SHQIPJA TOTALITARE (XVI)

Ideologjia totalitare çonte detyrimisht në përçarje të shoqërisë në grupe dhe forca me interesa të kundërta, në luftë të pakompromis mes tyre; madje sipas teorisë marksiste-leniniste ishte kjo luftë që e çonte shoqërinë përpara, teksa vetë vinte duke u ashpërsuar. Një nga mënyrat për ta zbutur disi impaktin social dhe psikologjik të një doktrine të tillë kaq përçarëse ishte natyralizimi i konfliktit nëpërmjet sistemit metaforizues shëndet-sëmundje, i cili e projektonte luftën e klasave mbi aksin elementar të mirëqenies fizike, duke e paraqitur si të domosdoshme për mbarëvajtjen, madje për vetë mbijetesën e së përditshmes. Me fjalë të tjera, shoqëria totalitare ishte shoqëri e shëndetshme, ndërsa armiqtë e saj ishin faktorë të sëmundjes ose të patologjive të ndryshme sociale, kur nuk ishin vetë të sëmurë.

Fillesat e këtij sistemi metaforizues duan kërkuar në rëndësinë pothuajse arketipale që kishte identifikimi i përsëritur dhe i gjithëpranishëm i një armiku për riprodhimin e strukturave totalitare të pushtetit. Në imagjinatën kolektive, armiku paraqitej jo vetëm si i pamëshirshëm, i rrezikshëm dhe real, por edhe si qenie e shëmtuar, e neveritshme dhe e tillë që të shkaktonte përbuzje pothuajse instinktive – që këtej edhe rekrutimi i pashmangshëm i metaforës së sëmundjes, zvetënimit, rëgjimit, pafuqisë, paburrnisë, dobësisë dhe infeksionit, në kuadrin e grup-metaforave të tjera të parazitizmit, insekteve të dëmshme e gjakpirëse, barërave të këqia dhe agjentëve të tjerë patogjenë ose korruptues.

Vetë kapitalizmi, si formacion ekonomiko-shoqëror, ishte në gjendje krize të përgjithshme, ose me një këmbë në varr (në buzë të varrit), në shtratin e vdekjes, në grahmat e fundit, duke dhënë shpirt, me shpirt ndër dhëmbë, në përpëlitjet e fundit, e kështu me radhë. Shenja të këtij kalbëzimi të përgjithshëm ishin patologjitë e shumta sociale, të tilla si kriminaliteti, drogat, prostitucioni, abortet e vullnetshme, sëmundjet veneriane (sifilizi e më pas SIDA), kumari, rendja pas modës, pornografia, parazitizmi, papunësia, homoseksualizimi, degjenerimi i përgjithshëm, shtimi i divorceve dhe i fëmijëve jashtë kurore, arti dekadent, modernizmi, seksualizimi i marrëdhënieve ndërnjerëzore dhe i artit. Dukuri si të mësipërmet rrezikonin t’i përcilleshin edhe “shoqërisë sonë”, nëpërmjet kontakteve me botën e huaj, hyrje-daljeve, televizionit, ose rrugësh të tjera; prandaj duhej mbajtur lart vigjilenca. Ky skenar infeksioni, kontagjioni, kontaktesh dhe karantinash ishte huazuar i tëri nga modelet standard të epidemiologjisë. Njerëzit “tanë” prekeshin nga këto shfaqje të huaja sepse ishte në vetë natyrën e patologjive sociale të kapitalizmit që të përhapeshin duke kaluar nga një bartës tek tjetri, njëlloj si virusi i fruthit, ose bacili i tuberkulozit. Kësisoj, edukimi revolucionar i njeriut të ri ishte edhe terapi ndaj patologjive të tilla, që rrezikonin të krijonin kontingjent të armikut në gji të vetë shoqërisë shqiptare; dhe vetëkarantina politike e Shqipërisë totalitare ishte vetizolim profilaktik ndaj një bote tashmë të molepsur nga sëmundja dhe vdekja.

Natyrisht, klasat që kishin pushtetin në vendet kapitalisto-revizioniste ishin të interesuara për përhapjen e patologjive sociale, sa kohë që këto kishin për mision t’ua tërhiqnin vëmendjen masave nga lufta e klasave dhe revolucioni, për t’i dobësuar e për t’i mbyllur në guaskën e individualizmit, hedonizmit dhe dekadencës së pashpresë.

