Nga Valbona Nathanaili
[Autorja pati mirësinë të më dërgojë këtë përgjigje ndaj shkrimit tim në blog të para disa ditëve, të cilin e ka botuar sot – me leje – edhe gazeta MAPO; me ç’rast edhe e falënderoj. 2Xh]
“Kur digjen bibliotekat” (“Mapo”, 5 shkurt 2014) është titulli që ka zgjedhur Ardian Vehbiu për të komentuar shkrimin tim me titull “Në kërkim të një libri të mirë” (“Mapo”, 25 janar 2014). Dhe ja ka rritur qëllimit – i ka vënë flakën jo vetëm bibliotekës së krijuar nga tridhjetë njerëz të nderuar që patën mirësinë të bashkëpunojnë duke më dhënë zgjedhjet për tre librat më të mirë për shijet ose nevojat e tyre, por edhe çdo ideje, synimi, dëshire, interesi, dashurie të shprehur për to (librat) në atë artikull. Ja vlen të qëndrosh sepse bëhet fjalë për libra.
Synimi i artikullit ishte të ndërgjegjësonte rreth librit, jo të paragjykonte zgjedhjet rreth tij. Aq më pak “të krijonte listën me librat e botës ose të Shqipërisë” që duhen shpëtuar. Zoti mos na e dhëntë atë detyrë se nuk e di si do ja dilnim! Dhe mos vëntë asnjërin prej nesh përpara sfidave të tilla! Akoma, sapo është mbyllur Panairi i Librit dhe shkëmbimi i mendimeve dhe i opinioneve rreth librave që kemi blerë së fundmi, çfarë kemi lexuar ose shpresojmë të gjejmë kohë të lexojmë, sa përputhet rekomandimi që i bëhet librit me atë që ka “brenda” ose çfarë e pse rekomandojmë për të lexuar, janë pjesë e punës dhe e interesave të mia. Por kur këto biseda ndahen mes miqsh e bashkëpunëtorësh është vërtet një kënaqësi. Në këtë këndvështrim, më shumë se një artikull, ishte një ftesë dashamirëse për të bashkëbiseduar rreth librit.
Në kërkim të një libri të mirë (1)
Gazeta të ndryshme, në botë, i kushtojnë një vëmendje të veçantë librit. Disa nga gazetat më të mira (lexo: të besueshme) bëjnë edhe listat e tyre me “Librat më të mirë që duhen lexuar”. Për shembull, New York Times ka krijuar listën me “100 novelat më të mira bashkëkohore që duhen lexuar” ose Huffington Post ka publikuar “30 librat më të mirë që duhen lexuar përpara se të mbushni 30 vjeç”. Por jo vetëm. Edhe Shtëpitë Botuese bëhen pjesë e kësaj sfide. Për shembull, Shtëpia Botuese “Cassell” ka publikuar librin me titull “1001 librat që duhet të lexoni përpara se të vdisni”. Sigurisht që lista të tilla mund të bëhen pafund, në varësi të kritereve ose synimeve që kemi, sikundër edhe jemi dakord që janë fleksibël ose dinamike.
Praktika e krijimit të një liste të tillë për lexuesin shqiptar mungon, pasi edhe politikat për librin janë më shumë fryt i iniciativave spontane ose fragmentare. Dëshira për të filluar e shndërruar në institucion një iniciativë të tillë ishte botimi i artikullit “Në kërkim të një libri të mirë”. Dhe mendova të përfshija një pyetje, që në fakt e bëjnë shumë shtëpi botuese: “Nëse do ju duhej të shpëtonit vetëm tre libra nga një bibliotekë që po digjet, cilët tituj do të zgjidhnit?” (në artikull, e sqaruar më së miri, se bëhej fjalë për librat e bibliotekës personale). Jo në formën e një sondazhi, sikundër e etiketon Vehbiu në komentin e tij, dhe as të një ankete. Sepse çdo lloj sondazhi ka konfidencialitetin dhe/ose anonimatin pjesë të rëndësishme të tij, ndërkohë që në shkrimin tim të gjithë bashkëbiseduesit referohen me emra, shumë prej tyre të njohur në fushën e letrave, që pranuan (gjej rastin t’i falënderoj përsëri) të “shërbenin” si etalon referimi, jo për t’i gjykuar për zgjedhjet e tyre, se nuk besoj se do arrijnë të ndikohen ose ndryshojnë zgjedhjet nga vlerësimet e Vehbiut, por për të ndihmuar në krijimin e një peshoreje sa më të saktë për krijimin e një liste të munguar për lexuesin shqiptar me “Librat më të mirë që duhen lexuar”. Për më tepër, oferta me “librat që do shpëtonim” u krijua me vetëm tridhjetë persona – shumë pak jo vetëm për të nxjerrë trendin e leximit, sikundër orvatet të bëjë Vehbiu, por edhe për të arritur në konkluzionin se sa të prapambetur ose jo janë shqiptarët në lexime, ose sa ndikohen zgjedhjet e tyre në lexim sot nga zgjedhjet e detyruara të serviruara në diktaturë dje.
