Si e ka pasur emrin i jati i Skënderbeut? Gjon, siç e ndeshim në tekstet zyrtare të historisë dhe në të gjitha dokumentet e kulturës sonë kombëtare, apo Ivan, siç po pretendohet tani së fundi?
Në një intervistë dhënë Gazetës Shqiptare, Ardian Klosi, i cili ka përkthyer dhe sapo ka botuar një vepër të një historiani zviceran kushtuar Skënderbeut, thotë sa vijon:
[pyetje] Në këtë monografi [të historianit Oliver Schmitt], babai i Skënderbeut jepet me emrin Ivan. Shqiptarët e kanë njohur gjithmonë me emrin Gjon. Pse është përdorur ky emër?
Ivan është forma e saktë e emrit të babait të Skëndërbeut. Në të gjitha dokumentet e botuara më parë emri i babait të Gjergj Kastriotit del Ivan ose Juvan. Madje edhe turqit sipas dokumentave, Arbërisë i thoshin territoret Juvanli dhe jo Arbëri.
Fakti se emri është Ivan dhe jo Gjon, është marrë prej ndonjë dokumenti zbuluar prej Shmid-it në arkiva?
Janë botuar disa herë shkrime ku emri i të atit është Ivan. Dhe kjo nga autorë të ndryshëm si Radoniç, apo Xhuzepe Valentini kur kanë kanë shkruar për skënderbeun. Emri Gjon është një shpikje, dhe nuk është emri i vërtetë i babait të Gjergj Kastriotit.
Si mund të pritet si fakt, emri Ivan nga shqiptarët?
Oliver Schmitt e shpjegon shumë mirë edhe këtë. Jo vetëm emri i babait është Ivan, por edhe emri i të birit të Skëndërbeut është i tillë. Duhet të kemi parasysh, se ai ka lindur në Dibër, dhe Dibra është një trevë e përzier. Për më tepër, familja e tij ishte ortodokse, dhe për ortodoksët emri Ivan ose Juvan është i zakonshëm.
Nuk e kam në dorë librin e Schmitt, prandaj ruaj të drejtën që ta korrigjoj mendimin tim më vonë, por më duket se çështja e emrit të Gjon Kastriotit nuk mund të zgjidhet vetëm duke cituar dokumente.
Dua të tërheq vëmendjen, në krye, për këto pohime të Klosit:
1. Ivan është forma e saktë e emrit të babait të Skëndërbeut.
2. Në të gjitha dokumentet e botuara më parë emri i babait të Gjergj Kastriotit del Ivan ose Juvan.
3. Emri Gjon është një shpikje, dhe nuk është emri i vërtetë i babait të Gjergj Kastriotit.
Çfarë duhet kuptuar me shprehjen “forma e saktë e emrit”? Nëse me këtë kemi parasysh atë formë me të cilën emri është shkruar në dokumentin e pagëzimit, atëherë Klosi mund të ketë të drejtë, meqë ka shumë të ngjarë që Gjon Kastrioti të jetë pagëzuar në një kishë ortodokse sllave, me emrin sllav Ivan.
Megjithatë, emri i dikujt nuk mund të ndahet nga kombësia e tij dhe nga gjuha që flet. Në qoftë se pranojmë që i jati i Skënderbeut ka qenë arbëror, atëherë nuk ka arsye pse të mos pranojmë edhe që emri i tij të ketë qenë versioni arbëror (shqip) i emrit Ivan (Juvan), ose Gjon.
A është e vërtetë se “në të gjitha dokumentet e botuara më parë emri i babait të Gjergj Kastriotit del si Ivan ose Juvan”?
Jo nuk është e vërtetë.
Lexoj në monografinë Skënderbeu, jeta dhe vepra të Kristo Frashërit se në vitin 1406, Republika e Venedikut i ka kërkuar Papës nëpërmjet një letre, që t’ia plotësonte kërkesën e ambasadorit të Gjon Kastriotit për një benefit kishtar. Në tekstin e kësaj letre ambasadori quhet:
ambasadoris domini Juani Castrioti et aliorum dominorum partium Albaniae
Çka provon se, në këtë letër të shkruar latinisht, Gjon Kastrioti quhet Juani Castrioti (forma gjinore e Juanus Castrioti).
Emri Juanus Castrioti del edhe në një letër të kontit-kapitan venedikas të Shkodrës, në vitin 1411:
scribat quod Juanus Castrioti qui est potens in partibus illis
Dhe në dokumente të tjera të mirënjohura në latinishte, të viteve 1416 dhe 1417.
Marin Barleti, në Historinë e vet, e quan të jatin e Skënderbeut Joannus. Në dokumente të tjera në latinishte dhe në italishte, të njëjtin emër e ndeshim të shkruar edhe si Johannes, ose Giovanni.
Sa për emrin Ivan, ky ndeshet rëndom në dokumentet sllave të kohës. Vetë Gjon Kastrioti, e nënshkruan një akt-marrëveshje me tregtarët raguzanë si:
Vtra moja gospodina Ivana i moih sinovy
Po ashtu, në Aktet e Hilandarit, të cilat janë dokumente të hartuara në serbisht nga kancelaria e Gjon Kastriotit, emri i të jatit të Skënderbeut del i shkruar si Ivan.
Me këtë emër, Ivan ose Juvan, e quajnë atë edhe historianët bizantinë dhe turq, të cilët pa tjetër janë ndikuar nga forma e këtij emri brenda kulturës kishtare sllave-ortodokse.
Atëherë nga ka ardhur emri Gjon?
Për të kuptuar se nga ka ardhur emri Gjon, duhet të kemi parasysh se emrat Juanus, Joannus, Johannes, Ioannis, Ivan, Juvan, Jovan etj. nuk janë veçse forma të një emri të vetëm të krishterë, për gjuhë të ndryshme. Kjo dukuri ndeshet rëndom në kulturën europiane – dhe jo vetëm me këtë emër. Të krahasohen, p.sh. emra të tillë si Paul, Paolo, Pablo, Pavel, Pavllo, Pavli, Pal; ose Petrus, Pietro, Pedro, Pierre, Peter, Petro; ose Giorgo, Georgius, Jorge, Georgi, Jorgo, Jorge, Gjergj etj. Të njëjtin Papë që italianët e quajnë Giovanni Paolo II, anglezët e quajnë John Paul II, francezët Jean-Paul II, polakët Jan Paweł II, ndërsa dokumentet latine të Vatikanit Ioannes Paulus II.
Me fjalë të tjera, emrat e krishterë përkthehen, dhe siç përkthehen sot, janë përkthyer edhe në Mesjetë. Gjon Kastrioti del si Juanus në dokumentet latine dhe si Ivan në dokumentet sllave për shkak të gjuhës me të cilën janë shkruar ato dokumente.
Meqenëse është e drejtë të supozohet se forma një emri të përveçëm të krishterë përcaktohet nga konteksti gjuhësor ku përdoret, atëherë nuk ka asgjë për t’u qortuar që emri i të jatit të Skënderbeut të jetë sjellë në shqipe si Gjon; sepse nuk ka as më të voglin dyshim që emri Gjon është versioni arbërisht/shqip i emrit në fjalë.
Si e ka quajtur pikërisht veten Gjon Kastrioti, kur fliste arbërisht, këtë nuk mund ta dimë, sepse dokumente të arbërishtes së shkruar nga ajo kohë nuk ekzistojnë. Megjithatë, kur vjen puna për të zgjedhur midis Gjon, Ivan, Jovan dhe Juanus, forma e parë është më e përshtatshmja si emër i një fisniku arbër të shekujve XIV-XV.
A është i shpikur emri Gjon? Natyrisht që nuk është i shpikur; përkundrazi, është forma e vjetër arbërore/shqipe e një emri të krishterë të përhapur kudo në Europë së bashku me krishtërimin; dhe nuk ka asnjë dyshim që përdorej në arbërishten që fliste Gjon Kastrioti – te hyrja që i ka bërë Eqrem Çabej “Mesharit” të një tjetër Gjoni shqiptar të famshëm (Buzukut) kam ndeshur dëshmi emrash të tillë si Jon Kamamadi (1417), Jon Kimetrase (1416), Jon Zopa [pa vit], të nxjerra nga dokumente kadastrale të kohës kur jetonte Gjon Kastrioti. Edhe disa mbiemra të përbërë të tipit Gjoleka, Gjomema e Gjonomadhi, të cilët ndeshen në Jug të Shqipërisë në të folme ku vetë emri Gjon nuk përdoret (më), vërtetojnë lashtësinë e emrit Gjon në këtë formë fonetike, së paku që nga fundi i Mesjetës.
Në krahasim me emra të tjerë të kësaj familjeje, që ndeshen në shqiptarë – si Jovan, Jani dhe ndoshta Ivan (mua ky emër më rezulton të jetë përdorur vetëm nën ndikimin kulturor rus pas vitit 1944, por mund të jem i gabuar), Gjon përfaqëson trajtën më të vjetër dhe autentike të shqipes.
Prandaj mua s’më duket se orvatja për ta paraqitur emrin Ivan si emrin “e vërtetë” të të jatit të Skënderbeut është e mbështetur sa duhet; përveçse kur, me shprehjen “emër i vërtetë” kemi parasysh emrin në dokumentin e pagëzimit, i cili ka të ngjarë të jetë hartuar në sllavishte (por ky dokument gjithsesi nuk ekziston). Përndryshe, i njëjti arsyetim mund të na shtynte të mos e quanim më Skënderbeun Gjergj, por Georgi(j), Gjergje, Xhorxhi, Georgius ose Jorgo(s). Përkthimi ose përshtatja në gjuhën vendëse i emrave të krishterë nuk ka të bëjë me mitin kombëtarist, as me ndonjë dëshirë për ta “shqiptarizuar” Gjon Kastriotin, por është praktikë e rëndomtë kulturore, filologjike dhe ndoshta gjuhësore, e trashëguar së paku që nga koha e humanizmit; aq më tepër që, në rastin e Gjon Kastriotit, askush nuk e ka vënë në dyshim, së paku deri më sot, përkatësinë e tij etnike (arbërore) dhe gjuhën që ka folur (arbërishte).
Megjithatë, temës do t’i kthehem sërish kur të më vijë në dorë libri i Schmitt.
Urime – trajtim fantastik!
Bej habi sesi Klosi i lejon vetes perdorimin e shprehjeve te tilla si “emri i vertete”, per raste te tilla historike si ky ne fjale ?! Me kete llogjike, i bie qe ndofta “emri i vertete” i vete Skenderbeut te kete qene psh Jorge, meqe nje forme e tille e emrit te tij duhet te ekzistoje padyshim ne disa dokumenta !
Klosi vjen para lexuesve shqiptar si lajmetar i ndonje zbulimi te shekullit. Nuk besoj se personi ne fjale eshte ne mungese te arsyetimit te llogjikshem qe permend Xha xhai me lart ne lidhje me format e ndryshme qe mund te marrin emrat. Mua me cudit me teper se ce shtyn valle Klosin qe te dale me te tilla shkrime qe me teper se nje promovim libri, me duket si nje thirrje per reflektim te shqiptareve per heronjte e tyre kombetar. Ne fakt ketu s’ka asgje per reflektim pasi historia s’mund te c’behet nga ajo qe eshte. Klosi nga ana vete mund te promovoje te tille libra ne Bashkine e Bollanos. Me ndihmen e ketij te fundit, Gjonin mund te behet Ivan dhe Gjergji, Jorgos. Si perfundim e shpallim historine e shtetit te Arberit dhe nje nga periudhat me te rendesishme te kombit shqiptar si pjese te historise sllavo-greke. Shqiptaret?! Turqe te ardhur nga Anadolli. A nuk eshte kjo teza e preferuar e fqinjve tane te dashur?!
Ja se ne c’gjendje te mjerueshme ndodhet shoqeria shqiptare dhe ajo pjese e saj qe pretendon te jete “ajka” e intelektuale e kombit. Ne vend te kontribuoje ne ato menyra qe ndihmojne ne zgjidhjen e problemeve me te mprehta te vendit, krijojne pershtjellime dhe konfuzion te panevojshem ne opinionin publik. “Gjysma e te keqes” qe te tilla shkrime entuziaste te Klosit nuk jane hera e pare qe shfaqen ne keto forma ne shtypin e shkruar. Te pakten s’ia marrim dhe aq seriozisht ato qe thote.
Vete Klosi (Ardian) sipas vendit perkates mund te jete nje:
Ad, Adriaan, Adrianus, Arrie, At, Daan, Jaans (Afrika)
Adrian, Ardian, Ard/Ardi (Shqiperi)
Адриан or Адриян (Adrian or Adrijan) (Bullgari)
Adrià, Adrián, Adriano (Spanje)
Jadranko (Kroaci)
Ad, Adriaan, Adrianus, Arie, Arjan (Hollande)
Adrian (Angli)
Adrien (France)
Adrian (Gjermani)
Αδριανός (apo Adrianos) (Greqi)
Adorján, Adrián (Hungari)
Adriano (Itali)
Adriyanko, Adriyanchik (Ukraine)
Hadrian, Hadrianus (Roma antike)
Burimi : Wikipedia
nuk a e randesishme shum emni i te jatit edhe sikur te ish Ivan.edhe Aleksandri nuk ka ken gjenetikisht grek po Luftoi per greqin dhe kulturalisht ka ken grek.E randesishme a se skenderbeu luftoi ne Shqipni,per shqiptar,me shqiptar….Po kta klos AND CO nuk kan noj gja me te bereqetshme apo kan rrjedh dhe tash halucinojn…
Me sa c’di une, Schmitt nuk merret me origjinen e emrit – ai vetem citon dokumenta. Zakonisht, perkthyesit (sidomos kur e mbajne veten si shkencetare) duan te shtojne dicka te tyren ne mundin qe kane bere per te perkthyer vepren e dikujt tjeter. Duket se ne kete rast kemi nje orvatje te tille packa se kunder cdo parimi filologjik…
“Адриан”
Kjo duhet të jetë. E gjeta Vangjel!
Diku në shtyp lexova se ky Schmitti ende nuk e paskërka përfunduar kryeveprën e tij për Skënderbeun dhe botimi në shqip paska paraprirë botimin në gjermanisht.
Unë nuk di ndonjë rast tjetër në shkencat historike, por edhe në fusha të tjera, ku përkthimi të dalë në dritë para origjinalit.
Schmitti mund ta ketë kryeveprën e vet të mbushur me referenca të dokumenteve që ai paskërka gjetur në bibliotekat italiane, etj, për Kastriotin. Diku Schmitti paskërka gjetur dhe dokumentin që përbëka zbulimin më të madh në historiografiinë evropiane këto pesë shekujt e fundit: se Gjergj Kastrioti e paska nisur luftën kundër osmanëve për hakmarrje ndaj të jatit…Kështu thoshka një dispaccio i nja dy milanezëve që i referohet njê bisede të dërguarit të Skënderbeut para një fisniku italian… Hane Sham, Hane Bagdad, i thoshin dikur ata pushtuesit tanë osmanë…Dmth, sipas Schmittit të sjellë nga Klosi (sepse nuk e dimë Schmittin e vërtetë në origjinal, dhe ai me tërë mend mund ta ndryshojë “draftin” kur të nxjerrë variantin përfundimtar), dokumenti i milanezëve në Itali na pasqyroka me vërtetësi të padiskutueshme se çfarë paska patur ndër mend Kastrioti në Arbëri….
Kjo puna e inatit apo e hakmarrjes së të birit për babain qenka punë serioze… Besoj se e mbani mend se herën e mbrame që e kemi dëgjuar këtë muhabet ishte kur një tjetër Gjergj, ai i Bushëve, i hyri pasardhësve të Mesopotamisë sepse Sulltani i tyre, i quajtur Saddam Hussein, kishte pasë dashur t’i bënte atentat të jatit…
Nuk është për t’u habitur që përralla të tilla i nxjerr në pazar ky Schmitti.
Sipas logjikës së historianit zviceran, arbërit paskan luftuar për 25 vjet me rradhë vetëm për t’u hakmarrë për Ivan Kastriotin. Dy rrethimet e pashembulta të Krujës, rrethimi epik i Shkodrës, etj, etj, qenkan bërë vetëm për gjakmarrje…
Por nuk i duhet vënë faj edhe aq Schmittit dhe përkthyesit të tij shqiptar; as duhet kritikuar rigoroziteti akademik e shkencor i Schmittit që boton variantin paraprak në përkthim, para se të nxjerrë variantin përfundimtar në origjinal…
Faji do parë midis nesh. Sepse nuk ka mbetur njeri në këmbë që t’i përgjigjet Schmittit pas shpartallimit që i bëri Berisha Akademisë së Shkencave. Ndër ata pak historianë të periudhës bizantine e arbërore, Frashëri është në moshë të thyer, çka e komenton edhe Klosi por pa emër…; Xhufi merret me politikë; Bogdani është tërhequr;
Ndaj edhe Schmitti gjen shesh e bën përshesh, tha
Keto ‘te verteta’ po te mos i thoshte Klosi do kalonin menjehere tek ‘Portokallia’ se si te verteta atje e kane vendin.
Nuk arrij ta kuptoj sesi intelektuale te ndryshem, shkojne e bejne per dy leke figuren e tyre , vetem e vetem per t’ja bere bam.
Nuk eshte aspak surprize qe emri Gjon ne sllavisht ben Ivan, ashtu sikunder vete Gjon eshte emer me te njejten prejardhje me Gjovalin e Jovan e vjen prej Shen Gjonit (San Giovanni).
Gjergji atehere e kishte emrin e vertete ‘Durad’…
Qe Kastriotet ishin ortodokse kjo dihet e qe luhateshin midis patriarkanes se Kostandinopojes , asaj bullgare te Ohrit dhe asaj serbe te Pejes edhe kjo dihet. Sipas ndikimit te huaj levizte edhe ortodoksia e zonave kufitare, aq sa Gjoni i dhuroi Hilandarit (manastiri serb i Atosit) 2 fshatra.
Vertet gjynah qe vazhdohet spekullimi i paskrupullt me historine tone si nga armiqte e jashtem ashtu edhe ata te brendshem(si do thoshte xhaxhi), jemi edhe ne kohe globalizmi, jo per gje….
Shpjegim i shkelqyer xha xha. Edhe une u indinjova ne nje fare menyre me kete “Xhevahir” te ri. Por me pas mendova se mbase eshte me mire per ne si shqiptare por edhe per historianet shqiptare qe dalin keto teza. Kjo per faktin se bejne nje lloj mobilizimi te historianeve dhe intelektualeve shqiptare per te saktesuar dhe shpjeguar sakte dhe me fakte te verteten. Kjo ben te mundur edhe ndergjegjesimin e brezave te rinj per historine e kombit tone dhe heronjve te kombit, qe fatkeqesisht tek brezi i ri le shume per te deshiruar.
Sa per Klosin ka kohe qe nuk po i kuptoj “kercimet” e tij. Mbase do qe te rrije ne treg me keto lloj kercimesh.
e keni marre me shume yrrysh kete pune. Shume zhurme per asgje, do thoshte nje i mencur.
E para O. J. Schmitt eshte nje nga studjuesit me pozitiv per ceshtjen shqiptare, sidomos ne qarkun akademik gjermano-foles, une i kam lexuar nja dy libra ketij dhe me eshte dukur edhe simpatizant i ceshtjes se Kosoves, qe nge ’80 ka qene ky qe ka ngritur zerin per shqiptaret e kosoves. Dhe te fillohet e te shahet keshtu, nuk ka lezet. I duhet lexuar njeher libri. Kush ka lexuar pak nga tezat qe gelojne ne qarqet akademike persa i perket historise se Shqiperise dhe Kosoves, ka kuptuar se shumica jane shume pro-serb ne perspektiven e tyre historike. Sidomos te majtet, marksistet, qe pane ne shkaterrimin e Jugosllavise, endres se tyre per bashkejetesen e entitetve te ndryshme nen ideologjine sociliaste, rrolin negativ te shqiptareve. Ne universitetin ku kam qene une vete nje profesor historian botonte te tilla teza dhe nuk ka cituar asnjeher kete historian ose te tjere simpatizante per ceshtjen e Kosoves (lirise se vetevendosjes), se duhet ta dini qe akademiket citojne jo ate qe duhet cituar, porse ate qe u pelqene.
Jo me kot e ka perkthyer Klosi kete autor, jo vetem se eshte nje shkencetar, porse se eshte edhe pozitiv ndaj shqiptareve. Shkoni blini librin, pastaj filloni shani. Historia e shqiptareve nuk do bashibozuke dhe dinosauere, porse metodiste dhe historiane te mirefillite. Qesh bota me ne, se edhe ne librin e historise te publikuar nga akademia, flitet sikur pellazget te kene kontribuar ne formimin e shtetit shqiptar. Pastaj edhe xhaxhai ketu nuk shan historianin, vetem se po jep “menyren e drejte te leximit” te kesaj historie te emrit. Madje edhe Klosi me duket se eshte keqkuptuar.
Nejse eshte interesante se reagimi me i forte dhe reaksionar vjen nga emigrantet, se jane ata qe kerkojne nje vend te sigurte, nje Itake, nje shqiperi Dylqine, nje toke te premtuar, a city on the hill etj. mitologjizma, ku te kthene kokat. Identiteti kombetar eshte nje konstrukt psikologjik luksoz, per ata qe kane kohe ta vrasin mendjen, se per ate qe nuk ka buke, nuk e sheh se nga i vjen Buka. Kete konstrukt rreken ta mbajne gjalle vetem ata qe i kane mbyllur hallet konkrete dhe tani merren me fantazma, ata qe i kane punen dhe buken e sigurura, se nje fshatari qe eshte i lidhur me te verte me token e tij, identifikohet me fshatin, dhe jo me shtetin. Dhe te siguruara i kane ose akademiket e politikanet, ose emigrantet (diaspora). Po nejse… lexoni perpara se te shani historianet te pakten.
Me beri pershtypje nje detaj i vogel. Kur iu dha Klosit cmimi per perkthimin me te mire, te Panairi i Librit – ishte aty per ate pune ministri Pango – dhe Klosi beri t’i jepte doren, Pangua sikur u terhoq me elegance dhe e evitoi.
Pse jo ne greqisht?
“”””Identiteti kombetar eshte nje konstrukt psikologjik luksoz, per ata qe kane kohe ta vrasin mendjen, se per ate qe nuk ka buke, nuk e sheh se nga i vjen Buka.””””
Besoj se shumica e kosovarëve do e përgënjeshtronin direkt këtë thënie.
dhe jo vetëm ata; shko e pyet çdo grek, nëse gjen ndonjë aty rrotull, si quhet shteti në verilindje të tyre?
Provo e quaje shtetin në fjalë “Maqedoni” dhe shijo reagimet.
Shmit, ka një mangësi thelbësore përsa i përket shtjellimit të fakteve historike.
cituar nga “Good Will Hunting”, psikologu thotë Willit:
“”- Ti mund të më thuash se nga sa ngjyra përbëhet puna e Michelangelos dhe nga i kishte ndikimet, cili ishte arti që përdorte, po nuk mund të më thuash kurrë se çfarë arome mban Capella Sistina kur hyn brenda (…) në fund të fundit, ti nuk mund të më thuash asgjë përveç atyre që mund t’i gjej nëpër libra.””
Këtë punë duhet ta marrë në dorë Akademia, për të hartuar versionin zyrtar të historisë shqiptare. Po nuk di sesi e për dreq, Klosi (mbase e bën për inatin tuaj që jeni zemërgjerë me të), fut hundët edhe aty duke thënë madje se: nuk duhet pasur version zyrtar i historisë.
Sado i shtrënguar në gjykim e zemërgjerë të jem unë, nuk mundem t’i mbyll sytë përpara profkave që me vetëdije këput.
Kam këtu përpara “Kujtimet e një Jeniçeri”, shkruar nga Kostantin Mihajlovic i Ostrovicës, një serb që luftoi për ca kohë me jeniçerët, bashkëkohës i të Tonit, që ky e quan, bile, Skander Ivanoviç dhe më tutje e thotë edhe më qartë që i jati i Skënderbeut quhej Ivan. Me ç’di ishte praktikë e njohur në Mesjetë e deri vonë përkthimi i emrave. Në Itali deri në shekullin e 18 William Shakespeare-in e gjeje shpesh të emëruar si Guglielmo Scuottilancia!
Kurse ajo puna e rishikimit të teksteve shkollore, mua më duket se duhet bërë në mënyrë drastike vetëm kur kanë kundërshti të hapur me të vërtetën historike. Jo për t’i marrë si shembull por, po të lexosh tekstet shkollore japoneze nuk thuhet gjëkundi që ata e humbën Luftën e II-të Botërore.
Kapedan,
më ngjan që Prof. Shmitt është 35-36 vjeçar, kështu që në vitet ’80 duhet të ketë qenë ende vocërrak…
Duke kërkuar në Google, ndesha në një artikull të Oliver Schmitt, botuar në Neue Zürcher Zeitung në 2 korrik 2005, me titullin “Eksportim i një heroi kombëtar?”, i cili trajton kultin e Skënderbeut si hero kombëtar në Kosovë.
Artikulli meriton vëmendje i gjithi, por nuk mund të rri pa cituar këtë paragraf:
Ose, në përkthimin tim të shpejtë:
E kam unë gabim, apo këto fjalë përcjellin një mendim shumë të gabuar? Tek e fundit, kosovarët e kultivojnë mitin historik të Skënderbeut si shqiptarë, jo si kosovarë; në kuptimin që ky mit është mit i një kombi, pjesë e të cilit kosovarët ndihen. Ku është problemi këtu?
Artikulli mbyllet me këto fjalë:
Ç’t’i thuash kësaj? Edhe Schmitt duket se e ka kapur me tekstet shkollore, në një shtet të ri si Kosova, i cili nuk ka histori të dallueshme nga ajo e Shqipërisë më një anë dhe e Jugosllavisë (Serbisë) më anën tjetër. Cila është e vërteta historike këtu?
P.S. Ma bëni kabull ndonjë pasaktësi në përkthim.
Kreshnik, kjo besoj varet nga kisha ku ka qenë pagëzuar Gjon Kastrioti. Ma merr mendja se kishat ortodokse sllave në Ballkan e përdornin sllavishten si gjuhë kishtare në atë kohë. Po ashtu, aktet e Hilandarit që Gjoni i nënshkruan si Ivan janë hartuar serbisht, çka më bën të besoj se në Manastirin e Hilandarit serbishtja përdorej si gjuhë aktesh zyrtare. Megjithatë, më korrigjo.
Xha,
Duhet vërtetuar nëse vërtetë bijtë shqiptarë janë pagëzuar në kishat orthodokse serbe, madje të jenë shënuar në regjistra me emra sllavësh, apo siç thoni ju- variant sllavë, për të konfirmuar këtë që thoni ju- në radhë të parë, dhe së dyti, për të çelur një temë shumë të rëndësishme, se ç’ndikim ka pasur Kisha (Sllave) Orthodokse në shqiptarët orthodoksë, që sipas shumë historianëve, atëbotë shqiptarët qenë shumicë me këtë fe.
altruisti
O xha xhi,
i ke mare lejen Klosit mo, per ate perkthimin e artikullit te Schmittit?
nji gje me ben pershtypje mua, nqs e ema e ka pas emrin ‘Vojsava’, vellezerit ‘Stanisha’ dhe ‘Reposh’, motrat ‘Mamica’, ‘Jella’, dhe ‘Vlljaka’, atehere pse eshte kaq e cuditshme qi i jati ta kete pas Ivan ose Jovan?
Pa identitet, periudha e shek 14 ka qene periudhe e levizjeve te medha ne historine e Ballkanit, Bizanti u debua nga Serbia, Serbia u nda ne 4 shtete ku ai i jugut(Maqedoni) apo i Mark Krajlevicit perbehej nga bullgare e shqiptare dhe zoterohej nga serbet, shqiptaret dalin ne skene me principata te pavarura , ortodoksia bizantine ne ballkanin qenderperendimor goditet nga ortodoksia bullgare e ajo serbe e detyrimisht emrat serbizohen apo bullgarizohen ne zonat kufitare.
Emrat viheshin sipas patriarkanes ku beje pjese e nese shqiptaret ishin tek ajo Bizantine, pjeserisht u bene pjese e ortodoksise serbe e me pak bullgare.
Emrat normale qe do serbizohen.
Kur fisi i kucit nga katolik kthehet ne shek 17, pjeserisht ne ortodoks , emrat u kthyen ne ortodokse e Pjetri u be Peter apo Petrov, keshtu gjysma e fisit ngeli shqiptare katolike ndersa gjysma me otodoksine ndryshoi emrat e vete gjuhen duke u bere malazeze.
Kjo ndodh edhe kur kalon nga nje ortodoksi tek tjetra. Psh emrat e vjeter ortodokse shqiptare mbaronin shpesh me prapashtesen greke -aqi, si Krist-aqi, Petr-aqi,Dhimitr-aqi, ndersa ne ortodoksine shqiptare ke kristi, Petro, Dhimitri(ne ate serbe , kristov, petrov,dimitrov.
Keshtu qe koha e Gjonit ishte mjaft e turbulluar nga kjo pikepamje ku viheshin emra ne format sllave apo bizantine e vete shqiptare ne menyre te padiskriminuar.
Njesoj si sot, ku ne te njejten familje mund te gjesh nje Jozefine, Megi, Xhejms dhe nje Gjon apo Gjovalin.
Gjon si emer ne ate periudhe deshmohet te ekzistoje nga dokumentet turke , nderkaq Gjoni dihet qe ishte i lidhur me ortodoksine serbe, keshtu qe emrat do i pershtateshin emrave serbe.
Per paralelizem kemi nje emer tjeter Gjin Zenebishi, pra format gjon e gjin qe nuk jane larg njera-tjetres ishin tashme forma shqiptare te emrave fetare te formuara mire.
Nderkaq nuk dime per ndonje Ivan ne emrat ortodokse nder shqiptare te asnje periudhe, pervec ketij supozimit, se ja qe nje Ivan na paskerka qene. Dime per Jovan por kurrsesi per Ivan.
”””Nejse eshte interesante se reagimi me i forte dhe reaksionar vjen nga emigrantet, se jane ata qe kerkojne nje vend te sigurte, nje Itake, nje shqiperi Dylqine, nje toke te premtuar, a city on the hill etj. mitologjizma, ku te kthene kokat. Identiteti kombetar eshte nje konstrukt psikologjik luksoz, per ata qe kane kohe ta vrasin mendjen, se per ate qe nuk ka buke, nuk e sheh se nga i vjen Buka. Kete konstrukt rreken ta mbajne gjalle vetem ata qe i kane mbyllur hallet konkrete dhe tani merren me fantazma, ata qe i kane punen dhe buken e sigurura, se nje fshatari qe eshte i lidhur me te verte me token e tij, identifikohet me fshatin, dhe jo me shtetin. Dhe te siguruara i kane ose akademiket e politikanet, ose emigrantet (diaspora)”””’
Kapedan ty nuk te lejohen keto fjale se teorikisht duhet te kesh aq pergatitje sa te dish te dallosh shapin nga sheqeri.
Emigranti nuk eshte se kerkon nje vend te sigurte, nje itake, por duke u perplasur me identitetin e njerezve te vendit ku punon, fillon e behet i ndergjegjeshem per diferencat e keto diferenca perbejne identitetin.
Ne shqiperi perkundrazi nuk i ke keto probleme, por ke te tjera, ke identitetin e fsahtit apo te qytetit, pra ne nivel tjeter. Ndersa emigrantit fillon e mos ti plase per ndryshimet e perkatesise fashatare apo qytetare, pasi per te kjo perkatesi nuk ka pike rendesie ne vend te huaj, aty perkatesia qe ka rendesi eshte ajo kombetare. Zakonisht ne emigracion ne je nga Tirana apo nga Macukulli, nuk perben ndonje diference sic do e bente ne Shqiperi.
””’Identiteti kombetar eshte nje konstrukt psikologjik luksoz, per ata qe kane kohe ta vrasin mendjen, se per ate qe nuk ka buke, nuk e sheh se nga i vjen Buka.””’
Kjo si fraze eshte e denje per nje fshatar me 2 klase shkolle qe po shet qepe ne tregun fshatar, por jo per ty.
Identiteti nuk eshte konstrukt psikologjik i te ngeshmeve, biles i asnje lloj identiteti, as atij rajonal ,fisnor apo familjar.
Identiteti eshte mekanizem homogjentiteti dhe egalitarizmi(cka jep edhe mbrojtjen e ndersjelle ne rast nevoje) i cili nder te tjera cakton edhe detyrimet e pergjegjesite.
Identiteti familjar, tregon se te gjithe pjesetaret kane nje mbiemer e kane nje rol te caktuar, mund te gezojne te drejtat e te mbajne pergjegjesite e percaktuara nga ky identitet etj Po keshtu edhe identiteti fisnor .
Identiteti rajonal (fshat,qytet, krahine) deshmon nje homogjenitet e egalitarizem qe ndalon perleshjet e tipit, ti je i huaj ketu, ty ste takon kjo gje, cdo ti ketu etj e sigurisht ne rast se takohen jashte fshatit 2 njerez atehere dine pak a shume me cnjeri kane te bejne dhe e kane me te lehte komunikimin.
Identiteti kombetar eshte i nivelit me te larte, ku perseri jashte shtetit nese takon nje bashkekombes e ke me te lehte komunikimin, nderveprimin, pergjegjesite ndersa brenda vendit behet i domosdoshem ne rast lufte, kur ti goditesh nga i huaji jo se je Kapedani e as se ke mbiemrin ta zeme Gjini, apo se je lab a mirditor , se banon ne Tepelene apo Rreshen, por goditesh vetem se je shqiptar.
Ke detyrat e pergjegjesite qe te vijne si shqiptar, te ruash gjuhen shqipe, zakonet shqiptare, racen tende, atdheun tend, duhet te riprodhosh kulturen shqiptare etj.
Pastaj jane nivelet nderkombetare ,rajonale(ballkanik, skandinav etj) apo kontinentale, ku duhet prodhuar homogjeniteti e egalitarizmi i duhur por ky lloj identiteti eshte veshtiresisht i prodhueshem nese nuk zhduk ate kombetar dhe duke qene se njeriu nuk ka arritur ndonjehere te krijoje nje homogjenitet e egalitarizem nderkombetar e nuk arrin ti kete vecorite e mjaftueshme te perbashketa atehere ky lloj identiteti eshte nje ndertese virtuale qe duan ta bejne reale me dhune psikologjike apo shantazh ekonomik.
Pra eshte i dhunshem prandaj i papranueshem.
Pastaj jane edhe njerezit psikologjikisht e moralisht te paqendrueshem qe quhen qytetare te botes, por keta jane ne minorance dhe me fjalet e Jezu Krishtit do i drejtohesha Zotit:
Falua o Zot se nuk dine c’bejne.
PI shkruan:
PI, emrat janë ata që janë, nuk i diskuton kush, aq më tepër që bujarët e asaj kohe martoheshin mes tyre pa e përfillur shumë etninë e krushqive përkatëse. Për Vojsavën, gruan e Gjonit, kanë thënë që ishte me kombësi bullgare, e bija e sundimtarit të Pollogut. Ata që e bëjnë Vojsavën bullgare nisen nga emri – Vojsava; por Kristo Frashëri vëren se edhe Karl Topia, edhe Gjergj Araniti kishin vajza me emrin Vojsava. Po ashtu, mbiemri vajzëror i Vojsavës ishte Tribalda, dhe ky është mbiemër ilir (Tribalda kurrsesi nuk mund të jetë sllav, edhe për shkak të formës fonetike; në sllavishte do të ishte diçka si Triblada); në një kohë që Gjon Muzaka, në kronikën e vet, e thotë hapur se Tribaldët ishin shqiptarë.
Motrat e Skënderbeut quheshin Maria, Jella, Vllajka, Angjelina dhe Mamica. Çuditërisht, në një artikull të vitit 2001 me titull Skënderbeu, përmbyset historia, Luan Malltezi shkruan se në një akt-prokurë të vitit 1439, zbuluar në arkivin e Raguzës, e jëma e Skënderbeut quhet Jella. [Këta historianë nuk mjaftohen ta shkruajnë historinë, duhet ta përmbysin patjetër.]
Po te Kristo Frashëri lexoj se mbi varrin e Reposhit, vëllait të Skënderbeut, në manastirin e Hilandarit, gjendet një mbishkrim që e cilëson Reposhin si dux illyricus, ose dukë shqiptar.
Tani, në një familje ku ndesh në emra si Vojsava, Stanish, Reposh, Jella dhe Vllajka, nuk është për t’u habitur që të ketë edhe një Ivan; edhe pse siç e vuri në dukje një komentues (te Peshku), ndër sllavët e jugut Ivan përdoret kryesisht nga katolikët, ndërsa ortodoksët përdorin Jovan. Po të jetë kështu, atëherë përmendja e Gjonit si Ivan (jo si Jovan) në aktet serbisht të Hilandarit mund të ketë domethënien e vet (për përkatësinë e tij fetare, katolik apo ortodoks?).
Më në fund, PI, ti me të drejtë thua ç’bëri Ivan apo Gjon, në një familje me Stanishë, Jella dhe Vllajka – dhe jam dakord me ty. Nëse ka ndonjë gjë për t’u shqetësuar, nuk është emri vetë, por këmbëngulja për ta ndërruar, meqë arsyet për ta ndërruar patjetër mungojnë.
Xha Xha,
Përkthimi i dux illyricus si dukë shqiptar mbart njëfarë akrobacie, apo e kam gabim?
N.B. Më ndje për daljen paksa nga tema.
Bujk, ke patjetër të drejtë; por unë vetëm përcolla interpretimin e Kristo Frashërit. Jam shumë kureshtar të di se ç’kuptonin me këtë mbiemër sllavët e mesjetës… ndoshta i referoheshin edhe Illyricum-it si provincë romake?
Ndoshta asgjë, ndryshe nuk do t’ia kishin gdhendur në varr. Ose mund të kenë qenë tjetër farë nga kjo e sotmja.
Emri “ilirë” është përdorur rëndom nga historianë bizantinë të shekujve XIV dhe XV, për t’iu referuar arbërorëve të mesjetës. Praktika e identifikimit të popujve me popuj të antikitetit, ka qenë mjaft e shprehur tek autorët bizantinë të mesjetës. Kjo praktikë e identifikimit me popuj të lashtësisë është përhapur gradualisht edhe tek popujt e tjerë të Ballkanit mesjetar, nën ndikimin e autorëve bizantinë. Ka shumë të ngjarë që edhe autori i atij mbishkrimi mbi varrin e Reposhit, i çfarëdo kombësie të ketë qenë, të ketë ndjekur praktikën bizantine të identifikimit të arbërorëve të mesjetës me ilirët e lashtësisë. Ndoshta edhe Kristo Frashëri ka pasur parasysh këtë praktikë të identifikimit të ilirëve me shqiptarët, kur e interpreton “dux illyricus” si “dukë shqiptar.”
e para e kthej ate llafin tim e kisha llafin per nje shkrimtar tjeter, per nje schmidt, dhe jo schmitt, por ngaqe pertova te konfirmoja mendimin tim ja keputa, autori qe kisha fjalen une: Schmidt. F. (2000). Menschenrechte, Politik und Krieg in Kosovo 1989 bis 1999. In: Reuter. J. (Hrsg.) Der Kosovo Konflikt: Ursachen, Verlauf, Perspektiven. Wieser: Klagenfurt.
Ndersa edhe nga ky kam lexuar dicka, por nuk me kujtohet se cfare.
Ndersa xhaxha ai artikulli dhe te tjere ne kete fryme kane tjeter motiv nga mbrapa. Motivi kryesor eshte ai i paqezimit te dy vendeve. Eshte nje teori e ditur qe librat shkollore, arsimi, ndikon ne armiqesine e popujve. Keshtu qe ne ate vrazhde ka qene edhe rishikimi i librave te historise, si libra qe indoktrinojne. Une fitova pike me nje profesor qe bera nje studim te tille ndaj librave te historise se shqiperise se shkolles se mesme dhe letersise. Nuk gjeta me thene te drejten asgje qe nxiste konflikt ne librat shkollore, ose nuk me shkoi fantazia aq large sa te gjeja dicka, porse me shume me ra ne sy ballancimi i nje figure luftarake sic eshte Skenderbeu (nxit sipas teorive paqesore identifikimin me hero luftarak, qe zgjidh konfliktet me force) me nje figure paqesore sic eshte Nene Tereza, trajtimi i kesaj figure mbyllte librin e historise. Ate tezen e qe ka hedhur ai mbi historine dhe fokusimin ne nje figure qendrore luftarake (cfare rrezikon rrol-shembull te keq) e kisha hedhur edhe une ne referatin tim (2003/4). Ne fakt historia e shqiperise eshte shkruar si te ishte bere nga dy njerez. Po te shohim edhe pse ne kohen e komunizmit disa progresiste kishin futur disa ide sic ishin kryengritjet e fshatareve, theksimi i rrolit te grave (shprehur jo vetem me piktura dhe foto), kjo per te treguar ate idene e ‘popullit qe ben historine e vete” (popull duke perfshire edhe grate). Keto jane tema te gjera ne teorite e shkrimit te historise dhe shume te ngarkuara ideologjikisht. Duhet ose te zgjedhim qe historine e bene disa “te ndricuar”/aristokratet, sic i pelqen Hyllinit, ose te zgjedhim qe historine e shkruajti dhe e beri populli (mbas I. Kadare nuk te donte qe Haxhi Qamili pastaj te quhet hero i popullit, si njeri i thjeshte).
Kapedani shkruan:
Kapedan, besoj se e ke fjalën për artikullin e Schmitt-it për “importimin” e mitit të Skënderbeut në Kosovë.
Nëse është ashtu, mua më duket se nuk ka figurë më të përshtatshme se Skënderbeu, për të nxitur paqëtimin midis shqiptarëve dhe serbëve atje – sepse në kohë të Skënderbeut, shqiptarët dhe serbët praktikisht luftonin së bashku, kundër të njëjtit armik, osmanëve. Vetë Skënderbeu, si familje bujare, kishte lidhje me serbët dhe sllavët e Ballkanit në përgjithësi – kishte lidhur aleanca me ta, pa përmendur farefisnitë e krushqitë.
Pastaj duan mbajtur parasysh edhe disa karakteristika të shoqërisë në Kosovë, që nuk mund të ndryshohen brenda natës – si p.sh. dominimi i jetës publike nga burrat. Po të shihje ca fotografi nga një protestë në Prishtinë, që kishte nxjerrë Peshku, vetëm burra të zinte syri. Tani, le të jemi realistë, këtyre burrave nuk ua imponon dot Nënë Terezën si model etik, edhe pse secili prej tyre ëndërron ta ketë një Nënë Terezë në shtëpinë e vet, si nënë ose si grua.
Unë ngul këmbë që Skënderbeu është figurë bashkuese për shqiptarët – përtej ndarjeve krahinore dhe sidomos fetare; çka më duket më e rëndësishme sesa paqëtimi me serbët, i cili nuk ka nevojë të shkojë deri në rrënjë të identitetit. Prandaj, në rrethanat kur shqiptarët në Kosovë denigrohen si “turq” prej fqinjëve, ka domethënie të madhe kultivimi prej tyre i një komandanti ushtarak që ka bërë emër si luftëtar kundër osmanëve dhe Islamizimit të Ballkanit! Aq më tepër që Skënderbeu ishte edhe i krishterë edhe mysliman, edhe ortodoks edhe katolik; geg vetë, por dhëndër në familje toske; me fjalë të tjera, bashkonte në vetvete tipare që sot e kësaj dite janë burim përçarjeje për shqiptarët dhe do të mbeten ashtu akoma për shumë kohë.
Sa për luftërat e Skënderbeut, këto janë pak abstrakte, kundër “perandorisë” dhe “sulltanëve”; dhe nuk mund të përthyhen aq lehtë në metafora kryqëzatash fetare ose etnike, si ato që ia rrezikojnë paqen Kosovës.