Përkundrazi, imazhi i shëndetit të shoqërisë totalitare ngrihej mbi konceptin e pastërtisë dhe të puritanizmit (asketizmit) revolucionar, me doza të forta pagane, militariste dhe, deri-diku, eugjenike-fashiste; sidomos kur ishte fjala për kultin e kalitjes fizike-ushtarake, ose të mendjeve të shëndosha në trupa të shëndoshë. Regjimi pompoi mitin e rinisë si moshë të revolucionit, por edhe të rinisë si bartëse të revolucionit; të fortë dhe të shëndetshme me përkufizim, e me fytyrë të kthyer nga e ardhmja. Kjo ishte një rini që mësonte, punonte dhe kalitej për t’i shërbyer popullit, e gatshme për të dhënë jetën në luftë për ruajtjen e kufijve të shenjtë të atdheut, ose për ta mbrojtur deri në vdekje karantinën politike-ideologjike.

Kulti i rinisë së hekurudhave, të aksioneve e të brigadave vullnetare, ishte edhe kult i punës fizike, ose i djersës së ballit e duarve me kallo; ose i njeriut të ri që i vlonte gjaku në deje (i ziente gjaku në damarë), e që e kalonte ditën duke ndërtuar socializmin ndërsa netët pa gjumë duke studiuar dokumentet kryesore të Partisë e të shokut Enver; i heroit virtuoz të kazmës e të lopatës e të qysqisë, protagonist me frymë të shëndoshë e muskuj të kërcyer, të tablove e pllakateve të realizmit socialist. Totalitarizmi e përfytyronte veten si çlirues të energjive të pashterrshme të masave punonjëse, ose të vrrullit revolucionar, i cili vihej rregullisht në shërbim të arritjeve në frontin e punës: vagonat me mineral, metrat kub të dheut të zhvendosur e të gërmuar, hektarët e tokës së lëruar me traktor, tonazhi i grurit të shirë nga kombajnerët pararojë; sikurse ishin për t’u kremtuar e propaganduar arritjet e pashembullta të nënave me shumë fëmijë, këtyre makinave biologjike për shtimin e shumimin e përshpejtuar të popullsisë së vendit të vetëm socialist në botë, të cilat gjithnjë dekoroheshin e fotografoheshin pastaj të përqafuara me bashkëshortet e ashpra të udhëheqjes, ose përfaqësueset e Gruas.

Në këtë vizion spartan të një shoqërie muskuloze e të shëndetshme, që përleshej ditë e natë me elementet për ta mbajtur lart flamurin e revolucionit, sporti do të zinte një vend të rëndësishëm, si faktori bazë i kalitjes fizike dhe ushtarake, ose i përgatitjes së trupave të freskëta për betejat e nesërme; meqë performanca sportive-militariste e stilizuar, sidomos në prani të udhëheqjes inerte e sklerotike në tribunat e stadiumeve, i dëshmonte Partisë shëndetin absolut të rinisë, gatishmërinë e muskujve dhe të kockave për t’iu sakrifikuar paranojës dhe sidomos aftësinë e fituar të masave për të vepruar kolektivisht si një trup i vetëm, në koreografitë naziste të spartakiadave dhe të jubileve. Alpinizmi, marshimet në gjurmë të brigadave partizane, ajri i pastër, vlaga e dheut, të zgjuarit herët në mëngjes, majat e maleve me dëborë, përrenjtë e rrëmbyer ishin disa nga momentet më emblematike të këtij kulti të mirëqenies fizike së masave punonjëse.

Ekstaza muskulore e popullit ndërtues i kundërvihej haptazi mefshtësisë dhe ligështisë dekadente të intelektualit mikroborgjez, i përkufizueshëm nëpërmjet neverisë së supozuar ndaj punës fizike dhe terrenit; një temë kjo që rimerrej me rregullsi të frikshme nga letërsia, teatri, filmi, estrada dhe artet figurative, sidomos pas revolucionit kulturor në Kinën e Maos. Në krahasim me kulturën e Rilindjes, e cila kishte himnizuar për shqiptarët figurën ekumenike të mësuesit, kjo kthesë do të përjetohej dramatikisht nga elitat kulturore në Shqipëri. Në faqe të librave, në skena teatrosh e në ekranet e kinemasë, intelektuali do të paraqitej gjithnjë si i vetmuar, me mendime të sëmura, me sedër të sëmurë, i ndikuar madje i molepsur nga dekadenca borgjeze-revizioniste, i prekur nga shfaqjet e huaja, i shkëputur nga masat punonjëse. Partia dhe Enver Hoxha me kohë i kishin porositur shkrimtarët dhe artistët që të vinin në qendër të krijimeve të tyre njeriun punonjës, punëtorin e thjeshtë e të palodhur, fshatarin e varfër, komunistin e përkushtuar e vetëmohues, njeriun e veprave jo të fjalëve; por edhe e para së gjithash njeriun e ri e të shëndetshëm që kishte promovuar regjimi, si realizim suprem të potencialitetit njerëzor të shqiptarit, fizik dhe shpirtëror. Duke u diferencuar prerazi nga letërsia dhe artet romantike dhe lehtësisht dekadente të Paraluftës, por edhe nga modernizmi europian i gjysmës së parë të shekullit XX, krijuesit e artit të shëndetshëm të realizmit socialist i dëbuan prej veprave e tyre heronjtë dekadentë e të sëmurë që identifikoheshin nëpërmjet vuajtjes, poetët tuberkularë, mjekët e sanatoriumeve, neurotikët, viktimat dhe invalidët e luftrave, skeptikët e dyshuesit, anarkistët rebelë, jetimët, të pastrehët, bijtë plangprishës, lypësat e madamat Butterfly të melodramave; për t’i zëvendësuar me vringëllyes të kazmës revolucionare, hamshorë të djersitur dhe entuziastë, rekordmenë mineralesh dhe kanalesh, prishës fejesash dhe hokatarë përqeshës të intelektualëve dalë mode. Dajë Ceni, i “Epopesë së Ballit Kombëtar”, u kurorëzua si Zarathustra i filozofisë sociale të totalitarizmit shqiptar.

Nga ana e vet, prejardhja e vetë totalitarizmit shqiptar nga vitet e Luftës II Botërore, ose miti i origjinave heroike dhe i legjitimimit të pushtetit në zjarrin e përleshjes me “okupatorin dhe tradhtarët e atdheut” do të gjente shprehje, brenda këtij kulti të shëndetit trupor, në shenjat e plagëve të veteranëve e të ish-partizanëve, të cilat do të trajtoheshin si mbishkrime natyrore të historisë, ose tatuazhe pothuajse hyjnore e përkujtesa të pagëzimit të regjimit me zjarr me hekur, në fushë të betejës. Vrragat e plagëve ose coprat e shrapnelit mbetur në trup ishin prova të fitores ndaj së keqes, ndaj sëmundjes, ndaj dhimbjes dhe infeksionit; emblema të pakundërshtueshme të vaksinimit politik, ose konfirmim i vetë shëndetit të regjimit. Si të tilla, lehtësisht të dukshme e të ekspozueshme në publik dhe nishane të një shenjtërie e dëlirësie fizike të tipit të ri, këto plagë u kundërviheshin, në koncept, njollave në biografi, ose atyre plagëve të tjera të mbetura sa të padukshme aq edhe të pashëruara, burim i përhershëm i stigmës, izolimit, pengimit publik, përbuzjes, diskriminimit, përndjekjes.

Pikëtakimi suprem i mishit, shpirtit dhe revolucionit ishte miti pedagogjik i qëndresës heroike ndaj torturave, i kudogjendur në narrativat zyrtare të Luftës Nacional-Çlirimtare dhe i përdorur ai vetë gjerësisht për të torturuar fëmijët e shkollave. Ndryshe nga plaga e marrë në flakë të betejës, tortura ishte shëndeti i kthyer kundër trupit, dhimbja si shantazh ekstrem ndaj gëzimit të jetës. Jo vetëm heroi komunist u bënte ballë torturave sypatrembur e shkonte në litar duke kënduar, por edhe vetë tortura si eksperiencë purifikuese, e simbolizuar në trajta të thjeshtimit të nevojave materiale deri në asketizëm, u kooptua prej totalitarizmit si instrument për kalitjen shpirtërore të njeriut të ri. Shqiptarët, sipas Enver Hoxhës, edhe bar do të hanin, por armikut nuk do t’i gjunjëzoheshin. Varfëria e trishtuar e Shqipërisë, sidomos nga vitet 1970 e këtej, do të paraqitej kështu si rezultat i përbuzjes së luksit të shfrenuar borgjez – çka do ta ripërkufizonte edhe shëndetin social si atribut të kthjellimit të shpirtit nëpërmjet agjërimit.

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin