GABRIEL-ERNEST (NGA SAKI)

marrë nga vëllimi Reginald in Russia (1910)

përktheu Arben Dedja

“Ka një bishë në pyllin tuaj” tha artisti Cunningham, tek po e shoqëronin për në stacion. Ishte e vetmja vërejtje që bëri gjatë rrugës, por meqë Van Cheele-i fliste papushim, heshtja e bashkëbiseduesit kish kaluar e pavënëre.

“Nja dy dhelpra bredharake e ndonjë bukël të vendit. Asgjë tjetër më të frikshme se kaq” tha Van Cheele-i. Artisti nuk foli.

“Ç’kuptoni me bishë?” tha Van Cheele-i më vonë, kur iu afruan shinave.

“Hiç. Imagjinatë. Ja edhe treni” tha Cunningham-i.

Atë pasdite Van Cheele-i ndërmori një nga ato shëtitjet e tij të shpeshta në pjesën me pemë të çifligut. Mbante në studio një gakth të balsamosur dhe njihte me emër gjithë ato lule të egra, ndaj e emta ndoshta kish një farë të drejte kur e quante natyralist të madh. Sidoqoftë, ish i fortë në të ecur. E kishte zakon të merrte mendërisht shënime për gjithçka i zinte syri gjatë shëtitjeve, jo aq për të mbështetur shkencën bashkëkohore, se sa për të mbledhur argumente për biseda. Kur filluan të çelin lulekëmborat mori mundimin t’ua kumtonte këtë të gjithëve; stina e vitit, gjithsesi, duhet t’ua kish sugjeruar dëgjuesve që kishim të bënim me një ngjarje të rëndomtë, por të paktën patën përshtypjen që u kish folur me zemër të hapur.

Megjithatë, ajo që Van Cheele-i pa atë pasdite ishte diçka krejt ndryshe nga përvojat e tij të mëparshme. Mbi një rrasë të lëmuar guri vendosur sipër një hurdhe të thellë, në një zabel mes lisash, zdërgjahej një djalosh rreth gjashtëmbëdhjetë vjeç, që terte tërë lezet në diell gjymtyrët e lagura e të nxira. Flokët e qullur, më dysh për shkak të një kredhjeje të sapokryer, i kish të ngjitura për kafke dhe sytë kafe të çelët, kaq të çelët sa gati shfaqnin një feksje tigri, iu ngulën Van Cheele-it me një si vëmendje përtace. Shfaqja e tij qe aq e papritur sa Van Cheele-i u gjend i zënë në procesin, për të të ri, të të menduarit përpara se të hapte gojën. Nga dreqin kish mbirë ky djalosh me dukje kaq egërshane? Nja dy muaj të shkuar e shoqja e mullixhiut pat humbur një djalë, që thuhet se e kish marrë me vete rryma e jazit, por ishte i porsalindur, jo çun i rritur.

“Ç’bën ti këtu?” pyeti.

“Më duket e thjeshtë: po shullëhem në diell” u përgjigj djaloshi.

“Ku banon?”

“Këtu, në pyll.”

“Nuk jeton dot në pyll” tha Van Cheele-i.

“Është pyll shumë i bukur” tha djaloshi, me ton vagullisht begenisës.

“Po natën ku fle?”

“Natën nuk fle; është koha kur jam më aktiv se kurrë.”

Van Cheele-i filloi të acarohej; po rrekej të rrokte një problem që i ikte duarsh.

“E çfarë ha?” pyeti.

“Mish” tha djaloshi, duke e shqiptuar fjalën me një ëndje të ngathët, gjithë lezet.

“Mish! Çfarë mishi?”

“Meqë të interesoka: lepuj, shpezë të egra, kunelë, pula, qengja të stinës, dhe fëmijë, në mundsha t’i shtie në dorë; por zakonisht natën, kur dal për gjah, janë të mirëruajtur. U bënë dy muaj që kur ngjërova për herë të fundit mish njeriu.”

Pa e përfillur natyrën përqeshëse të fjalisë së fundit, Van Cheele-i u orvat ta tërhiqte djaloshin rreth temës së një veprimtarie të mundshme gjuetie të paligjshme.

“Kur thua se ushqehesh me lepuj e ke mendjen majë kësulës.” (Duke pasur parasysh veshjen e djaloshit, shprehja nuk qe ajo e duhura.) “Nuk është kollaj t’i kapësh lepujt e kodrave tona.”

“Natën gjuaj me katër këmbë” erdhi përgjigja enigmatike.

“Besoj që do të thuash që del për gjah me qen?” kuturisi Van Cheele-i.

Djaloshi u rrokullis me përtesë në kurriz dhe bëri një të qeshur të çuditshme e të ngjirur, që i ngjante në anën e saj më të këndshme një kakarisjeje dhe në atë më të papëlqyeshme një hungërime.

“Them se s’ka qen në botë t’i pëlqejë shoqëria ime, sidomos natën.”

Van Cheele-i filloi të provojë ndjesinë se kish diçka vërtet rrëqethëse ai çunak me ata sy të çuditshëm dhe gjuhë po aq të çuditshme.

“Nuk të lë dot të banosh në pyllin tim” deklaroi me ton urdhërues.

“Vë bast që preferon më mirë që unë të rri këtu, se të të vij në shtëpi” tha djaloshi.

Perspektiva e kësaj kafshe lakuriqe e të egër në banesën e tij ormisur përkryer përbënte një shqetësim më vete për Van Cheele-in.

“Po të mos ikësh me të mira do të të detyroj ta bësh” tha.

Djaloshi u kthye rrufeshëm, u krodh në hurdhë dhe në çast doli me kurmin e lagur e vezullitës në anën ku po rrinte Van Cheele-i. Ta kish bërë një vidër atë brofje nuk do të kish asgjë të jashtëzakonshme; por me djaloshin, Van Cheele-i u trondit. Këmba i rrëshqiti, tek instiktivisht bëri një hap prapa dhe u gjend kështu pothuaj përdhe në bregun veshtullak e plot lëmishte, me ata sy të verdhë prej tigri jo dhe aq larg të tijve. Në mënyrë gati të pavullnetshme e çoi njërën dorë në drejtim të fytit. Djaloshi ia plasi të qeshurit prapë, një e qeshur ku hungëritja pothuaj e kish përzënë kakarisjen dhe pastaj, me një tjetër nga ato lëvizjet e tij aq të rrufeshme, iu zhduk nga sytë brenda një lëmshi të butë barërash e fieri.

“Ç’egërsirë e jashtëzakonshme!” tha Van Cheele-i teksa ngrihej. Aty iu kujtua komenti i Cunningham-it: “Ka një bishë në pyllin tuaj”.

Duke u kthyer ngadalë për në shtëpi, Van Cheele-i filloi të vriste mendjen rreth disa episodeve lokalë që mund të kishin lidhje me praninë e këtij të egri aq të çuditshëm.

Kohët e fundit diçka e kish rrëgjuar faunën e pyllit, pula ishin zhdukur prej ndonjë ferme, lepujt po bëheshin gjithnjë e më të rrallë dhe i kishin ardhur në vesh ankesa për qengja rrëmbyer hovthi nga kodrinat. Të qe e mundur, vallë, që ai djalosh i egër të dilte për gjah rrethinave, në shoqërinë e një qeni hundëhollë nga ata të gjuetarëve të paligjshëm? Kish përmendur gjuetinë e natës “me katër këmbë”, por pastaj, çuditërisht, kishte shtuar edhe që qentë nuk guxonin t’i afroheshin, “sidomos natën”. Ish vërtet për t’u habitur. Pastaj, tek kalonte imtësisht nëpër mend grabitjet e shumta që kishin ndodhur dy muajt e fundit, befas Van Cheele-i u step, si fizikisht, si në hamendjet e veta. Fëmija i zhdukur te mulliri para dy muajsh – teoria më e përhapur thosh që pat rënë në jaz dhe rryma e kish marrë pastaj me vete; por e ëma kish deklaruar mbi një herë se pat dëgjuar një klithmë nga ana e shtëpisë që shihte nga kodrina, në kahje të kundërt të ujit. Natyrisht, as që mund të mendohej, por Van Cheele-i do të kish preferuar që djaloshi të mos e kish bërë atë saktësimin turbullues mbi mishin fëmijëror të dy muajve më parë. Të tilla tmerre nuk thuhen as për shaka.

Van Cheele-i, ndryshe nga ç’e kish zakon, nuk u tregua i prirur ta kumtonte zbulimin që kish bërë në pyll. Pozita e tij si këshilltar i famullisë dhe gjyqtar pajtimi do të ngjante njëfarësoj e kompromentuar nga prania në pronat e veta të një personazhi me një reputacion aq të diskutueshëm; ekzistonte, bile, mundësia që t’i mbërrinte në dorë një faturë e kripur për qengja e pula të vjedhura. Atë mbrëmje, për darkë, ishte i heshtur si rrallëherë.

“Të qenka lidhur gjuha sonte?” i tha e emta. “Dukesh sikur ke parë ujkun.”

Van Cheele-it, që nuk e njihte shprehjen e vjetër, vërejtja iu duk e pamend; të kish parë vërtet një ujk në pronat e veta gjuhën do ta kish pasur jashtëzakonisht të zënë me përshkrime.

Tek po hante mëngjes, të nesërmen, Van Cheele-i vuri re që sikleti për ngjarjen e një dite më parë nuk e kish braktisur ende, ndaj vendosi të nisej me tren për në qytezën fqinjë, të gjente atje Cunningham-in dhe ta bënte t’i rrëfente për fill e për pe ç’e kish shtyrë të fliste ashtu për një bishë në pyll. Me të marrë vendimin, rifitoi pjesërisht humorin e mirë dhe, teksa bareste për në dhomën e ndenjes të tymoste cigaren e zakonshme, filloi të këndojë nën zë një motiv të hareshëm. Por kur hyri, melodia ia la përnjëherësh vendin një thirrjeje perëndilutëse.

Hijshëm i zdërgjahur mbi kanape, me një qëndrim prehës gati të tepruar, rrinte djaloshi i pyllit. Qe më i thatë se ç’e kish parë herën e fundit, por në spillosjen e tij nuk dalloi ndonjë ndryshim tjetër thelbësor.

“Si guxon të hysh këtu?” e pyeti Van Cheele-i me tërbim.

“Vetë më thatë që nuk mund të rri në pyll” ia ktheu djaloshi, me qetësi olimpike.

“Po jo të vish këtu. Imagjino të të shohë ime emtë!”

Dhe, për ta minimizuar thagmën, Van Cheele-i u orvat ta fshehë dosido mysafirin e paftuar pas faqeve të një numri të gazetës The Morning Post. Atë çast e emta hyri.

“Ky është një djalosh i gjorë që ka humbur – dhe ka humbur edhe kujtesën. S’e di më cili është dhe nga vjen” shpjegoi, i dëshpëruar, Van Cheele-i, duke i hedhur vështrime të tromaksuara fytyrës së bonjakut, për të kuptuar nëse do të desh t’i shtonte një dëlirësi të pagjashme listës së virtyteve të tij të egra.

Zonjusha Van Cheele u interesua në mënyrë të veçantë.

“Mos i ka ndërresat me iniciale” sugjeroi.

“Kam përshtypjen se i ka humbur edhe ato” tha Van Cheele-i, duke u rrekur si i dalur mendsh të terezitë The Morning Post.

Një djalosh lakuriq pa shtëpi e katandi ia gufonte zemrën zonjushës Van Cheele si një mackë sokaku apo një kone e braktisur.

“Të bëjmë ç’është e mundur për të” vendosi gruaja dhe, sa hap e mbyll sytë, një lajmëtar i nisur për te shtëpia e famullitarit, ku kish gjithmonë një shegert, u kthye me një kostum nga qilari i atyshëm, me gjithë aksesorët e nevojshëm, këmishë, këpucë, qafore, etj. I veshur, i pastër dhe i krehur, në sytë e Van Cheele-it djaloshi nuk e humbi aspak pamjen e tij rrëqethëse, teksa të emtës i dukej aq i ëmbël.

“Duhet t’i vëmë një emër, gjersa ta gjejmë si quhet vërtet” tha. “Mendoj se Gabriel-Ernest janë dy emra të lezetshëm e të përshtatshëm.”

Van Cheele-i e miratoi, por thellë vetes dyshonte që ato emra i ishin vënë një djaloshi po aq të lezetshëm dhe të përshtatshëm. Mëdyshjet nuk iu shuan aspak nga fakti që spanjeli i tij plak dhe i përmbajtur ia kish mbathur me të katra sapo pa djalin dhe tani, me të dridhura e kuisje, rrinte kokëfortësisht në fund të pemishtes, teksa kanarina, zakonisht llafazane e zellshme si ai vetë, kufizohej në ca pingërima të trembura. Qe më i vendosur se kurrë të konsultohej me Cunningham-in pa humbur kohë.

Teksa shkonte për në stacion, e emta bëri të mundur që atë pasdite, rreth orës së çajit, Gabriel-Ernesti ta ndihmonte duke zbavitur nxënësit e vegjël të mësimit të saj të katekizmit të së dielës.

Kryeherazi Cunningham-i nuk u tregua edhe aq komunikues.

“Ime ëmë ka vdekur nga një sëmundje e trurit” shpjegoi “ndaj e kuptoni vetë sa pak i prirë jam të merrem me ngjarje të një natyre të pagjasë dhe fantastike që paskam parë ose kujtoj të kem parë.”

“Po ç’keni parë?” këmbënguli Van Cheele-i.

“M’u duk sikur pashë një gjë aq të jashtëzakonshme sa asnjë njeri me dy fije mend nuk do të mund t’i jepte denjësinë e diçkaje që po ndodhte vërtet. Mbrëmjen e fundit që kalova te ju, ndodhesha i fshehur disi pas gardhit përbri kangjellave të pemishtës për të soditur ngjyrat e perëndimit tek jepnin shpirt. Befas, më zunë sytë një djalosh lakuriq, për dikë që lahej në një pellg aty pranë e mora, që po rrinte edhe ai në këmbë mbi kodrinën e shkretë duke soditur perëndimin. Poza e tij të kujtonte atë të një fauni të egër mitesh pagane, aq sa më lindi menjëherë dëshira ta marr për model dhe në një tjetër situatë besoj do të isha përpjekur t’ia tërhiqja vëmendjen. Por bash atë çast dielli u zhyt jashtë vështrimit tonë dhe ngjyrat portokalle e trëndafil u zhdukën nga peizazhi, duke e lënë të fohtë, gri. Dhe në të njëjtën kohë ndodhi edhe diçka tjetër, që më pataksi – djaloshi u zhduk!”

“Qysh? U zhduk fare?” pyeti Van Cheele-i i eksituar.

“Jo; kjo është më e tmerrshmja” u përgjigj artisti; “mbi çukën e kodrinës, ku ai gjendej pak më parë, rrinte një ujk i madh, ziosh, me dhëmbë përshkëndritës dhe sy të verdhë, mizorë. Mund të mendoni –”

Por Van Cheele-i nuk ndejti më aty për një gjë aq punëboshe sa mendimi. U vërsul ndërkaq si shigjetë drejt stacionit. Idenë e një telegrami e përjashtoi. “Gabriel-Ernesti është njeri-ujk” ishte një orvatje dëshpërimisht e papërshtatshme për ta përshkruar situatën dhe e emta do të kujtonte se kish të bënte me një mesazh të shifruar që ai kish harruar t’i jepte çelësin. Shpresa e tij e vetme mbetej të mbërrinte në shtëpi përpara perëndimit të diellit. Taksia që mori në fund të udhëtimit me tren bënte përpara me atë që i ngjante një ngadalësi acaruese përgjatë rrugës nëpër fushat ngjyrë jargavani e trëndafili nga rrezet e diellit që tretej. Kur mbërriti, e gjeti të emtën që po vinte në vend ëmbëlsirën dhe reçelin e mbetur.

“Ku është Gabriel-Ernesti?” pyeti, gati duke ulëritur.

“Po çon në shtëpi Toop-in e vogël” tha e emta. “Po bëhej vonë dhe mendova se nuk ishte mirë ta lija të kthehej vetëm. Ç’perëndim i mrekullueshëm, apo jo?”

Por Van Cheele-i, ndonëse jo mospërfillës ndaj kuqëlimit të qiellit të perëndimit, nuk u zgjat t’ia këndonte bukuritë. Me një shpejtësi që rrallë arrinte ta kapte, u turr drejt shtegut që të çonte te shtëpia e Toop-ëve. Në njërën anë rridhte rrëmbimthi rrëkeja e mullirit, në tjetrën shtrihej kodrina virane. Qiellit dallohej ende një thonjëz e venitur dielli të kuq dhe kthesës tjetër mbase do të mund ta shihte çiftin e keq-kombinuar që po ndiqte. Pastaj, papritmas, çdo gjë humbi ngjyrë dhe një dritë e hirtë u ul si pah me një drithmë mbi peizazh. Van Cheele-i dëgjoi një klithmë therëse dhe e ndali vrapin.

Toop-in e vogël dhe Gabriel-Ernestin askush nuk i pa më; por teshat e këtij të fundit i gjetën në mes të rrugës; u hamendësua, pra, që fëmija do të kish rënë në ujë dhe djaloshi ishte zhveshur dhe qe hedhur edhe ai në orvatjen e kotë për ta shpëtuar. Van Cheele-i dhe disa punëtorë që u gjendën aty pari në ato çaste dëshmuan që kishin dëgjuar një britmë fëmije mu pranë vendit ku u gjetën teshat. Zonja Toop, që kish edhe njëmbëdhjetë fëmijë të tjerë, iu nënshtrua gjithë dinjitet mynxyrës, por zonjusha Van Cheele e vajtoi me zemër në dorë jetimin e humbur. Qe me nismën e saj që në kishën e famullisë u vu një pllakëz tunxhi kushtuar “Gabriel-Ernestit, djaloshit të panjohur, që me guxim flijoi jetën e tij për atë të një tjetri”.

Van Cheele-i ia plotësonte pothuaj çdo dëshirë të emtës, por refuzoi prerazi të paguante për memorialin e Gabriel-Ernestit.