Në një artikull të botuar dje në blogun e vet në NYT (“The Last Professor”), Stanley Fish analizon të ardhmen e kulturës në mjediset akademike amerikane, si sferë të pavarur nga përfitimi praktik dhe dobia materiale.
Që në krye, Fish sqaron se, për të, arsimi i lartë dallohet nga mungesa e një marrëdhënieje të drejtpërdrejtë dhe të qëllimshme midis veprimtarive të veta dhe efekteve të matshme në botë. Me këtë rast ai sjell edhe një citat nga filozofi Michael Oakeshott: “Ka një dallim të rëndësishëm midis atij të mësuari të lidhur me shkallën e të kuptuarit që është e nevojshme për të praktikuar një mjeshtëri, dhe atij të mësuari tjetër, që përqendrohet shprehimisht në një sipërmarrje të të kuptuarit dhe të shpjeguarit.”
Me fjalë të tjera, thotë Fish, arsimi i lartë ka të bëjë me të kuptuarit dhe të shpjeguarit e gjithçkaje, sa kohë që kjo nuk bëhet për të ndërhyrë në krizat sociale dhe politike të momentit; d.m.th., sa kohë që kjo veprimtari nuk shihet si instrumentale, as vlerësohet për ndihmesën që i jep diçkaje më të rëndësishme se vetja.
Konceptimin e arsimit të lartë si ndërmarrje e karakterizuar nga padobia, vazhdon Fish, e gjejmë ndër të tjerë te Aristoteli, Kanti dhe Max Weberi; por mbetet për t’u diskutuar nëse ky koncept mund të mbijetojë në peizazhin e sotëm arsimor dhe nëse bota reale ia ofron mbështetjen e duhur, pavarësisht prej distancimit prej saj që ky lloj arsimi i lartë synon.
Fish ndalet pastaj gjerë sisht në një libër të Frank Donoghue, i cili mendon se arsimi i lartë, i konceptuar në këtë mënyrë, nuk mbijeton dot më në rrethanat e sotme. Veçanërisht, Donoghue vëren se mbijetesa tashmë është e pamundur për profesorët e dijeve humane (humanities), meqë përpjekjet e tyre për t’iu qasur dijes në rrugë joutilitare tashmë i përkasin së shkuarës. Edhe dy ose tre breza, shkruan Donoghue, dhe profesorët e këtyre dijeve do të katandisen në një përqindje të papërfillshme të profesoratit në SHBA.
Sipas Donoghue, kjo prirje i ka fillimet që në fund të shek. XIX, dhe pikërisht në 1891, kur Andrew Carnegie i përgëzoi të porsadiplomuarit e Pierce College of Business, ngaqë kishin mësuar stenografinë dhe daktilografimin, në vend që të humbnin kohë me “gjuhë të vdekura”.
Industrialisti Richard Teller Crane, vazhdon Donoghue, u shpreh edhe më shkoqur në 1911, kur e përbuzi atë çka profesorët e dijeve humane e quajnë “jeta e mendjes”. Kush lektiset pas letërsisë, theksoi Crane, nuk ka të drejtë të jetë i lumtur, se “të vetmit njerëz që janë të titulluar për lumturi… janë të dobishmit.”
Donoghue mendon se tashmë vizioni i rrënjosur në etikën e prodhimtarisë edhe frytshmërisë e ka fituar tashmë davanë; siç dëshmohet edhe nga fakti që edhe në ato kolegje dhe universitete ku jeta e mendjes ende kremtohet, sado formalisht, kushtet materiale në vendet e punës konfigurohen nga ai model biznesi që jetën e mendjes, përkundrazi, e përbuz.
Këtë e provon rënia e numrit të profesorëve me tenure, dhe rritja e numrit të profesorëve të asociuar ose part-time në universitetet; deri aty sa sot, profesorët tenured dhe të tjerët që i janë futur kësaj rruge përbëjnë vetëm 35% të profesoratit, përqindje kjo që vazhdon të bjerë nga viti në vit. Tashmë universitetet në masë po përqafojnë modele organizative “për qëllim fitimi”, dhe John Sperling, themeluesi i atij grupi të cilit i përket, ndër të tjera, Phoenix University, shprehet haptazi për këtë prirje: “Ardhja këtu nuk është rit kalimi. Ne nuk përpiqemi të zhvillojmë sisteme vlerash, as të kuturisemi në marrëzitë e ‘zgjerimit të mendjeve’.” Universiteti për qëllim fitimi është kështu fundi logjik i kalimit nga një model edukimi të përqendruar rreth një profesori individual që përcjell mençuri dhe frymëzim, te një model tjetër, që fillon dhe përfundon me detyrimin për të përcjellë informacion dhe mjeshtëri (shprehi) të nevojshme për t’u punësuar.
Brenda këtij modeli të fundit, mënyra e të përcjellit të dijeve – me disk, me ekran kompjuteri, ose me lidhje video – nuk ka rëndësi, sa kohë që diçka vërtet përcillet. Në atë masë që mësimdhënës çfarëdo përfshihen në këtë proces, kredencialet dhe botimet e tyre (nëse kanë të tilla) nuk ngrenë peshë, meqë ata vetëm sa “përcjellin”.
Vetë Sperling e kupton sa e vështirë është për institucionin e vet që të fitojë akreditim, në një kontekst “betejash kulturore midis mbrojtësve të 800 vjetëve traditash arsimore (dhe gjerësisht fetare), dhe risive të bazuara në idetë e tregut – tejdukshmëria, frytshmëria, prodhimtaria dhe përgjegjësia.” Këto të fundit, megjithatë, tashmë kanë triumfuar, thotë Donoghue, çka do të thotë se “të gjitha ato fusha që perceptohen si jopraktike, të tilla si filozofia, historia e artit dhe letërsia, sot e tutje rrezikohen të damkosen si të panevojshme.” Që këtej, edhe profesorët do të konsiderohen – dhe jo vetëm nga jashtë botës akademike – si anomali financiarisht të papërballueshme.
Artikulli i Fish fton për debat të hapur, në lidhje me të ardhmen e dijeve humane edhe në një vend me tradita universitare të papërfillshme, si Shqipëria. Nëse në SHBA dijet humane ende mund të kundrohen me syrin aristotelian të një gjimnastike të shpirtit, ose të flladitjes së mendjes, në botën shqiptare këto disiplina ende s’e kanë përfunduar detyrën e tyre elementare, e cila është përpunimi i një kodi të vetëdijes kombëtare, përtej çikërrimave dhe miteve kombëtariste; por të tillë që të shprehë prirjet themelore për zhvillimin e kombit shqiptar, të shoqërisë dhe të kulturës shqiptare, në rrethanat e reja të globalizimit, Europës së Bashkuar, dhe perspektivave e reja që i janë hapur komunikimit ndërshqiptar në Ballkan.
Po a mund ta përmbushë këtë funksion një universitet i modeluar sipas kërkesave dhe mekanizmave të tregut? Nuk besoj se mundet; sepse një universitet “for profit”, siç bëhet e qartë edhe nga Fish dhe Donoghue më sipër, nuk mund të diplomojë veçse ingranazhe të mekanizmave të tregut; specialistë të tillë që t’u shërbejnë teknokracive, ose, në rastet më fatlume, të bëhen pjesë e tyre; por jo mendje të hapura dhe të kultivuara, të tilla që të jenë në gjendje të ndriçojnë të tjerët, me fjalën e tyre, veprën e tyre dhe veprimtarinë e tyre pedagogjike.
Universitetet private, dhe universitetet teknike në përgjithësi, përligjen sa kohë që në Shqipëri të ekzistojë së paku shpresa e një institucioni universitar ose akademik elitar, të çliruar nga nevoja për të nxjerrë me çdo kusht fitime ose për të qenë “kompetitiv” në treg; sepse interesi i çastit, paraja dhe përpjekjet për t’i shitur produktet me çdo kusht e vrasin jetën e mendjes; ose më mirë ia dorëzojnë atë mass mediave, politikanëve, demagogëve ose sharlatanëve çfarëdo. Nëse Shqipëria ka nevojë për fuqi punëtore të shkolluar (skilled), në mënyrë që të tërheqë investimet e huaja prodhuese, aq më tepër ajo ka nevojë për një shtresë mendjesh të çliruara dhe të kultivuara, për të mbetur Shqipëri.
