laploshkën në një restorant të lirë të shëtitores. (Përjashto herët kur e ftonte pasësi i një kulete të majme, Laploshka e kish zakon t’i vinte fre oreksit; në asi rastesh, ama, e linte oreksin të merrte revan). Nga fundi i darkës, pra, një mesazh deri diku urgjent më bëri të ngrihem vërtikshëm dhe, pa ua vënë veshin protestave të bashkëbiseduesit tim, t’ia kthej mizorisht: “Paguaj ti për mua; lahemi nesër”. Të nesërmen, në pikë të mëngjesit, Laploshka më gjuajti me instinkt tek ecja nëpër një rrugë që e shkelja për herë të parë. Dukej që s’kish vënë gjumë në sy.
“Më ke borxh dy franga, nga mbrëmë”, më përshëndeti me një frymë. I fola në mënyrë evazive për situatën në Portugali, që gëlonte nga trazirat. Por Laploshka më dëgjonte me atë palëndësinë e gjarpërit shurdh dhe shpejt u rikthye te subjekti i dy frangave.
“Kam frikë se do të të mbetem prapë borxh”, ia ktheva shkujdesshëm dhe brutalisht. “Në botë se e kam një aspër”. Dhe shtova, rrejshëm, “Do të më duhet të largohem për nja gjashtë muaj, a më tepër”.
Laploshka nuk foli, vetëm sytë i kërcyen paksa dhe mollëzat i morën laryshinë e një harte etnike të Ballkanit. Po atë ditë, në të perënduar, vdiq. “Arrest kardiak”, qe verdikti i mjekut, por unë, që dija më shumë, e kuptova që ai vdiq nga marazi.
Tani lindi çështja se ç’do të bëhej me dy frangat. Ta kishe vrarë Laploshkën ishte një gjë; por të uzurpoje paranë e tij të dashur donte të thosh zemërgurësi, për të cilën nuk jam i zoti. Zgjidhja e zakonshme, ajo e dhurimit të tyre të varfërve, nuk i përshtatej aspak situatës, sepse asgjë nuk do ta pikëllonte më shumë të ndjerin se një shpërdorim i këtillë. Nga ana tjetër, dorovitja e dy frangave një kamësi qe një operacion që kërkonte takt. Rrugëdalja nga këto vështirësi m’u paraqit, sidoqoftë, të dielën në vijim, teksa u përzjeva me turmën kozmopolite në hajatin e një prej kishave më në zë të Parisit. Një trastë për “të vobegtit e Monsieur le Curé” po bënte udhë me të shtyra përmes detit në dukje të padepërtueshëm njerëzor, kur një gjerman përballë meje, që mesa duket nuk desh që vlerësimi i muzikës së mrekullueshme të shëmtohej nga një pagesë e nënkuptuar, i bëri ca kritika zëlarta shokut të vet kundra kësaj bamirësie.
“Ata nuk duan para” foli; “kanë para. Nuk janë të varfër, janë kanakarë”.
Të qe vërtet ashtu, e kisha udhën të hapur. Hodha në trastë frangat e Laploshkës duke mërmëritur një bekimin për të kamurit e Monsieur le Curé.
Rreth tri javë më vonë rasti më shpuri në Vienë ku, një mbrëmje, vendosa ta gostit ca veten në një Gasthauz të përkorë, por të shkëlqyer të lagjes Vahringer. Emrat e gjellëve qenë primitive, por shnitzeli, birra dhe djathi nuk bëheshin më të mira. Gjallëria i shton myshterinjtë dhe, me përjashtim të një tryeze të vogël pranë derës, vendet qenë të zëna. Aty nga mesi i darkës qëlloi që sesi i hodha sytë nga ndenjësja e zbrazur dhe vura re që ajo nuk ishte më bosh. Duke qëmtuar në listën e gjellëve, me vëzhgimin shqyrtues të atij që kërkon më të lirën e të lirave, pashë aty Laploshkën. I hodhi një vështrim kuptimplotë pjatës sime sikur të thosh, “Janë dy frangat e mia që po ha”, dhe pastaj i hoqi sytë vrik. Siç duket të vobegtit e Monsieur le Curé paskëshin qenë vërtet të vobegët. Shnitzeli m’u lëkur në gojë, birra më dukej e vakët, emmental-in as e preka fare. E vetmja ide imja ishte t’ia mbathja sa më parë nga salla, sa më larg tryezës ku ajo gjë qe ulur dhe, tek ikja, ndjeva sytë qortimtarë të Laploshkës mbi shumën që i zgjata piccolo-s – shumë nga dy frangat e tij. Të nesërmen drekova në një restorant të shtrenjtë, ku isha i sigurt që Laploshka i gjallë nuk do të vinte kurrë këmbë për llogari të vet, duke shpresuar që edhe Laploshka i vdekur të respektonte të njëjtat caqe. Nuk u gabova, por në të dalë e gjeta duke hetuar si mos më keq listën e gjellëve varur te hyrja. Pastaj, me ngathtësi, bëri për te një bulmetore. Për herë të parë në jetë, nuk e shijova dot magjinë dhe harenë e Vienës.
Paskëtaj, në Paris apo Londër, ngado që shkoja, vazhdova të shoh plot laploshka. Kur zija vend në lozhën e një teatri, isha përherë i ndërgjegjshëm për sytë e tij që më zhbironin tinëzisht nga skutat e mugëta të galerisë. Tek kthehesha për në Klub pasditeve me shi, do ta shihja nën strehën e pamjaftueshme të portës përkundruall. Edhe kur ia lejoja vetes salltanetin modest të ndenjëses me peni në Park, zakonisht ai më rrinte përballë në një prej stolave të lirë, pa më parë kurrë në sy, por gjithnjë i ndërgjegjshëm gjer në stërhollim për praninë time. Miqtë filluan të fjalosnin për çehren time të vrarë dhe më këshilluan të heq dorë nga ca gjëra. Për vete do deshja vetëm të heq dorë nga Laploshka.
Një të diel tjetër (për Pashkë më duket, se shtypja qe më e madhe se kurrë) prapë u përzieva me luzmën që dëgjonte muzikën e kishës pariziene aq në modë, ku trasta përsëri bënte udhë me të shtyra përmes detit njerëzor. Një zonjë angleze diku prapa meje po përpiqej më kot të linte një monedhë në trastën ende larg, kështu që, me kërkesën e saj, e mora paranë për ta shpënë në destinacion. Ishte dyfrangësh. Një frymëzim më erdh papritur dhe hodha në trastë veçse sunë time, ndërsa monedhën e argjendë e rrëshqita në xhep. Ua rrëmbeva të varfërve dyfrangëshin e Laploshkës, e kush tjetër veç meje e paskësh këtë të drejtë. Tek prapësohesha, dëgjova zërin e gruas që thosh: “S’besoj që e hodhi në trastë paranë time. Parisi është dëng me të tillë njerëz!”, por unë ndjeja lehtësim në shpirt.
Tani më duhej të përballesha me detyrën delikate të dorovitjes së shumës së rifituar një pasunari që ta meritonte. I besova sërish frymëzimit të rastit dhe përsëri fati më ndihu. Një rrebesh më detyroi të futem, dy ditë më vonë, në një nga kishat historike të bregut të majtë të Senës dhe pikasa aty, duke shqyrtuar gdhendjet e vjetra në dru, baronin R., një nga njerëzit më të pasur dhe të keqveshur të Parisit. O bëhej këtë çast, o kurrë! Duke i dhënë një infleksion të fortë amerikan frëngjishtes sime që zakonisht e flisja me theks të pagabueshëm britanik, e pyeta baronin për vitin e ndërtimit, përmasat e kishës e të tjera detaje që një turist amerikan me siguri do të kërkonte t’i dinte. Me të marrë informacionin që baroni mund të më ofronte në aq pak kohë, me solemnitet i lëshova në pëllëmbë një dyfrangësh, duke e siguruar nga zemra se ishin “pour vous”, dhe u ktheva të shkoj. Baroni u step paksa, por e kapërdiu tërë sqimë situatën. Duke ecur drejt një kutize fiksuar në mur, i hodhi dy frangat e Laploshkës në të çarën e saj. Mbi kutizë qe shkruar: “Pour les pauvres de M. le Curé.”
Atë mbrëmje, në qoshkun plot njerëz të Café de la Paix, rroka vështrimin e tërthortë e ikacak të Laploshkës. Më buzëqeshi, ngriti pak kapelen dhe u zhduk. Nuk e pashë më kurrë. Në fund të fundit, paratë iu dhanë një të pasuri dhe shpirti i Laploshkës mund të prehej në paqe.