Peizazhe të fjalës

ose natyra jo aq të qeta
Antropologji / Gjuhësi / Histori

VENDE DHE NJERËZ

Emrat e vendeve janë integruar në mënyra të ndryshme në kulturën e sotme shqiptare. Për shembull, nëpërmjet hartave administrative dhe topografike dhe gjithë dokumentacionit administrativ burokratik lokal, i cili i përdor si qoka – ose pika referimi; duke përfshirë këtu edhe dokumentet personale: çertifikatat e lindjes, të martesës, të vdekjes; dokumentet e pronësisë; kontratat e ndryshme, etj.

Në përgjithësi, shtetasi lidhet dhe komunikon me administratën edhe nëpërmjet vendit ku ka lindur dhe vendit ku banon, të cilët mishërohen, në të dhënat burokratike, si emra vendesh.

Përtej këtij integrimi, si të thuash, formal, emrat e vendeve i gjen, të tejçuar, në mbiemrat e një numri të madh shtetasish.

Sistemi i emrave të njerëzve, në Shqipërinë e sotme, është standardizuar relativisht vonë në strukturën emër i vënë + mbiemër i trashëguar nga babai; historianët dhe gjuhëtarët gjejnë në emrat e njerëzve gjurmë gjithfarë sistemesh të tjera, më të vjetra – si sistemi tripjesësh, që përdoret sot e kësaj dite në Veri (Llesh Pjetër Ndreu) dhe që i ka ruajtur gjurmët në Jug (Vasil Gjoleka i ardhur nga Vasil Gjon Leka); sistemi ku fëmija djalë merr si mbiemër emrin e të jatit, ose një emër tjetër të parë në formë të plotë ose të shkurtuar (Selmani, Dine); sistemi ku mbiemri shenjon fisin ose përkon me emrin e fisit; sistemi ku mbiemri shenjon një titull si Aga, Bejleri, Çel(n)iku etj.; sistemi ku mbiemri shënjon një profesion ose kategori profesionale, si Kovaçi, Mezini, Bakalli, Kadiu, Kasapi, Prifti, Kazazi, Furrxhiu, Hoxha, Qehajai, Samarxhiu, Bojaxhiu, etj.; sistemi ku mbiemri shenjon një cen ose defekt fizik, si Qorri, Topalli, Shurdhi, Ziu, Kuqi, etj.

Ka të dhëna që një pjesë e mirë e mbiemrave ekzistues janë akorduar arbitrarisht, jo më herët se fillimi i shekullit XX.

Gjithsesi, historia e emrave të shqiptarëve është tepër komplekse për t’u trajtuar këtu; mjaft të themi se, një pjesë e këtyre emrave, sot, përfshin – tek mbiemrat – gjeografinë e Shqipërisë, në trajta të emrave të vendeve.

Nuk gjen fshat ose qytet, sot në Shqipëri, që të mos shërbejë edhe si mbiemër për një numër familjesh; që nga qytete të mëdha si Tirana, Durrësi, Korça, Shkodra e deri në fshatra të rëndomtë.

Ky lloj mbiemri “gjeografik” zakonisht shënjon prejardhjen, edhe pse jo gjithnjë; por mbiemrat “gjeografikë”, të marrë në tërësinë e tyre, nuk janë veçse pasqyrimi i truallit shqiptar në jetën familjare të banorëve të atij trualli. Kjo e vërtetë shkon më thellë, shumë më thellë, sesa përpunimi administrativ i territorit, meqë është një nga tiparet dalluese dhe konstitutive të shqiptarisë.

E kotë të shtoj se nisma për ndryshimin e toponimeve, po të japë rezultat, do ta shkatërrojë këtë sistem kaq delikat, duke i ndarë mbiemrat e shumë shtetasve nga emrat e vendeve; ose duke ngritur një mur gjuhësor, kulturor dhe administrativ të padepërtueshëm midis familjeve dhe vendit nga ku e kanë këto origjinën.

Duam të shqetësohemi për këtë?

Pa Komente

  1. I nderuar Xha Xha,

    E lexova shkrimin tuaj dhe mu duk shume interesant. Kam lexuar dhe shume shkrime tjera tuaja qe me kane pelqyer shume. Nuk di, ndoshta per asosacion, tema juaj lidhur me emrat, me rikujtoi, emrin Xha Xhai, qe e kam ndeshur ne nje roman me titull Armiku i Shteti te nje fare Stavri Pone. Ky liber me ra ne dore krejt rastesisht, pasi autorin se kisha degjuar fare.

    Ajo cka dua tju them eshte se vras mendjen sinqerisht nese ka ndonje lidhje midis personazhit qe eshte ne kete roman dhe pseudonimit tuaj ne kete blog. Per me teper qe personazhi eshte paraqitur me nota shume qesharake dhe denigruse. Emri i vertete i personazhit eshte Xhavid Xhahuri, c’ka dhe kjo me duket tallese. Nuk di nga cili fshat ose profesion eshte nisur autori per kete personazh kaq te percmuar ne kete roman.

    Uroj te mos kete te beje fare me ju, pasi do me dukej e pamoralshme dhe nuk perkon fare me karakterin dhe euridicionin tuaj ne kete faqe interneti.

    Me respekt
    Petrit Tabaku

    1. I dashur Petrit,

      nuk e njoh këtë roman, as autorin. Ndoshta është fjala për një përkim të rastit.

      Pseudonimi im e ka pikënisjen nga një copëz letrare eksperimentale që kam shkruar… në 1985. Më pas e kam përdorur edhe në Alb-Club.

      Falemnderit për fjalët e mira,

      a.v.

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin