Është ndjekur me polemika një shkrim i Artan Lames, Po të mos ishte Migjeni, ribotuar në Koha Jonë (pas botimit në 2011), dhe pikërisht ngaqë ky autor shkruan atje se “shkodranët nuk e donin Migjenin”, dhe “nuk e duan”; dhe sidomos Migjenin “nuk e donin priftat”, ngaqë Migjeni “e shqeu fasadën false” të konservatorizmit të kulturës katolike; madje priftat “nuk e duan as sot”, sepse “s’mund t’ia falin atë çka i bëri ai klerit të kohës kur qe gjallë.”
Më duket se Lamja i ka gabim të gjitha këto. Duke filluar me pohimin “shkodranët nuk e donin Migjenin” – pa çka se Migjeni kur ishte gjallë ishte relativisht i panjohur në Shkodër; dhe pa çka se nuk ekziston një entitet i tillë si “shkodranët”, sa kohë që Shkodra ka qenë dhe mbetet e ndarë jo aq sipas vijave klasore, siç e hedh fjalën Lamja, por sipas komuniteteve fetare. E ka gabim Lamja edhe kur flet për “priftat” që nuk e donin Migjenin – duke projektuar atje faktin e kundërt, që Migjeni ishte antiklerikal dhe nuk i donte priftat.
Arsyet pse ka pasur gjithnjë një ftohtësi ndaj Migjenit në Shkodër, sidomos nga komuniteti katolik, janë të tjera. Poeti i përkiste minoritetit ortodoks në një qytet të ndarë fort sipas vijave fetare; madje ka një mendim se fliste serbokroatisht në familje (Arshi Pipa), që është kundërshtuar (unë personalisht e gjej shqipen e Migjenit mjaft të lëkundur).
Një tjetër arsye pse katolikët e Shkodrës ishin të ftohtë me Migjenin ishte antiklerikalizmi i këtij.
Arsyeja e tretë, edhe ajo e fortë, që shkodranët e sotëm, për ta thënë me fjalët e Lames,
“gati druhen t’i zënë emrin me gojë; që më tepër se një here kanë dashur t’i heqin emrin nga Teatri; që i kanë thyer bustin, e i kanë harruar varrin midis plehrave të qytetit; që i kanë zhdukur çdo shenjë të ekzistencës së tij në qytetin e Madh të Veriut, shtëpi, dhomë, muze, e gjithshka tjetër”
ka të bëjë me përvetësimin gati brutal që ia bëri Migjenit propaganda e regjimit të Hoxhës, krahas dhe karshi denigrimit madje shfarosjes kulturore të kulturës katolike të Shkodrës; pra, lidhet me antikomunizmin, sado naiv, të disa shkodranëve sot.
Arsyeja e katërt, është që Migjeni nuk vazhdoi traditën letrare të Shkodrës as ia njohu autoritetin artistik patriarkëve katolikë si Fishta & temave idilike me malësorë me qeleshe,dhe as shkroi si “shkodran”; poezia e tij kish tingëllim tjetër dhe pretendime të tjera, dhe vetvetiu do të pritej me kundërshtime nga një publik letrar i mësuar me poezitë e rimuara dhe tetërrokëshin rilindës.
Lamja nuk përmend asnjë nga këto arsye në shkrimin e vet, por përqendrohet në atë që Migjeni ishte poet i kritikës sociale dhe tribun i të dobëtve, çfarë unë sërish nuk jam gati ta besoj. Në përgjithësi, Migjeni i vuan sot e kësaj dite pasojat e pompimit të pashije që ia bënë megafonët e regjimit të Hoxhës – në përpjekjet e dëshpëruara për t’ia gjetur një traditë realizmit të shartuar socialist. Vepra e tij është pasuri e vyer për letërsinë shqipe, por ende nuk e ka gjetur vendin e duhur, për shkak të manipulimeve politike kryesisht të kritikës dhe të ideologjisë totalitare dje.
© 2019, Peizazhe të fjalës. Të gjitha të drejtat të rezervuara. Ndalohet rreptësisht botimi në media të tjera. Shkelësit do të përndiqen ligjërisht.
Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës
Pajtohuni, që të merrni postimet më të reja dërguar drejt e në email-in tuaj.
Arshi Pipa për Migjenin:
(Arshi Pipa, “Letërsia shqipe: perspektiva shoqërore”)
Pipa e analizon tek-tuk edhe gramatikën e përdorur nga Migjeni, duke gjetur te “Kanga e përndimit” tre lloje të ndryshme të ardhmesh dialektore.
Këtë kam parasysh kur flas për “lëkundje gjuhësore” të Migjenit; jo faktin që ai shkruante gegnisht. Në kohën kur shkruante Migjeni, standardi nuk ekzistonte. Por kish një koine letrare të gegnishtes veri-perëndimore (të përpunuar brenda kulturës katolike), së cilës Migjeni nuk i përmbahej.
E citoj Pipën si ilustrim, jo sepse fjalët i ka të skalitura në gur. Por Pipa e njihte Migjenin mirë, madje edhe e kish takuar dhe fjalët e tij zënë vend.
Mbi gjuhen dhe kontekstin: E ashtuquejtuna koine e gegnishtes veri-perëndimore nuk kishte “kanun”, si shkruen Fishta nuk shkruen Harapi e me radhe. Per ma teper, nder sa e sa te perkohshmesh qe delnin vetem ne Shkoder, loja (e precedenteve) ishte e hapun. Dhe precedenti per mjedisin e kohes ishte pertej papirocentrizmit, ahengjet gelonin, bejtaret Kole Tivari dhe Hamdi Bejtja (te cekun po nga Pipa).
“Luhatjen” e gjuhes mund ta vejme re ne krejt hapsinen e shkrimit te shqipes, ne te tana te perkohshmet, kujtoj debatin Merlika-Logoreci. Trajta “përndim” pervijoi ne perdorim ne te shkruemin e shqipes ne Kosove ne kohen e Titos.
Edhe sikur serbo-kroatishtja te ishte diktuese per klimen mbrujtese gjuhesore ne votren e Nikollajve, mjedisi ruente inercine e kohes se perandorise ku gjuhet e hueja ishin mjete nderkembimi, tregtie. Sheherlinjte ne Kosove ende ruejne kujtesen qe te paret e tyne flitnin tyrçe ne shpi, sepse ishte gjuha “urbane” per ta – shtresezim prej nga vjen ky mund te gjurmohet historikisht – pavaresisht se na asht ba ferra Brahim nga Prizreni i koheve te sotme.
Pavaresisht bias-it qe mund t’i mveshet Skender Luarasit prej lidhjeve familjare, a i dihet Migjenit ndonje varg ne serbo-kroatisht?