DHJETË E PESË

Nga leximet e mia të hershme, por vendimtare të poezisë, mbaj mend që “Re me pantallona” e Vladimir Majakovskit, e përkthyer nga Ismail Kadareja, më pat lënë pa fjalë për befasinë e fjalës, të frymës dhe të figuracionit.

Dhe kushedi pse, më patën mbetur në kujtesë vargjet e mëposhtme:

I merrni përçart fjalët e mia?
Kjo ndodhi
Ndodhi n’Odesë
“Do vij në katër” – tha Maria.
Tetë
Nëndë,
Dhjetë e pesë.

Më pëlqente pa masë ajo “dhjetë e pesë” në fund; sepse e thyente monotoninë e orëve të plota dhe sepse ishte absurde në saktësinë e vet, po aq absurde sa edhe shumë detaje të tjera në poemë; sikurse edhe tradhtonte edhe një lloj padurimi në kufi të tërbimit, të kujt nuk i ka ardhur e dashura në takim dhe që vendos ta presë edhe pak pas kufirit nec plus ultra: jo “dhjetë”, por “dhjetë e pesë”. Ishte një litotë, që theksonte – për mua – enormitetin e pritjes kaq të gjatë. Poeti sikur thoshte: “kaloi edhe dhjeta, xhanëm!” Pa folur pastaj që kjo “dhjetë e pesë” rimon me “Odesë”, siç rimon “Maria” me “fjalët e mia”.

Më pas, shumë më pas, mësova jo pa zhgënjim, se detaji “dhjetë e pesë” nuk gjendej në origjinal, që sillte vetëm një listë të thatë numrash (orësh).

Fatmirësisht, poema e Majakovskit është nga ato pak kryevepra të letërsisë botërore, që është përkthyer disa herë në shqip, çfarë fton për krahasim.

Kështu, në versionin e Faslli Halitit[1] lexojmë:

Ju mendoni se është jerm i malaries?
Kjo ngjau,
Ngjau në Odesë.
“Do të vij në katër,” – tha Maria.
Ora tetë.
Nëntë.
Dhjetë.

Ndërsa në versionin e Shkëlqim Çelës[2]:

Kujton se flas përçart nga malaria?
Kjo ka ndodhur,
Ndodhi në Odesë, vërtet.
“Do të vij në orën katër,” tha Maria.
Vajti tetë.
Nëntë.
Dhjetë.

Dhe në versionin e Agron Tufës[3]:

Ju mendoni se po flet përçart malaria?
Kjo ndodhi,
ndodhi n’Odesë.
“Do vij në katër”, – tha Maria.
Tetë.
Nëntë.
Dhjetë.

Këto tri versione mund të jenë filologjikisht më besnike ndaj origjinalit; por mua më pëlqen më shumë ai i hershmi, i Kadaresë. Mundet ngaqë e kam lexuar të parin dhe ashtu edhe më është gdhendur në tru – por mundet ngaqë Kadareja i ka lejuar vetes ca liri[4] që, në rastin specifik, i kanë dhënë hov vargut. Ajo “dhjetë e pesë”, që për më tepër nuk gjendet në origjinal, ka qenë dhe mbetet për mua çelësi që u hap derën mrekullive të stilit të Majakovskit, në poemë.

Kam parë që të diskutohet për këtë lloj lirie në përkthim, dhe nëse një përkthyes mund ta modifikojë origjinalin kaq gjerë – diskutimi është po aq legjitim, sa ç’është e përligjur ekzistenca e disa varianteve në përkthim – disa më filologjike, disa më fluturake.

Megjithatë, brezi im dhe jo vetëm, e njohin këtë poemë të Majakovskit nëpërmjet shqipërimit të Kadaresë – dhe në atë variant ka shkëlqyer ajo vepër në kulturën shqipe dhe ka ndikuar poetët e brezave pasues.

Ja një poezi nga Xhevahir Spahiu, ku unë dëgjoj zërin e Majakovskit të Kadaresë:

REKUIEM PËR ORËN GJASHTË[5]

Ora 6
Akrepat si dy krahë të hapur që presin
dhe ti s’po vjen
ti s’po vjen as në 6 e një minutë
në 6 e dy minuta vetmia ish me mua
unë isha me vetminë në 6 e tre minuta
në 6 e katër bota ishte po ajo
6 e pesa i ngjante 6 e gjashtës si dy pika uji
6 e shtatë, 6 e tetë, 6 e nëntë, 6 e dhjetë
Ti s’po vjen
S’po vjen
S’vjen
në 6 e pesëmbëdhjetë
hodha sytë si dy vetëtima në fushën e orës së qytetit
akrepat u thyen si dy krahë të një zogu
që s’ekziston

Unë mora pikëllimin për dore
dhe ika.

A ka intertekstualitet këtu? Unë besoj se ka. Të gjithë e kemi provuar ankthin e numërimit të minutave, kur pret të vijë dikush në takim; edhe pse heroi lirik i Majakovskit operon me orë, ndërsa ky i Spahiut e humb durimin që pas një minute (po mbase gjashtë është ora që ky e kish vënë si kufi, në kuptimin “do ta pres deri në gjashtë”; jo ora e takimit). Pa folur për tensionin midis orës së ngadalësuar nga ankthi (kur një minutë të duket si një orë) dhe orës së përshpejtuar nga mundësia e katastrofës (ku një orë të duket si një minutë – ose kur shpresa është e fundit që vdes).

Më pëlqen të mendoj se Spahiu, te kjo poezi, ka kënduar me Majakovskin e Kadaresë. Për mua, kështu ndërtohet kultura, me shtresa të njëpasnjëshme, ca të dukshme ca të padukshme. Njëlloj siç flet edhe De Rada në poezinë shqipe të viteve 1970, por me zërin e “shqipërimit” ose përshtatjen që ia pat bërë Milosaos Dhimitër Shuteriqi. Nëse kjo, tani, nuk është filologjikisht korrekte, tant pis pour la filologie…!

 

© 2020, Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.


[1] https://konica.al/2019/07/poeti-gjenial-i-futurizmit/

[2] Ky version, i botuar në revistën Saras, teorikisht duhej të gjendej në linkun http://revistasaras.al/2016/10/03/re-me-pantallona/, por mua ky link nuk m’u hap.

[3] https://revistaletrare.com/blog/2021/01/03/vladimir-majakovski-re-me-pantallona/

[4] Kadareja i ka lejuar vetes edhe ca liri të tjera te “Re në pantallona”, duke e modifikuar – me dashje ose la dashje – origjinalin; për këtë mund të lexoni shkrimin tim Profecia e korrigjuar, ku do të gjeni edhe literaturën përkatëse. Lexoni edhe një diskutim të mëparshëm te Peshku pa ujë, për këtë temë.

[5] Poezia qarkullon në Internet, por pa vit botimi. Shpresoj ta kem transkriptuar saktë.

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin