Në forma të ndryshme, teza se sundimi osman i mbrojti shqiptarët nga asimilimi prej fqinjëve ka kohë që qarkullon në historiografi.
Kur them ‘në forma të ndryshme’, kam parasysh se të njëjtën tezë e dëgjon të formuluar edhe kështu: osmanët e favorizuan përhapjen e elementit shqiptar në Ballkan; ose edhe kështu: islamizimi i mbrojti shqiptarët (disa shqiptarë) nga asimilimi; ose, fundja, edhe kështu: shqiptarët përfituan, si popull, prej sundimit osman.
Gjithsesi, kundër këtij konstelacioni tezash ngrihet tani, me autoritetin e vet, Kadareja, në një takim të organizuar në Gjermani nga Shoqata Shqiptare për Kulturë dhe Integrim ku merrte pjesë, ndër të tjera, edhe boksieri kosovar Luan Krasniqi.
Në këtë takim, Kadareja u pozicionua në mënyrë shumë të diskutueshme, ndaj një vargu çështjesh të mirëzgjidhura të historiografisë; dhe pastaj u ndal në atë që e quajti “filozofi të robërisë” ose teorinë se “pushtimi osman ka pasur diçka pozitive për kombin shqiptar, sepse e ka mbrojtur kombin shqiptar nga një rrezik më i madh, që ishte rreziku sllav.”
Një fantazi makabër, shpifje, doktrinë të sajuar, e quan këtë shkrimtari ynë, dhe pastaj vijon me argumentin se:
Populli shqiptar ka qenë më i ashpri kundër Perandorisë Osmane, për vetë faktin se shqiptarët u bënë pengesë kryesore për depërtimin e Perandorisë Osmane deri në Itali.
Edhe pse këtë argument, në të njëjtin formulim, e gjen ndër të tjera në tezat kombëtariste standard të kroatëve, hungarezëve, rumunëve dhe kushedi të kujt populli tjetër në Ballkan. Të gjithë ne e kemi shpëtuar Europën! Në fakt, të thuash sot se “shqiptarët” iu bënë mburojë Europës dhe veçanërisht Italisë ndaj depërtimit osman, thjesht sa ke thënë se shqiptarët janë popull ballkanik.
Debati natyrisht ka lidhje me çka njihet si “rishikim i historisë”, të cilin Kadareja e ka dënuar ashpër.
Por ka një turli ngatërresash në këtë mes.
Së pari, shqiptarët si popull janë produkt edhe i shekujve të sundimit osman; vetë Ismail Kadareja është i tillë – që nga emri Ismail dhe mbiemri Kadare; dhe pastaj feja e familjes së tij, që u soll e sidomos u konsolidua ndër shqiptarë paralelisht me sundimin osman; dhe vetë qyteti që e lindi dhe ia shkrepi shkëndijën e shkrimtarit, Gjirokastra – qytet tipik e karakteristik për Ballkanin osman, në shumë anë.
Së dyti, sundimi osman ka favorizuar ndoshta një pjesë të shqiptarëve, ose pikërisht shqiptarët e Kosovës dhe të Maqedonisë, që kanë qenë në konflikt të drejtpërdrejtë me sllavët. Nuk më duket e rastit që teza me të cilën polemizon Kadareja ka gjetur më shumë përhapje ndër historianët dhe institucionet shqiptare në Kosovë dhe në Maqedoni. Përkundrazi, në jug sundimi osman i mbrojti shqiptarët myslimanë – p.sh. çamët – nga asimilimi prej një kulture superiore, si ajo e grekëve.
Së treti, dhe kjo është edhe më e rëndësishme, i gjithë ky debat rrezikon të falsifikohet nga semantika e foljes mbroj, e cila mund të shprehë veprimin përkatës edhe si qëllim, edhe si efekt; çka do të thotë se osmanët mund t’i kenë mbrojtur objektivisht shqiptarët si popull në Ballkan edhe pse kjo nuk ka qenë gjë synim ose strategji e vetëdijshme e pushtetit osman.
Sundimi osman mund të ketë pasur efekt mbrojtës ndaj nesh njëlloj sikurse pema që na mbron nga dielli, ose rrjeta që na mbron nga mushkonjat; çka do të thotë se ka qenë në logjikën e zhvillimeve historike që interesat osmane dhe ato shqiptare, gjatë një periudhe të caktuar historike, të mos kenë qenë në kundërvënie mes tyre.
Ky efekt mbrojtës nuk ka fare të bëjë me atë që, për ta shprehur sërish me Kadarenë, “Populli shqiptar ka qenë më i ashpri kundër Perandorisë Osmane” (duhet t’i lexojmë me kujdes këto shqiptime: meqë në atë kohë nuk ishte populli shqiptar/arbëror që iu bëri ballë osmanëve, por Skënderbeu bashkë me fisnikë të tjerë dhe aleatë të Përtejdetit; edhe pse kuptimi del, gjithsesi).
Osmanët vërtet iu përgjigjën qëndresës arbërore të Skënderbeut me zjarr e me hekur, duke e rrafshuar Arbërinë; por gjendja në trojet e Arbrit erdhi duke u normalizuar, gjatë shekullit XVI, krahas edhe islamizimit. Shqiptarët që u kthyen, dalëngadalë, në trojet e shkatërruara prej luftës, nuk ishin të njëjtë me ata që luftuan kundër “turkut” dhe më në fund pësuan disfatë. Mjaft të sillet këtu shembulli që, në eposin e Kreshnikëve shqip, elementet dhe fillesat osmane dalin me ngjyra pozitive, në shumë anë.
Osmanët e shkatërruan Arbërinë – si njësi politike-territoriale, si shprehje politike të arbërve në Mesjetë, si komunitet të arbërve të krishterë, si ide në mendjet dhe planet e bujarëve arbër, si tërësi institucionesh në ngjizje e sipër. Çfarë erdhi më pas, u materializua një entitet cilësisht i ndryshëm nga i mëparshmi; me rrënjët në elementin e mbijetuar; element që, të paktën në disa zona, si p.sh. në Kosovë ose në Maqedoninë e sotme, por edhe në Epir, do të hynte në konflikt për troje dhe tregje dhe prona jo aq me osmanët, sa me sllavët, përkatësisht grekët.
Si popull kufijsh, shqiptarët do të kristalizoheshin në identitet, vit pas viti e shekull pas shekulli, në konflikt me fqinjët e tyre; jo me osmanët vetë.
Në këtë kuptim, nuk më duket as makabre as absurde të thuash se osmanët i mbrojtën shqiptarët; jo se ka pasur, pra, ndonjë ferman të sulltanit që t’i shpallte këta ajkën e perandorisë, ose t’u njihte përparësi në konfliktet me të tjerët; as se ka pasur ndonjë dashuri të veçantë e të ndërsjelltë mes osmanëve dhe shqiptarëve; por ngaqë objektivisht shqiptarët përfituan, si popull, në rrethanat e krijuara nën sundimin osman, duke përfshirë këtu edhe fenë e re Islame, që i vinte, vetvetiu, në pozitë të privilegjiuar ndaj të krishterëve.
Dy fjale per boksierin e ironizuar terthorazi: Krasniqi ne Gjermani njihet si “sportist intelektual”, meqe pos qe ka boksuar, e ka te mbaruar zanatin e bankierit, flet pese gjuhe dhe paralelisht punon si perkthyes i certifikuar gjyqesor. Pas perfundimit te karrieres si boksier, OJQ-te gjermane vazhdojne ta angazhojne ne shume projekte sociale qe kane per qellim integrimin e migranteve te rinj.
Nuk kam gjë me Krasniqin; aq më tepër që në atë takim rolin e boksierit duket se e mori përsipër tjetërkush.
Që të mos e teprojmë pa dashje me opinione entuziaste. Luan Krasniqi është pa dyshim një qytetar shumë i nderuar, por për të quajtur dikë “sportist intelektual” besoj se duhet diçka më tepër. I tillë ishte për shembull Dr. Sócrates (http://en.wikipedia.org/wiki/Sócrates).
A është “zanati i bankierit” është diçka që ndihmoka për t’u ndjerë intelektual, më duket diçka tejet e diskutueshme. Pastaj Krasniqi ka kryer për këtë qëllim vetëm një shkollim të mesëm profesional, që mund ta kishte kryer edhe për pastiçier apo berber dhe ka punuar pas sportelit në një arkë kursimesh për kredi për ndërtim shtëpish (Bausparkasse).
Pa dashur t’i bije në qafë Krasniqit por pesë gjuhë i flet edhe Sabrija nga Maqedonia, vetëm se nuk di t’i shkruajë.
Dhe e fundit ajo puna e përkthyesit të certifikuar gjyqësor. Krasniqi e ka marrë këtë në një landin e Baden-Württembergut, ku përkthyes mund të bëhet kushdo që e ndjen veten të tillë dhe nuk është i dënuar penalisht. Prandaj atje ka edhe rreth 150 të tillë. Në këtë landin tim kërkohet për këtë qëllim një provim shtetëror, prandaj jemi vetëm tre të tillë.
Kjo puna e OJQ gjermane që angazhojnë sportistë fëmijë emigrantësh për atë që gjermanët e quajnë “integrim” dhe bëjnë me shumë zell është diçka, që askush nuk e ka kuptuar mirë se çfarë do të thotë. Gjermanët besojnë sistematikisht që të huajt, dhe me këtë kuptojnë këdo që ka lindur nga prindër, të cilët nuk kanë banuar në Gjermani përpara vitit 1954, kanë nevojë të përsosen dhe për këtë shpikin ose gjejnë modele që jua mbajnë ditë e natë përpara hundës. Mendimi mbizotërues është që “integrimi ndihmon në përsosjen e njeriut”. Përfytyrim tepër i rrezikshme kur e bëjnë gjermanët. Kancelarja Merkel pas çdo ndeshje të kombëtares të Gjermanisë turrej në kabinën e zhveshjes së futbollistëve dhe i hidhej në qafë një farë Ozuli, bir turqish, që ajo dhe mediet e shihnin si shembullin klasik të përsosjes së individit të mangët me origjinë të huaj në hapësirën gjermane. Deri sa dikush u ul e i tha, që nuk mund të bëhen 5 – 6 milionë të huaj të gjithë futbollistë të kombëtares. Merkeli sikur e ka lënë këtë punë tani.
Dhe e fundit. Me ç’po shoh në Internet tani, ai paska lindur në Junik të Kosovës (pak më tutje se Viçidoli), si fëmija i tetë i dy kosovarëve në mërgim, që e paskan rritur deri në moshën 16 vjeçare gjyshi me gjyshen në vendlindje përpara se të shkonte në moshën 16 vjeçare në Rottweil, që është një skutë në fund të botës me 23 mijë banorë dhe ku më është dashur një herë gati një gjysmë dite për të arritur me tren.
Po ç’mund të bësh po të kesh një biografi të tillë, veçse të rrihesh me dynjanë…
Problemi nuk është Krasniqi, që në fund të fundit qëllimin që i kish venë vetes e arriti me sukses. Problemi është se si ka mundësi që Kadareja të bjerë në nivelin e një këngëtari diaspore, që përfundon nëpër ambiente emigrantësh dhe ju tregon përralla për t’ju lehtësuar kurbetin.
E di qe do e fshish kete koment, por nuk me plas fare. Konstatoj qe ke injorance te thelle njohurish historike. Nuk do merrem rrjesht per rrjesht me hajvanlleqet( term turk ky) qe shkruan sepse eshte humbje kohe, do permend vetem nje fakt, ndalimi i arsimit shqip, dhe lejimi i atij serb, grek etc.
Kurse si boksier, as qe mund te quhesh, nuk ndeshesh dot ti me nje peshe te rende si Kadare, ti je askushi, pervec ketij blogu ty s’te lexon askush(quaje fat qe te lexova une, arrita aksidentalisht link pas linku tek ky blog).
Shkrim tmerresisht medioker.
S’më mbetet veç të të kërkoj të falur që e ke lexuar…
Sa për dijeninë e robocop-it, unë nuk isha dakord që t’ia moderoja komentin e mësipërm. Kur e lexova, pata impulsin e menjëhershëm që ta hidhja direkt në kosh të plehrave, pra atje ku e kanë vendin plehrat. Ia lashë Xha Xhait thjesht për ta parë, por ia mirëkuptoj moderimin, sikurse përgjigjen ironike (që shpresoj ta ketë kuptuar autori i komentit).
E kuptoj gjithashtu se botimi i komenteve të tilla e ka një rol pozitiv pedagogjik, me karakter shkëshillues, si ato reklamat që tregojnë njerëz të sëmurë e krejt të mbaruar për shkak se drogohen ose se pinë duhan. Nuk e di për efektin, por tentativa bëhen e duhen bërë në këtë drejtim.
Në këtë rast, botimi i komentit mund të na shërbejë të gjithëve të paktën për të verifikuar nga afër se si përfundojnë ata që ushqehen vetëm me arrogancë e injorancë. Përzierje eksplozive për mendjen.
“Shqiptarët që u kthyen, dalëngadalë, në trojet e shkatërruara prej luftës, nuk ishin të njëjtë me ata që luftuan kundër “turkut” dhe më në fund pësuan disfatë. Mjaft të sillet këtu shembulli që, në eposin e Kreshnikëve shqip, elementet dhe fillesat osmane dalin me ngjyra pozitive, në shumë anë.”
