DIALEKTIN KUPTOJE, STANDARDIN FOL!

nga Emine Sadiku

Titulli i dhënë me një shprehje “imperative” Dialektin kuptoje, standardin fol! është njëkohësisht rezyme dhe princip i punës dhe i punimeve tona në fushën e mësimdhënies së shqipes si gjuhë e huaj. Gjithsesi është e pamohueshme dhe domethënia e tij në realitetin tonë të përdorimit alternativ të gjuhës amtare: standard vs. dialekt. Shqipja si gjuhë e huaj po shfaqet gjithnjë e më shumë si një fushë, si një disiplinë e re e gjuhësisë sonë. Ta zbulosh gjuhën amtare si një gjuhë të huaj është disi ndryshe nga vrojtimi i saj brenda truallit ku ajo gjëllin e funksionon.  Letërsia gjuhësore e kësaj fushe ka veçoritë e veta specifike. Ajo ka detyrën e veçantë të mbështetjes teorike-materiale të mësimit të gjuhës. Këtu ndihmojnë shumë mjete njëherazi: gramatikat, fjalorët, blloqe tekstesh, informacion stilistik, frazeologjik, të dhëna fonetike, trajtime psikologjike, gjuhësi e jashtme etj.

Në mendimin gjuhësor të kohëve të fundit (sidomos në atë gjerman) shtrohet dhe çështja e përfshirjes së dialekteve në mësimin e gjuhës së huaj.

Varieteti standard – mendime të përgjithshme

Varieteti standard u qëndron përballë varieteteve të tjera gjuhësore dialektore të një gjuhe. Ky varietet  është rezultat i një pune të planifikuar, i ndërhyrjes së ndërgjegjshme në gjuhë. Përkufizimin „klasik“ të varietetit standard në kuadrin e standardologjisë e kemi që nga punimet e rrethit gjuhësor të Pragës, në vitet 1920 -1930. Kërkesat themelore të një varieteti modern standard i formuloi Vilem Mathiesus (1932). Në to ai fliste për një stabilitet fleksibël. Kjo do të mundësonte komunikimin brenda një komuniteti të madh gjuhësor, nga ana tjetër, duke qenë fleksibël, do të mund të përshtatej në aspektet e shumta të jetës në një botë gjithnjë në ndryshim e zhvillim. Katër veçoritë „klasike“ të këtij varieteti u shpallën së pari nga Alexander Issatschenko (1958)

1. Polivalenca
2. Kodifikimi
3. Detyrimi
4. Diferencimi stilistik

Kodifikimi dhe detyrimi janë procese dhe tipare të standardizimit. Në kohërat tona moderne  standardizimi nënkupton kodifikimin preskriptiv, vendosjen e  normës në drejtshkrim, gramatikë e në fjalorë (në vepra referimi). Gjuha e shkruar synon t’i nënshtrohet kodifikimit. Por edhe në gjuhën e folur vepron standardi.  Norma e vendosur është e detyrueshme për tërë anëtarët e komunitetit gjuhësor. Shkeljet e normës cilësohen si gabime. Por tolerohen vetëm në situata të caktuara informale/ jozyrtare. Krijimi i varietetit standard synon të përmirësojë komunikimin ndërkrahinor, të ndikojë direkt në modernizimin e shoqërisë.

Një varietet standard duhet të përmbajë një pasuri leksikore të diferencuar, që të përdoret sipas nevojave komunikuese në jetën e përditshme dhe në të gjitha sferat e veprimtarisë njerëzore. Brenda standardit gjuhësor gjëllijnë stilet dhe regjistrat. (Shih për këtë dhe: J. Thomai: Leksikologjia e gjuhës shqipe, Tiranë, 1999, f. 255- 275).

Vlen të theksohet që në ndërhyrjet në gjuhë për të vendosur norma duhet marrë parasysh ligji suprem që gjuha është një sistem /organizëm vetërregullues. Prandaj nuk është nevoja për ndërhyrje globale. Si një sistem primar shenjash ajo përmban mekanizmin e përshtatjes. Me ndryshimin e kushteve shoqërore ajo zhvillon vetvetiu përshtatjen me nevojat e reja të komunikimit. (Shih dhe: Weinrich: Linguistik der Lüge, Heidelberg, 1967, f. 79)

Shënim: Para shumë vitesh (në vitin 2010) mendova të marr pjesë me një artikull në një diskutim të përgjithshëm mbi shqipen standarde. Mblodha material orientues dhe konsultues, hartova dhe një plan. Para se të filloja me shkrimin, më ra në dorë një studim i Albert Riskës me titull “Mund të ndryshojë shqipja standarde? (6. 12. 2010) Artikulli, studimi meritonte vëmendje dhe e lexova me përkushtim. Alberti i kishte konceptuar gjërat aq mirë  dhe ishte shprehur aq bukur sa unë rashë në panik: ç’mund të thoja unë më shumë dhe më mirë? Atëherë hoqa dorë nga shkrimi i planifikuar. Artikulli i Albertit hyri në kujtimet dhe në preferencat e mia.

Pranueshmëria (akceptanca)  (Standardi dhe akceptanca ligjërimore)

Diku në internet kam lexuar një ndodhi me një politikane gjermane.  Fakti, që personi është dhënë me emër e mbiemër dhe është i identifikueshëm (sot e gjithë ditën), tregon që ndodhia duhet të jetë e vërtetë, edhe pse tingëllon si anekdotë. Personi në fjalë shkon të mbajë një fjalim para rrethit të saj elektoral. Në fund të fjalimit reagon menjëherë një pjesëmarrëse në mbledhje: „Kështu do të na përfaqësoni ju ne? Me këto „wat“ (për was-çfarë“) dhe „dat“ (për das-ky/kjo…) nuk do t’ju marrë askush seriozisht në parlament. Nuk e keni mësuar në shkollë shqiptimin e pranueshëm…?“ Ngjarja, e vërtetë ose jo, ka një domethënie dhe emeton një mesazh të qartë. Ajo nënvizon ndërvarësinë midis një varieteti shqiptimor dhe akceptancës së përmbajtjes/shprehjes së tij. Nga ana tjetër shkolla vlerësohet dhe është institucioni që punon e lufton për të shmangur varietetet gjuhësore akceptanca e të cilëve është e ulët. Pas kësaj vërejtjeje fshihet një hipotezë gjuhësore me konsekuenca të shumta për didaktikën mësimore:

• Përdorimi i varieteteve të caktuara gjuhësore u siguron folësve në situata të caktuara komunikative një akceptancë (pranueshmëri) të lartë, përkundrazi – përdorimi i varieteteve të tjera e dëmton (e varros madje) këtë akceptancë.
• Meqë detyra e shkollës është t’u japë nxënësve të njëjtat shanse për jetën e pritshme profesionale, ajo duhet të edukojë karakteristika gjuhësore që pritet të sjellin (ose është provuar që sjellin ) një akceptancë të lartë.

Po cili do të ishte varieteti me akceptancën më të lartë në shoqërinë tonë? Si kudo në vendet (e zhvilluara) europiane – standardi. Që nga lindja e varietetit standard në Europë  (para disa shekujsh) përdorimi i gjuhës konsiderohet si shenjim i një grupi shoqëror. “Në këtë kohë gjuha bëhet simbol shoqëror me anën e të cilit përdoruesit e saj dalloheshin midis tyre, dalloheshin gjithashtu grupet sociale që dokumentoheshin përmes gjuhës/ varietetit gjuhësor…E folmja, kompetenca komunikative, aftësia për të përdorur një varietet të caktuar me shkrim, me tendencën për ta praktikuar dhe me gojë, bëhet këtu një shenjë e rëndësishme shoqërore…Një formë e caktuar gjuhësore ndërmerr detyrën e përfaqësimit simbolik të një formacioni shoqëror”…( shih më tej: Mattheier J., Klaus:  Standardsprache als Sozialsymbol. Über kommunikative Folgen gesellschaftlichen Wandels, de Gruyter, 1991, f. 41-72).

Autori i sapocituar e trajton më tej çështjen dhe përhapjen e gjuhës – standard duke e inkuadruar atë në proceset  e rëndësishme zhvillimore sociolinguistike „Pedagogisierung“ dhe „Popularisierung“ (mësimi dhe popullarizimi) që kanë të bëjnë me mësimin, ngulitjen e përhapjen e standardit.

Që me hyrjen në shkollën fillore një bartës/folës dialekti fillon të mësojë, krahas së folmes që sjell nga rrethi familjar, një të folme tjetër, standardin e normëzuar. Gjuha dhe ligjërimi i tij i nënshtrohet njëkohësisht ndikimit permanent të teknologjive moderne komunikuese: radios, televizionit, medieve audiovizuale, medieve të shkruara etj. Në shumicën dërrmuese të rasteve dialektfolësit, kushtëzuar dhe nga situatat jetësore, sfidat në profesion, lëvizja dhe kërkesat komunikuese e zhvillojnë standardin si “gjuhë të dytë”gjë që i ndihmon veçanërisht në komunikimin brenda një hapësire të gjerë, gjithëpërfshirëse, gjuhësore.

Kur donim të fillonim me gegërisht    

Ishte koha kur nxënësit e kurseve te mia (në programin „Albanisch für Ausländer“/ Shqipja për të huaj) donin informacion të bollshëm për të folmet gegërishte, sidomos ato kosovarishte. Ata do të shërbenin në ato treva e duhej të orientoheshin atje edhe gjuhësisht. Në të gjitha materialet e mia, të konceptuara e të shkruara në kuadrin e programit në fjalë, unë filloja me standard e mbaroja po me standard. Pas disa konsultimeve me kolegë e me disa nxënës mendova të ndërroj drejtimin: nga standard – dialekt, në dialekt me shpjegime standardore. Gjeta dhe një libërth (“Albanisch für Mazedonisch und den Kosovo“, Köln, 2002) si literaturë e shkruar. Ky shkrim ishte konceptuar si një guidë gjuhësore. I shkruar sipas metodës didaktike komunikative ai përmbante fjalë e shprehje gjuhësore të organizuara në rubrika të ndërtuara  sipas konceptesh të disa fushave të jetës së përditshme ose profesionale të interesentëve tanë. Fushat gjuhësore i diktonte një fjalës gjermanisht. Filluam me „Formulat përshëndetëse“ (Grußformeln): Mirmöngjes, mirdita, mirmbrama, tungjatjeta : këto fjalëforma të dhëna në kolonën majtas në guidë quhen dialektore (!?), në kolonën djathtas jepet, shpesh jokorrekt, trajta në standard: mirëmëngjes, mirëdita, mirëmbrëma etj. Si në këtë rubrikë dhe në rubrikat e tjera afro 97% e fjalësit shqip është material mbarëgjuhësor. Përveç pak fjalëve e shprehjeve tipike për të folmet gegërishte të trevave shqipfolëse kosovare ose maqedonase (?) pjesa tjetër janë elemente të gjuhës së përbashkët, shpesh as nuk shkruhen me komplekset fonetike me të cilat paraqiten në dialekt. Për auditorin mbetej e paqartë ç’ishte mbarëgjuhësore dhe ç’ishte dialektore. Madje autori i trajton si të ishin njëlloj shqipja e krahinave të Kosovës dhe atyre të Maqedonisë Veriore, gjë që nuk i përgjigjet realitetit gjuhësor. Të folmet shqipe të Maqedonisë Veriore, në shumicën e tyre, i takojnë nëndialektit gegërisht jugor, pjesa më e madhe e të folmeve kosovarishte i takojnë nëndialektit gegërisht verior (shih dhe: Gjinari, Jorgji; Shkurtaj, Gjovalin: Dialektologjia, Tiranë 2003, f. 155). Është tepër e vështirë, madje e pamundur që në një libërth ose dhe në një libër mësimi të gjuhës shqipe (për të huaj) të jepen tiparet karakteristike gjuhësore të dy trevave të mëdha shqipfolëse që vetë janë pjesë e dialektit gegë dhe degëzohen më tej në nëndialekte, të folme etj. Dialektet gjëllijnë në variante. Vetëm gjuha standard ka një sistem unik. Të nisesh nga dialekti ose nga e folmja për të edukuar një kompetencë të mirëfilltë, të arsyeshme gjuhësore pa asnjë referencë në veprat madhore – standard (gramatikë, fjalor etj.) do të thotë të endesh kuturu. Për më tepër shqipja standard është konsoliduar, është pranuar dhe është përhapur në të gjitha trojet shqipfolëse. Kështu u ndamë nga ai libërth- guidë për t’u kthyer hera-herës tek ai, ose më mirë për të eksperimentuar e praktikuar një strategji tjetër në përçimin e materialit gjuhësor dialektor. Deviza jonë në këtë fazë u bë shprehja:

Dialektin kuptoje, standardin përdor

Die konservativen Formen der Dialekte sterben natürlich aus… Das bedeutet aber nicht , dass sämtliche dialektalen Merkmale verschwinden …

(Natyrisht, format konservative të dialekteve vdesin gradualisht. Po kjo nuk do të thotë që tiparet dialektore do të zhduken krejt.)  Franz Patocka

Në rastin tonë pyetja qendrore ishte: në mësimin e shqipes si gjuhë e huaj në auditoret tona do t’i përkushtoheshim kryesisht standardit apo kryesisht të folmeve regjionale. Dhe zhvilluam praktikat tona të mbështetura gjithnjë në literaturë, në eksperiencën e fituar dhe në mendimet e përjetimet gjuhësore të nxënësve tanë. Ata, që kishin shërbyer njëherë ose disa herë në Kosovë, ishin të gatshëm të shpreheshin për kompetencat gjuhësore që duhej të përçonte mësimi ynë. Në bashkëbisedimet tona (ose në anketimet tona) ne kërkonim që interesentët të jepnin mendime të veçanta për kompetencat aktive „të folurit“ e „të shkruarit“ si dhe për kompetencat pasive „të kuptuarit e një teksti të dëgjuar“ dhe „të kuptuarit e një teksti të shkruar“. Siç pritej (ose jo) mendimi më i përgjithshëm i jepte prioritet standardit krahasuar me kompetencat dialektore. Konkretisht: në përdorimin e gjuhës në të folur e në të shkruar standardi shikohej si më i rëndësishëm. Lidhur me kompetencat dialektore, ato dilnin përpara atyre standard në rastin e dekodimit të gjuhës së bashkëbiseduesve ( të kuptuarit e teksteve të shkruara ose të dëgjuara). Shkurt: në perceptimin e personave të pyetur (interesentë) standardi vlerësohej më lart në fushën e përdorimit të gjuhës. Dialekti merrte përparësi në ‚dëgjim dhe lexim‘ (kompetencë pasive). Sidomos në fushën e „Hörverstehen“ (të kuptuarit e materialit të dëgjuar) të interesuarit shfaqnin interes të veçantë për informacion dialektor, për të fituar një kompetencë gjuhësore dialektore qoftë edhe të kufizuar. Arsyeja për këtë do kërkuar në vullnetin për t’u përshtatur në komunikim me partnerin bisedues regjional. Studimi ynë bënte të qartë se nxënësit tanë ishin të ndërgjegjshëm për rëndësinë e kompetencave dialektore në situatat e përditshme të ndërtimit dhe ruajtjes së lidhjeve komunikative. Prandaj për ne nuk ishte aspak e çuditshme që ata kërkonin më shumë vëmendje (se zakonisht) në mësim për dialektin/të folmen e zonës ku do të shërbenin. Dëshira për një kompetencë gjuhësore të shumëfishtë shfaq dhe gatishmërinë për t’u marrë me dialektet dhe të folmet krahas standardit. Për më tepër të folmet dialektore në Kosovë përbëjnë një realitet të përditshëm gjuhësor. Kjo kërkonte një mbështetje teorike-materiale të mësimit, tematizimin edhe të varieteteve dialektore, sidomos atyre gegërishte në materialin tonë gjuhësor-mësimor. Duke e vështruar integrimin e materialit gjuhësor dialektor me atë standard, në pikëpamje të eksperiencës sonë e të nxënësve tanë, ne konceptuam dhe hartuam një literaturë të bollshme gjuhësore-didaktike të përbërë nga: libra mësimi, gramatika, studime dialektore, fjalor gramatikor etj.

Kuptueshmëria reciproke

Kuptueshmëria reciproke në ligjërim përdoret shpesh në gjuhësi si kriter për të  përcaktuar afrinë ose largësinë midis gjuhëve, dialekteve, të folmeve. Gjithsesi është një kriter i diskutueshëm se midis kuptueshmërisë dhe moskuptueshmërisë së plotë gjendet një fashë e gjerë kuptueshmërie të pjesshme. Një problem i shfaqur shpesh në përdorimin e këtij kriteri është që dialektet e një gjuhe ndodh të jenë të pakuptueshëm midis tyre. Veçanërisht e vështirë është vendosja e kufirit, e vijës prerëse, midis zonave dialektore, sidomos në rastet kur dialektet përbëjnë një kontinuum gjeografik, një zinxhir të folmesh. Folësit e ndodhur në një pikë të këtij zinxhiri zakonisht i kuptojnë të folmet e pikave fqinje. Ata, që ndodhen në pika të largëta, kuptohen me vështirësi ose nuk kuptohen fare. Po ç’ndodh me shqipen? Dialektologët tanë flasin për një shkallë jo të lartë dallimesh midis dialekteve tona. (shih për këtë: Gjinari, J.; Shkurtaj, Gj.: Dialektologjia, Tiranë, 2003, f. 249). Madje në leksik janë të pakta në numër fjalët që dallojnë plotësisht njërin dialekt nga tjetri (shih për këtë: Gjinari. J.; Shkurtaj. Gj.:  Dialektologjia, Tiranë, 2003, f. 155). Duke qenë se gjuha letrare ka një sistem gjuhësor të vetëm, të përbashkët për të gjithë kombin, jo sisteme variantesh të ndryshme, siç e kanë dialektet, kuptohet që në formimin e sistemit të saj nuk kanë hyrë të gjitha variantet dialektore. Nga ana tjetër procesi i zhvillimit, i ndryshimit të dialekteve nën ndikimin e gjuhës së njësuar letrare është i pashmangshëm dhe i përhershëm. Nisur nga këto veçori merret me mend se si pozicionohen dialektet, të folmet dialektore kundrejt standardit. Standardi nuk përbën ndonjë kontinuum, ndonjë fashë të përcaktuar gjuhësore-gjeografike. Ai i përket mbarë kombit, mbarë gjuhës shqipe, kudo që flitet ajo, është (si të thuash) i baraslarguar nga kontinuumet dialektore. Një vështrim diatopik i standardit do të ishte pa kuptim, ky varietet nuk përfshihet në varietetet regjionale të shqipes. Por u kundërvihet atyre.

Gjuha e sotme letrare shqipe nuk është aspak identike me variantin toskë. Edhe pse në fonetikë dhe në gramatikë është e shenjuar nga prania më e madhe e elementeve toske, në leksik dhe në fjalëformim si dhe në disa veçori fonetike përmban një numër të konsiderueshëm elementesh gegërisht… (shih dhe : Buchholz, O.; Fiedler, W.: Albanische Grammatik, Leipzig, 1987, f. 16)

Shënim: Ka raste ku është vështirë të heqësh vijën ndarëse edhe midis gjuhëve. p.sh.: ku kalon kufiri midis portugalishtes, spanjishtes, frëngjishtes? Sigurisht, ka një vijë ndarëse, por të hequr mbi kritere jo gjuhësore. Kapërcen kufirin shtetëror, ndërron emrin varianti gjuhësor: gjuha holandeze kalon në gjermanisht; spanjishtja në portugalisht, danishtja në norvegjisht, pastaj në suedisht  etj. Është vështirë të thuash për rastet në kapërcyell nëse kemi të bëjmë me dallime gjuhësore apo historike-politike, nëse kemi të bëjmë me dukuri (mbarë)gjuhësore apo dialektore. Në rrafsh lokal është shpesh e pamundur të bëhet një ndarje sipas kriteresh gjuhësore.

Nuk mund të them me siguri nëse strategjinë tonë mësim- dhënëse/marrëse sipas principit „Dialektin kuptoje, standardin fol“e zhvilluam sipas teorish dhe literaturash që direkt ose indirekt e mbështesin dhe e fuqizojnë atë (për më shumë informacion shih: Baßler, H.; Spiekermann, H.: Regionale Varietäten des Deutschen im Unterricht. In Deutsch als Fremdsprache (II); 1/02, f. 31-35) apo u nisëm (së pari, thjesht) nga praktika dhe eksperienca jonë sidomos në fushën e përkthimeve (me gojë ‚dolmetschen‘). Ndoshta të dyja burimet, njohuritë dhe eksperiencat e fituara, teorike – praktike, kanë ndikuar njësoj. Ose, më saktë, përvoja jonë gjeti jehonë e mbështetje në literaturën që tematizonte këtë çështje e këtë problem.  Dikur, pas një kohe jo të shkurtër, ishte e qartë për ne se përdorimi i standardit në një ligjërim me bashkëbisedues (qoftë edhe të spikatur) dialektesh ishte efektdhënës. Për më tepër kur folësi (përkthyes) zotëron dhe një lloj kompetence dialektore. Alternimi standard – dialekt në situata të caktuara ligjërimore e lehtëson komunikimin.  Kthimi dhe rikthimi në standard gjatë një situate ligjërimore me bartës varietetesh të ndryshme gjuhësore është, pothuaj, një domosdoshmëri. Pse? Se në situata të tilla ekziston një raport asimetrik midis të folurit dhe të kuptuarit. Në të folur rrezja komunikative është goxha më e madhe se në të kuptuar. Duke përdorur standardin folësi mund të komunikojë (kuptueshëm) në tërë rrafshin shqipfolës. Të kuptuarit shoqërohet shpesh me pengesa dhe irritime kur folësi përqendrohet vetëm në standard dhe nuk e ka kompetencën e nevojshme në konfrontimin me një të folme dialektore. Në përftimin e kompetencave receptive është tepër e rëndësishme të edukohet ndër nxënësit një sjellje e tillë që do të shmangte fenomenin irritim në procesin e komunikimit ndërgjuhësor si dhe në ushtrimet me material dëgjimor ose pamor-dëgjimor.

Po kur mund të fillohet me transmetimin e njohurive gjuhësore dialektore? Kjo kushtëzohet, së pari, me qëllimin e nxënies së këtyre njohurive. Kushtëzohet gjithashtu dhe me faktin që këto njohuri i përkasin (siç kemi pranuar) kompetencës receptive. Studer flet për formimin e një ndjesie intensive intuitive për të vënë re dallimin midis varieteteve gjuhësore, midis standardit dhe dialektit. Kjo nis e zhvillohet në nivelet e larta të mësimit të gjuhës së huaj. (Studer, T.:  Dialekte im DaF-Unterricht? Ja, aber… Në: Linguistik-online.de).  Në rastin tonë ne filluam që në mësimet e para t’i ballafaqojmë nxënësit me dialektin gegërisht. Kjo ndodh se edhe vendi, ku mësohet gjuha e huaj, luan një rol të rëndësishëm, ndikon gjithashtu në interesat, në motivimin e nxënësve si dhe në vendimin e mësuesit për trajtimin e materialit dialektor në mësimin e gjuhës së huaj. Në vendin e gjuhës amtare (në Shqipëri ose në Kosovë) interesi dhe motivimi për t’u njohur me dialektet është më i madh se në vendet jashtë Shqipërisë. Duke jetuar në vendin, ku flitet gjuha e synuar, të interesuarit ndeshen vazhdimisht me jetën dhe të folurit e përditshëm, kanë shumë mundësi të vijnë në kontakt me varietetet e ndryshme gjuhësore. Në raste të tilla procesi mësimor kërkon patjetër një mësimdhënës të përgatitur e të formuar në përdorimin e mediave si dhe  në njohjen e dallimin e dialekteve, por jo vetëm. Dialektet tona nuk janë vetëm pjesë e gjuhës sonë, por dhe pjesë e kulturës sonë, me një sfond të vetin historik. Mësimdhënia e gjuhës sonë jashtë Shqipërisë kërkon më shumë njohuri të strukturuara. Koncepti „njohuri të strukturuara“ përmban, krahas informacionit gjuhësor  dhe informacion sfond, si: varietetet gjuhësore në pikëpamje sociologjike, historike, politike etj. Një mësim i tillë i zgjeruar i shqipes si gjuhë e huaj synon që gradualisht, ndërsa nxënësit mësojnë gjuhën, marrin informacion kulturor, zhvillojnë dhe një lloj intuite për të vënë re ekzistencën e varieteteve gjuhësore.

Pluricentrizmi në librat dhe materialet mësimore

Një aspekt i rëndësishëm i mësimit të shqipes jashtë vendit është qëndrimi, hartimi dhe përdorimi i materialeve gjuhësore të posaçme dhe të përshtatshme për këtë punë. Mësimi i shqipes në këtë rast është shumë i varur dhe i lidhur me prezantimin e gjuhës në librat/metodat mësimore. Vlen të përmenden këtu dhe librat mësimore të hartuara dhe të përdorura nga ne që dallohen për pluricentrizëm (“Albanisch: Lehr- und Arbeitsbuch, Fremdsprachengrammatik, Übungsbuch, Nordgegisch- Südgegisch etj.). Me pluricentrizëm (antonim i monocentrizëm) kuptojmë: krahas standardit tematizohen e didaktizohen dhe dialektet ose të folmet, që paraqesin interes për mbarë auditorin, por sidomos për kontingjente të caktuara nxënësish. Në këtë mënyrë transmetohet një pamje autentike dhe natyrale e hapësirës sonë gjuhësore. Interneti mbetet gjithnjë një burim i pashtershëm materialesh në dobi të policentrizmit në mësimin e shqipes si gjuhë e huaj. Këtu mund të shtonim dhe materiale dëgjimore – pamore të prodhuara ekstra nga folës origjinalë,   podcasts, që prezantojnë bashkë me gjuhën dhe trendin e kohës.

Përfundime

Tani, që arrita në përfundim të këtij shkrimi, sjell dhe njëherë ndër mend konceptet, praktikat  e mia në mësimin e shqipes si gjuhë e huaj, thënien që u bë princip i punës sime… Vëzhgimet e mësipërme sugjerojnë gjithashtu : edhe mësimi i shqipes si gjuhë amtare mund të mbajë parasysh devizën: Dialektin kuptoje, standardin përdor!

© 2023 Emine Sadiku. Të gjitha të drejtat janë të autores.