ME PROUST-IN NË ITALI

Për Proust-in, orari i trenave ishte një katalog kënaqësish të mundshme, teksa syri lëvizte nga një qytet gjysmë i panjohur në tjetrin, në listën e stacioneve dhe të ndalesave – e cila e ftonte për një udhëtim përmes qytetesh, fshatrash dhe hapësirash ku ndoshta nuk do të shkonte kurrë.

Më prozaiku i teksteve ofronte kështu një eksperiencë pothuajse psikadelike – për ta thënë me Eco-n; madje edhe Proust-i vetë e mbante “leximin” e orarit të trenave për më të vyerin e leximeve; mbase ngaqë aty gjente vetëm aq tekst, sa ç’i duhej për të nisur fluturimin e imagjinatës.

Kush u qaset listave jo nga nevoja, por thjesht nga kurioziteti, do ta provojë këtë efekt hipnotik të radhitjes, të emrave të njëpasnjëshëm, të shifrave, të orëve dhe të bashkëpërkimeve të tjera.

Efekti është i mrekullueshëm, me kusht që t’ia mbash dyert të hapura.

E kam kaluar fëmijërinë në epokën e radios: televizioni, edhe kur bunte gjëkundi, e bënte këtë vetëm orëve të mbrëmjes, teksa dita i përkiste ende zërit.

Si në shumë shtëpi të tjera, edhe në shtëpinë time radioja rrinte gjithnjë ndezur; dhe zakonisht e sintonizuar te RAI.

Arsyeja për këtë ishte nga më të thjeshtat: prisnim që radioja të jepte ndonjë këngë të bukur; sepse në atë kohë muzika ishte diçka që ta jepnin, sa kohë që nuk kishim magnetofonë, gramafonë dhe teknologji të tjera për të zgjedhur çfarë na kish ënda.

Dhe teksa prisnim që RAI të na befasonte me Adrianon, Nicola di Bari-n dhe Ray Charles-in, i ekspozoheshim, dashur pa dashur, hipnozës së informacionit që rridhte nga altoparlanti i vogël.

Duke filluar nga parashikimi i motit – le previsioni del tempo – për një gjeografi të përtejme, të pavizitueshme por gjithnjë të imagjinueshme: shirat herë të lehtë herë të rrëmbyeshëm, mjegulla – herë nebbia, herë foschia që pushtonte luginat e veriut dhe ndonjëherë shkaktonte anulimin e një ndeshjeje futbolli të shumëpritur; dëbora dhe preokupimet e skiatorëve: të gjitha gjëra të pamundura, por prandaj edhe joshëse.

Duke vazhduar, ndoshta pak më vonë, me informacionin për trafikun në autostradat e Italisë; të cilat gjithashtu i përshkoja me mendje; i intriguar nga emrat e tyre: A1, A22; dhe pastaj e gjithëpranishmja Salerno–Reggio Calabria.

Më tej akoma, njoftimet e numrave të llotos – le estrazioni del lotto: një kombinim i emrave të qyteteve kryesore të gadishullit dhe i numrave të rastësishëm, të lexuar me zë monoton, që vinin dhe u ngjanin mesazheve që përndryshe mund t’i dëgjoje ndonjëherë natën, nga të ashtuquajturat numbers stations, të cilat thuhet se përdoreshin nga agjenturat e spiunazhit për t’u përcjellë mesazhe të fshehta agjentëve të tyre anembanë.

(Pyetje dikur torturuese: a të bënte ndonjëfarësoj agjent thjesht dëgjimi i këtyre numrave?)

Kurrë nuk më qëllonte të mendoja se prapa radhëve me shifra fshiheshin miliona lira, që do t’i shkonin ndonjë fatlumi; për të cilin loja me rastësinë shndërrohej papritur në domosdoshmëri.

Gjithsesi, për t’u kthyer te RAI, emisioni më hipnotik nga të gjithë do të ketë qenë “Il bollettino del mare”, me informacion për gjendjen e deteve – që nga Mesdheu, e më tej deti Tirren, deti Jon, deti Ligur; për fuqinë e erës dhe të valëzimit; dhe forca të tjera poseidonike.

Ky buletin vazhdonte për një farë kohe (mund të dëgjohet një version i vonë këtu), pse Italia është vend gjysmë i zhytur në det; mendja ime, prej fëmije, shëtiste nga një anije në rrezik lundërthyerjeje në tjetrën; duke përsëritur, këtë herë përreth Italisë, aventurat e Uliksit.

Aty dëgjoheshin edhe fjalë sugjestive dhe frymëzënëse si “mare forza sette”, “burrasca”, “condizioni burrascose”, “visibilità discreta”, “vento di direzione variabile”, “mare poco mosso”, “visibilità buona in diminuzione”, “moto ondoso in aumento”; të cilave tashmë e di se hija e rëndë u vjen nga burokratizimi i natyrshëm i meteorologjisë, si iluzion i kujt pandeh se mund t’i kontrollojë elementet duke u vënë emra.

