T’i afrohesh ditën Varshavës me avion, nisur natën nga New York-u. T’i afrohesh Polonisë. Sytë – vegla pozicionimi – alternohen mes truallit poshtë, i mezi-dukshëm mes reve, dhe hartës që të tregon ekrani në shpinë të ndenjëses para teje. Dheu poshtë i ndarë në ngastra të gjelbra, okër, kafe. Harta në ekran, ku nuk mungon as ikona e avionit tënd lodër, shpalos të njëjtat ngjyra, por si kopjuara nga një tekst historie, me emra qytetesh të njohura e më pak të njohura: Poznan, Lodz, Wroclaw. Ja edhe Katowica, për të më kujtuar se nuk mund të hiqem si i pafajshëm. Mjafton një anim i hartës, për të shfaqur emra qytetesh të tjerë: Lviv, Brest, Minsk, Kaliningrad, Vilnius. Këto qytete kanë shtegtuar këtu nga kryetitujt e lajmeve: Lviv-in, si Lviv (jo Lvov) madje para pak ditësh e goditën rusët me raketa. Kohë lufte. Harta në ekran i mbivendos imazhit të truallit shenja të kufijve, konture të shteteve, ku aleancat ushtarake dhe emocionet ndonjëherë ndryshojnë për centimetra. Pyes veten nëse mund ta dallosh kufirin shtetëror nga avioni – mbase mundesh, kur ai kufi ndan shtete që jetojnë në epoka të ndryshme, si dy Koretë – kapitalizëm këndej, totalitarizëm komunist andej. Më kanë thënë që, para 1990-ës, natën, Shqipërinë e shquaje menjëherë nga avioni, ngaqë ishte e errët. E dalloje natën, ngaqë nata tek ne kish mbetur ende natë, e pakërcënuar nga teknologjia. Por ditën gjeografia fizike është tepër e pushtetshme, për t’u sfiduar nga politika. Pyes veten edhe çfarë është më reale sot: pamja nga dritarja e avionit, apo ajo që tregon harta? Lufta në Ukrainë me siguri nuk do t’ia dijë për arat e mbjella dhe vijat e ujit; ushtarakët i planëzojnë manovrat, sulmet dhe kundërsulmet mbi harta jo të pangjashme me këtë që kam përpara; raketat ndjekin edhe ato hartat e tyre, të reduktuara në formula dhe shifra. Kur sodit nga lart, e kam të pamundur të dalloj – bie fjala – një Lodz nga një Lviv (sikurse nuk dalloj dot një Lviv nga një Lvov); por për qytetarët poshtë kjo është punë jete a vdekjeje. E ruaj ende të fotografuar në kujtesë imazhin abstrakt të kufirit shtetëror të Shqipërisë së rinisë sime, i cili e ndante botën metafizikisht në dy pjesë, po aq primordiale sa jeta dhe vdekja, drita dhe errësira, uji dhe zjarri; prandaj hartat politike gjithnjë më kërkojnë t’ua ftilloj kuptimet këtyre vizave, fraktale që ndonjëherë, po t’i kundrosh me ngulm, vijnë e marrin forma të domosdoshme. Pak më tutje në horizont njerëzit vriten me mijëra, mu për viza të tilla: ku do të shkelë çizmja dhe cila çizme? Më vjen në mendje përpjekja kinse burokratike e Komisionit Ndërkombëtar të Kufijve në Jug, që do të vendoste se ku do të ndahej Shqipëria dhe Greqia: e njëjta tokë, i njëjti dhé, të njëjtët gurë; e megjithatë, si t’ia shpjegosh këtë familjes së atij që e vranë, gjysmë shekulli më pas, duke u përpjekur të kalonte andej. E keqja e kufirit ka të bëjë vetëm me atë që është gjithnjë arbitrar; por ngaqë nuk duket me sy të lirë. Ti mund ta shënjosh me piramida, të shtrosh tela me gjemba, ta minosh, ta patrullosh me qen, të ndërtosh mur, të vendosësh sensorë dhe kamera, të lëshosh mbi të dronë – e megjithatë kufiri nuk duket dot, po të mos i referohesh hartës. Ndoshta prandaj edhe lufta tani, kjo luftë që përpiqem “ta shoh” teksa i afrohem për së larti, ndodh më shumë në hartë se në realitet; ndërsa atje poshtë, në gjeografi, ndodh vetëm vdekja. Mbase mendoj kështu ngaqë jam mbi Poloni, një shtet të cilit i kanë ndërruar kufijtë, forma dhe pozicioni shekull mbas shekulli; aq sa mund ta marrësh këtë, Poloninë, si një fraktal të autorizuar për t’u zhvendosur në hartën politike, gjithë duke e ruajtur emrin dhe patriotizmin përkatës. Sa janë vrarë, për viza abstrakte, që sot nuk i mban kush mend, veç historianëve. Edhe fëmijët që luajnë “luftash” do t’i kisha përligjur më mirë. Mbase ajo vizë, e hequr me shkumës mbi trotuar a mbi asfalt, dhe që është fillimi simbolik i shndërrimit të truallit në hartë, është edhe kushti paraprak për dhunën. Ne këndej, ju andej. Mos e shkel. Nuk do të lejojmë as edhe një centimetër, etj. Sa të vështirë e kam t’i përfytyroj ndërluftuesit që ta mësyjnë njëri-tjetrin, të armatosur me vizore! Një argument më tepër, sado surreal, për rreziqet implicite të profesionit të gjeometrit – sot të vjetruar, mu për shkak të kartografisë ajrore, Google Maps, ose këtij marifeti që i natyralizon shenjat, duke na bindur se realiteti në ekran është ai ku gjërat ndodhin vërtet. Ose bota ku i njëjti qytet quhet Lviv këndej dhe Lvov andej, Kyiv këndej dhe Kiev andej. Harta në ekranin e ndenjëses, në avion, vjen me opsionin për ta ndryshuar pikë-vështrimin, duke e ulur në horizont, deri atje sa e gjithë sipërfaqja e tokës poshtë të kthehet ajo vetë në një vijë të drejtë, ku të gjitha emrat, të gjitha shtetet dhe qytetet, të rreshtohen njëlloj si shifrat e centimetrave në vizore – njëfarë kufiri edhe ky, por nuk e kam të qartë se çfarë ndan. Ndoshta dheun nga qielli. Më shkëput, nga këto përsiatje të përgjumura, gjurma e bardhë që lëshon, sipër avionit tonë, një avion tjetër, që rend tej e tej në drejtim të kithtë, me një ngut të mbinatyrshëm. Ky avion tjetër, i bardhë si peshk dhe po aq vezullues, më duket për një çast si raketë, e mbushur me premtime për keq. Janë kohë të mbrapshta, kur i duket njeriut sikur avioni me të cilin udhëton mund edhe të shkëmbehet me një raketë balistike. Ka harta, në shtabet e ushtrive të mëdha poshtë, ku trajektorja e kësaj rakete vizatohet në kohë reale, njëlloj si kjo e avionit tonë. Gjurma e bardhë e ndan qiellin më dysh, të paktën për një copë herë; por unë e paskam të pamundur të marr me mend se te cila gjysmë qielli gjendem.
© 2022 Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.