Unë personalisht me veprën e Schmitt-it jam ndeshur para disa vitesh kur më ra në dorë libri me referatet e simpoziumit për arbërit në Mesjetë që ishte mbledhur në Athinë. Atje Schmitt-i trajtonte burimet venedike për qytetet e Arbërisë (ndër pjesëmarrësit ishin K. Frashëri, A. Ducellier, P. Xhufi etj), që siç kuptova më vonë përbënte pjesë të dizertacionit të tij mbi Arbërinë Vendike. Para disa kohësh lexova edhe librin e tij “Arbëria Venedike” (i përkthyer po nga A. Klosi) i cili më la shumë përshtypje të mira. Në fakt do ta karakterizoja si enciklopedi librin në fjalë mbi Shqipërinë Mesjetare (një detajë e vogël: Klosi e përkthen këtu Gjon-in, Joan).
Shpresoj që vepra e tij mbi Skëndërbeun të mos ngelet në histori si vepra që bëri “Gjonin”, “Ivan” dhe nga ky debat të dëmtohet një libër konstruktiv mbi Historinë Shqiptare.
Ajo që kuptoj unë nga shkrimi i Klosit është se vetë Gjon Kastrioti “prezantohej” si Ivan. Dhe mund të ndodhte vërtet kështu. Vetë Gjoni në Aktet e Hilandarit nënshkruan si Ivan (edhe në familje të tij siç u theksua më lart mbizoteronte onomastika sllave, Vojsava, Stanisha~Stanisllav, Reposh, Konstandin, Gjuragj, Mamica, Vllajka, Jella, Angjelina); manastiri i Hilandarit ka qënë dhe është serb, si dhe burimet bizantine e tuarke e quajnë përkatësisht Ιβάν e Juvan.
Le të shqyrtojmë dokumentet perëndimore. Nga ato që ka botuar K. Frashëri në librin Skënderbeu dhe lufta shqiptaro-turke në shek. e XV, v. I, Burime, dokumentare shqiptare, Toena, 2005, del se deri më sot njihen 14 akte në të cilat njëra palë nënshkruan Gj. Kastrioti. Nqs njiheshin edhe të tjera, KF do t’i botonte. Nga këto 3 mbajnë vulën e Gj. Kastriotit, të cilat janë në serbisht (nënshkruan si Ivan) dhe 11 janë nxjerrë tërthorazi nga përgjigja e venedikasve. Nga të 11, në një (të vitit 1428, f. 28) emri del si Yvani, në 9 si Juannus dhe në 1 mungon. Por në fakt besoj se është çështje transliterimi. Në latinisht, gërmat i, j si dhe u, v shpeshherë ngatërrohen, sidomos në manuscripte. Mund të ndeshet iustitia, por edhe justitia, apo ivstitia. Mund të ndeshet edhe devs edhe deus. Ai që ka bërë transliterimin në shqip ka bërë disa gabime, sidomos në dokumentin e parë. Kështu në po këto dokumente mund të kishim Ivannvs dhe transliteruesi të ketë shkruar Juannus. Gjëra që ndodhin…
Disa kritikuan Schmitt-in nga fakti se, siç u shkrua, Skëndërbeu e nisi luftën kundër sulltanin për t’u hakmarrur për vdekjen e atit të tj. Mua nuk do të më bënte përshtypje edhe sikur të ishte e vërtetë. Nuk do habitesha biles edhe sikur të fillonte një luftë nga rrëmbimi i një gruaje. Por gjëra të tilla nuk ndodhin…
XhaXha, Vojsava ka qënë bullgare sipas dëshmisë së Barletit. Barleti identifikon Tribalët (sipas stilit të tij arkaik), sundimtar i të cilëve ka qënë ati i Vojsavës, me Bullgarët. Pra mbiemri Tribalda nuk është mbiemër i familjes por është mbiemër që tregon origjinën. Nuk ka diçka të keqe këtu, të gjitha dyert fisnike të Shqipërisë ishin të përziera me gjak, sllav, vllah, grek, francez e italian.
Tannhauser shkruan:
Përsëri më duhet të shfajësohem e të them se po citoja Kristo Frashërin, i cili nga ana e vet i referohet Gjon Muzakës; unë vetë nuk jam në gjendje të them asgjë për origjinën e Vojsavës; dhe më duket fare normale që këta fisnikë të kenë qenë etnikisht të përzier, si gjithë fisnikëria në Ballkan atëherë, por edhe kudo në Europë edhe sot e kësaj dite.
E di XhaXha që citoje K. Frashërin, e kam lexuar librin e tij mbi Kastriotin dhe e kam parasysh ku e ke fjalën. Fatkeqsisht Muzakën nuk e kam lexuar të plotë, vetëm fragmentet që ka botuar K. Frashëri në librin që po citoja më lartë. Në këto pjesë që publikon Frashëri nga Muzaka, Vojsava përmendet një herë. “Dhe për më tepër ta dini që zoti Gjon Kastrioti, i ati i Skënderbeut, pati për grua zonjën Vojsava Tribalda, me të cilën bëri katër djem e pesë vajza”. Nqs përmendet Vojsava tjetërkund si shqiptare nuk mund ta them. Por nga këto që boton vetë K. Frashëri nuk del diçka e tillë.
Dhe sigurisht unë kam ende një pyetje. Nqs Muzaka e përmend Vojsavën si shqiptare atëhere pse Ch. Hopf që solli në dritë Muzakën e quante Skënderbenë sllav?
Tannhauser, një tjetër kleçkë: siç e vërejte edhe ti, te përkthimi që i ka bërë Klosi “Arbërisë venedike” të Schmitt-it, i jati i Skënderbeut del si Joan; po ashtu edhe biri (Joan II), me përjashtim të f. 598 ku ky i dyti del edhe si Joan, edhe si Johan. Unë them se do të jetë ndonjë gabim shtypi, po mund edhe të tregojë se edhe Klosi vetë, së paku atëherë, nuk ishte i sigurt se ç’emër të përdorte. Përsëri, nuk e kuptoj mirë arsyen për t’iu futur gjithë këtij baleti: Joan, Johan dhe tani Ivan… Pse jo Gjon? Tani, dihet se kancelaria e Gjon Kastriotit përdorte kryesisht sllavishten brenda për brenda, dhe ndonjëherë greqishten – e thekson edhe Schmitt-i vetë (f. 194, shën. 599); prandaj atje ky doemos do të identifikohej si Ivan ose Juvan ose me versionin përkatës në greqishte. Unë vetëm pretendoj dy gjëra: (1) që Gjon Kastrioti ka qenë arbër dhe (2) që në arbërishten e asaj kohe ky emër kishte trajtën Gjon. Kaq më mjafton për të përligjur përdorimin e Gjon në shqipe sot, si emër të të jatit të Gjergjit. Përndryshe jam dakord me ty, që dallimi midis Ivan dhe Iouan ose Iuan në tekste latine është vështirë të bëhet.
Edhe një tjetër enigmë përkthimi – “Arbëria venedike”, i njëjti autor (Schmitt), i njëjti përkthyes (Klosi). Tannhauser vërejti më lart se në atë përkthim Gjon Kastrioti quhet Joan (edhe i jati edhe i biri i Gjergjit), edhe pse në indeksin alfabetik unë gjeta këtë shënim në kllapa: “Kastrioti, Joan (në të vërtetë Ivan)”. Mirëpo në po atë libër shoh edhe që Gjon Muzaka quhet Gjon (as Joan, as Johan, as Giovanni, as Ivan, as Jovan, as Juvan), dhe Pal Kastrioti Pal (as Paulus, as Pavel). Madje edhe që Durrësi quhet Durrës dhe jo Durazzo, ose Draç, dhe Shkodra Shkodër, jo Skadar ose Scutari ose siç del ndryshe në dokumentet e kohës.
Ka edhe një arsye tjetër për ta quajtur Gjonin Gjon: tradita e historiografisë shqip. Historia është pjesë themelore e kulturës së një kombi, madje edhe e vetëdijes kombëtare, prandaj nuk mund të shpërfillet për arsye triviale. Ndonjëherë tradita ka përparësi ndaj saktësisë dokumentare; ndonjëherë tjetër është bon sensi që ka përparësi edhe ndaj traditës, edhe saktësisë. Prandaj uroj që Schmitt, dhe Klosi bashkë me të, të kenë pasur vërtet arsye të fortë për ta quajtur Gjonin Ivan, dhe për ta përdorur këtë farë “korrigjimi” si element kryesor në marketimin e librit.
A dini gjë me siguri se ku punon ky Schmitti? Kam dëgjuar se është shef katedre në Gratz, a diku gjetkë. Kjo sigurisht i jep shumë mundësira për të rrëmuar nëpër arkiva dhe për të shkruar të vërteta dhe gjepura. Thonë po ashtu se një takëm historianësh shqiptarë i servilosen për të përftuar ndonjë ftesë e gjëra të tjera të tilla.
Po ashtu, a dini gjë se kur do t’ia japë Presidenti Topi titullin “Nder i Kombit”? Falemnderit paraprakisht
Oliver Schmitt
http://www.univie.ac.at/iog/perschm.html
Me ngjalli kuriozitet Xha Xhai me nje shenim me siper dhe shfletova nja 20 faqe nga te 700-at e perkthimit te Klosit te ‘Arberise Venedike’.
Ne hyrje te librit ne faqen 6, perkthyesi A.Klosi ne nje shenim te shkurter shkruan:
“I jemi shmangur prirjes per te shqiptarizuar emra mesjetare si Juan ose Andrea,
qe sot mund te jene bere Gjon ose Ndre;nuk mund ta dime si kane tingelluar ata
emra ne ate kohe.”
Dhe me poshte:
“Falenderoj dr. Aurel Plasarin per konsulencen gjuhesore e historike.”
Pjeseza “si” ne “si Juan dhe Andrea” nenkupton se behet fjale per nje game emrash dhe se Juan e Andrea jane marre thjesht si shembell.
Edhe ne keto 20 faqe Schmitt-i e trajton kete veshtiresi duke dhene nje panorame te hollesishme si me poshte:
“”Hap problem metodike interpretimi i materialeve me emra personash qe qendron ne themel te hulumtimeve te rrethanave etnike.Ne komunikimin me shkrim komunat perdornin gjithmone latinishten ose volgaren…Shkruesit jo rralle ishin notere italiane,te cilet ua pershtatnin emrat e pervecem menyres se shkrimit te gjuhes qe ata perdornin, e nganjehere perkthenin edhe prej sllavishtes ose arberishtes.Ne nje trajte italiane ose latine mund te fshihet edhe nje emermbajtes arber ose sllav. (f.126)
..ndersa nga ana tjeter greqishtja flitej rreth vitit 1400 ne oborrin princeror te Krujes ne Arberine e mesme.(f.126)
..se fundi ,sllavishtja flitej si gjuhe shtepie ,kryesisht nga grate e fisnikeve romane..(f.127)
Ndersa ne Shkoder…ishin ngulur ne qytet zoterinj te shumte arber etnike te provinces;Jonimat e Dukagjinet ,farefisnia e te cileve ne krahina perdorte si gjuhe te zakonshme zyrtare sllavishten.(f.127)
Greqishtja si gjuhe e dokumenteve perdorej jo vetem ne jugun bizantin dhe ne Durres(ketu ende ne vitin 1400) por edhe ne Kruje prej pricit Konstantin Balsha(rreth vitit 1400) dhe ne Mat prej Joan Kastriotit (1428)…(f.139)
Ne qytete ndihej si dicka e natyrshme qe te nxirreshin dokumente ne gjuhe te ndryshme.(f.140)
..Aleksios Matarangos,arber etnik nga nje familje e njohur fisnike..(f.140)
..sikurse arberi etnik “Climens filius Gini” ne Shkoder ,1430..(f.141) “”
Mirepo cuditerisht perkthyesi e thyen pohimin e bere qe ne fillim.
Kur vjen fjala per emrin Gjergj ai e di se si paska tingelluar peseqind vjet me pare:
“…kulti i shenjtorit Gjergj..(f.130)
…me 1395 ne emer te princit Gjergj te Balshajve..(f.133)”
Bile jo vetem ne arberisht(apo shqip) po edhe ne sllavisht:
“…edhe alenca me Gjorgj Nemanjen,sundimtarin e Zetes…(f.150)”
Edhe per emrin Pal e Engjell s’ka asnje problem:
“…abati Gjergj Pelini i Rozetos..dhe arqipeshkvi Pal Engjelli..vinin nga fisnikeria vendase…(f.135)”
Bile edhe per ndonje emer aspak te lehte si Parashqevi nuk i del asnje problem me tingellimin:
“…ndaj nje shenjtoreje : shen Parashqevise (sllavisht Sveta Petka,lat.St.Veneranda,arberisht Shene Prena)…(f.131)”
Me ne fund te huton fare kur di edhe si ka tingelluar vete emri Gjon:
“…shenjtoret mbrojtes te Budves –shen Gjon Pagezori-,…(f.129)
…rrenimi i manastirit benediktin te Shen Gjonit prane Drishtit…(f.137)
…priftit Gjergj te Tivarit i shkonin dhjete dukate ari per te cuar mesha ; Dobres,te birit te Gjonit,dy dukate ,si dhe …(f.138)”
mjafton qe te kete qene emer shenjtori apo prifti !!
Vetem kur vjen puna tek Gjon Kastrioti perkthyesit Ardian Klosi i dalin problem me tingellimin !!??
Por ndofta mund ta kete ngaterruar konsulenti gjuhesor e historik !
Ndonje dite edhe per Ballshin e vet do te perdore Gllavenica.
Schmitt-i kundër Schmitt-it!?
Përndryshe si ta quajmë intervistën e fundit të historianit të shquar zviceran në Gazetën Shqiptare?
http://www.balkanweb.com/sitev4/lajme.php?id=31281
Aty Schmitt-i thoshka se “në libër nuk thuhet se gjakmarrrja paska qenë motivi i kryengritjes…”
Schmitt- përmend edhe debatin e mprehtë “Gjon apo Ivan”, ku citohet të shprehet se “në asnjë rresht në libër nuk shkruhet se babai i Skënderbeut, Ivan (sic) Kastrioti ishte serb”.
Sikurse e ceka pak në komentin e përparshëm të këtij sythi, nuk do të habitesha aspak sikur Skënderbeu i Schmitt-it në botimin origjinal [ende të padalë] në gjermanisht të jetë kryekëput i ndryshëm nga Skënderbeu i Schmitt-it n shqip.
Éshtë vërtetë për të ardhur keq që historiani zviceran autorizon botimin e përkthimit të veprës para botimit të vetë veprës – një akt ky i pashembullt në mjediset serioze akademike.
Intervista e plotë e Schmitt-it:
http://www.balkanweb.com/pdf/milosao.pdf
Jam plotesisht dakort.Le te lexojne Historine e Botes ne gjuhe te ndryshme.