Pyetja qe shtroj une eshte: nese shkolla duhet te na pergatise per realitetin duke u shnderruar ne nje “realitet ne miniature” (imitimi i asaj qe pritet te ndodhe ne te vertet) atehere nuk do ishte me mire qe keta njerez te pergatiteshin per kete ne boten reale?
Per mendimin tim shkollimi jo utilitar, apo i padobishem sic e quani ju, ka si merite qofte edhe te vetme se krijon nje distance kritike me realitetin.
Fakt eshte se modeli utilitar i shkollimit ne US, per mendimin tim, po i jep shenjat e deshtimit te vet ne menyre katastrofike ku shembulli me flagrant eshte ai ne fushen e financave. Nese ka shkolla qe e bazojne kurrikulumin e tyre ne “realitet” jane shkollat e biznesit dhe programet MBA, qofshin keto (apo sidomos?) edhe ne universitetet qe merren si shembull te tradites akademike. Ne universitetin ku kam pas studiuar ajo ishte e vetmja shkolle ku studentet benin “party” cdo te enjte, dhe ku i vetmi ushtrim konstant dhe i detyruar ishte “persosja e rezymeve” dhe “krijimi i lidhjeve”. E kote te thuash qe studentet qe dilnin prej aty do te ishin me te paguarit, me arrogantet, por sic po behet e qarte tashme edhe me te padobishmit per shoqerine.
Nderkohe revista Economist kishte nje artikull per Gorge Bush e titulluar “The frat boy ships out”. Ajo qe me beri pershtypje ishte ky pasazh:
…Lack of curiosity also led Mr Bush to suspect intellectuals in general and academic experts in particular. David Frum, who wrote speeches for Mr Bush during his first term, noted that “conspicuous intelligence seemed actively unwelcome in the Bush White House”. The Bush cabinet was “solid and reliable”, but contained no “really high-powered brains”. Karen Hughes, one of his closest advisers, “rarely read books and distrusted people who did”.
(Mungesa e kuriozitetit beri gjithashtu qe Bush te dyshonte intelektualet dhe ekspertet akademik ne vecanti. David Frum, I cili shkruante fjalime per z. Bush gjate periudhes se pare te tij, theksonte “inteligjenca e dukshme ishte qartesisht e padeshiruar ne Shtepine e Bardhe te Bushit”. Kabineti I bushit ishte “solid dhe I besueshem”, por nuk kishte “mendje vertet te ndricuara”. Kurse Karen Hughes, nje nga keshilltaret e tij, “rralle lexonte libra dhe dyshonte njerzit qe lexonin ato”)
G.W.Bush eshte nje tjeter i graduar nga Harvard Business School MBA program – qe nuk duhet ngaterruar me programin PHD qe nxjerr te famshmen Harvard Business Review.
“jeta e mendjes”. Kush lektiset pas letërsisë, theksoi Crane, nuk ka të drejtë të jetë i lumtur, se “të vetmit njerëz që janë të titulluar për lumturi… janë të dobishmit.”
Donoghue mendon se tashmë vizioni i rrënjosur në etikën e prodhimtarisë edhe frytshmërisë e ka fituar tashmë davanë; siç dëshmohet edhe nga fakti që edhe në ato kolegje dhe universitete ku jeta e mendjes ende kremtohet, sado formalisht, kushtet materiale në vendet e punës konfigurohen nga ai model biznesi që jetën e mendjes, përkundrazi, e përbuz.”
Konfeksionim mendjesh, apo, ajo qe nuhat dhe shkruan Ujku i zi?
Sistemi shkollor-universitar, si cdo sistem do rinovuar ne kontekst me kohen. Pra te jet ne ndryshim ashtu si edhe vet realiteti, pasi realiteti eshte ne ndryshim dhe, ky ndryshim eshte rrjedhoje e ndersjellte teori-praktike ose shkolle-jete.
Teoria-mendimi nuk eshte armiku as miku i njeres pale apo tjetres (me pale kame parasyshe teoricienet/universitare dhe prakticienet universitare dhe prodhimin) Eshte ne vezhgimin tim jasht fokusi te mendosh per kundershtar mendimi, po aq gabim te mendosh se prodhimi ben pa mendim ose pa lektisje letersie, qe te na dale i “lumtur” se ata qe lektisen popullojne jo lumturine.
P.S. Puna, ushqimi, veshja, ngrohja fizike (sidomos tani qe po ben dimer i fort ne Ameriken e veriut) edhe ekzistenca e asaj qe quajm jete, eshte pretekst per c’ka motivon jeta ne ZBULIMIN E ASAJ QE ESHTE pas gjithe atryre qe bejm e duam. Kjo s’me ndalon mua si individ te parakaloj me gjith kete thes “prodhimesh” ngarkuar, te ket motiv jo direkt te lidhur me ngarkesen e thesit.
Nga ana tjeter dihet qe flitet/shkollohet per gjera qe s’dim dhe jo se s’ben per gjera qe s’kan nevoj per shkollim, sic eshte frymemarrja e nje varg mbrekullijsh te tjera, ne, si aplikues te lindur te afte.
Artikull shume i mire, burim nga i cili buron uje per te gjithe, ndersa e vetmja verejtje; mund te kursehej toni perbuzez ndaj cikerrimave e miteve kombetare, pavaresisht mungeses reale te nje ideologjie te perpunuar kombetare, qe duhet te tregoje misionin mbi toke te kesaj bashkesie.
Praktikisht mund te thuhet se vizioni materialist i botes se sotme, po sjell ngadale shpartallimin e cdo ideje jomaterialiste dhe varferimin e vazhdueshem te asaj pjese qe quhet civilizimi shpirteror (kultura shpirterore).
Civilizimi material ngadale po fiton te drejten te quhet si pjesa e dobishme e civilizimit e te shtyje drejt kendit te erret si te padobishem civilizimin shpirteror.
2 burimet baze te civilizimit shpirteror jane pikerisht filozofia e letersia, keto qe sic e dime te gjithe e bene civilizimin helen, aq te shkelqyer, pertej anijeve , qypave, rrugeve e pallateve, per te cilat Roma u tregua me e zonja.
Nese do guxoja nje krahasim, do thoja se civilizimi aktual ndodhet njesoj si ne fazen e kalimit nga civilizimi helen ne civilizimin romak.
Ndersa ai helen, karakterizohej nga pasuri jo vetem materiale por edhe(sidomos) artistike, folozofike, letrare etj, qyteterimi romak u karakterizua nga nje varferi e vazhdueshme ne fushat e shpirtit(mendjes) e nje pasuri materiale e pashembullt, me rruge, ujesjellsa e pallate qe ne Greqi as ishin enderruar.
Ky ndryshin vinte nga nje filozofi jete e ndryshme; Aristoteli predikonte superioritetin moral i cili krijonte e zhvillonte polisin, Platoni superioritetin e mendjes (filozofeve) ndaj kategorive te tjera, ndersa Roma eficencen e nje shteti me infrastrukture te pershtatshme ligjore e materiale, per te gllaberuar boten e per ta bere boten te gezonte ‘Pax Romana’.
Kemi te njejtin kalim, biles ka disa dhjetravjecare qe po kryhet, pasi varferia artistike,letrare e filozofike e ketyre 30-40 vjeteve te fundit me duket shume e qarte e ne kundershti te forte me zhvillimin material e teknologjik(stacione hapesinore, trenat Gtv, procesi i klonimit, interneti etj).
Zaptimi i domethenies se konceptit jetik te dobishmerise, mesa tregon artikulli eshte baza e ketij transformimi.
Dobishmeria po perdoret si koncept qe mund te pershkruaje vetem aktivitetin material te njeriut apo aktivitete qe sjellin te mira materiale, keshtu lihet jashte si i padobishem cdo aktivitet njerezor qe nuk ka per qellim permiresimin material. Inxhinjeri i dobishem perkundrejt shkrimtarit si i padobishem.
Nese ky konceptim i dobishmerise behet prone e shumices derrmuese te njerezve atehere te behemi gati ti themi lamtumire jo vetem profesoreve te lendeve shoqerore, shkrimtareve e folozofeve, por per mendimin tim ti themi lamtumire edhe lirise e dinjitetit njerezor si kategori te vlefshme ne jeten e perditshme.
Humbja e demokracise, eshte thjesht nje hap larg humbjes se lirise e dinjitetit njerezor.
Triumfi i konceptimit ateisto-materialist te gjerave te kesaj botes eshte i lidhur ngushte me pozitivizmin (logjik apo racional) e me perkrahjen e gjere qe pozitivizmi po merr ne vete komunitetin humanist, keshtu qe fajtor per humbjen ne te ardhmen te pasurise artististike, letrare e filozofike, do quaja edhe kedo ‘humanist’ pozitivist qe nuk pati kurajo intelektuale ti dilte perballe pozitivizmit e ti thoshte ca fjale.
Tani po ndodhet perballe konceptit te ‘dobishmerise’. Pa ta shohim si do provohet me metoda shkencore dobishmeria e letersise apo artit kur keto i perkasin subjektivizmit ?
Kush do shpjegoje me metoda shkencore se perse njeri e quan te dobishem Nicen apo Kantin apo Moxartin ndersa tjetri i quan te padobishem ?
Do vije momenti qe dobishmeria e subjektives do hidhet ne kosh te plehrave, do ‘cmitizohet’ edhe dobia e artit apo letersise ne jeten e njeriut, jo duke u dale hapur kunder, por duke folur per padobine e tyre ne kohet moderne racionale.
Koka ben, koka peson – ka thene nje filan i panjohur.
Hyllin, kur flisja për “çikërrima kombëtariste”, kisha parasysh, ndër të tjera, incidente si ai i djeshmi, kur një president i republikës shkon e prononcohet si palë në një debat shkencor për Skënderbeun, aq më tepër pa i njohur termat e debatit, por duke i marrë të filtruar nga mediat populiste.
Xha xha,
Vete debati mbi Skenderbeun eshte populist, ne kuptimin qe nuk ka asgje thelbesore dhe ushqehet me vetveten. Sa me shume vazhdon aq me irracional behet.
Le te supozojme p.sh. se presidenti do kishte bere te kunderten, pra do kishte kerkuar nje “reflektim mbi historine”. A do te ndryshonte kjo ndonje gje? Une them se jo, sepse debati perseri do kerkonte te kthehej ne gjirin e historianeve per t’u bere vertet debat kritik. Por dihet se shkenca nuk punon me direktiva por eshte reflektim i kapaciteteve kerkimore dhe studiuese.
Pra sikurse eshte thene me pare ketu ky debat i perket akademise. Ne momentin qe ata qe pretendojne t’i perkasin kesaj akademie keto diskutime/dyshime i nxjerrin per konsum publik pa adrese te caktuar dhe per me teper te paargumentuara nuk i sherbejn qendrimit/vezhgimit kritik te historise, por te kundertes. Mua me duket pa kuptim t’i kerkosh nje presidenti te republikes te pozicionohet ndryshe ne kete debat, sepse te paret qe tradhtuan ate jane vete te ashtequajturit studiues dhe s’mund t’i kerkosh nje politikani te fuse ne shishe krimbat qe nxjerr “studiuesi” nga epruveta.
Faji ishte vetëm imi që e përmenda; por ju lutem t’i rrimë larg çështjes së Skënderbeut këtu.
Natyrisht rendja pas botes materiale te con ne konkluzione te tilla,pamvaresiht qe konkluzioni i Fish vjen nga shkolla e vjeter filozofike.Atyre qe u pelqen fiskultura e mendjes,sigurisht qe u vjen hidhur.Do te doja te vija te pyetja;A eshte e drejte gjithe kjo?
Konluzioni eshte i drejte.Por,nuk do te thote qe ajo qe po ndodh eshte e drejte.Per mua kjo tendence kthen cdo gje ne peshoren e monedhes.Varesia monetare thyen mekanizmin e llogjikes se pamvarur.Varesia monetare thyen “te drejten universale’ kur kjo e drejte bien ne kundershtim me peshoren e profitit.Keto jane konluzione te thjeshta te shkolles se vjeter.
Kjo dukuri tregon vetem ardhjen e etapes se fundit te sistemit.Grumbullimi i pasurise si qellim kryesor pasohet me deformime te medha te ndergjegjes dhe formimit njerezor pamvaresisht se grafiku i mireqenies ngrihet.
Ndoshta popujt e varfer materialisht si Indianet,por te pasur shpirterisht, jane me te “pasur” se te pasurit ose atyre qe arsimohen per tu bere te tille.
Nuk mund te vihet ne dyshim qe dy pasurite kane nje kufi ndares te qarte.
Por,nje shoqeri qe thyen “familjen” per para,qy thyen dinjitetin e mendimit per para,ka keputur rrenjet e shoqerise njerezore.Fundi i shoqerive te tilla,historia i ka treguar.
Letersia,filozofia e tj,jane violina e mendimit.Per to ndoshta duhet te paguaje shoqeria,ose ata qe kane mbipasuri.Shkeputja e tyre nga jeta arsimore,con ne nje cmenduri kolektive te tipit hollivudian qe ne shqiptaret i kemi provuar.Thone se ka njerez qe vrasin edhe per 10 dollare.Keta jane produkti direk i kesaj shoqerie.Ashtu si hollivudi edhe Fish nuk analizon anen tjeter te procesit autoedukues.
Më duket e habitshme që Fish harron të përmendë, në këtë shkrim, librin e mirënjohur të Allan Bloom, “The Closing of the American Mind“; një libër që kurrsesi nuk meriton të harrohet në kontekste të tilla. Kam frikë se, duke e shpërfillur Bloom-in, Fish ironikisht u jep lexuesve, në tabaka argjendi, edhe një nga arsyet se pse publiku amerikan e ka humbur disi konsideratën për akademinë – meqë Fish dhe Bloom u përkasin llogoreve të ndryshme filozofike e ndoshta edhe politike.
Topi ka tre arsye:
1- si president i duhet te mbroje vlerat e pranuara kombetare, dmth konservator nga halli( do hante akuzen si antikombetar).
2- si i djathte i duhet te mbroje vlerat e pranuara kombetare,
dmth konservator nga halli (do hante akuzen si antikombetar).
3- si politikan i duhet te mbroje vlerat e pranuara kombetare,
dmth konservator nga halli(do hante akuzen si antikombetar).
Nese do flase, nuk ka nga tja mbaje, por mund te zgjedhe te mos flase pasi askush me duket nuk i kishte kerkuar publikisht nderhyrje ne debat.
Percaktimin si cikerrime e pranoj, pasi lexova vetem 10 rreshtat e pare dhe e lashe pasi me duket sikur i kisha degjuar e lexuar nja 1 mije here ato gjera.
Shqetesimi per mungesen e doktrines kombetare me gjen plotesisht dakort e ky konceptim materialist i dobise nuk ndihmon aspak ne perpunimin e saj.
Pyetja qe me mundon e qe lidhet me kete doktrine si dhe me te uruarin institucion akademik elitar eshte:
Kujt konceptimi te botes i perket elita qe do dergoje femijet atje ?
Mos jane si Vemendja kam frike:
””Sistemi shkollor-universitar, si cdo sistem do rinovuar ne kontekst me kohen. Pra te jet ne ndryshim ashtu si edhe vet realiteti, pasi realiteti eshte ne ndryshim dhe, ky ndryshim eshte rrjedhoje e ndersjellte teori-praktike ose shkolle-jete.””’
Vemendja thote qe meqe njeriu eshte tashme thuajse konsumator, atehere edhe universiteti duhet te jete ndermarrje per konsum, si te thuash hajde farketojme vete prangat tona.
Perderisa liria nuk me sjell ndonje te mire materiale, pse te mos e shes kete liri per dicka te dobishme si psh nje pale brecka apo sutjena ?
Vemendja psh harron se kultivimi i disa vlerave eshte i nevojshem jo vetem ne ditet e zise, kur keto vlera hyjne ne pune, por edhe ne ditet e mireqenies, pasi eshte njesoj si arma qe edhe pse ne paqe, do mbajtur e vajosur e duhet shtene here pas here, qe kur te vije lufta ajo arme te mos te te braktise.
Ketu eshte ceshtje jetike, ku kerkohet pershtatja me nje konceptim e praktike jete, qe ndikon ne burgosjen mendore (filofobi) e braktisjen e cdo forme te sofistikuar te kenaqesise e pasqyrimit te realitetit (frike nga letersia e arti).
Vertet qe mbijetesa kerkon pershtatjen me kushtet, por ne evolucionin shoqeror kushtet i krijojme ne e jo nje fuqi e pakontrollueshme si natyra, prandaj fare mire mund te luftojme ti modifikojme sesa tu nenshtrohemi nese i vleresojme si negative.
Dorezimi pa lufte i Vemendjes, me ngjan me dezertimin e kam frike xha xha, se edhe elita jone me shume se luftetare do prodhoje dezertore ne kete aspekt.
Dilemën e këtij artikulli ma shtyri në mendje ai i mëparshmi në lidhje me “Trekëndëshin e telasheve”. Sidomos ajo që shkruajti xha xhai për pushkën në kohën e monizmit. Vërtet atëherë sistemi prodhonte ushtarë të nevojshëm për ta mbrojtur sistemin në fjalë. Në paralelizim, mungesa e “të padobishmes” do të prodhojë shërbëtorë.
Edhe pagëzimin, apo çelësin për kritika ndaj sistemit, do e marrin një pjesë shumë e vogël njerëzish që tregojnë interesim ndaj dijes të provuar në stad të tillë sa të sakrifikojnë për të. Në vite studimi psh. Apo në tituj.
Kjo gjendje më kujton disa komente në lidhje me historinë greke, nga blogerat. Thoshte dikush, historian: kur lexoj historinë, pas çdo faqeje më pikonin lotë. Gjithë çka kishim mësuar, nuk ishte ashtu si e dinim. Pas çdo faqeje binte ideja e mitit që na thoshin prindërit rreth oxhakut, mbi ngritjen e flamurit, datën e pavarësisë etj”
Do duhet meritokraci për të mos arritur këtu. E kemi?
Kjo lloj gjendjeje, më jep dhe një ide sesi do ecë evolucioni kur të gjithë të fitojnë statusin e njeriut (relativisht) të shkolluar. Do të ndahen në praktikët edhe vizionarët. Po përse kërkojnë sa më pak vizionarë?
Duke parë stresin që sjell kriza e besimit në zot, vizionarët (spiritualët) duhen shtuar. Apo nuk ndodh kjo gjë pak a shumë në Amerikë? Në kuptimin që “everybody has a shrink”? Këta do jenë “priftërinjtë” e së ardhmes që do shërbejnë për të qetësuar masat mendërisht.
***
Hyllin, shoh se paske ndryshuar qëndrim ndaj filozofisë edhe teknologjisë (në vija të trasha).
Këtu është vërtet si e përshkruan, teknologjia ka arritje të mëdha (Dawkins thotë se fizika ecën me hapa galopante edhe për fizikë do studionte sot, të ish i ri), mirëpo për spiritualizmin, nuk ke të drejtë. Spiritualizmi duhet të arrijë nivele të ngjashme me teknologjinë, do duhet thyer ekzistuesja që të mbrujtet e ardhmja. Ndoshta është gabim që duhet bërë, sipas asaj çka thua për elitat (të bëjnë gabime që të kemi progres), ose do duhet ngritur zëri që tani, që të mos kemi pasoja. Mesa po shoh, unë dhe ti biem dakort për perceptimet, por jo për rrugën e zgjidhjes.
“Vertet qe mbijetesa kerkon pershtatjen me kushtet, por ne evolucionin shoqeror kushtet i krijojme ne e jo nje fuqi e pakontrollueshme si natyra, prandaj fare mire mund te luftojme ti modifikojme sesa tu nenshtrohemi nese i vleresojme si negative.
Dorezimi pa lufte i Vemendjes, me ngjan me dezertimin e kam frike xha xha, se edhe elita jone me shume se luftetare do prodhoje dezertore ne kete aspekt.”
Mokth hijesh luftarake, Hyllin, nuk presupozon pershtatje/adoptim ne realitetin e jetuar, por, kulturim qe perdoret ne arme zjarri, sic thua; ne kohe paqe-ta shkrepesh ndo nji here, se lufta na pret. Atehere c’te mbjellesh do korresh zoti luftetar demokrat, qe lira t’buron nga gryka pushkes.
Nje problem ve re se si keq kupton mendimin/qendrimin tim Hyllin; Ne vend te shoh rreflektim qofte edhe ne mendimin e tij, shoh te jet agresiv me pretekstin e sajuar Vemendje. Une nuk pranoj te karakterizoj fenomenin e universitetit lufte kunder dickaje. Por projektin me te privilegjuar te jetes ne tersi qe shoqeria ofron. Jo gjithnji privilegji funksionon me pergjegjesi, por per fat te keq me militantizem diktues, forcerisht, dikton, tjeterson ne emer te kundershtarit te imagjinuar. Analog me kercenimin qe na i vjen diku produktivitetit-praktik nga mendimi-filozofia-art-kultura.
Rilexo postimin e Ujkut te zi!
Lere Vemendjen menjan, se ka usta qe ja ndreq punet atij. Te siguroj.
Me kujtohet nje diskutim tek PPU para ca kohesh rreth sondazhit kryer me studentet qe arsimohen jashte shtetit. Nuk i mbaj mend mire shifrat, por me pati bere pershtypje numri i atyre qe ndiqnin studime ne fushat sociale dhe humane (shkenca politike, psikologji, sociologji, histori). Pati goxha debat per keta persona, pasi u supozua se shumica do deshtoje te kape majat ne fushat perkatese dhe se nje dore e mire do perfundonin ne Shqiperi, meqe vetem aty mund tu pije uje diplloma duke u punesuar keshtu ne OJQ, administrate publike e ne arsim. Nese kjo do te ndodhe, atehere Shqiperia per nje 20 vjecar te mire nuk do ta ndieje dhe aq fort mungesen e kesaj shtrese – vecse a do jene keta ne gjendje te prodhojne rigjenerim ne brezat e ardhshem?
Nuk eshte shume gabim ajo qe thote Vemendja, megjithese eshte shume e pranueshme qe te gjej kundershti nga principet konservatore qe advokon Hyllin. (E djathta dhe e drejta bien ne konvergjence ne rastin e Hyllin, ashtu si bien ne anglisht). E megjithate, shume kollaj, kontekstualizmi per te cilin flet Vemendje eshte ne te njejten vije mendimi me subjektivitetin relativ per te cilin flet Hyllin. Parimet nuk kane shume peshe ne te dyja rastet, ajo qe ka vlere eshte praxis, qofte nje praktike intelektuale, artistike, shpirterore ne rastin e subjektivimit prej artit, qofte nje praktike ekonomike ne rastin e subjektivit prej ekonomise.
Greket e lashte, sidomos athinasit, nuk ishin aq perbuzes ndaj pasurive materiale sa jepet ne tregimin e Hyllin. Ne pothuajse te gjitha fjalimet e politikaneve, apo edhe te gjithe filozofet greke, vihet re nje falenderim per bollekun e erezave, ushqimeve, etj, qe gjendej neper tregjet e kohes ne Athine. Vete fakti qe filozofia e pati djepin ne Athinen kolonizuese te Perikliut, nuk duhet pare si koncidence. Te mirat materiale shkojne dore me dore me te mirat shpirterore. Te shprehesh si Orakulli me larte, ne lidhje me pasurine shpirterore te indianeve te paprekshem, do te thote te shprehesh nje skllaveri indoktrinuese kristiane mbi gamiljet apo subjekte te tjera te barres, te pasurit, brimen e gjilperes dhe nje parajse qe vetem se nuk eshte materiale nuk do te thote se nuk justifikon ferrin ne toke.
Sa per shqetesimin e artikullit, nuk me duket se arsimi ka qene ndonjehere jo-utilitar. Dijet e marra ne universitet kane sherbyer gjithmone ne jete, edhe pse jo ne menyre direkte. Eshte e vertete qe neper universitet amerikane i meshohet asaj dije qe quhet “know how” perballe asaj dije qe quhet “know that”. Internshipet jane te detyrueshme, me qellim qe te ofrojne pikerisht kete lloj dijeje. E megjithe kete theks ne praktike, vete universitetet nuk mund kurre te ofrojne ate qe ofron jeta, packa se eshte qellimi i tyre (pavaresisht ne se mund te kete ndonje mendimtar qe t’i meshoje nje jo-utilitarianizmi absolut te shkollave) qe t’i afrohen sa me shume dobise qe sjellin ne praktike. Personalisht nuk me duket i sakte kategorizimi i dobishem-i padobishem. Me duket me i sakte dallimi disipline-interdisipline. Ne qofte se ka ndonje tendence te universiteteve ne pergjithesi eshte ajo e interdisiplines, per te cilen mund te thuhet se eshte nje tendence drejt dobishmerise pasi eshte mjet qe imiton shumellojshmerine e jetes. Por njekohesisht mund edhe te konsiderohet i padobishem ne qofte se kemi parasysh sistemin elitar platonik te puneve te caktuara per njerez te caktuar, ku kepucari duhet te merret me kepucari, ushtari me ushtri, dhe filozofet e rralle e per mall, me punet e shtetit apo “kodet e vetedijes kombetare”.
Ciklet e zhvillimit njerezor kane treguar me se miri qe ndarja qe fillon objetkivisht ne te pasur dhe te varfer,ne elite dhe popull,ne pakice fituese dhe shumice ndjekese ka nje fund transformuese po objektiv.Problemi eshte populli,brenda nje cikli kohor.Me kryesorja per per eliten shitese eshte se “cfare do shitet” dhe njekohesisht qe duhet patjeter te blihet nga shumica blerese-punuese.Por,jane dhe te padukshemet arme psikologjike te cilat jane pengesa e mundshme e pengimit te ketij qellimi si “zgjuarsia natyrore njerezore ose rritja e dijeve te pamvarura nga sistemi shit-bleres”.Shqetesimi elitar eshte “si do te bindim shumicen blerese qe te behen bleres te mire dhe te urte dhe njekohesht punetore te panderprere”.Kjo shumice blerese pervec kesaj duhete shtrenguar sa me shume me morsat “banke,qera,takse pronesie..” ne menyre te tille qe te mos te ngreje koken nga kjo lidhje maredheniesh.Duhet te bleje,por ne nje rruge te tille qe te ndihmoje punedhenjen e “lire”,duke u shtrenguar qe te bleje qe te shtrengohet me shume per te punuar. “E mira”qe gjithmone mbitheksohet, qendron se shtyhet sistemi drejt majave te arritjeve materiale.E keqja,qe gjithmone nuk thuhet e zakonisht “harrohet”,çohet individi i shumices popull ne entropi te gjithanshme shpirterore, fizike,familjare,shoqerore,etike,morale.Shndrohet ne nje robot mishor te programuar.
Shume femra amerikane,te bardha,te zeza bejne femije nga maredheniet seksuale per nji nate ose per disa jave e muaj,jo per te krijuar familje,por sepse u jep lehtesira financiare ligji.Per ato nuk ka rendesi aspak familja.Per ato nuk ka rendesi aspak mashkulli,e bejne me te parin rast qe u paraqitet.Njoh shume raste qe kane nga tre a kater femije,te zene me mashkuj te ndryshem.Dhe shteti u paguan deri edhe qerane e shtepise.
Kjo eshte ana tjeter e “autoedukimit” dhe kam shume shembuj nga jeta ime reale ne kete shtet.
Çezari ishte “ujk” se Romanet ishin “dele”.Historia perseritet. “Amerikanet njejes” jane ujq sepse “amerikanet shumes” i kemi bere dele.Nga sirtaret e mendimit “elitar” dolen bindesit e kishave fillimisht dhe derisa vijme ne ditet tona me “Fishat”.
Shoqerite ciklike demokratike-totalitare, duket sikur prodhojne ne menyre spontane njesoj,“njeriun e ri”.Kjo “way of life” e masave punonjese,ku vendin e “brockullave idologjike shpirterore” e kane zene produktet e konsumit te afruara ne menyre te “superkeshillueshme” nga ana e mekanizmave gjigante te tregut gjigand ,eshte njekohesisht dhe “the way of death”.Drejtesia,liria universale e kane armik parane,mireqenien,por prodhuesen e pamposhtur te korrupsionit universal ne doktrinat e djathta ashtu sic kane armik dhe varferine materiale qe sjellin doktrinat e majta.Nje mix i tyre vetem sa zgjat jeten e tyre ne kohe,por nuk mund te shmangi fundin.
Lulian, me pelqeu shkrimi yt si edhe konkluzioni qe arrite ne fund: “Por njekohesisht mund edhe te konsiderohet i padobishem ne qofte se kemi parasysh sistemin elitar platonik te puneve te caktuara per njerez te caktuar, ku kepucari duhet te merret me kepucari, ushtari me ushtri, dhe filozofet e rralle e per mall, me punet e shtetit apo “kodet e vetedijes kombetare”.”
Ne diskutimin e meparshem (Trekendeshi i Telasheve), Xhaxhai na dha nje percaktim te sistemit te edukimit duke numeruar cfare i mungon dhe, natyrisht, gjerat qe kane me teper mundesi te mungojne jane ekstremet. Xhaxhai na propozoi Mjekesine, Financen dhe Ligjin (kulmin e shkollimit dhe si rrjedhoje te pagimit). Une solla si shembull ekstremin tjeter: mbijetesen, notin, dhe higjenen personale (minimumin e shkollimit dhe mungesen e pagimit). Gjate jetes, sikur nje here qe ke nevoje, po te mos dish not, mbytesh. Po nuk e kuptove interesin e bankes, nuk vdes.
Megjithate, te krijosh nje kurrikulum qe perzgjedh fushat e studimit per brezat e ardhshem eshte nje aktivitet me pervoje shekullore. Duke reflektuar kohen, kurrikulat kane ndryshuar qe nga koha e Spartaneve ku djemte mesonin si te luftojne, ne mesjete ku alkimia do te kthente gjithcka ne flori, e sot ku Al Gore i mbush mendjen femijve qe kur marrim fryme dhe leshojme dyoksid karboni, shkaktojne ngrohje globale.
Nje shkolle e mire te jep mundesine qe ne jete te jesh i lire te zgjedhesh se me se do te merresh. Ky eshte percaktimi i “arteve liberale”. Edukimi profesional qe ne moshe te re krijon nje sistem edukativ paralel me eugjenine. Kur te gjehet sekuenca gjenetike e intelektit, te gjithe ata qe kane para do te krijojne bebe filozofe, te tjereve do t’u jepet nje test ne moshen 3-4 vjecare dhe do behen kepucare apo doktore apo perllogarites taksash. Se c’ka qene edhe nje film qe tregonte nje jete te tille… s’me kujtohet titulli.
Tema eshte shume interesante dhe ne veshtrim te pare duket sikur problemi eshte i qarte, armiku eshte identifikuar. Por mua me pelqen te jem pak… provokator.
Meqe letersine nuk e fut kerkush ne kandar, si mbeturine e habitjes fonjarake te trashguar nga perrallat e feminise, le te shohim me nga afer rezultatet e filozofise, impaktin e saj ne shoqerine njerzor.
Nuk besoj se bilanci eshte teper pozitiv.
Ata qe mendojne se shpikja e demokracise se Athines eshte rezultat i nje persiatjeje te thelle filozofike, gabohen rende. Filozofet e njohur te asaj periudhe vetem se kane bere perpjekje ta shpjegojne dhe analizojne ate. Ajo lindi si pasoje e zhvillimeve dhe vetkorigjimeve te shoqerise se kohes. Disa flasin per prepoderancen e diellit dhe jeten ne te parekjo histori.
Filozofet ose e urryen ose e mbeshteten ate qe ne periudhen e Perikliut mori shkelqimin me te madh. Nuk ka asnje informacionku te citohet se ajo eshte zhvilluar mbi bazen e ndonje ideje a teksti filozofik.
Me tej, te gjithe e dine se ka dy impakte te medha te filozofise mbi shoqerine njerzore, te cilat jane pasoje e drejteperdrejte e zhvillimit te mendimit filozofik: Revolucioni freng dhe ai bolshevik i 1917-es.
Pasojat katastrofike te ketij te dytit mbi gati gjysmen e planetit me shume se prej kujt tjeter jane te njohura prej nesh ketu. Por po ashtu dihet se ai revolucion makaber ishte pasoje e drejteperdrejt e evolucionit te filozofise marksiste-leniniste. Perpjekja me e madhe e njohur per te ndryshuar zhvillimin natyral te shoqerise. Nuk po zgjatem me.
Revolucioni freng eshte me origjinal, por edhe ai nuk ka nevoje te provohet se eshte pasoje e konteksit filozofik te kohes, qe kishte shpallur joligjshmerine e absolutizmit. Te tjerat dihet. Hugoi thote se revolucionaret neper barrikada kendonin nje kenge qe fillonte me vargjet: C’est la faute à Voltaire (Fajin e ka Volteri).
Pasojat jane me pak katastrofike nga ato qe do te shikohen njeqind e ca vjet me pas ne Rusi. Po cili eshte cmimi i asaj qe u arrit? Vrasjet me masive qe kane ndodhur ndonjehere ne nje shoqeri te civilizuar. Per me teper askush nuk beson se frenget krijuan nje shoqeri me te drejte se, te themi, ajo angleze. Per te njejtat rezultate, por mbase edhe me te mira, anglezet nuk paten nevoje te kalojne neper ato qe njihen VITE TE TERRORIT dhe as te sublimojne ate qe shihet si Stalini i pare, Robespjerin.
Cfere tmerri tjeter do te na pergatise me tej filozofia?
Meqe po shkruaj nga shqiperia, large librave te mi, nuk e di se kush filozof te jete shprehur mbi idene se “filozofia ka heshtur se qenuri shkence me vete, e diferencuar/dalluar nga te tjerat”, pasi metoda e te menduarit argumentativ-logjik per te KUPTUAR nje fenomen ka hyre ne te tera shkencat. Pra qe ketu fillon mendimi se disiplina te vecanta nuk mund te kete, studentet duhet te mesojne te lidhin nyjet e dijes se tyre, pra te kene informacione nderdisiplinare.
Psh. nese sot mesohen teorite mbi sistemet e organizmit shoqeror, ose menaxhimit, eshte e pamundur te mos mesosh mbi psikologjine, politiken, edhe biologjine, dhe keto integrohen psh. ne marketing ose teorite ekonomike.
Pra po ta kapesh holle te gjitha shkencat jane nderthurura me njera-tjetren, ose njeriu duhet te perpiqet te sqaroj fenomene shoqerore (madhe edhe natyrore si nxjehja globale: humanizimi i natyres) nga disa perspektiva dhe disiplina njeheresh.
Por ajo qe xhaxhai flet quhet ne gjermani: dukuria e Ekonomizimit te arsimit (Oekonomisierung der Bildung). Meqe kam mbrojtur nje temen provimi per kete ceshtje kam ca njohuri. Te majtet, por edhe te djathtet konservator (sic citoi xhaxhai A. Bloom) e shohin me sy kritik kete zhvillim.
Psh. rasti i Marreveshjes se Bolognes mbi njesimin e diplomave eshte nje dukuri e tille. Pra eshte kaluar nga arsimi, psh. ne Gjermani ai Human, (humanistische Bildung sipas Humboldt) ne arsimin funksional/profesional. Ne gjermani kjo dukuri bie shume ne sy. Pse? Sepse gjermania njeh sistemin shkollor dual qe ne shekullin e 19. (dualistisches Bildungssystem): profesional dhe akadamik/humanist. Psh. Hauptschule, Realschule dhe Fachschule e Fachhochschule (shkolla te mesme dhe te larta profesionale), e njeh gjithashtu Universitetin dhe Gjimnazin si vende te arsimit humanist.
Keto marreveshje si e Bolognes mundeson mobilitetin neper shkollat dhe tregun e punes se europes, porse i pergjigjet “logjikes se mobilitetit te kapitalit” dhe “konkurrences per te thithur kapital”.
Por me keto dege ne shqiperi si gjuhet e huaja dhe shkencat sociale (ku duan te hyjne te gjithe) e kemi humbur davane e konkurrences per te tunduar kapitalin boteror qe ne startim.
Ja se c’kam shkruar para do kohesh ne PPU.
ketu
Duke lexuar komentet e artikullit të Fish në NYT, më bëri përshtypje një komentues, i cili i thoshte Fish-it se ishte pikërisht relativizmi ekstrem dhe sofistika e studiuesve si ky, që i kishin zhvlerësuar, madje diskredituar disiplinat e dijeve humane në universitetet amerikane. Më duket se ka diçka shumë të vërtetë në këtë koment; dhe se shumë katedra të letërsisë, të filozofisë, të historisë, të historisë së artit e të degëve të tjera të dijeve humane jo vetëm po merren me çështje të padobishme (në kuptimin që nuk adresojnë probleme konkrete të realitetit), por edhe krejt të parëndësishme dhe artificiale, edhe pse shpesh të veshura me një zhargon marramendës dhe hermetik. Në një kuptim, rendja pas utilitarizmit e pjesës më të madhe të akademisë, nuk i kundërvihet dijes së mendjes, por shterpësisë që ka pllakosur dijet humane në universitetet e këtushme, dhe jo vetëm. Unë universitetet amerikane i njoh vetëm tërthorazi, por kam punuar drejtpërdrejt në universitet edhe në Itali edhe në Shqipëri; dhe eksperienca në Itali më ka zhgënjyer plotësisht, sepse atje kam parë si dija nuk ishte veçse një nënprodukt çfarëdo i procesit themelor e primordial të cic-miceve midis profesorëve (baronëve) të mirëpaguar dhe satelitëve të tyre (të keqpaguar). Në Shqipëri, përkundrazi, universiteti nuk ishte veçse një zgjatim i shkollës së mesme, në çdo pikëpamje. Përshtypja ime është se institucioneve universitare po ua merr frymën burokracia, management-i, miradministrimi, rregulloret, politika e brendshme dhe, last not least, korrektesa politike (e cila ka marrë përmasa totalitare, të paktën këtu në SHBA); një libër i Roger Kimball që po lexoj këto ditë (The Rape of the Masters) më ka lënë gojëhapur me pisllëkun akademik që sekretohet nga disa katedra të historisë së artit në universitetet amerikane më prestigjioze (NYU dhe Columbia, mes të tjerash).
Xha Xha,
Po me detyroni te mendoj per anologji, me pozicionimin e subjektit qe parashtroni ne kete teme.
Ne spitale specialistet punesohen me smundjet e njerzeve apo kafsheve, flas per spitale njerzish. Mos do te thote se semundjet i prodhon spitali?! Minimizoni vezhgimin e nji panorame unikale-te se teres, duke e coptuar/fokusuar shikimin ne grricjet/plaget e trupit te panorames qe po i referoheni.
Kesaj llogjike qe ju perdorni; “duke vene gishtin ne plage” i jap pak mbeshtetje. Ndoshta, se ne Shqiperi, por jo vetem, jane pikerisht keto kohe ne lulezim, qe po theksoni ju ne kete teme. Ka dicka qe s’shkon kur mendon se fijet e cdo gjeje jane te lidhura per te vuajtur/caluar arsimi, por absolutisht jo nga FILOZOFIA-KULTURA-ARTI edhe pse ju i vendosni ato arbitrarisht ne perceptim-grup Marketingu. I je afruar aq shume objektit qe po diskuton, sa po rrezikon perceptimin e se teres. Duhet te konsideroni de shume distance per te mos deformuar perceptimin e se teres.
Mua mu duk se tek artikulli i Fish-it shqetesimi me i madh ishte per humbjen e privilegjeve dhe per gerryerjen e strukturave thellesisht hierarkike te universiteteve.
Ashtu sic e thoshte Kapedani shkencat tashme e kane te domosdoshme nderthurjen me njera tjetren. Ekonomia e tregut ka nevoje per inovacion te shpeshte dhe inovacioni ka nevoje per nderthurje dijesh, per hapesire kerkuese dhe per shkembim te shpeshte me disiplina nga me te ndryshmet. Pra arsyetimi se ekonomizimi i shkences eshte i demshem per shkencat humane nuk me duket se qendron.
Sot ne gjendemi ne nje moment tranzicioni per arsimin e larte. Te them te drejten modeli thellesisht hierarkik ne universitetet e ambjentet shkencore eshte i vjeteruar e nuk i pershtatet modelit ekonomik aktual i cili kerkon ritem te larte inovacioni e rrjedhimisht shkembime te shpeshta, sa me pak burokraci dhe transparence.
Poashtu edhe modeli didaktik i universiteteve ku nje profesor mban leksion para qindra studenteve eshte poashtu i vjeteruar. Sot mesimi duhet zhvilluar ne grupe te vogla e ne menyre bashkevepruese.
Universiteti pra ashtu sic eshte i organizuar tani eshte i papershtatshem per detyrat e medha te tij, kerkimin shkencor, dhenien e dijes dhe dhenien e metodave shkencore tek studentet.
Eni,
Problemi i qe sjellin strukturat hierarkike ne shume universitete tradicionale jane zgjidhur duke u kerkuar profesoreve te botojne dhe te paraqesin botime shkencore vazhdimisht, duke aplikuar edhe “sabbatical leave” pra largim te detyruar per te bere shkrime dhe kerkime shkencore. Problemi eshte qe as keto nuk e shpetojne sistemin, por perkundrazi kane cuar ne kerkime shkencore te sforcuara apo marrjen me ceshtje te badobishme, artificiale dhe me zhargon hermetik sic thote Xhah Xhai, sepse ne te vertet nuk kane asnje substance. Shtoi ketij faktori edhe karakterin komercial qe sa vjen e theksohet te ketyre universiteteve, dhe korrekteses politike, dhe gjithe sistemi edukimit shnderrohet pa dashur ne nje sistem te komplikuar politik, ku sigurisht qe jane te paaftet qe ia njohin me mire levat.
Perndryshe ne keto shkolla ia vlen te shkosh vetem per nje ose dy profesor te cilet i kane meritat ne saj te afirmimit pertej ketyre strukturave politike dhe qe gjithesesi i japin kuptim hierarkise, sepse kuptohet qe edhe stafi i ri nuk eshte se nuk i perdor apo nuk perdoret nga konjukturat politike, per te mos thene qe mungesa e eksperiences ne akademi nuk eshte edhe aq problem i stisur.
Kurse problemi i utilitetit eshte se nuk te edukon me metode shkencore, dhe me rigorozitetin qe kerkon nje perqasje joutilitare, pra eshte funksion i rrethanave. Kur keto ndryshojne edhe dijet fillojne e shkermoqen.
Si e argetoj mendimin per sistemin arsimor pasi kam provuar dicka nga disa lloje sistemesh arsimor:
Arsimi eshte investim serioz i shoqerise. Dobesia qendron se eshte kthyer ne fabrik. Ku subjekti eshte numer i rendesishem per numer dhe jasht interesave per individin. Ky mos interesim per individin, i vene re nga studenti, ben te stimuloj anet qe jane bere gunge ne trupin e shoqerise. Pra subjektet/studentet shkollojne deformimin e tyre ne sistem parafabrikat.
Ndjej te nevojshme ne menyre alarmante me shume se asnjihere tjeter ne historine moderrne te arsimit; prijoritet edukimit individual. Por mentaliteti i sotem vuan nga nje semundje vdekje prurese; fitimi/perfitimi, Eshte kthyer njeriu ne mall dhe, dihet qe malli X apo Y e ka vendin ne X vend apo Y vend. Ne nje kohe qe Individi eshte gjithcka-alfabeti dhe jo germe cfaredo. Mosha kur fillon mesimi eshte qe kur lind. I linduri nuk duhet ne as nji moment te shkepus ndergjegjesimin per veten e tij si individ unikal me potencial te panjohur/infinit-detyra eshte te zbuloje/exsploroje ate qe ai eshte. Drejt ketij sistemi arsimor shoh te ardhme e sukseseshme te individit ne perpjekje te ndershme per zbulim te asaj qe ai eshte dhe, cdo njeri eshte. Jo i afti, i pa afti. konkurse, dallime-rracash-ngjyrash-madhesish-krahasime, gjithe keto per nje treg te semure. Fut qe me lindjen, pra, qe ne fillim te porsa lindurit virusin e semundjes se saj me rrezultat; trashegim semundjeje qe detyrojme te bashkejetojme si shoqeri. Vijme ne kete situat sot ku mekanikish shoh te jepen zgjidhje per pengesa te ndryshme. Sigurisht ne betej/lufte gjithnji ushtria e idjoteve eshte gjigande. Arsyen e shihni thjesht pse shumica eshte idiote dhe pse fiton ne beteja. Fabrikezimi-fabrikimi i individit. Artikulli i mesiperm sygjeron ne fabrikezimin e individit, POR jo Xha Xhai ne pergjithesi, perkundrazi, eshte dhe zgjon mendim. Lyss me siper u ankua nga ideologji/filozofi te ndryshme te lidhura per shkaterrim ne rrjedhen e historise. Nje pergjigje kam per te; Se kane fajin Xha Xhai-te, por mendimi jo i aplikuar individual. Me mendim te tille beteja te reja na presin.
P.S. Sistemi individual i arsimimit eshte teme mevehte dhe i komplikuar.
Te them te drejten, nga komentet tek artikulli i Fish, me ra ne sy dhe bie dakord me nje komentues i cili thote se e gjithe kjo eshte tejet alarmiste. Argumenti i ofruar eshte se me zhvillimin e metejshem te teknologjise, stenografia dhe daktilografia do te ofrohet nga robotet, nderkohe qe duke qene se ekonomia eshte e bazuar mbi dijen, metoda kreative e arteve liberale do te behet edhe me e kerkueshme. Nuk eshte per t’u habitur qe keshillat mbi dobishmerine e trajnimit vijne nga gjigande ekonomike qe e shkaterronin konkurrencen ne menyre te tille qe detyruan artikulime te ligjit anti-trust. Inkurajimi i stenografise dhe daktilografise nuk mund te ishte vecse inkurajimi i nje skllaverie ne sherbim te ketyre gjigandeve, skllaveri e blere me endrren amerikane.
Vlera e shkollimit universitar vertete mund te jete ne renie, por une kam pershtypjen, ndoshta te gabuar, se ky zhvleresim vjen per shkak te shkollimit universitar ne mase. Ky shkollim universitar ne mase vihet re me teper ne perendim, sidomos ne Amerike. Inflacioni i dipllomave universitare, per mendimin tim, thjesht ben te nevojshem nje shkollim pas universitar. Ai 35%-shi i profesoreve me tenure nuk tingellon aq i frikshem po te kihet parasysh se mund te jene keta profesore qe mesojne neper programe MA, apo PHD, nderkohe qe kusuri iu perkasin programeve te undergraduate.
””Une nuk pranoj te karakterizoj fenomenin e universitetit lufte kunder dickaje. Por projektin me te privilegjuar te jetes ne tersi qe shoqeria ofron.””
Vemendje, universiteti eshte pasardhes i Akademise Platoniane, ne fillim me numer per te mbyllur per me te privilegjuarit ku duhej mesuar gjithcka qe atehere quhej me vlere, dmth ato qe quajme shkenca humane.
Universitetet e para ne shek 10-12, dominoheshin nga lendet sociale e keshtu me radhe.
Tani cpo ndodh, universiteti qe eshte vend i mirefillte i dijes humane, i urtesise, na u dashka transformuar ne ndermmarje per konsum.
Ti e mbeshtet kete konceptim modern se ky eshte realiteti.
Mirepo ky koncept i ri, eshte si puna e ferres me trendafilin, ne fillim do pak vend, pastaj te ze frymen.
Ferra vertet eshte me e dobishme pasi prodhon manaferra e me te behet raki, behen embelsira etj ndersa trendafili mbahet per bukuri, ere e per shprehje te botes shpirterore, mirepo kjo nuk do te thote qe te pranoj hegjemonine e ferres se gjithe bota eshte me ferra.
Ti nuk e konceptoke si lufte kunder dickaje, po si nuk qenka shpallje lufte debimi i urtesise nga universiteti ?
Po nuk u be ne universitet kjo lufte, ku do behet, ne rruge ?
Biles une mendoj qe shkencat ekzakte te studiohen neper politeknike e jo ne universitet, dmth ti japim formalisht dallim te qarte, shkencave qe punojne per materien e keshtu zhvillojne tekniken e dijeve qe punojne per universin njerezor, ku njeriu eshte qendra ku rrotullohet gjithcka.
Njeriu eshte superior ndaj materies dreqi ta haje, e studimi i tij eshte superior ndaj studimit te materies, kjo eshte kaq e qarte sa nuk arrij ti kuptoj argumentet qe vendosin studimin e materies ne raport superioriteti me studimin e njeriut.
Prandaj dhe shoh shtrembet pozitivizmin si rryme mendimi, pasi me metoda te nevojshme per zberthimin e materies pretendohet te behet edhe zberthimi i ideve duke vene nje raport te qarte superioriteti midis idese e materies ne favor te kesaj te fundit.
Lulian, mesa mbaj mend ishte Epikuri ai qe futi i pari konceptimin materialist ne boten greke.
Nuk thashe se Greqia ishte varfanjake apo skish shije per produktet materiale, por ne ndryshim nga Roma, civilizimi helen ishte mjaft me i dhene pas dijes dhe filozofia greke nuk ka dyshuar per superioritetin e mendjes-shpirtit-moralit.
Eshte menyra sesi popujt i perqasen raportit ide-materie, qe ben dallimin thelbesor mes tyre. Dallimi islam-perendim eshte teper i thelle, pasi popujt islamike e ata perendimore i perqasen ketij raporti nga pozicione diametralisht te kunderta.
Keshtu po jo kaq i theksuar ka qene edhe dallimi mes Greqise ne fazen e shkelqimit dhe Romes ne fazen e fundit , nderkaq sa me afer republikes romake e brenda saj shohim dallim me te vogel, jo ne vlerat kryesore se romaket kishin kryesisht virtu e valentia, qe i benin luftarake, por ne vete raportin ide-materie, perqasjen me pak materiale.
Komoditetin material e duan te gjithe, por sa afer materializmit je, ne raportin ide-materie aq me e veshtire eshte te jesh ti kontrollues i komoditetit e te mos kontrollohesh prej tij.
Kete une e fus brenda konceptit te lirise; burgosja mendore
nuk ka si mos te vije nga adhurimi i materies.
Materia le te rrije brenda materies e kurrsesi njeriu mos te rrije brenda materies.
Kloni i njeriut , ky ‘njeri’ brenda materies do jete edhe fundi i njeriut e triumfi i Richard Teller Crane.
Ne Kanada nuk me duket se 100% e nje universiteti mund te kthehet ne ‘for profit’. Ah mund te besh parate e dynjase me programe qe jane ‘deregulated’ si MBA, JD/LLB, apo programe certifikimi per ‘burime njerezore’ (shprehje e shpifur), por kurr-nji-her nuk mund te nxjerresh fitim me ‘humanities’.
Madje edhe ne nje program MBA qe prodhon pikerisht ‘ingranazhe te mekanizmave te tregut’, ata qe kane mbaruar ne ‘humanities’ dhe kane thyer kemben e kane aplikuar per MBA, jane nje specie tjeter MBA-je se sa ai qe ka studuar me pare per inxhinieri (rreth 40-50% e studenteve te MBA jane inxhiniere), dhe ia dine vlerat vetes (ndonese jo domosdoshmerisht monetarisht)
Nderkohe rasti i ShBA-ve eshte dicka komplet tjeter pasi ne ShBA arsimi i larte nuk eshte me ‘e mire publike’.
New York Times kishte nje artikull nga MARK C. TAYLOR End the University as We Know It qe ia vlen te lexohet sepse shume nga konkluzionet e tij duket se jane prekur edhe ne kete blog.
Vetem se me bere te lexoja artikullin e rekomanduar, Ujku i zi, po nenvizoj se; Kjo duket te jete nje nga arsyet e smundjes qe vun arsimi:”
It would be far more effective to bring together people working on questions of religion, politics, history, economics, anthropology, sociology, literature, art, religion and philosophy to engage in comparative analysis of common problems. As the curriculum is restructured, fields of inquiry and methods of investigation will be transformed.”
Kjo qe sugjerohet nga ky shkrues po ndodh, megjith “vicklat” qe hasen vende-vende, por ne as nji moment nuk pritet ndryshim nga nji sistem kooperues ku sillet zgjidhje e zakonshme e perbashket
comunitare.
E vetmja shprese vjen nga ligji i mohimit te mohimit, te cilin artikull shkruesi as qe e konsideron, po te bente ndryshe, do te pranonte per hap te par fundin e religjionit si e dhene per tu punuar dhe studiuar si me shkenca, ekonomi, politike, histori, anthropologji, sociologji, literature, art e filozofi ne nje kohe qe vet perpjekja per dije ne te gjitha keto fusha eshte i vetmi “religjion”, te cilin religjioni i “‘common’ zgjidhje” e ka kthyer ne ceshtje per zgjidhje.
Vemendja shkruan:
“E vetmja shprese vjen nga ligji i mohimit te mohimit, te cilin artikull shkruesi as qe e konsideron, po te bente ndryshe, do te pranonte per hap te par fundin e religjionit si e dhene per tu punuar ”
Fundi i religjioni eshte mendjemadhesia e radhes e pozitivizmi perendimor.
Perderisa kohe njerezit te vuajne (per pare?!?!, shendet?!?!, e cdo gje tjeter permidis) per aq kohe do te kete edhe Zot.
Dhe Zot ka !
Mjafton te shkosh pertej e te vish prap mrapsh.
“Fundi i religjioni eshte mendjemadhesia e radhes e pozitivizmi perendimor.”
“idashur”,
S’ka fund Religjioni, perderisa te ket mendjemadhesi dhe negativizem perendimor
“Perderisa kohe njerezit te vuajne (per pare?!?!, shendet?!?!, e cdo gje tjeter permidis) per aq kohe do te kete edhe Zot.”
Mos te ngaterrojme Zot me Religjion.
“Dhe Zot ka !
Mjafton te shkosh pertej e te vish prap mrapsh.”
Edhe te rrish ne vend, atje ku je ardhur, eshte Zot.
p.s.
Zot-i duket te jete bere pron e Religjioneve, si rrjedhoj subjekt zonash ku “Ai” gjendet.