Peizazhe të fjalës

ose natyra jo aq të qeta
Antropologji / Gjuhësi

KUR VËMË EMRA

Duket sikur kjo çështje e emrave të njerëzve ka të bëjë me dëshirat private të njerëzve, mirëpo në të vërtetë në vënien e emrit ka gjithnjë gisht autoriteti – sa kohë që emri e dallon individin jo vetëm në komunitet, por edhe më gjerë; por edhe ngaqë autoriteti pagëzues, më parë feja dhe më vonë shteti (gjendja civile) mishëron edhe autoritetin e traditës, reale ose të imagjinuar.

Po ta shohim më afër se si funksionon emri në shoqëri (dhe në ligjërim), do të dallojmë së paku dy funksione krejt të ndryshme – funksionin diferencues, meqë emri na dallon prej të tjerëve; dhe funksionin klasifikues (që ka të bëjë me kuptimin e emrit). Në lëndën e gjuhësisë së përgjithshme na përsëritnin, dikur, një thënie të Marksit, nuk di në ç’kontekst, dhe pikërisht se “unë nuk di asgjë për një njeri, nëse di që atë e quajnë Jakob”; në të vërtetë kjo thënie mund të përgënjeshtrohet lehtë, sepse nga emri Jakob shumë gjëra mund të deduktohen – p.sh. që ky njeri i përket sferës fetare-kulturore judeo-kristiane, që është mashkull, që nuk është italian (se po të ishte ashtu, do ta kishte pasur emrin Iacopo) e kështu me radhë; të gjitha këto Marksi vetë do t’i ketë ditur, prandaj unë nuk ia kam marrë dot vesh atë mendim ndonjëherë.

E kemi parë tashmë që nga emrat e shqiptarëve mund të marrësh vesh jo vetëm fenë e familjes, ose shijet dhe prirjet kulturore të prindërve, por pak a shumë edhe brezin që i përkasin këta; si edhe herë të tjera, kultura shqiptare është treguar e pakursyer me huazimet nga kultura të tjera, të cilat kanë hyrë tek ne nëpërmjet letërsisë, filmave, historisë dhe modës. Këtu unë nuk shoh ndonjë dallim midis një emri si Teuta (më parë Tefta), të nxjerrë nga onomastika ilire; dhe një emri tjetër si Liliana, të marrë nga onomastika perëndimore. Në të dy herët, emrat tradhtojnë një dëshirë për t’i përkitur një realiteti, në thelb, të imagjinuar.

Nga ana tjetër, ka një aspekt të procesit emërtues, veçanërisht gjatë shekullit XX, i cili na ka shpëtuar pa diskutuar deri tash, dhe që ka të bëjë me estetikën e emrit. Normalisht, kur matet t’i vërë fëmijës një emër, prindi gjithnjë detyrohet të ndjekë konvencione të ndryshme – p.sh. fetare ose kombëtariste; të cilat gjithnjë i referohen tundimit hegjemonist të autoritetit pagëzues; por kufizime ka edhe në hapësirën që mbetet relativisht jashtë sferës ku vepron ky autoritet, meqë shumë herë fëmijës i duhet vënë emri i gjyshit, ose një emër tjetër, në bazë rregullash të shumëllojshme, që mund të kenë lidhje me strukturat e afërisë familjare, farefisnore; ose me kalendarin; ose me radhën e lindjes etj. E gjithë kjo pa e cekur fare çështjen e mbiemrit, i cili edhe ai klasifikon (por mbiemri do trajtuar veçmas, meqë aty shkallët e lirisë vijnë e reduktohen në zero).

Tani, po t’i mënjanojmë të gjitha këto kufizime njërin pas tjetrit, mbetemi me një hapësirë, sado të vogël, ku prindi është i lirë të zgjedhë një emër përtej konsideratave fetare, kombëtariste, tradicionale, rituale etj; dhe kjo zgjedhje nuk mund të jetë veçse estetike – në kuptimin që emri duhet të jetë i bukur. Natyrisht kjo vlen për kohët moderne, meqë asnjë konsideratë estetike nuk mund të përligjë emra të tillë si Shkurte, Mbarime, Sose, Mjaftime e të tjera, që u viheshin vajzave fëmijë të padëshiruar, nga prindër në pritje të djalit; sikurse nuk mund të përligjë as emra si Mahmut, të cilët në nivelin sipërfaqësor të komunikimit do t’u bashkëlidhen vetvetiu fjalëve tabu. Megjithatë, normalisht, nuk mund të mohohet se estetika luan rol të dorës së parë në zgjedhjen private të emrit; së paku për shqiptarin modern, i cili nuk ia përjeton më emrit forcën evokuese që ndoshta i bashkëlidhej dikur.

Tani, kur flasim për estetikë në gjuhë, duhet të lëmë jashtë arsyet jashtëgjuhësore që na bëjnë ta quajmë të bukur një emër si Helena, pasi kemi parë filmin “Helena e Trojës”; ose një emër edhe më domethënës, si Pirro, pasi kemi mësuar për bëmat heroike të këtij epiroti të madh. Dhe po t’i lëmë jashtë këto konsiderata si të thuash kulturore, nuk mbetet veçse ai aspekt i shenjës gjuhësore, që quhet ndryshe simbolizëm fonetik, e që, në rrafshin estetik, shprehet si eufoni, ose bukurtingëllim. Me fjalë të tjera, emër i bukur është edhe ai që tingëllon bukur; dhe që emri të tingëllojë bukur, duhet të plotësojë disa kritere jashtëzakonisht formale. Për të sjellë një shembull, pak francezë, madje edhe nga më filokeltët prej tyre, do t’i kenë quajtur fëmijët Vercingetorix, sipas heroit të njohur galik, që ngriti krye kundër ushtrive të Romës në lashtësi…

Ndikimi i eufonisë në zgjedhjen e emrave mund të ndihmojë për të kuptuar suksesin e emrave ilirë, përndryshe krejt të panjohur, në kulturën shqiptare laike; edhe pse eufonia në këta emra i detyrohet, në thelb, leximit të tyre sipas transliterimit që u është bërë në mbishkrimet greke dhe latine; pra një konvencioni përsëri artificial. Nëse do të kishim pasur një mbret ilir të quajtur Xumpshug, pakkush do t’ia huante emrin për djalin e vet, madje edhe sikur kjo t’i sugjerohej politikisht. Një vajzë e quajtur Kvakvaksa do të mbetej e pamartuar.

Këtu duhet pasur parasysh edhe ekzistenca, ndër emrat e përveçëm, e atij grupi që përfaqësohet me fjalë të cilat përdoren normalisht në gjuhë, të tipit Shkëlqim, Bujar, Pranvera, Petrit, Bashkim, Dëshira, etj. Këta emra edhe kuptimisht i përgjigjen kriterit estetik, meqë kur përdoren si fjalë të gjuhës, shenjojnë sende ose koncepte të cilat vijnë me konotacion pozitiv, janë vetvetiu të bukura (këtu estetika shpesh vjen e bashkohet me etikën, meqë virtyti na shfaqet jo vetëm si i mirë, por edhe si i bukur; madje njëkohësisht i mirë dhe i bukur). Fëmijët i quajmë me emra lulesh, frutash, kafshësh që na pëlqejnë, tiparesh të admirueshme e kështu me radhë, deri te kategoritë politike pak a shumë abstrakte të momentit (p.sh. Republika ose Parim).

Përballë emrave të kësaj natyre, emrat ilirë (sikurse shumë emra të tipit Roland, Silva të huazuar me rrugë kulturore) nuk kanë ndonjë kuptim të dallueshëm prej funksionit që kryejnë (përdorimit si emra njerëzish), përveç atij të origjinës – por kjo do të ishte njëlloj sikur ta identifikonim vlerën e përdorimit të një malli nëpërmjet dyqanit ku e kishim blerë; çka nuk do të mjaftonte.

Dua të them që një emër ilir, p.sh. Autara, nuk ka ndonjë kuptim tjetër, përveç atij të të qenit ilir; por “ilirësia” nuk ka qenë manifestuar ndonjëherë qartë dhe haptazi për shqiptarin jospecialist, duke mbetur më shumë dëshirë, mit ose program – pavarësisht nga rezultatet e dijes albanologjike. Prandaj, kur vjen puna për emra ilirë, kriteri eufonik vjen e na imponohet si i dorës së parë; dhe emrat ilirë kanë pasur sukses edhe ngaqë struktura e tyre fonetike ka qenë e tillë, që i ka bërë të tingëllojnë bukur në veshët e shqiptarit.

Përfytyroni, për një çast, sikur emrat ilirë të tingëllonin diçka si Asmundr, Birtingr, Frithleifr, Gjaflaugr, Grimhildr, Hroth, Hrefna, Hrothgeror, Jatgeirr, Snortur, Vigfuss, Thraslaugar; të cilët janë të gjithë emra islandezë të përdorur gjatë Mesjetës; cili prej nesh vallë do të guxonte ta quante të birin Birtingr? Cila ideologji kombëtariste e cili kërcënim totalitar do të na detyronte t’i vishnim fëmijët me driza fonetike, si Hrothgeror ose Jatgeirr?

Nuk duhet të harrojmë këtu, gjithsesi, se nuk ka kurrfarë lidhjeje midis ilirizmit në kulturën shqiptare dhe bukurtingëllimit të emrave ilirë; meqë ky i fundit ka të bëjë me faktorë të tillë si struktura e rrokjes në ilirishte, denduria e përdorimit të bashkëtingëlloreve sonante (m, n) dhe likuidave (r, l); dhe, sidomos, kriteret e përdorura nga mbishkruesit grekë dhe latinë për transliterim…

15 Komente

  1. Kur vëmë emra, duhet të kemi parasysh se edhe me kë do na lidhen fëmijët në të ardhmen.

    Përshembull, (një shembull që nuk ka në fakt lidhje edhe aq shumë me realitetin aktual shqiptar).
    Jesus Luz, djalë 22 vjeç, është i dashuri i Madonës, 55 vjeç, e cila mund të ishte e jëma e tij për nga mosha (edhe për nga emri). Biblical, with a lil of a Oedipus touch.

  2. “Dua të them që një emër ilir, p.sh. Autara, nuk ka ndonjë kuptim tjetër, përveç atij të të qenit ilir; por “ilirësia” nuk ka qenë manifestuar ndonjëherë qartë dhe haptazi për shqiptarin jospecialist, duke mbetur më shumë dëshirë, mit ose program – pavarësisht nga rezultatet e dijes albanologjike. Prandaj, kur vjen puna për emra ilirë, kriteri eufonik vjen e na imponohet si i dorës së parë; dhe emrat ilirë kanë pasur sukses edhe ngaqë struktura e tyre fonetike ka qenë e tillë, që i ka bërë të tingëllojnë bukur në veshët e shqiptarit”.

    Kete nuk thoshe ne shkrimin e pare dhe as nuk e nenkuptoje.

    PS: Duaje emrin tend!- Une e dua emrin tim qofte per vecanesine e tij, qofte per mjegullimin historik qe e rrethon qofte edhe per eufonine.
    Ka vetem nje rast ne Shqiperi kur ajo qe thua ti me “fshatarin konfuz qe vendos emra ose per nder te infermierit shetites ose per vetemohimin e shokut ushtar apo per bashkeudhetarin e gomones (une kam udhetuar me gomone gati 10 here dhe te betohem ketu se asnje udhetari nuk ia di emrin dhe nuk do i vendosja femijes tim kurre emrin e ndokujt prej tyre) ndodh. Ky fenomen i emrave qe nuk korresponodjne me modelin sundues fetar apo politik vihet re ne Laberi ku para mbiemrave muslimabe shohim emra ortodokse. Por ky ose eshte nje zakon i mbetur nga koha kristiane, ose perputhet me nje besim se emrat ortodokse viheshin qe femija te kishte jete me te gjate meqe edhe “kauret” jetonin me shume. Dhe e dyta nuk ka asnje shembull absolut, as edhe ndonje argument absolut pse venia e emrit mbetet nje akt gjeresiht subjektiv. Si shembull vlen edhe shkrimi numer 2 i Xha Xhai-t.

  3. “”Ka vetem nje rast ne Shqiperi kur ajo qe thua ti me “fshatarin konfuz qe vendos emra ose per nder te infermierit shetites ose per vetemohimin e shokut ushtar apo per bashkeudhetarin e gomones (une kam udhetuar me gomone gati 10 here dhe te betohem ketu se asnje udhetari nuk ia di emrin dhe nuk do i vendosja femijes tim kurre emrin e ndokujt prej tyre) ndodh”

    Fakti qe ju nuk i dini emrin asnje bashkeudhetari ne 10 gomone rresht, tregon se per dallim nga personazhi zemergjere qe pershkrova, bashkefshataret (ne kuptimin qe gomonia eshte nje lloj komuniteti ishullor/provizor) e flotiljes se udhetimeve tuaja mund te kene qene afgane a kineze gojekycur e me tutje mund te supozojme, jo pa fakte, se cdo udhetim nder te dhjetet ka vajtur si jo me mire dhe askush nuk ka shpetuar jeten e askujt. Prej nga askush, 10 here rresht, nuk ka pasur mundesi te shtjere ne pune as konfuzionin e as zemergjeresine per te emertuar pasardhesin sipas shpetimtaresh lunderthyer.

    Ne librat e historise tone ka edhe me teper argumente per raste rrokade ne emra, sa per arsye konfuzioni (bestytni ne lidhje me vdekshmerine foshnjore etj) e sa per zemergjeresi (aleanca fisnore etj.). Nga me te zeshmit, kemi rastin njerit prej prijesve luftarake te Shales, Mehmet Shpendit, i cili pavaresisht sugjerimeve fetare qe sjell emri i tij, bile edhe perkunder sugjerimeve turbulluese qe jep emri i krahines, po mbase edhe mbiemri, nuk ishte as mysliman e as pagan.
    Me sa kam lexuar une, emertimi me shenja te krishtera i foshnjeve myslimane meshkuj ne zona the thella, behej per te mashtruar mortjen, te ciles i atribuohej nje preference e posacme per cunat myslimane. Megjithate, teorikisht, edhe argumenti se emrat e krishtere u vendoseshin foshnjave, per arsye se te krishteret “jetonin me shume”, merr kuptim po te dijme se meshkujt e fese tjeter ishin ne mase luftetare sezonale.

    ps: siguroj se “duaje emrin tend” ishte thjesht nje titull popullor i ca dekadave me pare, kur morem me autorizim (si televizoret bardhezi “Iliria “) keta emrat shumengjyresh qe kemi. Ne asnje menyre ky nuk ishte ndonje sugjerim per te shperdoruar dashuri online

    1. (H) Annibal qe fshihesh pas Ilich Ramirezit dhe qe zbulohesh te Jackal!

      Ky titull i ri shpresoj te mos jete nje tjeter nostalgji cinike per autorizimet qe kesaj radhe nuk te pajis me emer shumengjyresh por te akrediton ne blog me nje hije autoritare. Fundja duke pare se te ty, zemergjeresia apo konfuzioni jane prioritare ne nxitjen e emertimit te nje njeriu, mendoj se edhe ndryshimi ne pseudonime eshte nje rruge per te kenaqur veten dhe per t’u arratisur nga burgu i urryer “bardh e zi” i autorizimeve qe te kane shenjuar ndoshta fatin e emrit. Por ketu jam i detyruar te kerkoj ndjese-sinqerisht-sepse nese ironia jote perligjet te argumenti i pergjigjes sime-kjo e imja ngrihet mbi supozime dhe deduksione te asaj cfare ti shkruan. P.sh t’i mund te kesh patur televizor qe perpara gjithe e tjereve, por je ne dijeni te praktikave te autorizmit. Nga ana tjeter emri yt mund te mos jete fare shumengjyresh, por ti me elegance hyn ne diskutim si per te na kujtuar impresionet e rinise tende te “para ca dekadave”. Nga kjo nxjerr konkluzionin se qe ne ate kohe ke qene i privilegjuar dhe “i ke pare gjerat nga Lart”. Prandaj – me lind e drejta per ta thene- se ti me lirine e argumentimit sjell nje shembull qe flet per sofisitikim te pazakonte ne nxitjet tuaja per emrtesa. Turbullimi nga Shpendi dhe Shala dokumentojne ketu respektin tuaj per Dashurine qe mendoj edhe une se nuk duhet shperdoruar online. Nuk e di ku mund te jesh sherbyer ti per emrtese me kete rast. Por edhe ky shembull nuk arrin qellimin absolutisht. Sepse per t’iu permbajtur argumentit te Kristos- une thashe se asnje kuptim kombetarist apo social nuk mund t’i japesh ketij emri duke folur per dukurine e trajtuar nga xha xhai. Dhe per te kundershtuar Mehmetin tend une te pyes ; sa ka qene i prhapur ne Veri ky fendomen? Sepse rasti ne fjale eshte vetem nje perjashtim qe mund te lidhet me aryse personale.
      E dyta lidhur me udhetimin me gomone. Meqenese ti ironizon se refuzimi im per te emertuar femijen me emra bashkeudhetaresh buron ose nga gojekycuria e tyre, ose nga ndryshimi nacaional, ose nga mungesa e akteve shpetimtare dhe ecjes vaj te udhetimit. Asnje prej tyre nuk eshte i vertete dhe kjo tregon se ne kete pune nuk ka pergjithesime teorike precize. E para thashe “nuk do ia vija femijes”, e dyta kane qene te gjithe shqiptare qe ne ato momente dhe ate kohe nuk para ishin njerez me deshire per fjale dhe e treta nuk kane qene bashkefshatare as ne kontesktin qe ti me zgjuaresine qe ia aprovon vetes jep ketu. Ishin thjesht njerez, shqiptare te bashkuar nga nje rrethane e padeshiruar dhe qe te ben te kuptosh shume. Per kete arsye ironizimi yt lidhur me kete argument, ne ate konteskt qe ti e jep, me vjen keq, por tregon nje shkarje per nje thinjosh disa dekadash si ty drejt sjelljes se nje rioshi spurdhjak.
      PS: Z. Administrator! NESE DICKA HIQET KETU, APO ELEMINOHET ATEHERE ME NDERIM TE VECANTE JU KERKOJ T’IA NISNI ILICH RAMIREZIT KETE PERGJIGJE NE EMAILIN E TIJ QE KA REGJISTRUAR NE BLOGUN TUAJ. Perndryshe, prape faleminderit.

      1. “Dhe per te kundershtuar Mehmetin tend une te pyes ; sa ka qene i prhapur ne Veri ky fendomen? Sepse rasti ne fjale eshte vetem nje perjashtim qe mund te lidhet me aryse personale.”

        Me pelqen qe e keni pranuar ketu rastin e pavaresise personale nga emri i pergjithshem. Sepse me pare kishit shkruar kete tjetren:

        “Fundja ç’kuptim personal apo kombetarist, apo social mund t’i japesh p.sh emrit Kristo???”

        Emri “Mehmet” ne hierarkine e emrave myslimane te tradites lokale, eshte simetrik me “Kristo”. Megjithate PER ARSYE PERSONALE nje luftetar i krishtere ne veri, kete emer e zgjedh per te birin.

        Gjithe shtysa e nderhyrjes time ishte per te kuptuar nese vertet konfuzioni dhe zemergjeresia jane pjese e ndermarrjeve tona, po aq sa precizioni dhe zemer…mprehtesia, per sa kohe jemi vetem njerez.

        Habitem pse keni kujtuar se dikush mund t’ju cungonte mesazhin drejtuar meje. Aty nuk kishte ndonje fyerje, hiq ca hamendje te paqelluara mbi ngjyren e flokeve te bashkebiseduesit apo kuoten politike qe paska zoteruar ky, diku lart ne diktature. Kurse une nuk pata fare qellim ta personalizoj nderhyrjen time: gomonen antropologjike e ofrova si shembull teorik, pa pasur mundesi te ndaloj askend tía hipe.

        1. “Fundja ç’kuptim personal apo kombetarist, apo social mund t’i japesh p.sh emrit Kristo???”

          Kristo per ate qe di shqip eshte vetem Kristo dhe sidomos ne te shkuaren nuk mund te kishte nje liberalizim onomastik me baze fetare. Mehmet nuk eshte nje emer i perhapur nder katoliket e Veriut.

          “Fundja ç’kuptim personal apo kombetarist, apo social mund t’i japesh p.sh emrit Kristo???”

          Kjo eshte thene ne kuptim te faktit sesi emer ka nje domethenie te paracaktuar ne nje rrathane te caktuar dhe rasti perjashtimor lidhet me ate qe shkrova per Laberine – si “jo e zakonshme”. Aspekti personal ne emertese eshte i pashmangshem, por ajo qe dua te them eshte se nese vendosjen e cdo emri ilir xha xhai e sheh si nje perpjekje per perkatesi dhe identitet antik duke lene si te drejte zgjedhjeje vetem te Pervecmin nga te Pergjithshmit Ilire e duke e asgjesuar arbitraritetin e atij qe emerton ne hapesiren e se Teres, kjo vjen nga mosdija e pergjithshme apo njohja e vaket e emrave ilire.

          PS-1:
          Nuk deshiroj kurrsesi te personalizoj debatin. Sinqerisht. Edhe kur ai katandiset sipas meje ne nje mundesi kur dikush shkruan ne nje menyre qe do te tregoje sesa i zgjuar eshte njeri kur ia le ne dere tjetrit. Deshiroj shume te mesoj dicka te re ne cdo debat dhe nga ky i tanishmi kuptova sesi mendimi i autorit kishte neglizhuar kriterin kryesor ne emertese e qe eshte Eufonia. Kjo e fundit per mendimin tim-modestisht modest- kur vjen puna per emrat ilire te shqiptaret, nuk vjen si pasoje e Formes se Llapes se Veshit te Shqiptareve, as nga Labirinthi specifik i Kermillit, por nga Gjuha. Ky eshte per mendimin tim ai piketakim historik qe i ben emrat ilire nder shqiptare Eufone (u shpreha sakte?)
          Ve re se stili juaj ka nje ngjashmeri – te jete valle nga dija gjuhesore??- me ate te autorit te shkrimit dhe te Blogut. Po besoj se kjo ngjashmeri vjen edhe nga nje unitet ne ide dhe prandaj fjalia “Habitem pse keni kujtuar se dikush mund t’ju cungonte mesazhin drejtuar meje” ka nje shpjegim. Mbase jam i gabuar.

          Edhe nje te fundit se si i thone nga anet tona “me ha xanxa”.

          Gomonen Antropologjike ??? e konsideroj nje pervoje te hidhur por edhe te cmuar jo vetem timen por te nje pjese te – se dua te gjej nje fjale qe te vije ne nivelin e blogut- popullit?-mases?-shqiptareve me apo pa emra ilire, Mehmete dhe Kristo. Ndoshta ju kete pervoje te popullit tuaj – ju jeni ndoshta anash tij, Lart por edhe me vete – e keni pare nga Televizori i blere he he, pa autorizim dhe me ngjyra.

          1. “Kjo eshte thene ne kuptim te faktit sesi emer ka nje domethenie te paracaktuar ne nje rrathane te caktuar dhe rasti perjashtimor lidhet me ate qe shkrova per Laberine – si “jo e zakonshme”.”

            Keto gjera “jo te zakonshme” qe dikush i gjen ne Laberi, dikush i gjen edhe ne veri, dikush diku tjeter e keshtu me rradhe. Te gjitha grupohen per te treguar bashkejetesen e zakoneve me te jashtezakonshmen edhe ne emervenie, si gati kudo tjeter.

            Per eufonine dhe te tjera nuk isha fare i interesuar. Me naivitet desha te nenvizoj nje fakt banal e te mirenjohur, ate se interpretimi i venies se nje emri e kapercen perimetrin legal te ketij emrit. Ja me se e humb kohen nje koke me thinja, si ajo qe me atribuonit pak me pare

          2. Thellogos shkruan:

            Deshiroj shume te mesoj dicka te re ne cdo debat dhe nga ky i tanishmi kuptova sesi mendimi i autorit kishte neglizhuar kriterin kryesor ne emertese e qe eshte Eufonia.

            Unë nuk mendoj aspak se eufonia është “kriteri kryesor në emërtesë”. Për mënyrën si nisi dhe si u shtjellua ky debat, eufonia si kriter u përmend në vendin dhe kohën e duhur; meqë nuk po diskutonim për psikolinguistikën e pagëzimit privat, por për rolin e emrave në kulturë.

            Dhe meqë ra fjala, unë mendoj se eufonia vjen e qendërzohet mes kritereve në atë masë që kriteret e tjera, sidomos ato klasifikuese, dobësohen shumë; është shenjë e një shijeje sipërfaqësore ose e konfuzionit. Kundërversioni i saj, nga pikëpamja thjesht funksionale, do të ishte numri – p.sh. numri SSN në SHBA, ose kodi fiskal.

            1. “Prandaj, kur vjen puna për emra ilirë, kriteri eufonik vjen e na imponohet si i dorës së parë; dhe emrat ilirë kanë pasur sukses edhe ngaqë struktura e tyre fonetike ka qenë e tillë, që i ka bërë të tingëllojnë bukur në veshët e shqiptarit”.

              Kete me sa shoh e keni shkruajtur ju.

              PS: (H)Annibal-Jackal-Ramirez-Ilich! Te detyrohem nje falje.

            2. Kete e thua duke e lidhur me kunderversionin numerik te Atlantikut. Por nuk eshte e thene qe te jete vetem keshtu dhe kete na e “sqaroi” deri diku Carlosi. Pse te pelqen nje emer nuk nenkupton vetem konfuzion dhe shije siperfaqesore, por edhe zgjedhje estetike qe harmonizohet nga gjuha. Te pakten ky eshte rasti mendoj une i emrave ilire ne pergjithesi. Por te shkuara te harruara per emrat qe humbasin popullaritetin.

              Lexova dhe Artin e Te Mbijetuarit qe me duket si vazhdim i sages se emrave.

              Kete e ndjejme te gjithe te pranishme, por Ezopi ilustron nje shembull tipik te nje specieje qe ka valencen e dyfishte te perkatesise dhe qe pikerisht kjo i siguron mbijetesen. Po ne rastin tone, nese dicka mbijetoi cfare mbijetoi ? Cfare mund te mbijetoje pertej nje kulture e cila edhe mund te ndryshoje dhe modifikohet vazhdimisht, duke e ruajtur te pakten berthamen e bartesve. Ky nuk eshte kombetarizem, por merre edhe si nje kerkese per sqarim te metejshem – nese ke deshire, kuptohet. Mbijetesa edhe ne rastin e Lakuriqit eshte nje akt i vetedijshem qe udhehiqet nga sigurimi i se ardhmes, sigurisht pa ia nenshtruar lakuriqin ndryshimeve esenciale. Perndryshe pse te mbijetosh me tiparet e tua kur thjesht as e vret mendjen fare dhe fshihesh me te Madhin. Ore me thjesht fare- kush na beri shqiptare ne ?

              Edhe dicka per Jorgon, Gjergjin e te tjere.

              Ky spikat si personazh me kete sjellje oportunizmi ne nje qytet qe gjallon nga bashkekombas qe pikerisht pse e shohin anormale kete sjellje e permendin Joguren me talent te padiskutueshem. Dua te them se Kadare nuk na e sjell si dukuri se perndryshe nuk do vlente te permendej. Prandaj rimarrja juaj si alegori per te pershkruar shqiptaret ne Histori nuk me duket dhe aq e qelluar. Po pyes edhe njehere nese kemi qene ngahere Jorgo, Jogura, Gjergj etj, kush na beri shqiptare? Apo kjo na mbeti ne dere pasi iken te gjithe? E kur nje popull eshte me nje instinkt kaq te forte mercenari mendoj se ai shpreh tiparin e nje komuniteti qe udhehiqet nga interesi dhe jo nga ndonje norme ideale. Si i tille nuk shoh ndonje interes te shqiptareve te shqiptaria dhe mbrojtja e saj ne te gjitha format do te ishte e shumta nje keqllogaritje ne bursen e mercenarizmit ose nje ndryshim i befte qe na poftisen RILINDASIT. Mendoj se mbijetesa nuk ka kuptim jashte nje te dhene fisllestare rreth se ciles qarkohet beteja qe me sa duket per nje krenari shtese na paska mberritur tek Arti. Ekziston dicka qe duhet mbrojtur qe kerkon te mbijetoj qe njerezit te orientohen ne kete sjellje. Eshte tjeter gje pastaj sesa e drejte eshte kjo dhe sesa ia vlen ajo per ne Pesuesit e pafajshem te Shqiptarise.