Kjo eshte e vertete, pasi siç kane deshmuar kronikanet; mbrojtesit e Krujes u masakruan ne 1478, dhe gjithçka rreth e rrotull ketij qyteti, ishte shkretuar akoma me pare.
Per pjesen tjeter te shkrimit, pa dyshim arsyetimet dhe perfundimet jane te sakta, siç edhe hipotezat apo faktet ku mbeshteten.
Superioritet i kultures greke ne aspektin e asimilimit te popujve te tjere eshte nje fakt i provuar vazhdimisht gjate historise; prej asimilimit te maqedonasve te lashte, sllaveve ne veri dhe perendim te Selanikut pas shekullit IX, e fatkeqesisht edhe arvanitet keto dy shekujt e fundit. Por edhe prova e permendur nga Kadareja per konstatmin e tij qendron; perpara pushtimit osman “sllavet ishin me keq se ne” po ashtu edhe greket. Atekohe ishin shqiptaret qe po ju merrnin tokat dhe qytetet e kryqytetet ne veri dhe jug.
Pra nese mund ta themi ne nje fjali te thjeshte; Sot ne kulturen tone mund te gjenden kudo elemente qe jane huazuar apo jane influencuar prej kulturues osmane dhe gjithashtu eshte e vertete qe sundimi Osman ka qene perfitues per shqiptaret ne disa apo ne shume aspekte; por nga ana tjeter edhe te paret tane ia dilnim shume mire kur ata nuk ishin perreth.
Thene kjo: Problemi i karshise qe i behet fese myslymane, Sulltanit dhe elementet e kultures osmane ne Ciklin e Kreshnikeve, – i cili eshte mbledhur pergjithesisht ne malesite katolike, – eshte nga ana tjeter shume i veshtire per tu shpjeguar.
E njejta gje vlen edhe per epiken serbe. Shumica derrmuese e kengeve te tyre kane per hero Marko Krajleviçin, qe pergjate gjithe kohes se mbreterimit te tij ishte vasal turk, dhe ka marre pjese ne luften e Kosoves ne 1389 ne anen e osmaneve.
Perseri kenget mbi Markon jane mbledhur nga rapsode ortodokse malazeze ose hercegovinas. pra nga malesore prej trojeve krejtesisht apo pothuajse te pavarur prej pushtetit ne Stamboll, te cilet llogjikisht nuk duhet te lavderonin Markon “sherbyesin” e turqve, siç e quajne me fjalet e Rozandes se Lekes.
Kete fakt studiuesit e epikes sllavo – jugore e shpjegojne edhe me arsyen se lahutaret sllave paguheshin dhe jetonin me poemat e tyre, te cilat i kendonin pergjithesisht ne tregjet dhe kafenete e qyteteve te perandorise ku elita ishte myslymane, siç edhe ne shtepite e parise se pasur, serisht myslymane.
Arsyeja qe eshte dhene eshte keshtu e lidhur me pragmatizmin e lahutareve dhe perfitimet ekonomike qe kishin.
Ata ruanin kenget mbi Markon dhe modifikonin antroponimine e kengeve te tjera (me te vjetra apo me te reja) duke ia mbiveshur nje heroi te tille te gjithpranuar.
Besoj se e njejta arsye vlen edhe per kenget e kreshinkeve shqiptare; Pra per mendimin tim jane thjesht rapsodet qe sipas interesave te tyre pergjithessht ekonomike i kane paraqitur pozitivisht osmanet dhe kane vendosur ate qe e quajme mbishtresa e holle kulturore osmane mbi kenget e vjetra.
P.S. Fakti se ne epos hasen shume elemente te kultures osmane rrefen gjithashtu per bashkjetesen me osmanet qofte edhe te disa malesoreve rapsode. Por ne anen tjeter deshiroj t’ju pyes, se ç’fare mendoni mbi kete mbivendosje apo kalimi kuptimor emrash; pra ate te emrit te nje heroi te caktuar kengesh te tjera, ne kenge qe jane kompozuar fillimisht per heronj te tjere te meparshem apo te mevonshem kronologjikisht. Duke kerkuar ndjese per devijimin nga tema
Mendoj se strukturat narrative të eposit duhen përfytyruar si polinome, ndërsa personazhet si ndryshore – që marrin vlera të ndryshme, sa herë që aktualizohet kënga gjatë ekzekutimit. Por vërtet, nuk mund ta diskutojmë këtu këtë.
Autori për fat të keq nuk e ka kuptuar qëllimin e vërtetë të Kadaresë. Shkrimtari më i njohur shqiptar pronocimet e fundit i ka bërë për t´i bërë rezistencë përpjekjeve të zyrtarëve turq për të ndërhyrë në tekstet e historisë. Kjo natyrisht duhet përkrahur, pasiqë ne nuk mund të lejojmë që, për hir të miqësisë që padyshim e kemi sot me Turqinë, t´i mbyllim sytë e të heshtim para arrogancës dhe diktatit turk për rishikim të historisë (ani kush do na japë leksione historie, ata që refuzojnë gjenocidin ndaj armenëve ose që shkelnin deri më vonë të drejtat elementare të kurdëve?)
Edhe sa i përket kombeve, autori në vend se të qartësojë vec e bën lëmsh cështjen. Ne kur flasim për shekujt kur pushtuesit osman i drejtoheshin Ballkanit, flasim për serbë e bullgarë e grekë. Pse pra vec grupi ynë etnik që fliste shqip nuk qenka formuar si komb?
Dhe së fundi, ajo tezë e ”shpëtimit” tone falë islamit. Si jo. Autori sigurisht nuk i ka patur parasysh shqiptarët e Maqedonisë, që në rast të vazhdimit të pushtimit osman, garant do të asimiloheshin në turq (edhe sot ke shqiptarë në këto vise që deklarohen turq, imagjoni c´do të bëhej po t´i kishim ende turqit këndejpari) ose “boshnjakët” e sotëm të Sanxhakut (pjesë në Serbi e Mal të Zi) që në të vërtetë janë shqiptarë. Se sa ka qenë shpëtim apo jo mund të kontrollohet më së mire duke i bërë një analize situates në trojet tona kur ikën turqit. Mua gjithnjë më ka brejtur pyetja, pas gjithë këtyre debateve, se si është e mundur që populli më i “privilegjuar” i një perandorie t´i ketë punët më së keqi ekonomikisht e ushtarakish e politikisht (e në shumë sfera tjera) në momentin kur kjo perandori tërhiqet nga regjioni.
Blerim, ju sugjeroj që, të paktën këtu në PTF, sa herë që t’i qaseni një argumenti, të supozoni me mendje se autori e njeh temën më mirë e më thellë se ju – kjo do të shmangë keqkuptimet qesharake, si ky i tanishmi. Me këtë nuk pretendoj aspak se e njoh temën më mirë dhe më thellë se kushdo tjetër – por vetëm se ky supozim e ndihmon debatin, sepse shpreh respekt për personin përballë.
Njëkohësisht ju siguroj se “qëllimi i vërtetë i Kadaresë” nuk më intereson fare – por vetëm efekti i fjalëve të tij.
Përpjekjet e zyrtarëve turq për rishikim të historisë i kemi diskutuar gjërë e gjatë në blog dhe nuk mund t’u kthehemi prapë sa herë që i zëmë në gojë.
Çështja e kombeve nuk e ka vendin këtu – sepse do të na duhej më parë të përkufizonim kombin si koncept. Megjithatë, fakti që shqiptarët e quanin veten arbëreshë (arbërorë, arbneshë) atëherë, dhe më pas e ndërruan këtë emër në shqiptarë duhet të na bëjë të mendojmë për arsyet e këtij ndërrimi.
Mendoni sikur ju vetë ta ndërronit emrin tuaj një ditë – nga Blerim në Sytki, ose në Frrok ose në Elvis. Pse vallë do t’ju duhej ta bënit këtë? Mendoni edhe për shumë emigrantë shqiptarë në Greqi, që i kanë ndërruar emrat: çfarë i ka shtyrë vallë?
Edhe ndërrimin e emrit etnik e kemi debatuar gjatë: mjafton pak durim për të lexuar.
Asgjë të bindshme (përpos krekosjes se e njihkeni më thellësisht temën se unë obobo, dhe se “cështjet nuk e kanë vendin këtu”) nuk sollët.
Efekti i fjalëve të Kadaresë gjithsesi është me rëndësi, që t´ua bëjë me dije zyrtarëve turq që mos t´i fundin hundët në shkrimin e historisë së popujve të tjerë (aq më pak të atyre që i kanë sunduar)
Pyetjen se si është e mundur që “të favorizuarit” e një perandorie t´i kenë punët më së keqi, pas largimit të së njejtës perandori, si duket do e kërkoj tjetërkund. Anipse e shtroj shumëkund, por përgjigje nuk mora se nuk mora.
Po përpiqem edhe një herë: Ju nuk e keni idenë se për çfarë po flitet. Mirëpres që të më provoni të kundërtën, por niveli i njohurive tuaja historike është ai i shkollës tetëvjeçare. Ju keni zgjedhur disa heronj që t’i adhuroni dhe tani shqetësoheni kur të tjerë u qasen këtyre gjërave pak ndryshe.
Pyetja juaj është pa kuptim; dhe kur bëni një pyetje pa kuptim, mos pritni përgjigje. Shumë-shumë, njerëzit do të qeshin me ju. Nuk ka asnjë arsye pse një popull i privilegjiuar prej një perandorie (edhe sikur të kenë qenë të tillë shqiptarët – gjë që mua nuk më bind; por le të flasim në përgjithësi); pra, nuk ka asnjë arsye pse një popull i privilegjiuar i një perandorie të vazhdojë të shkëlqejë edhe pas kolapsit të asaj perandorie.
Përkundrazi, mund të pritej që një popull i privilegjiuar prej një sistemi që, tek e fundit, dështoi në mënyrë spektakulare, të ketë trashëguar disa nga mangësitë dhe sëmundjet e atij sistemi. Me fjalë të tjera, shqiptarët do të kishin mbetur prapa për të njëjtat arsye që perandoria osmane pësoi katastrofë.
Dhe e përsërit – ju sapo futët këmbët këtu. Niveli që tregoni është shumë modest. Kushedi, duke lexuar, mund të bëni pak përpara dhe të filloni të orientoheni.
Boshnjakizimi dhe turqizimi i një numri shqiptarësh në viset e ish-Jugosllavisë, nuk zhbëhet me të qeshurat e juaja bajate (po përdor një fjalë aziate që juve ua ka ënda t´i nxjerrni nga goja vend e pa vend)
Edhe unë po e them edhe një herë: osmanët nuk i kanë mbrojtur shqiptarët, osmanët kanë mbrojtur vec islamin. Kujt i përrallisni ju? Cfarë mbrojtje? Nuk na ngucën për një kohë? E pse ta bëjnë këtë? Populli i gjunjëzuar e pranoi pushtimin, lojalitetin ndaj sulltanit, dërgimin e djemve më të aftë për t´i terrorizuar popujt tjerë, pranoi fenë.
Shihet qartë cfarë qëndrimi patën pushtuesit osmanë ndaj shqipatrëve kur ishin në pyetje shkollat shqipe. Në trojet shqiptare të gjitha shkollat ishin të lejuara, pos ato shqipe. Kah conte ky zhvillim i ngjarjeve, këtë edhe një fillorist do ta ndiente.
Bëni mirë të përqëndroheni tek shkrimet gjuhësore. Aty, ndonjeherë, edhe ia qëlloni. Sa i përket temave historike e politike, keni treguar gjykime të cekëta dhe diletante.
Blerim, për nga mënyra si shpreheni, nuk besoj se keni kapacitet të jepni ndonjë gjykim për shkrimet e mia – prandaj mjaftohuni me komentet tuaja, të cilat edhe pse armiqësore, i shkojnë më mirë kapadaillëkut tuaj, sepse ju portretizojnë ashtu si jeni: kokëfortë, i paditur, i mërzitshëm dhe kaba (me një nivel intelektual të tetëvjeçares).
Që të shpjegoj pse e keni gabim, duhet të përsërit vetveten; por unë s’jam mësuesi juaj, as jam zotuar gjë që të zbraz timen dhe të mbush tuajën. Por ju ftoj të arsyetoni edhe një herë për kuptimin e foljes “mbroj” – e cila dallon kur mbrojtjen na e ofron një entitet i vullnetshëm dhe kur po këtë mbrojtje e marrim nga një rrethanë objektive.
Po ashtu, nuk besoj se do t’ju ketë shkuar ndonjëherë mendja se osmanët vetë do të kujdeseshin që të hapnin shkolla shqipe në trojet shqiptare; edhe pse, nga sa shkruani, shprehni një mendësi parazitare tipike. Sa kohë që shqiptarët nuk kishin shtetin e tyre, ose qoftë edhe institucione politike autonome, shkollës shqipe i mungonte një kishë shqipe. Sa e vështirë është kjo për t’u kuptuar?
@ piscia-k zhgabonja, Cfar te them une, s’kam kohe te humb me nje tufe turkofagesh, here here beheni dhe grekofage(per hir te se vertetes). lol. Doni dhe te beni box me Kadarene:p
Ligj kundër gjuhës shqipe
Një ligj kundër gjuhës dhe kulturës shqipe ka lëshuar sulltani i Perandorisë osmane më 31.maj.1779, Abdul Hamiti II, ku përcaktohej saktë marrja në mbrojtje nga ana e turqve e kulturës dhe gjuhës greke, dhe se duhej luftuar gjuha shqipe. Ky dokument është nxjerrë nga arkivat greke dhe është botuar në gazetën “Thessaloniki” (14.korrik.1999).
PS.Vehbi, lol, perpara se te analizosh emrin Ismail, beji ndonje analize mbiemrin tend !
Shkruan:
I zoti paska qenë ky Abdul Hamidi II, që lëshonte dekrete 63 vjet para se të lindte! Ta kam fjalën, nuk i ke të sakta datat.
Edhe pse nuk është se pres ndonjë saktësi prej teje (të paktën për nga mënyra si e prezanton veten).
Megjithatë, problemi me gjuhën shqipe nuk është se ka qenë e ndaluar, por se nuk ka qenë shkruar; dhe në këtë pikë Kadareja e ka gabim. Nuk mjafton të sillen për argumente gjestet dëshpërimtare të një perandorie në rrokullimë, që kërkonte të centralizohej e të reformohej; fakt është që, me pak përjashtime të njohura (shumë pak e shkruan katolikët, disi më shumë arbëreshët; letërsinë e bejtexhinjve unë do ta futja në kategorinë gjysmë-gojore), shqipja nuk u shkrua; njëlloj sikurse nuk ishte shkruar as më parë, në kohën e princave të Arbrit.
Shkruan:
Qenke pak i cekët si natyrë, çka ta shpjegon edhe fodullëkun.
Shkruan:
“..problemi me gjuhën shqipe nuk është se ka qenë e ndaluar, por se nuk ka qenë shkruar; dhe në këtë pikë Kadareja e ka gabim..”
Sa per korrektese gjuha shqipe eshte shkruar qe prej 1555 me Buzukun e te tjere me pas dhe Kadareja nuk eshte gabim. E kuptoj kontekstin tend por fakti qe keto shkrime mbeten sporadike flet , ne mos per pengimin ,te pakten per moskrijimin e kushteve per shkrimin e shqipes, gjuhe e nje prej popujve te perandorise,per te cilen pretendohet se me sundimin e saj shekullor mbrojti dhe u solli zhvillim shqiptareve.
Ne shek .19 ,kur merr hov levizja kombetare, politika osmane ka qene qartesisht kunder shkrimit te shqipes. Per kete mjafton te shohesh historine e perpjekjeve per krijimin e alfabetit.
(Sa per te dhene ndonje rast: me 1867 k/ministri turk Ali Pasha nuk i jep leje( ne fakt jep dhe e terheq pas pak kohe) kerkeses se Kristoforidhit etj per nje shoqeri kulturore shqiptare. Po keshtu ne nje rast tjeter me 1871.
Me 1880 administrata turke perdori cdo mjet kunder organizates ” Shoqeri e te shtypurit shkronja shqip” themeluar vetem nje vit me pare duke e detyruar te kaloje praktikisht ne ilegalitet, por botimet shqip vazhduan prej deges se Bukureshtit.
Politikat osmane ishin qe t’u impononin myslimaneve shqiptare arsimim turk/arab kurse te krishteret lejoheshin ne greqisht ,por jo ne shqip.
Veziri i Madh, Ibrahirn Haki Pasha, shprehej: « Qeveria e quan deshiren e Shqiptarevet per te pranuar abecene Llatine si hapin e pare te shkeputjes se tyre prej Turqise… Qeveria duhet te beje çmos dhe do te beje çmos per te ndaluar perdorimin e abecese Llatine…”)
Kadareja është gabim, sepse e riderdh historinë si të ishte përrallë morale, me të mirë e të ligj, të bardhë e të zinj.
Le të pranojmë, me marrëveshje pikat e mëposhtme:
1. Që orvatjet për shkrimin shqip, para shekullit XIX kanë qenë sporadike, dhe kjo jo për shkak të represionit osman (një shembull: Aktet e Kuvendit të Arbenit, të vitit 1703, i shkroi në shqip një prelat i huaj!).
2. Që shkrimi në Ballkan, për popujt e krishterë, mbetej i lidhur ngushtë me Kishën dhe veprimtaritë sociale të Kishës.
3. Që zgjimi i dëshirës për ta shkruar shqipen, nga Veqilharxhi e këtej, erdhi brenda një lëvizjeje për zgjimin kombëtar, e cila do të çonte de facto në shkëputjen e shqiptarëve prej Perandorisë – për çka edhe autoritetet osmane nuk do të ishin dakord.
4. Që Rilindja jonë përkoi me vitet kur Perandoria mori rrokullimën, dhe ky përkim nuk është aspak i rastit.
Nëse i pranojmë sa më lart, atëherë do të themi se rrënjët e prapambetjes kulturore të shqiptarëve, të paktën sa i përket shkrimit të gjuhës, shkojnë më thellë se periudha osmane; dhe lidhen, para së gjithash, me faktin se shqiptarët nuk patën një Kishë të tyren, as para pushtimit osman, as më pas.
Osmanët nuk e përkrahën gjë shkrimin shqip, por as kishin arsye pse ta bënin këtë. Nëse përkraheshin gjuhë të tjera, p.sh. greqishtja në Jug ose serbishtja në Kosovë (për këtë të fundit nuk kam referenca, as konsultoj dot gjë, sepse jam në udhëtim; por kështu kam parë të thonë), kjo vinte për shkak të trysnisë së kishave përkatëse dhe marrëveshjeve që kishin këto me Portën e Lartë. Shqiptarët nuk i përfaqësonte kush.
Përndryshe, të mos harrojmë që edhe Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip, me karakter laik dhe e themeluar në 1879, e kish bazën e vet në Stamboll, ose mu në zemër të Perandorisë!
Shqiptarët hynë dhe dolën në Perandorinë Osmane si popull i prapambetur – pa unitet fetar, pa Kishë të tyren, pa traditë kulturore. Osmanët vërtet nuk bënë gjë për zhvillimin e tyre “kombëtar”, dhe në përgjithësi e mbajtën Shqipërinë ashtu siç e dëshironin: truall kufitar, kra-kra që ndante Perandorinë nga Europa; sikurse i lanë shqiptarët popull kufitar: të shquar në virtytet marciale, por jo në parmendë e në penë. Kësisoj, Shqipëria si truall dhe si koncept i kishte të gjitha karakteristikat e periferisë.
