PAGESA E FRIKËS

Kur ndodhesh përballë mynxyrash si kjo që ka pllakosur Japoninë sot, vështirë t’i shpëtosh frikës – si emocion të menjëhershëm, instinktiv, atavik; por edhe si reagim pothuajse ekzistencial, të njeriut që ndihet i pafuqishëm përballë kozmosit.

Pastaj vjen një çast kur kjo frikë, e përzier me dhembshuri, mëshirë dhe përulësi, tërhiqet njëlloj si vala e tsunamit, për t’ia lënë vendin reflektimit; dhe mendja përsiatëse nuk mund të mos konstatojë se e gjithë kjo pjesëmarrje në fatkeqësi po ndërmjetësohet nga mediat.

Për publikun në Shqipëri, katastrofa japoneze është njëkohësisht larg dhe afër; larg, për shkak të distancës gjeografike, afër për shkak të distancës televizive që e anulon të parën. Në këto kushte, kur gjeometria e hapësirës zhvlerësohet nga dinamika e mediumit, spektatorit i pështjellohen mekanizmat mbrojtës dhe dramën universale të përballjes së njeriut me natyrën nis ta përjetojë si një formë të dëfrimit televiziv, të të njëjtit lloj me filmin thriller, kronikën e zezë dhe telenovelën.

Kanë vërejtur se mediat e Tiranës nuk e kanë përcjellë dot bindshëm kronikën e fatkeqësisë japoneze, madje edhe kur i kanë lënë imazhet në ekran të flasin vetë, me gjuhën e përbotshme të tmerrit. Kanë vërejtur edhe se mendësia që tradhton kjo indiferencë ndaj botës është mendësia e ngushtë e provincës, që nuk sheh dot as dëshiron të shohë përtej halleve të veta meskine ose teatrit të përditshëm të kukullave.

Këtu ka një paradoks – sa kohë që provincializmi i mediave shqiptare vjen e i kundërvihet sensacionalizmit të mediave botërore, ose atij sistemi frenetik të prodhimit dhe të shpërndarjes së informacionit që qëndron në bazë të së ashtuquajturit fshat global.

Televizioni na e sjell Japoninë më afër se, bie fjala, Macukullin ose edhe Gërdecin. Si njerëz, duam natyrshëm të bëjmë diçka më tepër sesa thjesht të frikësohemi e të prekemi, diçka më tepër sesa të ndihemi mirë, sa kohë që muri ndarës i ekranit na kujton se jemi gjallë e shëndoshë, të mbrojtur në shtëpitë tona, të rehatuar në divanet mikroborgjeze, me mullën plot dhe telekomandën në dorë. Si teleshikues, e kuptojmë se prej nesh veç kërkohet që të mos e braktisim pozicionin, ta konsumojmë lajmin si të ishte qeskë me patatina, të marrim pjesë në bëmat e fshatit global pa u larguar nga meskinitetet tona të përditshme.

Mediat në Shqipëri ende nuk e kanë arritur sofistikimin e atyre në Perëndim – për mirë dhe për keq; edhe pse dilema e të zgjedhurit midis indiferencës provinciale dhe sensacionalizmit është dilemë e rreme.

Ndërkohë, përtej Adriatikut, në Italinë fqinje, vëmendja ndaj Japonisë ka kapërcyer tashmë në trojet e histerisë. Publiku italian ka një marrëdhënie të vetën me katastrofën, e cila njëfarësoj e riprodhon kolektivisht; mjaft të kujtoj këtu se, gjatë Luftës së Parë të Gjirit, italianët u dyndën supermarketeve për të blerë, në sasi të mëdha, makarona dhe konserva domatesh – ose, siç e vuri në dukje një komentator aso kohe, të vetmet produkte ushqimore të cilat Italia i prodhon tërësisht me forcat e veta…

Megjithatë, Italia dhe Japonia e kanë të përbashkët kujtesën kolektive për tërmetin; sikurse kanë të përbashkët kujtesën kolektive të katastrofës si disfatë, që prej fundit të Luftës II Botërore. Shto këtu edhe se në Italinë fqinje këto muaj po diskutohet gjerësisht, në publik, për ta rimëkëmbur industrinë e energjisë bërthamore; me ç’rast kriza e pashembullt në centralet atomike të Japonisë ka prekur një nerv të zbuluar, duke zgjuar në vetëdijen e të gjithëve frikën e Çernobylit.

Njeriu si pjesë e natyrës, apo njeriu në luftë me natyrën – kjo alternativë, në dukje filozofike, i shtrohet kujtdo që kërkon të kuptojë diçka më tepër nga gjëma që i ka ndodhur Japonisë. Shumëkujt prej nesh, pamjet e ekranit i kujtuan përmbytjet e paradokohshme në veri të Shqipërisë; edhe atëherë, ishte natyra e vënë në punë për të prodhuar elektricitet, që iu hakërrua njeriut, duke ia vënë përpara begatinë, sigurinë dhe mirëqenien.

Ujërat e Drinit e të Bunës, gjatë përmbytjes së fundit, nuk i lanë kujt kohë për përsiatje filozofike; megjithatë, ndryshe nga katastrofa në Japoni, mediat në Tiranë nuk e humbën rastin për të akuzuar drejtpërdrejt, për inkompetencë dhe shpërfillje në detyrë, ekzekutivin. Ndoshta diçka e ngjashme po ndodh këto ditë edhe në Japoni; jemi tepër larg për t’i kuptuar kulisat e politikës së atjeshme, sikurse jemi tepër afër për t’i kuptuar kulisat e politikës së këtushme. Në të dy herët, ekrani i televizionit na fton të braktisim çdo lloj iluzioni për zotim qytetar dhe t’i nënshtrohemi konsumit të lajmit si formë banale të dëfrimit; madje edhe atëherë kur virtytin njerëzor, që manifestohet natyrshëm gjatë katastrofave, e përjetojmë me një ndjeshmëri gati-gati hollywood-iane, duke pritur e shpresuar që super-heronjtë të shpëtojnë të shpëtueshmen dhe rrjedha sfilitëse e informacionit të mbyllet me një happy ending.

Në rrethana të tjera, të pandërmjetësuara, frika ndaj një zezone të përmasave si kjo e tanishmja në Japoni do të shërbente, së paku, si nxitje për veprim; tek e fundit, ky është edhe funksioni parësor i frikës: t’i shërbejë si vegël mbijetesës. Në vendet e zhvilluara post-industriale të Perëndimit, ku publiku shpenzon shumë energji intelektuale duke debatuar problematikat e mjedisit dhe të raporteve të njeriut homo faber me natyrën, çdo katastrofë shërben edhe si platformë për t’iu afruar edhe më idealit utopik, madje distopik, të sigurisë totale; ose të luftës shpesh donkishoteske kundër entropisë, në një botë e cila nuk mund të ekzistojë dot, as të kuptohet dot pa vdekjen – tonën dhe të gjithçkaje tjetër. Një tërmet dhe një tsunami në antipodet mund të përdoret si levë për të zhvendosur politikat, riformatuar infrastrukturat, riformuluar ekonomitë. Ne gjithnjë reagojmë; ne gjithnjë jemi gati për të përballuar me sukses katastrofën që tashmë ka ndodhur.

Televizioni, në këtë mes, duket sikur e rikthen teleshikuesin në qendër të procesit komunikues; duke na vënë përpara në tryeza pamjet e shkatërrimeve ose të peizazheve urbane të shndërruara në skenografi filmash post-apokaliptikë, kërkon që ne të pyesim veten pambarimisht: po unë? Çfarë humbas unë nga e gjithë kjo? Çfarë fitoj unë nga e gjithë kjo? Japonia e largët i shërben më së miri këtij misioni djallëzor – sa kohë që pyetjeve të tilla nuk u përgjigjemi dot lehtë. Nëse virtyti njerëzor, që e kemi të gjithë edhe kur e përjetojmë si mundim, na grish madje na cyt për të bërë diçka, për të ndihmuar, për të marrë pjesë njëfarësoj në ngjarjet përtej, por televizioni vetëm sa na lejon të jemi pjesëmarrës të konsumit mediatik.

Shënim: botuar fillimisht në ResPublica.