              “Edhe në çështje të origjinave, të cilat i lënë çuditërisht pa gjumë disa prej nesh, kemi më një anë të gjithë ata që të bëjnë bé e rrufé për europianizmin e lindur të tanëve; madje deri aty sa edhe natyrën indo-europiane të shqipes ta tundin si flamur epërsie në kacafytjet për primat ndër-etnik me minjtë dhe zogjtë që kemi përreth”

              Kjo eshte bere e neveritshme sigurisht edhe pse sjell e risjell argumente te bajatosura qe nuk perbejne me asnje kontribut. Por dikur te nje shkrim i juaji lexova se si Kisha ashtu edhe Porta e penguan levrimin e shqipes. Jetojme ne Ballkan (une) dhe shohim tashme online edhe argumentet e kolegeve tane me aleanca – per mua te Medha dhe jo Madheshtore – qe vetem brockullisin te njejtat gjera.
              Faleminderit dhe me fal per bezdine se po duket sikur po vendoset nje hierarki blogu qe mund te jape pershtypjen e gabuar te nje nxenesi qe nuk ha pyka.

            3. Shqetësimi im, që vetëm pjesërisht lidhet me çështjen e emrave të njerëzve, është se përpjekjet historike të shqiptarëve për të mbijetuar janë shndërruar në një tipar kryesor kombëtar tonin – në kuptimin që shqiptarët janë ata që mbijetojnë; dhe këtu e kam fjalën për sjelljet tona reale, të cilat na përkufizojnë përballë të Tjerëve; jo për deklaratat që bëjmë në podiumet, ose dëshirat që ia lejojmë vetes t’i kultivojmë. Veçanërisht në rrethanat kur mbijetesa nuk është më aq e kërcënuar sa dikur, atëherë reflekset e dikurshme rrezikojnë të kthehen në vese të mërzitshme, dhe mimetizimet e djeshme në pengesa për të lëvizur këmbët.

  4. Një evolucion interesant në lidhje me mbiemrat që na vjen një vend, i cili të paktën këta dy shekujt e fundit ka prodhuar e eksportuar evolucione dhe tendenca nga më të pabesueshmet, por që kanë provuar aplikueshmëri, qoftë edhe relative, me shtrirje planetare.

    Përpara shumë pak vitesh, shteti francez vendosi të rishikojë ligjin për aplikimin e mbiemrave ndër fëmijët që lindin brenda kuadrit ligjor, qoftë brenda institucionit të martesës apo atij të bashkëjetesës.

    Paraprakisht, ligji në fuqi, prindërve të rinj u njihte të drejtën të blatonin fëmijët e tyre ose me mbiemrin e linjës atërore ose, në rast se dëshironin, me bashkërendimin e mbiemrave të linjës atërore me atë amësore.

    Risia e ligjit të fundit konsiston në faktin se, prindërit tashmë, përpos zgjedhjeve të mësipërme që qëndrojnë ende në fuqi, kanë të drejtën legjitime të zgjedhin ndër mbiemrat e tyre, atë që ata e gjykojnë më të përshtatshëm për progjeniturën e tyre.

    Shkurt, një fëmijë të lindur përpara tre vitesh në Francë, i cili quhet, fjala vjen, Kévin Ménard, nuk duhet kurrësesi ta paragjykojmë se mban mbiemrin e linjës atërore, të lavdishme ose jo, të Ménard-ve, pikërisht sepse mbiemri i tij mund të jetë thjesht ai i të emës – i zgjedhur pikërisht për të fshehur ndonjë mbiemër të pahijshëm atëror, fjala bie, Lecul, ose ende më të pahijshëm arab, e kësisoj t’i garantojë fëmijës shanse të barabarta në gjirin e shoqërisë franceze.

    Sigurisht që shteti francez, shteti me diversitet etnik më të pasur në kontinentin tonë, i ka marrë të gjitha masat ligjore që t’i garantojë qytetarëve të tij shanse të barabarta në gjirin e shoqërisë franceze, nëpërmjet shkëmbimit të emrave dhe mbiemrave të gjykuar të papërshtatshëm nga bartësit.

    Kësisoj, rëndom, një qytetar francez i pajisur me një emër të gjykuar të papërshtatshëm për t’u integruar plotësisht në shoqërinë e lirisë-barazisë-vëllazërisë franceze, e që mund të quhet, Muhammed El Makbul, Ndriçim Seitaj apo Amadou Kobadi, mund të shndërrohet, nëpërmjet një procedure gjyqësore shumë të thjeshtë – sikurisht kundrejt një pagese integruese – në Vincent Petillard, Bertrand Clément apo Cédric Lâforet, sa hap e mbyll sytë.

    Kësisoj, shtetasve Vincent, Bertrand apo Cédric, të pajisur tashmë me emrin integrues, u hapet më lehtë porta e punësimit apo e qiramarrjes, porta të cilat, sipas statistikave shtetërore franceze, u përplasen në fytyrë aplikantëve Muhammed, Ndriçim apo Amadou.

    Përpos evolucionit pellazgo-ilir ndër emrat e përveçëm të shqiptarëve, shoqëruar sakaq me një fazë të dytë evolutive – sikurse e theksoi edhe idashuri në komentin e djeshëm teksa analizonte evolucionin e emrave të familljes së tij ndër tre breza – atë të emërtimit të fëmijëve me origjina myslimane me emra të krishterë të tipit Mark, Kristi, Gabriel apo Gjergj, shoqëruar me, fjala bie, një mbiemër të tipit Hoxha, Spahia, Imami apo Myrtezaj, së fundmi, kam vënë re një tendencë të re, e cila së shpejti rrezikon të përfshijë shumë shqiptarë të parehatuar me treshëgiminë e tyre orientale.

    Sikurse e dimë mirë tashmë, aktorë caktuar të jetës publike shqiptare kanë vendsour t’i shkëmbejnë emrat e parehatshëm tradicionalë ose demode me emra evropiano-integrues, pa asnjë arsye të shprehur publike.

    Ndërsa kjo tendencë përbën një fenomen të njohur e të pranuar pa debat në shoqëri, tendenca e re, pikërisht ndër këta aktorë, është ajo e shkëmbimit të mbiemrit – të gjykuar detyrimisht shqetësues dhe, pa dyshim, dukshëm “të prapambetur” – në mbiemra sigurisht po aq euro-integrues sa dhe emrat e përmendur më lart.

    Sigurisht që më është dashur të familiarizohem, nga larg, me kuadrin e posaçëm ligjor që u mundëson qytetarëve shqiptarë të ndryshojnë përpos emrit, edhe mbiemrin e tyre në zyrat e gjendjes civile, për ta integruar atë, sipas rastit, me modën integruese të vendit të imigrimit të tyre, apo thjesht, të shijeve të tyre personale.

    Etika nuk më mundëson t’i citoj me emra aktorët publikë, të cilët mund t’i jenë drejtuar ligjit të mësipërm për derman, por mund të rradhis këtu shumë lehtë të paktën disa syresh, ndër të cilët, një studiues me emër që jeton dhe mëton në Perëndim, sikurse rëndom edhe gazetarë apo këmbësorë të politikës shqiptare.

    Jo pa qëllim i përmenda formulat integruese të shtetit francez për qytetarët e tij në raport me politikat e emrave.

    Në frymën dhe nismat integruese të ndërmarra nga qeveria e re me të njëjtin emër, pjesë e aksionit të së cilës do të jetë me sa duket edhe legalizimi i martesave euro-integruese brenda gjinisë, nuk duhet të habitemi nëse nisma (r)evolucionare e shtetit francez të huazohet edhe nga qeveria shqiptare për t’i dhënë fund parehative evitente të shqiptarëve të sotëm që bezdisen me trashëgiminë e tyre të dikurshme, e kësisoj të mundësojë përfundimin me sukses të (r)evolucionit ndër shqiptarë.

  5. Interesante në punë emrash është edhe sakrifikimi i tyre në letërsi shqiptare. Investimi politik në punë emrash solli që në letërsinë shqiptare (50 – 90) të mos kishte asnjë hero negativ që të mbante emrin Besnik, apo veçanërisht Agron. (Kam fituar përshtypjen, se duhej të ishte një ndërmarrje titanike për çdo shkrimtar të ndërtonte një personazh negativ me emrin Agron.) Në këtë periudhë, mund ta dallosh qëllimin e një personazhi që nga emri. Të gjithë personazhet që mbajnë emra shqiptarë ose janë pozitivë (Guri, Genti por jo Genci – lexo më poshtë, Goni, Bashkimi, Shpëtimi, Sokoli, Miri) ose bëjnë ndonjë gabim të cilin e ndreqin nga fundi (Genci, Arbeni, Linda, Silva) – sidomos nëse janë familje dëshmori, me halla-xhaxhallarë që quhen Tafil, Kanan, Pashako, Shegë) – ose personazhe negativë që mbanin emra orientalë (me shembullin tipik Pallatin e ëndrrave ku personazhit simpatik me një sex-appeal alla basic instinct xhorxhkluni & orlandoblum, pra Kurt Qyprilliut, i cili nga ana tjetër ka gjithë Ebu-të e Tabir Sarajit); ose emra perëndimorë (Alfred, por jo Fredi i cili shkon me këta që gabonin içik, Vladimir, por jo Ladi, Alfons, Rudolf etj) Interesant janë emrat që zgjedh Ismail Kadare për personazhet e tij kryesorë. Emrat e meshkujve janë përgjithësisht pellazgo -shqiptarë me një penelatë tradizione christiana (Gent, Mark, Lul, Shpend, Besnik, Vladimir) dhe emrat e grave janë kryesisht oksidentalë, disi më rrallë pra pellazgo-iliro-arbro-shqiptar (Suzana, Suzi, Silva, Silvi, Diti, Helena) me spikatjen e paperëndueshme e të kudolexueshme të emrit Ana.

  6. ”””Interesant janë emrat që zgjedh Ismail Kadare për personazhet e tij kryesorë. Emrat e meshkujve janë përgjithësisht pellazgo -shqiptarë me një penelatë tradizione christiana””’

    Ia di vleren emrit ai Zoteria, di edhe c’gjeje ti beje jehone, mekat per kulturen tone qe e kane lene vetem, duket si i fundmi i mohikaneve.

Komentet janë mbyllur.

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin