Të marrim Sizifin – që përveçse hero mitologjik me të gjitha kartat në rregull, ishte edhe i biri i Eolit, drejtorit të drejtorisë së erërave.
Homeri e quante si më dinakun e burrave; dhe jo më kot autorë të lashtësisë, nga Eskili te Sofokliu dhe Euripidi, e mbajnë për babanë e Odiseut.
Ky është Sizifi që shtyn gurin, heroi i torturës; por edhe Sizifi që e pat mashtruar vdekjen dy herë. Herën e parë, kur Zeusi e pat urdhëruar Thanatos-in që ta lidhte Sizifin me vargonj, te një shkëmb në Tartarus. Por kur shkuan atje, yni i kërkoi Thanatos-it që t’ia tregonte si punonin vargonjtë – dhe teksa Thanatos-i po ia demonstronte, Sizifi e la ashtu, të mbërthyer në shkëmb, dhe u largua. Me Thanatos-in të mbërthyer me vargonj, nuk po vdiste kush më – çfarë krijoi probleme në Olimp: e dimë që vdekja është pjesë “jetike” e ekonomisë së Zotave. Ashtu edhe dërguan Aresin, që t’ia hiqte Thanatos-it hekurat.
Sipas një miti tjetër, Sizifi tashmë i vdekur përfundimisht iu lut Persefonit, perëndeshës së Nëndheut, që t’i jepte leje të kthehej për pak kohë mes të gjallëve, pse i kish mbetur një punë përgjysmë. Por me t’u kthyer në këtë botë, Sizifit iu lezetua jeta sërish, dhe e mori në sy të mos paraqitej më në “kazermë” – aq sa u detyruan Zotat të dërgojnë Hermesin, për ta sjellë me forcë.
Sizifi mbahet mend për gurin që bart; por ky gur nuk ishte veçse dënimi që i dha Hades-i, pse kish guxuar ta mashtronte vdekjen dy herë dhe për mendjemadhësinë që tregonte, në përgjithësi.
Torturën ia përshkruan Homeri tek Odiseja, kur protagonisti i poemës rrëfen se çfarë pa në mbretërinë e të vdekurve: Sizifi shtynte një shkëmb të madh drejt majës së një kodre; por kur arrinte majën, guri rrokullisej pamëshirshëm teposhtë. Dhe ashtu Sizifit i duhej ta niste përpjekjen e vet sërish.
Ndëshkimi që i ish dhënë Sizifit, i ngjan atij të Tantalusit, që nuk arrin dot të njomë buzët e rreshkura nga etja, në pellgun ku e kanë zhytur e as të këputë një frutë nga dega e pemës që i varet mbi krye; Iksionit, që e patën lidhur pas një rrote të zjarrtë, në rrotullim të përhershëm; dhe gjigantit Tityus, të cilit ia hanin mëlçinë dy shkaba, pa mundur ky që t’i trembte. Të gjithë këta – sipas mitologjisë greke – banonin në Tartarus, që ishte edhe gufa më e thellë e dheut, e ruajtur për më të ligjtë e të ligjve.
Edhe Ferri dantesk organizohet rreth pashmangësisë së përsëritjes dhe të kthimit, aq sa t’i duket lexuesit se vuajtësit atje i mundon jo aq dhimbja fizike, sa siguria që dhimbja do të rikthehet.
Për Camus-në, Sizifi – ky proletar mes Zotave – është “heroi absurd”.
Shumë interpretime i janë dhënë torturës së gurit: Lukreci shihte atje gjakimin e politikanit për postin që nuk e arrin kurrë, e që në çdo rast mbetet “diçka boshe”; të tjerë e kanë gjykuar si simbol të përpjekjeve të kota të njeriut për njohje.
Bind krahasimi me punën (toil) – sikurse imazhi i njeriut që shtyn gurin të bën të mendosh për ndërtuesit e piramidave, të cilët lindin dhe vdesin brenda ciklit të ngritjes dhe pastaj të rënies poshtë.
Fizikanëve do t’u shkojë mendja tek ekuilibri i paqëndrueshëm i gurit, mu para se të fillojë rrokullimën poshtë.
Psikologët do të sugjerojnë se tortura mirëfilli nuk është ajo e mundimit për ta shtyrë e rishtyrë gurin drejt majës, por vetëdija e Sizifit se këtë e kanë dënuar ta bëjë në amshim.
Pra, kujtesa e Sizifit.
Përndryshe, asgjë nuk na pengon ta përfytyrojmë një Sizif me kujtesë të fshirë, si protagonisti i filmit Memento, që harron gjithçka që ndodh, me të kaluar pak minuta (amnezi anterograde).
Ky do të ishte një Sizif i reduktuar në nivelin e një kafshe pune, të kalit që sillet në lëmë, por që nuk e vuan kotësinë e mundimit të vet.
Alternativisht, mund të përfytyrojmë një Sizif të burgosur në shtyrjen e gurit; që jeton dhe rijeton të njëjtën ngjarje, i kapur në një time loop, si protagonisti i filmit Groundhog Day.
Edhe pse ky i fundit e kish vetëdijen e përsëritjes, e perceptonte loop-in.
Kam përsiatur se Sizifi i fyejti Zotat, kur u rebelua ndaj vdekjes – kësaj ngjarjeje me përkufizim të njëhershme; prandaj edhe Zotat e dënuan që ta përsëriste të jetuarit në amshim. Madje jo të jetuarit tamam, por një parodi të së jetuarit si burgim në një rutinë sa të mundimshme aq edhe të kotë.
Si për të na kujtuar se tortura mirëfilli nuk është bartja e gurit përpjetë, me të cilën njeriu edhe mësohet; por momenti kur guri rrokulliset poshtë sërish.
Një pyetje që ia kam bërë vetes, kur kam menduar për fatin e Sizifit: si ta shpjegoj, që ky nuk e kundërshton kurrë torturën e gurit?
I njëjti Sizif, që e pat mashtruar vdekjen dy herë, dhe që i kish arritur deri edhe të kthehej me dredhi nga bota e të vdekurve tek ajo e të gjallëve, si vallë i nënshtrohet tani fatit të vet kaq fatalisht?
T’ia kenë hequr Zotat vullnetin për të kundërshtuar? T’ia kenë imponuar nënshtrimin ndaj fatit? Të jetë pikërisht ky dënimi që i është dhënë këtij njeriu që guxoi të sfidoi vdekjen?
Sizifi nuk kundërshton, nuk rebelohet. Gati-gati, kjo më tundon që ta shpjegoj gjakimin e tij si performancë, si shfaqje teatrale, e cila jepet për publikun 24/7.
Le ta përfytyrojmë këtë si monodramë, ku Sizifi gjen kohë dhe fuqi që, në punë e sipër, t’i flasë sallës për la condition humaine. Diçka si Camus-ja, i rishkruar nga Beckett-i, i “Try again. Fail again. Fail better.”
Tartarus-i si teatri i Zotave.
Por në epokën e tanishme, edhe më mirë bind analogjia e torturës së Sizifit me videolojën, e cila jo vetëm e kthen dështimin në formë arti, por të cilën edhe mund ta nisësh nga e para, sapo ta kesh përfunduar (zakonisht: sapo të kesh humbur).
Ashtu Sizifi, më shumë edhe se vetë lojtari që fails better dhe kthehet që ta shijojë dështimin e vet rishtas, shndërrohet në personifikim të videolojës vetë.
Një videolojë për Zotat. E thjeshtë, ose me ndërlikime që ne, vdekatarëve, na shpëtojnë pa vënë re. Çfarë nuk na shpëton, përkundrazi, është se edhe Zotat këtë lojë herët a vonë do ta humbin – njëlloj siç na ndodh në Tetris, kur tetrominotë më në fund bllokohen në krye të ekranit (ky do të ishte momenti i resetimit, kur Sizifit nis t’i rrëshqasë guri tatëpjetë).
Camus-ja besonte që Sizifi përjetonte një “gëzim të heshtur”; dhe se duhet ta përfytyrojmë si “të lumtur”. Këto fjalë do t’i përshtateshin edhe më mirë lojës që kthehet e kthehet në zanafillë, sikur kjo të mund ta ndiente lumturinë.
© 2022 Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.