Duke lexuar këto ditë librin e Gëzim Alpion, Mother Teresa, Saint or Celebrity (Routledge, 2007, f. 43), më tërhoqi vëmendjen anekdota e mëposhtme.

Alpion tregon se, gjatë një prej vizitave të Nënë Terezës në Shkup:

[Ajo] refuzoi të jepte një përgjigje të drejtpërdrejtë, kur e pyetën, disa herë me radhë, nëse ishte shqiptare, maqedonase, vllahe, serbe, apo e ndonjë kombësie tjetër. “Unë jam qytetare e Shkupit, qytetit ku kam lindur”, u tha ajo reporterëve më në fund, “Por i përkas botës.”

Të jetë ky një tjetër version i “I am from New York”, që ua shpupurisi mustaqen kombëtaristëve të regjur në këtë blog? Të ketë qenë edhe Nënë Tereza, kjo shenjtore e shqiptarizmit post-modern, bartëse e identitetit urban?

Apo të ketë qenë fjala vetëm për një përgjigje diplomatike të murgeshës, për të shmangur përkatësimin kombëtar dhe qejfmbetjet etnike pasuese?

Unë anoj nga hipoteza e dytë, vetëm se prirem të gjej atje më tepër thellësi se ç’duket në vështrim të parë.

Në fakt, siç e shpjegoi këtu Epiriot në një koment të paradokohshëm:

Shkupi i sotëm është vetëm një relikë modeste e metropolit që përfaqësonte dikur ky qytet për Ballkanin [që] e ka humbur pothuaj plotësisht shtresën e vjetër qytetare. Familjet e vjetra të Shkupit të dikurshëm metropol, janë pothuaj të papërfillshme në numrin e qytetarëve të sotëm.

Në qytetin e fëminisë së Nënë Terezës bashkëjetonin myslimanë dhe të krishterë, ortodoksë dhe katolikë; shqiptarë, sllavë, hebrenj, turq, vllehë – dhe qyteti e merrte identitetin jo nga kjo apo ajo etni, por nga kombinimi i tyre.

Shuma ishte më e madhe se pjesët përbërëse.

Ballkani qendror i Perandorisë Osmane ka pasur disa qytete të tilla, ku përkatësia etnike nuk ngrinte peshë përballë përkatësisë qytetare: Manastiri është i pari qytet që më vjen në mend, por edhe Voskopoja, Sarajeva e Janina mund të futeshin në këtë grup.

Nënë Tereza ishte krijesë e këtij mjedisi; ku përkatësia e saj etnike shqiptare duhet menduar si vetëm një prej ingredientëve. Në vend që ta amplifikojmë aq sa t’ua zëmë frymën të gjithë ingredientëve të tjerë, derisa ta bëjmë Nënë Terezën të pakuptueshme, bëjmë mirë të kuptojmë si integrohej kjo fillesë etnike shqiptare, në identitetin e saj urban.

Vetëm ashtu mund ta ftillojmë këtë figurë të lindur nënshtetase të Sulltanit në një familje shqiptare katolike, në një lagje vllehësh, në një qytet aso kohe pjesë e Perandorisë Osmane por që do t’i kalonte sakaq Mbretërisë Jugosllave (pas Luftës I Botërore), e që prindët i vunë emrin turk Gonxhe, por që ia fali veten Kishës Katolike dhe e kaloi jetën duke u shërbyer të varfërve në Indi.

Për kombëtaristin e sotëm maqedonas, të thuash “Jam nga Shkupi” është provë e përkatësisë etnike sllave-maqedonase; por nuk duhet harruar se ky farë automatizmi brutal është rezultat i trishtuar i një shekulli histerish nacionaliste dhe spastrimesh etnike dhe fetare në Ballkan.

Në fakt, Shkupi i sotëm, i kapur peng në kacafytjet etnike dhe paranojat kombëtariste, ia bën të pamundur një banori të qytetit të thotë: “Jam nga Shkupi”… “por i përkas botës.” Ajo sëmundje e keqe që bota e njeh si balcanitis chronica rreket t’ia mohojë Shkupit dikur edhe urban edhe kozmopolit mundësinë për t’i dhënë botës qytetarë.

Siç mund të merret me mend, deklarata si kjo e Nënë Terezës do të priteshin me natyrshmëri nga brezi i atyre që e identifikojnë veten si “I am from New York.” Kush jeton në New York dhe merr pjesë normalisht, si qytetar, në jetën e metropolit, e kupton se përkatësia metropolitane merr përparësi ndaj përkatësisë etnike, meqë fizionomia e kësaj monade urbane të planetit i transhendon etnitë, gjuhët dhe folklorin e banorëve të vet.

Thashë më lart se, nga hipotezat shpjeguese të fjalëve të mësipërme të Nënë Terezës, unë anoj nga ajo që i sheh si përpjekje diplomatike për t’iu shmangur identifikimit etnik. Mirëpo këtu duhet shtuar edhe se, për një figurë të kalibrit planetar si murgesha nobeliste, mënyra ballkanike fshatarake e të menduarit do të ketë qenë gjithnjë pak artificiale, pak shtrënguese, pak falsifikuese në pasojat.

Fërkimet dhe keqkuptimet, në këtë temë, e kanë burimin te mendësia e fshatarit provincial, zakonisht malësor, i cili nuk është mësuar me diversitetin dhe, kur i qëllon ta ndeshë ndonjëherë, e percepton gabimisht si shenjë diversioni ose, më keq akoma, subversioni.

Ky hiper-katundar nuk është veçse barbari i përjetshëm në portat e Romës, që rregullisht i shkatërron qytetet, por vetëm për të përfunduar i magjepsur nga sharmi i tyre; dhe për t’u gdhirë, një ditë prej ditësh, intra muros, me frikën e porsalindur të barbarëve në gji.

Prandaj, thënien e Nënë Terezës “Jam nga Shkupi” duhet ta kuptojmë njëlloj siç do të kuptonim po të na thoshte “Jam katolike”, sa kohë që identiteti urban i përket një niveli tjetër, më të lartë se identiteti etnik, madje edhe se identiteti kombëtar (gjithnjë i magjinuar).

Për ta mbyllur me fjalët e atij të marrit të barcaletës: po ecë e mbushja mendjen gjelit që unë nuk jam kokërr misri, tha…