Natyrisht, pozicionin gjeografik të Shqipërisë nuk e përcaktuan osmanët. Dhe më duket e kotë t’i bëjmë këta me faj për prapambetjen, po aq e kotë sa edhe t’u japim merita si “mbrojtës e përkrahës” të shqiptarëve. Përkatësia e shqiptarëve në Perandorinë Osmane ishte një fatalitet, i shkaktuar prej gjeografisë, i cili ka lënë gjurmë tek të gjithë ne; dhe gjurmët më të thella i ka lënë tek ata që vazhdojnë të luftojnë betejat e tyre imagjinare kundër “turkut”, përkrah Gjergjit dhe Lek Dukagjinit.
Si edhe herë të tjera, Kadareja nuk shkëlqen, kur flet për historinë. Kushedi më mirë do të kish qenë të kishim dëgjuar mendimin e Krasniqit.
E pranoj por pjeserisht kete marreveshje. Ja perse:
1. Që orvatjet për shkrimin shqip, para shekullit XIX kanë qenë sporadike, dhe kjo jo për shkak të represionit osman (një shembull: Aktet e Kuvendit të Arbenit, të vitit 1703, i shkroi në shqip një prelat i huaj!).
Represioni osman,me sakte turk, nuk mund te perjashtohet.
(Po sjell edhe une nje shembell : Frang Bardhi ne shtesat e Dictionarum ( 1635) , pra dy shekuj pas vdekjes se Skenderbeut, sjell nje fjale te urte popullore qe thote – « Ku turku ve kamben,aty s’del bar ». Ky detaj ne dukje i parendesishem sjell ne fakt nje sinteze te perceptimit popullor te kohes, qe sic duket eshte tejet negativ ndaj turkut,i cili pas dy shekujsh ishte shndrruar nga pushtues ne sundues,por pa i nderruar zakonet. Fatmiresisht Bardhi e ka fiksuar qe me 1635,perndryshe do te gjendeshin njerez qe do ta quanin edhe kete fjale te urte krijim mitik te Rilindasve ne shek. 19. Nuk kemi arsye qe nga represioni osman te perjashtojme gjuhen shqipe po te gjykojme se sjellja e eger e turkut ndaj popullsise shqiptare do te conte per pasoje edhe ne mos kultivimin e gjuhes shqipe.Ne parathenie vete F.Bardhi thote se e ka perpiluar kete fjalor per te “ndihmuem gjuhënë tanë qi po bdaretë”, gje qe nenkupton , te pakten sipas tij, se ka qene me mire me pare.)
2. Që shkrimi në Ballkan, për popujt e krishterë, mbetej i lidhur ngushtë me Kishën dhe veprimtaritë sociale të Kishës.
Kjo eshte nje e vertete e padiskutueshme. Por edhe fillesat e shkrimit te gjuhes shqipe lidhen me Kishen , me perkthimin e teksteve fetare,ndonse ne rastin tone mjaft vone . Po kush mund te thote se ne mungese te sundimit osman edhe gjuha shqipe nuk do te ishte elaboruar me tej.
3. Që zgjimi i dëshirës për ta shkruar shqipen, nga Veqilharxhi e këtej, erdhi brenda një lëvizjeje për zgjimin kombëtar, e cila do të çonte de facto në shkëputjen e shqiptarëve prej Perandorisë – për çka edhe autoritetet osmane nuk do të ishin dakord.
Ky eshte nje gjykim a posteriori. Turqit nuk mund te dinin c’kishte ne koke Veqilharxhi me shoke kur kerkonte vetem botimin e nje abetareje te pafajshme nderkohe qe popujt e tjere te perandorise botonin libra. Bile duket fort e guximshme te mendosh qe Veqilharxhi vete te kish ndonje plan shkeputjeje nga perandoria kur me 1836 ne ‘Enqikliken e te mesuarit shqiptare ortodokse’ shkruante se- “Sa kombe që kanë mbetur ndër padije u ngjasin robëvet duke punuar nga dita për fatbardhësin’ e qytetëruarve e të fuqishmëve, të cilët vetëm atëherë kanë për të dalë nga gjendja e bagëtishme ku ndodhen , kur të nisin të lërojnë gjuhën e tyre kombëtare.” Kur Veqilharxhi kerkonte levrimin e gjuhes shqipe, pervec grekerve, kombet e tjere ballkanas ishin akoma pjese e perandorise, por Porta e Larte nuk i pengonte te shkruanin gjuhen e tyre me alfabete joarabe, a thua se vetem shqiptaret (qe ishin ende ne gjume) aspironin per shkeputje kurse keta te tjeret jo. Ka nje dispropocion ketu qe nuk shkon.
Megjithate persa shkruan me pas bie pergjithesisht dakord. Por nuk duket e mbeshtetur qe Shqiperia(Arberia) ne prag te pushtimit osman ishte aq e prapambetur sa e pershkruan. Nuk eshte se te tjeret po lulezonin; kishin kishen e tyre dhe kohe pas kohe ndonje shtet jo gjithmone me ‘zakonik’.
Por nderkoha e parapushtimit imediat osman ishte koha e ngjizjes se nje zhvillimi te ri per shqiptaret. Te kujtojme principatat,lidhjet e tyre me pertejdetin,qytetet e lulezuara te bregdetit qe rrezatonin ne hinterland( te mendosh se ato ishin ishuj te huaj eshte thjesht absurditet), eksportet nuk ishin vetem prodhime blegtorale por edhe grure, vere ,vaj etj qe flet per zhvillim ekonomik.
Kur Balsha, nje princ i nivelit te zakonshem arriti te unifikonte trojet prej pertej Shkodres ne Vlore e deri ne Kosove ne lindje, mund te imagjinojme se c’mund te bente Skenderbeu, si gjeneral e sidomos shtetar i jashtezakonshem, sikur fati i keq te mos i kishte sjelle turqit ne dere.Nuk kishte asnje qe ta perballonte ne Ballkan dhe nje mbreteri si ajo e Dushanit do te ishte lehtesisht e imagjinueshme. Do te kishte pra nje shtet qe do te sillte unifikimin dhe per pasoje te pritshme edhe nje kishe te tijen.
Fataliteti turk beri qe Arberia te shndrrohej nga portat perendimore te Ballkanit ne nje province te humbur periferike te perandorise aziatike pa asnje kontribut per kulturen, duke i humbur shansin e madh dhe nderprere zhvillimin e natyrshem . Dhe ketu ke plotesisht te drejte.
Thene sa me siper , nuk duhet menduar qe pengimi i shqipes duhej te vinte patjeter me ndonje dekret , ferman a berat,prej sulltanit, gje qe ndodhi realisht ne shekullin e fundit te sundimit, por me se pari prej keqadministrimit perandorak. Eshte e vertete qe gjuhet e tjera ballkanike greke e sllave nuk u ndaluan per shkak te marreveshjes se patriarkanes me Porten e larte, pra jo per ndonje merite te vecante, as ndonje zhvillimi kulturor te hatashem te ketyre popujve qe feudalet e Anadollit nuk e perballonin dot.
Ndonse me vonese, por kur erdhi koha qe shqiptaret donin ta shkruanin gjuhen e tyre , turqit e ndaluan,pavaresisht motiveve ( se nuk ishin kunder gjuhes por kunder shkeputjes) por eshte fakt se e ndaluan.
Dhe me ne fund , nga c’po themi bashke, nuk me duket se duhet te kemi ndonje ndjenje mirenjohje ndaj asaj perandorie qe t’ia shperblejme me sperdredhjen e historise sipas midese se ketij sulltanit te sotshem
.
Sa per Kadarene eshte mire ta marrim ashtu sic eshte ne kete ceshtje, nje eseist jo nje historian. Por as une , as ti nuk jemi historiane, bile une as eseist.
Ishte nje “I” me teper, gabim shpejtesie. pra ishte Abdul Hamiti i pare, kjo nuk e ndryshon faktin qe ndaloi me ligj arsimin shqip, dhe favorizoi ate grek.
persa i perket shkrimit shqip.
Paulus Angelus, Miseratione divina Archiepiscopus Dirrachiensis et Illiricae Regionis… in Ecclesia Sancte Trinitatis de Emathia Anno Dni. M.ccc. Ixij,
indictione Decima, Die vero lune octava mensis Novembris….UN TE PAGHESONT PR’EMENIT ATIT E T’BIRIT E T’SPERTIT SENIT.
Ja pra qe shqipja shkruhej, por ku te shkruhej, shkollat i kishte ndaluar turku, kaq te veshtire e ke ta kuptosh mer.?
Mesa shoh je me mendjemadh se haxhi qamili lol, pa te keq.
Ps. verifikoje abdulhamitin e pare:p
Sundimi osman favorizoi asimilimin e shqiptareve, qindra mijera shqiptare ne mal te zi dhe ne serbi tashme jane te serbizuar, qindra mijera te tjere ne greqi(arvanitasit) nga keta qe bene revolucionin grek jane greqizuar tashme.
Po deshe te sjell dhjetra dokumenta te bashkepunimit te kishes ortodokse me perandorine osmane. Dhe nuk u ndal me kaq, dhe pasi ngordhi preandoria osmane, bashkepunimi turko-grek vazhdoi kunder shqiptareve(mareveshja e Lozanes per shkembim popullsish) si dhe bashkepunimi turko-serb per shpernguljen e shqiptareve etnike nga ish jugosllavia, te gjithe ata “shqiptare” qe jane atje, nuk dine me asnje fjale shqip, jane asimiluar krejtesisht.
Kjo eshte e vertete, por duhet racionalizuar si reaksion, sidomos ne pjesen e popullisise te krishtere te Shqiperise. Ka nje koncept Frojdi qe e quan “memory of the repressed” apo “the return of the repressed”; memorja kolektive per te shkuaren e nje grupi, i rikthehet atij dhe ushtrohet ne aktualitet. Ai shembulli i incidentit me gjeneral Sander Lleshin do te mund te sherbente per nje ilustrim te mundshem. Gjithnje ekziston frika se statusi i qyetarit te dores se dyte, ashtu si ka qene gjate perandorise osmane, do u rikthehet te krishtereve.
Të krishterët kanë frikë mos diskriminohen si pakicë, por edhe myslimanët kanë frikë mos diskriminohen si pakicë… sa më shumë që i afrohet Europës Shqipëria. Këto frikëra po e lodhin shoqërinë shqiptare sot, aq më tepër që është praktikisht tabu të flasësh për to. Myslimanët druhen se Europa do të parapëlqejë të krishterët shqiptarë si interface; të krishterët druhen se myslimanët shqiptarë, që ndihen të diskriminuar në Europë, do të kërkojnë alternativa (Turqia, vendet arabe), duke e penguar procesin europianizues. Sa për Sandër Lleshin, unë asnjëherë nuk mora vesh pse e liruan – meqë ajo letra nga Kanadaja m’u duk më tepër si arsye e sajuar; por di të them se, gjatë atij incidenti, bashkësia katolike reagoi vërtet si pakicë. Po ashtu, gjuhën e vrazhdë dhe tejet emocionale ndaj osmanëve që përdoret ndonjëherë në tekstet e historisë, myslimanët e perceptojnë si një goditje jo shumë të kamufluar ndaj tyre; njëlloj sikurse të krishterët ortodoksë alarmohen, sa herë që ndizet histeria anti-greke në mediat. Të gjithë kanë siklete – dhe myslimanët, sado shumicë të jenë në Shqipëri, mbeten pakica më e nëpërkëmbur, për shkak të orientimit kulturor të elitave në Tiranë.
Ironikja eshte se tabu vertet jane te thuhen keto, por jo ofendimet nga te dy palet, qe i pergjigjen pikerisht kesaj lloj frike.
Shembullin e S.Ll e mora vec si ilustrues, pa mbajtur ndonje qendrim.
Kur nje TV francez e pyeti Rossy de Palma-n, aktoren fetish te Almodovar-it se ç’mendonte per ligjin per martesat homoseksuale ne France, u pergjigj: “aman dhe ju, akoma me kete muhabet?? Ne në Spanjen tone ‘katolike’ kemi 10 vjet qe e kemi mbyllur kete muhabet”.
Keshtu dhe puna e ‘katolikut’ Kadare : tregon perralla me shqiptare qe kane shpetuar Europen, dhe kete vazhdon ta beje ne dhjetevjeçarin e dyte te shek te XXI !
Nuk e mori vesh ky njeri qe lufta ne Bosnje-Herzegovine ka mbaruar??? 😉
Xhaxha skruan: “…nuk më duket as makabre as absurde të thuash se osmanët i mbrojtën shqiptarët; jo se ka pasur, pra, ndonjë ferman të sulltanit që t’i shpallte këta ajkën e perandorisë, ose t’u njihte përparësi në konfliktet me të tjerët; as se ka pasur ndonjë dashuri të veçantë e të ndërsjelltë mes osmanëve dhe shqiptarëve; por ngaqë objektivisht shqiptarët përfituan, si popull, në rrethanat e krijuara nën sundimin osman, duke përfshirë këtu edhe fenë e re Islame, që i vinte, vetvetiu, në pozitë të privilegjiuar ndaj të krishterëve.”
Problemi i ketij pohimi, qe kurrsesi nuk e kundershtoj ne parim, eshte se qendron ne sintoni me qendrimin zyrtar nacionalist serb. Shqiptaret akuzohen nga nacionalistet serbe pikerisht per kete pohim qe ju beni. Kjo nuk do te thote se nacionalistet serbe e kane automatikisht gabim kete qendrim, por pranimi i kesaj teze nga ne, konfirmon qendrimin e tyre ndaj Kosoves. Evokimi i “perfitimeve” qe shqiptaret kane patur nga Perandoria Otomane, cuditerisht por ne fakt natyrshem brenda llogjikes qe mbart, bashkon interesat neo-otomane me ato shoviniste te fqinjeve tane.
Te kuptohemi, ndryshe nga shume te tjere, nuk mendoj se ka nje ndonje plan konspirativ dhe dashakeq ndaj Shqiperise. Kjo mendoj eshte thjeshte nje paranoje e krijuar nga paaftesia jone per te krijuar kohezion ne ndonje forme tjeter me kreative, por nuk po zgjatem ketu.
Pohimi juaj i mesiperm ka nje problem politik, dhe te pretendosh se historia eshte e shkeputur nga politika eshte nje iluzion qe jam njeriu i funsit qe mund ta besoje.
Problemi tjeter qe lind nga debati eshte ceshtja per te cilen kam shkruar dhe ne nje koment tjeter te meparshem: tendenca per njesim te “konceptit” te shqiptarit. Gabimi metodologjik, konceptual, nuk di, quajeni si te doni, eshte kur konceptojme ‘kombin’ apo shqiptarin ne menyre monolitike. Per shkak te trashegiminise te rrenjosur thelle tashme te ideologjise nacionaliste, ku edhe bazohet shteti komb, eshte teper e veshtire te destabilizosh kete koncept, por te mos harrojme se kjo nuk mund te anashkalohet ne nje diskutim te tille.
Cfare ndoshta qendron ne pohimin tuaj te mesiperm eshte se ‘shqiptaret myslimane’ ndoshta kane patur dhe gezuar ndonje privilegj ne periudhen otomane, por kjo jo sepse ishin shqiptare, por sepse ishin vellezer te se njejtes fe me popullin sundues te perandorise. Privilegjet i kane patur si myslimane ose ndryshe ‘turq’ dhe jo si shqiptare apo arnaute.
Problemi nga i cili mendoj se eshte mire te c’kompleksohemi eshte se a mund te themi te njejten gje per pozicionin e shqiptareve te krishtere? A kishin ‘kauret’ arnaute te njejtin fat me vellezerit e tyre myslimane? Natyrisht qe jo.
Mendoj se ketu lind dhe vete problemi dhe ne lidhje me diskutimin mbi perandorine otomane, qendrimet nuk do te mund te jene kurre te unifikuara.
Dua te shtoj ketu dhe pozicionin aspak te favorshem te Bektashinjve, apo bashkeive te tjera Sufi sidomos ne peridhen e fundit te perandorise.
Diskutimi eshte interesant dhe padyshim ka shume te verteta te pathena ne lidhje me privilegjet e gezuara nga shqiptaret/arberit/arnautet e konvertuar ne islam por tendenca per te na pikturuar te gjitheve si trashegimtare te atij konvertimi me gjithe drite-hijet e veta, thjeshte nuk eshte e drejte ndaj te krishtereve.
Mendoj se si njohes shume me te mire te realiteteve Otomane, rilindasit tane kane qene shume me te qarte dhe konstruktive ne menyren sesi e kane pershkruar te kaluaren otomane te popullit tone. Dihet se perpjekja e rilindasve ishte per te nje ‘njesuar’ kombin me qellim krijimin e shtetit shqiptar. Vepra e Rilindasve ne teresi pishte nje akt i perbashket social konstruktivist, gje qe dekonstruksionistet e sotem, te shtyre nga cdo lloj motivi apo qendrimi ndoshta duhet ta shohin ne llogjiken e vet. Natyrisht mendoj se ka shume per t’u zbuluar e thene ne lidhje me procesin e gjate te konvertimit te shiptareve ne islam, privilegjet e shqiptareve myslimane ne perandori por edhe terrorit dhe genocidit mbi arberit fill pas renies se qendreses. Te mos harrojme se ekzistenca e popullit Arberesh ne Itali do te jete pergjithmone nje deshmi e nje te shkuare jo edhe aq roze, mes ‘arberve’ dhe ‘turqve’. Per sa kohe arbereshet te jene ende gjalle, do te jete tejet e veshtire te krijohen versione te tjera te besueshme, sado te mire sponzorizuara te jene ato studime apo qendrime.
Sidoqofte ne praktike, e perseris, se mendoj te kemi nje tendence te gabuar te trasheguar te shohim ‘shqiptaret’ si nje entitet i vetem monolitik, gje qe do te duhet kohe ta kuptojme se nuk qendron. Pasi te kuptojme kete, ndoshta qendrimet tona do te rikthehen ne pozicionet e eterve te shtetit te ri e modern shqiptar, patjeter duke hequr dhe pastruar tekstet, historine moderne dhe veten nga paragjykimet fyese, raciste, orientaliste, oksidentaliste etj ndaj feve apo kombesive te tjera qe kane patur fatin te kolonizojne territorin gjeografik dhe kulturor qe sot quhet Shqiperi.
Vërejtje e drejtë – duhej ta kisha specifikuar se bëhej fjalë për shqiptarët myslimanë.
Periudha e historise se shqiperise nen sundimin osman eshte teper komplekse e shtrire ne disa shekuj e nuk mund te jepet nje konkluzion i prere. Perandoria osmane ka kaluar ne disa faza rritja lulezimi pastaj dekadenca.Shqiptaret perfituan ne periudhen e lulezimit , pastaj paguan pasojat bashke me te ne periudhen e dekadences.marredhenia e shqiptareve me osmanet ka qene e nderlikuar , nga nje ane kryengritje te vazhdueshme ne vendin e tyre sepse nuk donin te paguanin taksat nga ana tjeter sherbetore besnike te perandorise osmane.nje fakt qe pranohet nga pothuaj te gjithe historianet eshte se shqiptaret zinin ne admnistrate nje numer shume te madh krahasuar me numrin e tyre te popullsise.Ceshtja e moslejimit te mesimit te gjuhes shqipe mbetet mister duke patur parasysh poziten e tyre te privilegjuar ne administraten osmane.Shef i zyres se censures qe jepte lejen e ushtrimit te gjuhes shqipe ka qene Naim Frasheri poeti yne kombetar.Ka shume drite hije te asaj periudhe shume fakte qe ngrejne pikepyetje ne kundershti me mitet e pranuara deri me sot.Menyra me e mire eshte te ndjekesh pa paragjykim faktet kudo qe ato te cojne.