Pak gjë kuptoja atëherë nga kjo radhitje kërcënimesh: moto ondoso in aumento… visibilità ridotta… Përveçse po të mbyllja sytë dhe të përfytyroja qiellin si nxihej mbi detin Adriatik në Durrës, para ndonjë stuhie të pa-paralajmëruar. Jules Verne-i, që në atë kohë veç e rilexoja si të ish tekst i shenjtë, më kish përgatitur për këto situata.

Hipnoza vinte si një mjegull informacionesh për gjeografinë e Italisë – madje edhe kur ishte fjala për thjesht leximin e rezultateve të futbollit të kategorisë së tretë, të ndarë në gironi: emra pas emrash, sërish ftesa për imagjinatën si stacionet e trenave të Proust-it, me jehona bardhezi filmash italianë neo-realistë dhe memesh jetime nga epoka fashiste.

Italia e provincës, që pushtonte përkohësisht radion nëpërmjet listave gjithfarësh, për t’ia lënë pastaj vendin sërish metropolit, me lajmet për Palazzo Chigi, për Montecitorio, për Papën dhe Vatikanin; ose për gjëra tashmë “të njohura.”

Fëmijën tek unë e mahniste edhe sinjali orar – i detyrueshëm për radiot e asaj kohe, në një botë që nuk ishte e sinkronizuar si kjo e tanishmja; dhe që aso kohe (1951-1991) transmetohej nga Instituti elektroteknik kombëtar Galileo Ferraris, në Torino.

Këtë institut e përfytyroja si një vend të fortifikuar me shije, ku ruhej “ora e shtetit” – ose zemra pulsuese e sinkronizimeve, bashkërendimeve dhe qarkullimeve; e vetmja në gjendje të shmangte kaosin, vonesat dhe katastrofat.

Këtë Galileo Ferraris e pandehja emrin e plotë të Galileo-s, të cilin mua fëmijës ma kishin prezantuar si dijetarin që hidhte gjithfarë sendesh nga ballkoni i kullës në Pisa, për të matur a provuar nuk di çfarë (por që unë nuk duhej ta imitoja kurrsesi, madje as me pështymë).

Galileon mjekërshprishur, të veshur si murg e me teleskop në dorë, që thërriste “eppur si muove” në gjyq.

Njëlloj enigmatik, me tone të lehta prej përralle arabe, ka qenë edhe sinjali i intervalit, i njohur ndryshe edhe si “bilbili i radios”; një cicërimë e cila lajmëronte për kalesat nga një emision në tjetrin; dhe që tani lexoj se ka qenë prodhuar nga një mekanizëm i mirëfilltë, në gjendje të prodhonte një tingull të ngjashëm me këngën e bilbilit.

Ndonjëherë, për shkak vonesash teknike, bilbilin e linin të këndonte pak më gjatë – si për t’i joshur dëgjuesit ashtu si veç bilbili mundet, për ta pezulluar rrjedhën e kohës.

Gjithsesi, Italia përbri – kaq e afërt, kaq e njohur e megjithatë kaq krejtësisht e paarritshme – ishte vendi ideal për mua, që të lëshoja të lirë kuajt e imagjinatës.

Shumë vite më pas, kur kam shkuar atje për herë të parë, dhe kam zbarkuar nga trageti në Trieste, për t’i hipur një furgoni të ambasadës; e që gjithë natën do të udhëtonte mes për mes gadishullit për të arritur në Romë në mëngjes, i kam përjetuar sërish si në ëndërr tabelat me emrat e qyteteve që më dilnin para syve në autostradë, nga një segment errësire në tjetrin: edhe këtë herë, gjeografia aq e dëshiruar po më shfaqej nëpërmjet shenjave të radhitura, në vend të hapësirës së mirëfilltë.

Sikurse i kam përjetuar sërish e sërish, sa herë e kam përshkuar Italinë më pas me tren; i ngecur mendërisht midis realitetit dhe orarit të trenave, sërish në trajtë tabelash në stacionet e zbrazura nën dritën e Hënës dhe idesë së çmendur për të zbritur diku kuturu dhe për ta filluar gjithçka nga e para; ose për ta sfiduar njëfarësoj “fatin.”

Pastaj më ka ndodhur e kundërta; kur jam kthyer nga Italia, i pasigurt nëse do të më jepej ndonjëherë prapë shansi për të shkuar atje sërish, kam dëgjuar një “onda verde” në Tiranën e vitit 1989 – që sot e kësaj dite vazhdon si buletin informacioni për trafikun në RAI – dhe jam mallëngjyer, kur kam dëgjuar emrat e rrugëve të bllokuara të Romës: Aurelia, Tiburtina, Prenestina, Circonvallazione Nomentana…

Sërish i vizituar, sërish i trazuar, sërish i torturuar nga pamundësia; ose nga mungesa e lirisë për të shkuar a për t’u kthyer diku, kudo.