Nga Gentiana Minga
“Guliveri që humba buzë Jonit” i A.Vehbiut, më nxiti t’i futesha përkthimit nga italishtja të një shkrimi që pata botuar ca vite më parë për një portal kulture në Itali. Gjatë procesit të përkthimit më erdhën në mënd edhe hollësi të tjera që ia përngjita tekstit të shqipëruar. Kjo më bëri ta përjetoj edhe një herë, ndonëse pak më ftohtë, përvojën time gjatë një darke nga fundi i dhjetorit, kur, në një nga restorantet etnike të qytetit të Bolzanos, u mblodhëm miq e miq të miqve, për një gosti të para festave, argëtime tipike miqsh, që gjejnë shkas në nderimin njëherazi të Krishtlindjeve e të Vitit të Ri, për t’u parë e për t’u engledisur. Më vonë, këtë mbrëmje me ngjyra të ndezura, ndonëse nuk e dalloi asnjë element në vetvete i jashtëzakonshëm, u vura ta përshkruaja me emocion, ngase, e nuk e di sepse, u ndjeva pjesë e një përvoje unike. Pra, kishim porositur, tek një restorant elegant pakistanez, një tavolinë për dymbëdhjetë persona, pak a shumë. Aty ku zumë vend unë me tim shoq kishim përballë miqtë tanë, Adelin dhe Samantën. Ai i lindur në Bagdad e profesor sociologjie në Trento, ajo profesoreshë e gjuhës gjermane në Bolzano. Në të djathtë të tyre, dy zonja që i shihja për herë të parë, të ardhura nga Trento, një zonjë e re siriane me flokët e mbuluar me një vel ngjyrë qumësht, tjetra një grua më pak e re, e kolme e mjaft e bukur, zeshkane, me një krifë flokësh të dendura, të errëta e të gjata deri tek supet. Më tej, Lilia, një soprano bullgare, e apasionuar pas poezive haiku të cilat i shkruante edhe vetë. Pranë saj, i rrumbullaket me pak flokë të rënë, i pafjalë por buzagaz, i shoqi, një pianist italian me të bijën, që i ishte ngjeshur pas krahut të tij të majtë – fëmijë me dy bishtaleca e balluke të dendura që më sollën menjëherë në mënd Mimoza llasticën. Në të majtën e tim shoqi, ishte Françeska, veneciane, që prej kohe jetonte e punonte në Bolzano e plotkënaqur me qytetin. Diku më tej, nga ana e dritareve, Nina, iraniane, poete, një grua e gjatë, me bashkëshortin gjerman, edhe ai po aq i gjatë, me pak kurriz, i dobët e me flokë të çelëta. Përtej dritareve të gjata e të ngushta, përhapej nata mbi vezullimet pulsuese të rrugicës duke mbështjellë kalimtarë, biçikleta e qen. E gjitha kjo i bashkëvihej në kontrast magjik atmosferës orientale që mbretëronte brenda, me plot ngjyra të kuqe, jeshile, të verdha e kështu me radhë. Porositëm disa gjellëra të pazakonta që i ndamë të gjitha mes nesh. Krem kosi me nenexhik e peta me miell orizi të mbushura me perime e erëza pikante. Qofte qiqrash të ngrohta, falafelët e famshëm, shoqëruar me krem shege e banane.
U kënaqëm ç’është e vërteta, duke ngrënë e duke u fjalosur për gjëra boshe, të papesha. Si, ta zëmë, historitë e Françeskës, që na i tregonte pa u lodhur, ngjarje të fëmijërisë, të përditshmet e saj në rrugicat plot lagështi të Venecias, udhëtimet aventurore të gjyshes, që i kishte rënë botës kryq e tërthor me një çantë shpine. Lilia, trupmadhe, mishngjeshur e me kraharor të gjerë, që na besoi vesin që i kishte mbetur prej kur ishte kalama, dëshirën e fortë për t’u futur poshtë tavolinës. sa herë që diçka, brenda apo jashtë saj, ta tepronte me potere. Vegimi i Lilias shtatlartë poshtë tavolinës, shtrirë apo galiç, duke medituar me orë të tëra, më argëtonte pa masë. Nga familja kishte trashëguar pasionin për të organizuar festa në ambientet e shtëpisë, ku gatuante me shumicë pjata të shijshme për mysafirët, të cilët, pasi kishin mbushur barkun plot, i shoqëronte në dhomën e pritjes, ku vihej t’u këndonte këngë gazmore bullgare e madje edhe pjesë klasike.
Diku nga mesi i mbrëmjes, vura re gruan palestineze, që mësova të quhej Safa, të kthente kokën pas e të tërhiqte çantën që e kishte varur në të djathtë të shpinores së karriges. Kujtova se ndoshta i kishte ardhur koha të çohej, meqë i duhej, siç na kishte thënë, të merrte trenin e fundit për në Trento. Por jo. Prej çantës që e mbështeti një hop në prehër, nxori një pako të mbështjellë me letër të zhubravitur e, në pak sekonda, mbi tavolinë, u shfaqën dy filxhanë çaji të bardhë që kishin të shkruar sipër diçka me germa arabe të zeza. Një peshqesh për miqtë e mi të dashur, Adélin dhe Samàntën, tha e buzëqeshi e druajtur një copë herë. Pastaj shtoi : “I mora me vete nga Ramallah. Direkt nga muzeu Mahmud Dervish”. Në një farë mënyre të gjithëve na u mbyll goja e filluam t’i shikonim me interes. Siç shkrova më sipër, ishte një grua e hijshme, ndoshta rreth të gjashtëdhjetave, me sy të mëdhenj të zinj dhe me një fytyrë të rrumbullakët. Asokohe na vinin pa pushim habere të zeza nga protestat në Cis-Jordani. Ca muaj më parë një djalë 17 vjeçar ishte goditur për vdekje me armë nga ushtarët izraelianë, pasi ky i kishte qëlluar me gurë. M’u kujtua Laura Ciaghi, që e kisha njohur vite më parë. Ushtronte profesionin e udhërrëfyeses turistike me një diplomë të shkencave pyjore në xhep. Por kishte bërë më shumë praktikë si aktiviste për të drejtat e njeriut, duke bredhur nga Guatemala në Kolombi, nga Kosova në Irak. Për shumë vite kishte bashkëpunuar me vullnetarët e “Operacionit pëllumbi”, në At’Tuwani, një fshat palestinez që ngrihej mbi kodrat jugore të Hebronit.
Aktivistët rrinin në grup, në një shtëpi të vogël mbi truallin e një familjeje palestineze, të ndërtuar enkas për ta nga vullnetarë izraelitë e palestinezë. Fshati kishte disa qindra banorë, përfshirë edhe fëmijët që, për të shkuar në shkollë, u duhej të kalonin çdo ditë një pjesë të rrugës mbi Ma’on, një territor izraelian. Shpesh kërcënoheshin nga kolonët, e për të shmangur këtë, merrnin një rrugë tjetër, tepër e gjatë dhe e lodhshme. Banorët e fshatit kalonin një jetë plot peripeci, shpesh kolonët ua shkatërronin të korrat, ua prisnin pemët e ullinjve e ua helmonin elbin. Këto m’i kishte treguar Laura, një pasdite, kur sapo ishte kthyer nga misioni, e hanim në lulishten e stacionit një kebab që na shijoi pa masë. Historia e fëmijëve që sakrifikonin jetën për të shkuar në shkollë më kishte prekur. Më kujtonin nxënësit e mi, kur na çonin me autobusë bashkë me mësues të tjerë të qytetit nga stacioni i Durrësit deri tek kthesa e Ariut, e prisnim aty derisa sa të na vinte një karrocë me kuaj që na çonte deri në shkollën e fshatit të Hamallës. Ndërsa karroca rrëshqiste mbi rrugët me baltë, shpesh shihnim nxënësit tanë tek vinin në këmbë nga fshatrat përreth, dy e dy, tre e tre, në drejtim të shkollës, o duke i bërtitur njëri tjetrit, o kokulur si të mendueshëm.
I kërkova Safas të na përkthente atë që me germa arabe ishte shkruar mbi filxhanët. Heshti një çast në kërkim të fjalëve të duhura e u vu të shqiptonte:
“Mbi këtë tokë, ka diçka, për të cilën ia vlen të jetosh – Mahmud Dervish”
Të gjithë heshtëm si të magjepsur.
“Kjo këtu – dhe preku me dorë një tjetër fjalë poshtë vargut – do të thotë flutur!”
“Flutur”, përsërita unë e habitur, ndërsa ajo pohoi me kokë.
Pas kësaj, mbrëmja rrodhi po aq e ëmbël dhe e shkujdesur. Dolëm në darkë vonë e jashtë bënte shumë ftohtë. Kam menduar shpesh për këtë flutur, nëse kishte të bënte direkt me poezinë, apo ishte thjesht një këshillë e shtuar, për një formë më të lehtë të të jetuarit. Kërkova të plotë në italisht poezinë e Dervishit, dhe u përpoqa ta shqipëroj me mend. Ca vargje mund t’i shkonin për shtat darkës sonë, kur një grup miqsh festonin njëherazi, krishtlindjen dhe fundvitin:
“Ka mbi këtë tokë diçka për të cilën ia vlen të jetosh: ringjallja e prillit, aroma e bukës në agim, mendimi që ka një grua për burrat/ shkrimet e Eskilit, zanafilla e një dashurie/ bari mbi gur, nënat pingul mbi fill të një flauti”.
(c) 2022 Gentiana Minga. Të gjitha të drejtat të rezervuara.