Gjithsesi, duke qenë se edhe vetë Vehbiu nuk i shpëton ngasjes së formulimit të varianteve të tij të librave që duhen shpëtuar nga filan bibliotekë, nga filan vend apo nga filan periudhë, shpresoj që edhe zgjedhjet e tij t’i shërbejnë të njëjtit qëllim – atij pse u shkrua ky artikull. Sigurisht që do i kem në konsideratë.
Diku kam lexuar, ndoshta ne “Goodreads” qe njerezit qe kane biblioteka personale, kane nje perzgjedhje librash, qe reflekton edhe berthamen e vlerave te tyre(cfare konsiderojne, besojne ata per/ne librat qe transmetojne vlera njerezore, letrare artistike, socio-politike, etj). Mesatarisht nje biblioteke personale me libra te tille permbledh nje inventar qe nuk i kalon 150 libra baze, pjesa tjeter eshte garniture(mos me keqkuptoni, por jashte interesit te ngushte te pronarit) ose literature sekondare.
Autorja e shkrimit, zonja Valbona Nathanaili, qe inicioi pa dashje kete replike mediatike, na kujton ne te gjitheve, se nje pyetje sic eshte ajo e nje “biblioteke qe digjet” dhe kushtit qe “numri i librave qe mund te shpetohen” eshte vetem tre, eshte nje lloj “riddle”(gje a gjeze), qe ka domethenie te vecante, te qellimeshme, rilevante, vetezbuluese, specifike, te larmishme, te priteshme por ndoshta edhe befasuese, te percjelle prej individeve te ndryshem qe deshmojne per perzgjedhjen e tyre dhe pjesa tjeter, publiku i gjere, qe behet deshmitare e ketyre pohimeve.
Per te tjeret eshte me e udhes te mos paragjykojne, bazuar ne kulturen, historite personale, rrethin tone familjar e shoqeror ku jemi sorrollatur, endur ne persiatjetjet tona ne kerkim te vetvetes duke ndikuar ne formimin si individe.
Pyetja qe behet sic edhe thashe, eshte nje lloj “riddle” qe ka brenda enigmen dhe pyetjen e veshtire. Priteshmeria e zgjidhjes se enigmes dhe e gjetjes se pergjigjes nje pyetjeje te tille jo fort te lehte, do te kenaqej sic duhet, nese cdokush qe i ofrohet zgjidhja e nje “riddle” improvizuese te tille, do te shpjegoje veten sic duhet: perse ben nje perzgjedhje te tille.
Gjithmone ka histori personale, personalitete e karaktere njerezish, larmia e te cilave shpjegon edhe shumellojshmerine e perzgjedhjeve. Fatkeqesisht, shoqeria shqiptare ka qene ekstremisht e kufizuar ne perzgjedhje dhe mundesine per te kultivuar larmishmeri ne zgjedhje. Prandaj edhe pergjigjet jane te kuptueshme, reflektojne nje realitet me shume kufizime, paradoksin e izolimit te gjate dhe hapjes se shkurter e te voneshme.
U bera kurioz dhe gjeta qe, nje pyetje e tille e ngjashme i ishte bere edhe qytetareve te Torontos, Kanada, nga biblioteka publike: “If the library were burning, which book would you save?”
Pergjigjet nje minuteshe jane te larmishme, ilustruese, vecanerisht personale, dhe shkojne pertej klisheve te pritshme ne perzgjedhje. Kjo deshmon per nje shoqeri me te lire, me te ekspozuar karshi spektrit te gjere te krijimtarise letrare-artistike; rrezon shume pandehje qe jane kaq te hasura ne nje shoqeri si ajo shqiptarja.
Ideja e sjelle nga deshmite vizuale(vidiove te shkurtera), mund te sherbeje dhe si nje platforme me e pasur, me investigative, me mbreselenese per shijet e shqiptareve, botkuptimin dhe formimin e tyre, ne kerkim te librit me te zgjedhur, me te votuar te tyre.
http://www.torontopubliclibrary.ca/ktr/which-book-would-you-save.jsp
Pashe disa prej videove dhe te them te drejten nuk vura re ndonje ndryshim, aq me teper cilesor, te lexuesve kanadeze. Madje shumica prej tyre citonin autore klasike, po njesoj si lexuesit shqiptare te permendur ne artikullin shqip.Kjo besoj mund te jete nje e dhene universale. Se cilet klasike permendin eshte ceshtje tjeter pa ndonje peshe por qe mendoj kushtezohet nga konteksti i vendit dhe kohes kur jane bere leximet.
Pastaj mosperputhja e shijeve ne nje plan mikro me shijet ne nje plan makro te nje pellgu me te madh statistikor, nuk ka pse perben ndonje problem apo mosrehati ne cfaredo vendi.
Sic duket nuk i shohim gjerat njelloj; per mua ndryshimi eshte si nata me diten. Ka ndonje perputhje si rasti i Kontit te Monte Kristos, Shekspirit, Dikensit, apo per habi 🙂 i Bibles(i shqiptarit ne Itali), rreth 4-7% te totalit. Te mos keqkuptohemi, ne po flasim per nje moster rreth 30-35 individesh ne te dyja rastet.
Nuk po i futem analizave per te krahasuar, por mjafton te vendosesh listat e librave perbri njera-tjetres, dhe qe ne rastin e Torontos eshte e kufizuar ne nje zgjedhje te vetme. Tregon llojet kaq te ndryshme ne zgjedhje, pavarsisht se ne nje perqindje te tyre futen klasiket; gje qe eshte plotesisht e priteshme (bread and butter of literature).
Dostojevski, Cvajgu, Remarku, Servantesi, Borgesi, librat/biografite historike, nacionaliste, etj. jane stampa/barra, pasoja e viteve te diktatures, disa dikur nen dore, ilegalisht, nje pjese literatura me pikatore, qe arriti te perkthehej me shume peripecira, duke krijuar edhe llojin e lexuesit / aspiruesin e “llojit te literatures” (kam /ke lexuar Dostojevskin, Remarkun, Cvajgun, Servantesin, etj). Nuk ka te papritura, me duket.
Pavarsisht mostres te paperfilleshme statistikore, nuk eshte veshtire te dallosh qe lexuesit dhe tematikat jane kaq te ndryshme; me sa duket, duhet te jetosh ne brendesi te te dyja realiteteve, jashte dhe brenda Shqiperise.
Esencen e observimit tim po e risjell edhe nje here. Kjo lidhet kryesisht me intervistat qe arsyetojne zgjedhjet. Nuk di se si do t’i pergjigjet lexuesi shqiptar per te detajuar shkurtimisht perzgjedhjen e tij,
Cilat jane shtysat dhe sa jane te cytura nga opinioni publik, presioni social apo thjesht nga nje zgjedhje indipendente inocente?
>>>>>>>>
“Gjithmone ka histori personale, personalitete e karaktere njerezish, larmia e te cilave shpjegon edhe shumellojshmerine e perzgjedhjeve. Fatkeqesisht, shoqeria shqiptare ka qene ekstremisht e kufizuar ne perzgjedhje dhe mundesine per te kultivuar larmishmeri ne zgjedhje. Prandaj edhe pergjigjet jane te kuptueshme, reflektojne nje realitet me shume kufizime, paradoksin e izolimit te gjate dhe hapjes se shkurter e te voneshme.
Pergjigjet nje minuteshe jane te larmishme, ilustruese, vecanerisht personale, dhe shkojne pertej klisheve te pritshme ne perzgjedhje. Kjo deshmon per nje shoqeri me te lire, me te ekspozuar karshi spektrit te gjere te krijimtarise letrare-artistike; rrezon shume pandehje qe jane kaq te hasura ne nje shoqeri si ajo shqiptarja.”
shume rendesi i jepni asaj ankete, me pyesni ne rruge edhe mua dhe ose do te rremoje ne kujtese se cfare kam bere ne shkollen e mesme ketu e 15 vjete perpara (klasiket), ose do te mendoje mbi librat e bibliotekes sime te levizshme (e do te me vije ndermend libri qe po lexoj aktualisht ose kam lexuar se fundmi), ose do te shoh nga partnerja se mos me sugjeron ajo ndonje liber (daniel steel shyqyr nuk do te jete, por dic e ngjashme me ndonje filozof post-modern qe nuk do te me thote asgje gjithsesi) apo do te kujtoje librin e fundit qe kemi diskutuar para dhjete vitesh ne nje grup “te lexuarish” .. kush lexon ne shqiperi? jane te gjithe neper kafe.. edhe tre klube qe mburren ne tirane se kane libra, njera eshte faktikisht disko (tek blloku), tjetra eshte per snobet kafexhi (friends bookhouse) dhe tjetra eshte per hipsters e tiranes (e pershtatshmja)
Kjo qe thua, rrezon te gjithe orvatjet e aktoreve te artikujve, komenteve, qe kane ngacmuar kete temen e librave. Si te thuash e dhj..t diskutimin. Askush nuk diskutoi per shkallen e rendesise apo besueshmerise, por u trajtua si nje fakt i rendomte, te anketuarit, per te pulsuar trendin, nje fotografim i shpejte i castit, pa e konsideruar nje studim shkencor.
Anketat jane ushqim i perditshem ne jeten tone. Une(dhe shume si une) perdite degjoj ne radio ta zeme, cdo mengjez kur shkoj ne pune, ne kategorine e “impossible question”, ku rezultatet e anketave te ndryshme(ndoshta nga me idiotet) behen objekt diskutimesh dhe ku degjuesit jane ne gare per te dhene pergjigjen e priteshme, kundrejt nje shperblimi modest.
Nuk e besoj te jete thjesht nje dukuri e jetes postmoderne. Eshte nje deshire e fshehte primordiale brenda secilit per te lexuar “into the magic ball” te mendjeve, shijeve, pasioneve nga me te paimagjinueshmet njerezore, dhe si hap te dyte pastaj, per te asociuar apo disociuar veten nga trendi ne fjale..
Cili eshte probabiliteti qe ne Shqiperi te kene mbetur lexues te mjaftueshem librash, literature? Mendoj e njejta perqindje qe ka qene 20, 30, 40, 50 vjet perpara. Vetem nje elite, si prirje, aftesi individuale, jo masivisht, lexojne e diskutojne libra, Ashtu sic ka vecse nje pjese, nje “elite”, nje perqindje, qe luajne tavull, shah, letra, domino, vrapojne, luajne sporte, apo qe shkojne ne kinema per te pare filma, etj.
Te lexuarit dhe te shkruarit do te ndryshoje sipas trendit te kohes, qofte nga forma ashtu edhe nga permbajtja. Jam i sigurte qe romani, novela, tregimi, komedia, poezia, shfaqet muzikore, do te ndryshojne ne shume gjera, ne forme dhe permbajtje, ashtu sic ka ndodhur historikisht. Edhe lexuesi patjeter qe do te ndryshoje.
Me bukur se cdo gje e ilustron shprehja: “The present is the key to the past”. Gjithmone, pavarsisht nese konsiderohet spirale apo cikel, kjo eshte historia njerezore edhe ne literature.
Une jam dakort me Kapedanin me poshte. Ka njemije e nje arsye pse zgjidhen librat qe zgjidhen kur dikush te pyet ne rruge. Keshtu qe te mos e fetishizojme kete ankete qe sherben me teper per nxitje te kultures se leximit sesa per pershkim faktoresh te thelle sociale. Pastaj ju e thoni vete me poshte.
“Askush nuk diskutoi per shkallen e rendesise apo besueshmerise, por u trajtua si nje fakt i rendomte, te anketuarit, per te pulsuar trendin, nje fotografim i shpejte i castit, pa e konsideruar nje studim shkencor”
Po pikerisht pra pikerisht. Dhe une e perseris ky fotografim i shpejte tregon se njerezve ne rrethana te tilla u shkon mendja tek klasiket per njeqind e nje arsye qe dihen. Tani te mos ngaterrohemi me termin klasik. Ka klasike te antikitetit, ashtu sic ka te 300 viteve me pare por ka edhe klasike te shekullit te 20-te. Vecimi i njerit apo tjetrit nuk me tregon ndonje ndryshim si nata me diten. Pse anglofilet jane te prirur te zgjedhin Dikensin dhe Evopianet e kontinentit Dostojevskin kjo s’perben ndonje lajm te madh. Kjo eshte afermendsh. Te jemi te sigurt se po te behet kjo ankete ne Iran do te degjonim edhe per Shahnamene. Lajm do te perbente sikur perqindja me e madhe e te anketuarve te permendinin autore bashkekohore te 20 viteve te fundit. Kjo po qe do te ishte c’ishte dhe do te hapte nje debat real.
A jane lexuesit shqiptare te ndikuar nga rrethanat e te kaluares se tyre? Po natyrisht dhe kjo as qe duhet hedhur ne diskutim se me duket si arsyetim femijesh. Ashtu sic jane lexuesit angleze, rus apo indoneziane. Ashtu sic eshte cdokush nga gjeografia, klasa, niveli kulturor apo rrethit te ngushte shoqeror ku ben pjese. Por ceshtja eshte cfare na tregojne thelbesisht te ndryshme qe po behet debat se kete nuk e kuptoj. Keni gjetur ndonje te dhene te forte se une nuk po shoh gjekundi. Ju po thoni te zgjedhjet. Ku psh se nuk po e kuptoj?
I dashur Ardian. Te falenderoj qe e postuat shkrimin tim ne blog. E vleresoj shume gatishmerine tuaj per te bashkepunuar. Pres me interes komentet e tjera.
“Ka njemije e nje arsye pse zgjidhen librat qe zgjidhen kur dikush te pyet ne rruge.”
E drejte! Une, p.sh., do te zgjidhja te shpetoja nga zjarri librat e vjeter, te rralle, qe kam ne shtepi (shek. XVI-XVII), jo se jane me te rendesishmit per nga permbajtja, por vetem se jane te rralle dhe nuk mund t’i gjej prape. Te tjeret mund t’i riblej. Kjo zgjedhje e imja nuk thote asgje per prirjet e mia si lexues.
Kjo eshte si te sillesh ne nje rreth vicioz.
“qe te mos e fetishizojme kete ankete” kush po e ben? Vet ngre nje stuhi te vogel pastaj i pergjigjesh duke me cituar mua “Askush nuk diskutoi per shkallen e rendesise apo besueshmerise…”
“Tani te mos ngaterrohemi me termin klasik…” kush u ngaterruar? Klasike jane edhe autoret e koheve moderne, nese konsiderohet fakti i vendit qe zene ne literature(shprehja “tani te kthyer ne klasike”).
Dikensi si shkrimtar social dhe qe vazhdon te mbreteroje, ka qene shume me i perkthyer dhe i ekspozuar ne Shqiperi. Po Dostojevski (apo Pirandello)? Aspak, deri pare me pak se 20 vjeteve. Ishte ilegal dhe elitar. Mendon se shqiptaret e pertypin me mire Dostojevskin se Dikensin? Aspak, dhe veshtiresia e tij, me teper eshte nje poster postmodern per te thene se e kemi te parin ne liste. Nuk e besoj se ka nje shumice me afinitet per shkrimtarin dhe subjektet e tij. Te pakte jane ata qe e lexojne.
“Lajm do te perbente sikur perqindja me e madhe e te anketuarve te permendinin autore bashkekohore te 20 viteve te fundit.”
Cilet jane keto autore bashkohere qe kane tronditur harten e botes letrare apo ngjizur shijes se lexuesit ne 20 vjetet e fundit dhe kane ndryshuar trendin e leximit dhe llojin e lexuesit?
Ne zgjedhjet qe ben nje i huaj, sidomos per autoret kontemporan, e ndjen menjehere qe eshte nje zgjedhje krejt personale e pa ndikuar nga thashethemi i fundit per nje liber dhe autor qe eshte kthyer ne trend hipster. Nuk eshte as Kalvino ta zeme, megjithese deri tash kaq trendi ne boten anglishtfolese.
“A jane lexuesit shqiptare te ndikuar nga rrethanat e te kaluares se tyre?”… dhe kjo eshte infantilizem? Shqiptaret nuk e kalojne dot pragun e limiteve te titujve te perkthyer, sidomos te cytur nga statusi i fames qe gezon autori ne bote. Prust, Dostojevski, Homeri…? Ah, keta po…
Gjeografia nuk na lidh njelloj si me lindjen ashtu edhe me perendimin? Por historia kur jemi bere literati na me ke na lidh me shume dhe na mban akoma te lidhur?
Sic te permenda 4-7% ka perputhje ne totalin, pavarsisht se si e perkufizojme klasiken. Jane pikerisht te vetmit qe na bashkojne, kurse gjithe pjesa tjeter tregon per rrugetimet letrare te ndryshme, pikerisht prej rrethanave qofte historike, qofte sociale, qofte politike, qofte gjeografike, etj.
Rrethanat jane ato qe te bejne apo te zhbejne edhe letrarisht, tregojne edhe per zgjedhjet ne librat…
E shikoj qe po i afrohesh ceshtjes me nje paragjykim per lexuesin shqiptar. Vazhdimi i debatit eshte i kote. Sepse e shikoj qe nuk e ke idene me te vogel se c’lexon lexuesi shqiptar sot. Nuk po lodhem te shpjegoj as pse Dostojevski eshte i dashur per shqiptaret (por jo vetem), megjithese besoj se arsyet gjenden lehte. Ne fakt ketu duhet fokusuar analiza nese mund te arrijme te bejme dot analiza me anketa te tilla (nje dileme tjeter interesante ishte psh mungesa e klasikeve franceze qe u ngrit ne nje nga artikujt e Xhaxhait per kete teme). Sidoqofte po mjaftohem te them se gjithnje leximi i mases do te duket qesharak nga perspektiva individuale. Dhe ketu qendron problemi. Ose pranoje dhe analizoje ose mos e prano po na i kurse persendytjet nga maja e olimplit.
Perqasja ime mendoj se eshte gjykuese, jo paragjykuese. Rreth temes kam marre persiper te jem thjeshte nje komentues, duke u bazuar ne gjykimin, njohjen dhe eksperiencen personale.
Por po te dua e bej edhe punen e analizuesit, sepse nuk me mungon asnjera nga cilesite qe kërkohet. Kritiket dhe njohësit e artit te te shkruarit, e japin perspektiven rreth librit dhe lexuesit, nga kolltuku komod i Olimpit te tyre; perndryshe duket si e pamundur “qe te dalesh ne terren”, si shoket e partise dikur, per tu ulur gju me gju me popullin(lexuesin), per te marre nga baza opinionin dhe njohjen qe ka lexuesi rreth letersise dhe preferencat qe kultivohen per te.
Une kam dale nga rradha e lexuesve shqiptare, pavarësisht se (pa vetemburrje), jam pjese e nje elite fare te vockel, qe ka ditur dhe di se cfare eshte letërsia. Keshtu qe, pak a shume, e kam ditur dhe e di menjune e librave; e di se cila gjelle synohet dhe konsumohet me shume nga publiku shqiptar.
Pas 20 vjetesh, ribotohen akoma per nostalgjiket, Cvajgu, Remarku, Molnar, Dyma, Gogol, Cehov, Foitvangeri, etj, eshte nje dashuri nostalgjike qe lidhet me kohen e censures, diktatures, ku nostalgjite e prindërve, i jane injektuar brezit tjeter. Nderkohe, letërsia boterore e prodhuar ne periudhen e censures, eshte kthyer pjese e modernes klasike dhe lexuesi shqiptar, perseri shume pak e ka eksploruar ate. Librarite, panairet dhe kioskat jane treguesit me te mire se cfare botohet sot ne Shqiperi.
Per te treguar mosnjohjen dhe mosvleresimet letrare te trashëguara te publikut shqiptar, mjafton te shikoje qarkullimin e librave(rekordet e hyrje-daljeve) nga biblioteka kombetare(e reja dhe e vjetra) ose e lagjeve, ku shume libra nuk kishin rene ne duart e lexuesit per vite, per te mos thene per dekada.
Si shembull kishim Xhek Londonin, socialistin amerikan, i cili kishte nje dyzine librash ne anglisht, po pervec The Iron Heel, The Call of The Wild, si pjese e kurrikules ne shkolle, nuk njihesh me tej fare nga publiku. Pastaj me rradhe, Album II i Nolit, nen hunden e lexuesit, qe vetem pak dinin rreth ekzistences te tij. Zhurma “nen radaret e Sigurimit” behej rreth Drajzerit, kryesisht prej nje fare lirie seksuale, skenave erotike, etj. Pak shembuj, por pikante.
Nuk kam asnjë baze te besoj, se lexuesit shqiptare, masa, sot e lexojne Kafken, Makiavelin, Pirandelon, Poen, Aligherin, Smithin, Homerin, Ekon, Golthsorthin, apo qofte edhe Kutelin, Poradecin dhe se fundi Kadarene. Ka shume “distraction”, durim, mungese përgatitje intelektuale, mangesi marramendëse ne kultivimin e kultures, per t’i kaluar vertete neper dore keta autore. Snobizmi per t’i përmendur po, ekziston.
Si e di une kete gje? Ka mbi njezet vjet qe e ndjek ecurine e kulturimit, kultivimit te shqiptareve nepermjet medias(mediumeve, qofte edhe universitare) te te gjitha llojeve, ku gjuha, shkrimet, botimet, diskutimet e elites, ekspozimi i njohjes se tyre letrare kulturore tregon se, cipa e njohjes, kultures se tyre letrare eshte aq e holle, sa mund te diktohet, cifloset lehte.
Etaloni eshte “elita mikroskopike”, qe po tkurret nga pleqëria, tejet e konsumuar kulturore e kudoshprehur dhe kudogjendur; lexuesi i rendomte, masa, pritet te jete ndjekesi i saj. Do te ishte nje mrekulli qe lexuesi te ishte me cilësor se udheheqesit shpirterore e kulturore te tyre. Do te ishte nje paradoks.
Nuk e di se ku qendron avantazhi juaj per nje njohje me te thelle te lexuesit te sotem shqiptar, pervec se rrethi i ngushte i miqve dhe sondazhet private qe mund te behen ne librarite dhe shtepite botuese te kryeqytetit. Avantazh e qe e posejdoj edhe une.
“Ose pranoje dhe analizoje ose mos e prano po na i kurse persendytjet nga maja e olimplit.”
Ashtu si e shoh une kete pune, Maja e Olimpit te jep avantazhin e asaj qe quhet “bird’s eye(view)”, e sheh boten nga siper, ne nje perspektive me kohezive dhe jo te copëzuar, nga pamundësia qe te jep sheshtesia e ultesires. Olimpi qe rri une eshte i tille, vecse tek cilësia, njohja, pamja qe te jep lartësia qe e ke ngritur veten.
S’ka lidhje me izolimin, largesine, mungesen e komunikimit me boten poshte. Nuk eshte veshtire, qe per njerëzit e kultivuar, te kene nje meter te brendeshem te kalibruar prej njohjes dhe eksperiences se gjate.
Ky meter qe kryen matje shume dimensionale, duke bere nje analize te sofistikuar, qe nga momenti qe tjetri hap gojen, te hedhja e fjalive te pare ne nje shkrim, e deri tek shterimi i durimit duke lexuar përsiatjet nonsensik-ale “te njohësve dhe bartesve te kultures shqiptare”, qe jane kaq pervazive ne Shqiperine e varfer kulturalisht. Mos te ngaterrohemi me tirazhin e librave qe botohen.
Kurioz per përdorimin e fjales “persendytjet”, ndoshta eshte nje typo(qe une i bej me tonelata). Ndoshta flitet per “persedytjet”(perseritjet per te dyten here), sepse përndryshe do ta shihja si nje prurje te re ne shqipe dhe do te me tingëllonte si nje “ri-ndytje”.
Zakonisht, duke llogaritur gravitetit si shkak primar te krijimit te burimeve, rrjedhave ujore, qe origjinojne ne lartesite e maleve, uji qe zbret poshte eshte nje nga me te kulluarit. Aq me teper kur flitet qe rrekeja e ujit zbret poshte nga maja e Olimpit. 🙂
Poshte pastaj rrjedha meandron(gjarpëron) dhe humbet kthjelltesine, turbullohet nga grimcat sedimentare te shumëllojshme qe transporton.
Sa me siper, eshte edhe nje lloj epilogu (“i shkruar me nje fryme”) i shkëmbimit bashke.