PRIFTËRINJTË E TRUPIT

Eseja e fundit e Eris Agollit (Midis mjekut dhe doktorit), me referimet disa herë te mjekësia dhe shëndeti publik gjatë totalitarizmit, më transportoi mendërisht në vitet e atëhershme dhe raportet tona me mjekësinë dhe mjekët, të cilat edhe sipas atij autori e lanë trashëgim problematikën edhe në periudhën post-totalitare.

Edhe pse kujtesa ime vetjake fillon në vitet 1960, unë gjithnjë e mbaj mend se rritesha në një komunitet dhe, më gjerë, në një shoqëri ende të karakterizuar fort nga nevoja për mjek; dhe të kushtëzuar nga sëmundje zakonisht të varfërisë, nga tifoja te tuberkulozi. Isha bir mjeku dhe njëkohësisht e kisha rrethin familjar të gjymtuar nga tuberkulozi.

Aso kohe mjekësia publike ishte më afër të sëmurit; dhe kjo jo vetëm nga politikat shëndetësore të një shteti që e përfytyronte veten si socialist, por edhe ngaqë u jepej përparësi qasjeve dhe procedurave masive – në kuptimin që larja e duarve dhe higjienizimi kishin përparësi ndaj ndërhyrjeve kirurgjikale të vështira dhe përdorimit të teknologjive të shtrenjta për diagnostikim.

Në të njëjtën kohë, qytetarët nuk e pranonin detyrimin shëndetësor si koercion nga lart, por më shumë e përjetonin si shprehje të një qasjeje racionale, madje shkencore, ndaj sëmundjes dhe shëndetit në përgjithësi. Popullsia e Shqipërisë, në vitin 1945, ishte në masë të madhe e kequshqyer, me probleme shëndetësore kronike, me parazitë gjithfarësh nga morrat te krimbat e zorrëve, e drobitur nga sëmundje të tilla si tuberkulozi dhe malarja, me jetë mesatare të shkurtër dhe vdekshmëri foshnjore tejet të lartë.

Ashtu edhe mjeku[1] do të shihej si sjellësi i shëndetit, në një shoqëri të përkufizuar nga vuajtja fizike; dhe askush nuk do të tundohej të vinte në diskutim politikat shëndetësore, të cilat maskoheshin më së miri pas racionalitetit mjekësor. Ky sukses i shëndetësisë publike, në Shqipëri, përkoi edhe me triumfin e antibiotikëve në kurimin e infeksioneve mikrobike, me zbythjen e malarjes si pasojë e tharjes masive të kënetave dhe reduktimin e tuberkulozit.

Madje edhe ajo pjesë e popullatës që kish ndjekur deri atëherë metoda të tjera më tradicionale të profilaksisë dhe të shërimit, nga përdorimi i barnave te magjia dhe yshtjet dhe nuskat dhe vizitat në “vende të shenjta”, e transferoi bestytninë te mjeku, duke e parë edhe këtë të fundit si figurë të mveshur me aura. Ky irracionalitet do të ndihmonte jo pak, sepse do ta shndërronte vetë marrëdhënien e drejtpërdrejtë me mjekun në faktor terapeutik të pavarur.

Ishte pra çështje besimi; dhe besimi te mjeku mbështetej edhe në rezultatet e mjekimit: tek e fundit, një antibiotik bënte vërtet çudira. Prandaj edhe politikat e vaksinimit u konsideruan si të natyrshme dhe u përqafuan pa asnjë problem – që nga vaksinat kundër lisë dhe tifos, deri tek ajo kundër tuberkulozit dhe pastaj fruthit.

Si fëmijë, mua nuk më pëlqente të vaksinohesha, por thjesht ngaqë u druhesha gjilpërave. Ky refuzim spontan i vaksinës nga fëmijët ndodhte rëndom – mbaj mend që ndonjëri prej nesh arrinte të arratisej nga dritarja, kur ia behte në klasë ekipi i vaksinimit, me regjistra, infermiere, bluza të bardha dhe valixhe me shiringa.

Epidemia e parë që më kujtohet drejtpërdrejt ka qenë ajo e gripit të HongKong-ut, në 1968-1969; turbullt më vjen në mendje që autoritetet morën disa masa kundër grumbullimeve publike, por fushatë vaksinimi nuk pati, sepse vaksina kundër atij virusi nuk u zhvillua dot në kohë. Pak kohë më pas, mbaj mend që na vaksinuan – këtë herë të gjithëve – me një teknikë me gërvishtje në krah (por nuk di të them kundër ç’virusi); vaksinimi nuk u bë në shkolla, por në lagje. Këto vaksina i sillnin, aso kohe, nga Kina. Vaksinimi në lagje, madje përjashta, kish diçka të përbashkët me votimet – shihje të njëjtat fytyra, të njëjtën atmosferë pseudo-festive dhe të të njëjtët njerëz të sëkëlldisur nga telashet private.

Nuk e kam pyetur ndonjëherë veten në atë periudhë, madje edhe kur u rrita dhe mund ta kisha pyetur, nëse shëndeti i mirë ishte e drejtë imja si qytetar, apo detyrë ndaj komunitetit ku jetoja dhe shtetit. Zyrtarisht, Enver Hoxha nuk linte rast pa na kujtuar se rinia e shëndetshme, e kalitur dhe në formë fizike ishte kusht i domosdoshëm për të ndërtuar socializmin dhe për të mbrojtur vendin – por unë nuk e shihja trupin tim dhe shëndetin si atribut të atij trupi si asete në favor të politikave totalitare. Në përgjithësi, shëndetin e perceptoja jo aq te vetja sa tek të tjerët në familje dhe më rrallë në shoqëri – dhe për një kohë të gjatë sëmundja nuk ishte për mua veçse një arsye për të mos shkuar ca ditë në shkollë.

Nga ana tjetër, propaganda e regjimit gjithnjë na kujtonte se shëndetësia në Shqipëri ishte tërësisht falas, ndryshe nga ç’ndodhte në vende të tjera; dhe ofrohej në thelb si shërbim i shtetit ndaj qytetarëve, njëlloj si arsimi, ruajtja e rendit, mirëmbajtja e rrugëve ose sinjali radio-televiziv. Më bënte përshtypje – sa herë që më qëllonte të shkoja në poliklinikën e lagjes, në atë qendrore ose në kompleksin e spitaleve, numri tejet i madh, madje i ekzagjeruar, i të ardhurve nga fshati dhe provinca, që i dalloje nga veshjet, nga dialekti, nga trastat dhe nga mënyra si rrinin bashkë. Ashtu  pandehja se fshatarët sëmureshin më shpesh se ne të qytetit – çfarë edhe ma konfirmonte edhe pamja e pashëndetshme e fshatarëve që shihje në Tiranë; por sot besoj më shumë se, për një kategori shtetasish, marrëdhënia e rregullt me mjekun dhe spitalin ndiqte modele të tjera nga ato të miat.

Këtë ndoshta nuk do të arrij ta formuloj saktë as tani; por po më duket sikur aparati masiv dhe kapilar i shëndetësisë publike, që orientohej maksimalisht ndaj ndërhyrjeve të shpeshta dhe me çmim fare të lirë në higjenën e përditshme të popullatës, kish përftuar një lloj “klientele” falas, me të gjithë ata që e shihnin mjekun si zgjidhje të parë, për çdo mundim të trupit (dhe jo vetëm); nga dhimbjet e kokës te ato të kyçeve, nga të përzierat te të prerat e barkut, e kështu me radhë. Në fakt, tani që e mendoj sërish, shumë nga këto “probleme” do të kenë qenë reagime psiko-somatike ndaj stresit të përditshëm, të shkaktuar edhe nga sistemi politik; ndërsa të tjera, sidomos ato të vajzave dhe grave, produkt i “medikalizimit” brutal të seksit femëror, nga mjekësia konvencionale e kohës.

Ashtu edhe mund të flasë njeriu për një regjim shëndetësor që nuk ishte veçse përthyerja e regjimit politik në sferën e administrimit të trupave të qytetarëve; dhe që u mirëprit nga një pjesë e madhe e popullatës, sepse adresoi një numër problemesh shëndetësore endemike, teksa mbështeti boom-in demografik të viteve 1950-1970. Tatëpjeta e këtij regjimi shëndetësor filloi – me gjasë – nga mesi i viteve 1970, falë marrëzive që u bënë me ekonominë bujqësore, të cilat shkaktuan kequshqyerje në masë; por edhe si pasojë e një “teknokratizimi” të mjekësisë publike, që erdhi duke e larguar mjekun nga populli. Këto ishin edhe vitet kur mjekësia, në tërësinë e vet, kish reshtur së bëri mrekullira.

© 2022 Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.


[1] Etimologjikisht, shqipja mjek vjen nga latinishtja medicus, fjalë që, në latinishte, rrjedh nga folja medeor, “kuroj, shëroj”, e cila lidhet me një rrënjë proto-ie med-, “marr masat e duhura”. Në thelb, mjeku në krye të herës do të ishte “ai që di si ta bëjë diçka.”

Lini një përgjigje

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin