Paria shqiptare që gjatë viteve të Luftës II bashkëpunoi aktivisht me fashistët e Mussolinit më parë e me nazistët e Hitlerit më pas zakonisht e përligji këtë me nevojën për të mbrojtur “interesat kombëtare”.
Fronti Na-Çl i Enver Hoxhës thoshte se ishte ngritur në luftë kundër pushtuesit për të mbrojtur “interesat kombëtare”.
Krerët e Ballit Kombëtar, edhe ata, e mbështetnin përpjekjen e tyre në nevojën për mbrojtje të “interesave kombëtare”.
Vallë të ketë qenë përbashkësia në mision që i çoi këto forca në konflikt të armatosur njëra me tjetrën e në luftë civile “vëllavrasëse”?
Sot me të drejtë historia e Shqipërisë gjatë shek. XX i është nënshtruar revizionimit, meqë përrallat që na rrëfyen për pesëdhjetë vjet me radhë kalemxhinjtë e Akademisë nuk i beson më kush.
Por kjo nuk do të thotë se duhet t’i zëvendësojmë përrallat e djeshme me të tjera përralla.
Ata shqiptarë “të shquar” që u vunë në shërbim të italianëve e të gjermanëve do të kenë vepruar kështu për motive të ndryshme. Historianëve e biografëve u mbetet t’i ndriçojnë këto motive. Njerëzit duhen gjykuar veç e veç; jo të fajësohen ose të shfajësohen si grup.
Nga ana tjetër, rehabilitimin e atyre që komunizmi i pat damkosur si “kolaboracionistë” e si “kuislingë” e kanë marrë përsipër po ata njerëz – publicistë, ideologë dhe politikanë – që njihen si oratorë të zhurmshëm të kombëtarizmit shqiptar safi, ose të adhurimit të pakushtëzuar të kombit shqiptar.
Nuk më interesojnë këtu motivet e apologjetëve, as profili i tyre etik. Por s’mund të rri pa vënë në dukje një kontradiktë kurioze në tezat e tyre.
Shqipëria u përfshi në Luftën II me zor, ca ngaqë u pushtua prej Italisë e ca ngaqë u bë pjesë e “Impero”-s së Romës me bashkëpunimin e zellshëm të “kombëtaristëve” të radhës.
Në këtë kuptim, fatet e Shqipërisë vendoseshin së bashku me fatet e Evropës dhe të Ballkanit. Fundi i Luftës II e vizatoi hartën e Evropës sërish, në pajtim me interesat e fitimtarëve.
Po ta kishin fituar luftën nazistët hitlerianë, ka shumë gjasë që Shqipëria të dilte kombi më i fituar në Ballkan, dhe për herë të parë të bashkonte në vete të gjitha trojet kombëtare, në Veri dhe në Jug.
Ndoshta nuk gaboj po të them se kështu do të kenë arsyetuar edhe më idealistët mes atyre që u vunë në shërbim të italianëve e të gjermanëve gjatë pushtimit.
Mirëpo nazistët luftën e humbën; dhe kjo i kushtoi shtrenjtë jo vetëm Gjermanisë, por edhe të gjithë atyre forcave që fatet e tyre ia kishin besuar yllit hitlerian.
Për ta vazhduar këtë ushtrim fantahistorik, një Shqipëri e drejtuar dhe e kontrolluar nga qeveritë e instaluara prej italianëve e gjermanëve në Tiranë, pas Luftës nuk do të mund ta mbronte më ekzistencën e vet, përballë pretendimeve jugosllave dhe greke meqë si Jugosllavia, ashtu edhe Greqia, u radhitën në anë të fitimtarëve.
Do të kishim përfunduar të ndarë mes fqinjëve. Shqipëria nuk do të ekzistonte më.
Kontradikta që përmenda më lart ka të bëjë pikërisht me këtë pasojë absurde. Kombëtaristët e sotëm po duan të rehabilitojnë një klasë politike e cila, po të kishte pasur sukses në veprimet e saj praktike, do t’ua dorëzonte vendin jugosllavëve dhe grekëve.
Që Shqipëria arriti të mbijetojë si entitet i pavarur në Evropën e pasluftës, merita për këtë objektivisht i mbetet rezistencës ndaj forcave të Aksit. Aleatët – ose ato forca që Luftën e fituan dhe pastaj e ribënë hartën e kontinentit – këtë rezistencë rregullisht e identifikonin me Frontin Na-Çl të Enver Hoxhës & Co.
Pikërisht për këto arsye është e vështirë në mos e pamundur t’i rehabilitosh sot bashkëpunëtorët e djeshëm. Megjithë “qëllimet e mira”, megjithë “integritetin moral”, megjithë brutalitetin me të cilin u soll regjimi komunist ndaj parive të vjetra, e vërteta mbetet se ajo klasë, duke vendosur të ndihmojë italianët më parë dhe gjermanët më pas në administrimin e vendit, gaboi rëndë. Politika e tyre e bashkëpunimit ishte objektivisht antikombëtare. [2005]
E vërteta historike i ka ende gjallë dëshmimtarët dhe bëmat.
Nuk mund të them se ballistët, që të marrim një shembull, i kishin dëshirat të mira, apo më mirë krerët e Ballit, por veprat e tyre në disa zona të Shqipërisë ishin kriminale.
Problemi është se nga njëra anë kemi ballistët sot që flasin dhe kërkojnë “dekomunistizimin” (siç) e Shqipërisë, dhe nga ana tjetër kemi një histori të mitizuar, të sentimentalizar, të banalizuar aq shumë saqë nuk mund t’i përmenden të vërtetat.
Dhe megjithatë, dihet se çfarë krimesh kryen ballistët në fshatrat e minoritetit grek, për shembull, me pretekstin se u hakmorrën ndaj krimeve greke ndaj çamëve, në të njëjtën periudhë.
Babai im (rron ende) nuk doli partizan, i cili atëherë ishte 25 vjeç, thotë, ashtu si shumë mbijetues, se krimet e Ballit ndaj fshatrave minoritare (greke) u bënë shkas që Bregu u hodh me Partinë dhe nuk pranoi të bashkëpunonte me Ballin.
Kur Bahri Omari me një tjetër aktivist të ballit bujti në rrapin e Nivicës, për shembull, pleqësia ia tha troç. Pengesa e parë ishte kujtesa e freskët nga masakrat që fshatrat e Rrëzomës kryen në fshatrat e Bregut, të cilat i dogjën madje duke i detyruar të krishterët të përikin me barka në Korfuz dy herë (1912 dhe 1914), dhe së dyti masakrat e ballistëve kundër fshatrave.
“Do të të internoj në Poloni”, i dha më vonë kreu i Ballit kryeplakut të fshatit, Foto Papagjika, i cili nuk pranoi të urdhërojë djemtë e fshatit të dalin me Ballin. “Do të ta për nder se do shoh dhe Pollonjën”, ia ktheu me gotën e rakisë në dorë kryeplaku. Kjo dëgjohet paksa stikomitike, por njësoj dhe banale, edhe pse është e vërtetë, pikërisht se është banalizuar historia e rajonit.
Por ballistët nuk mbetën me aq. I ndëshkuan “kaurrët”, vrisnin barinjtë (djem adoleshentë!), dhe iu vinin një kapele me yll në gji, kur fshatarët ishin aq të izoluar e të përqendruar në punët e tyre blektorale, saqë nuk kishin haber se ç’ishte komunizmi. Vetëm një a dy fshatarë që kishin qenë në Amerikë bënin sikur dinin diçka.
Po fotot e tyre? Ekzistojnë foto të ballistëve që janë fotografuar krekosur mbi një turrë kufomash fshatarësh të vrarë nga gjermanët në Hundecovë, për shembull. Madje ekziston një libër me këto dokumenta i Mitro Papadhimës, botuar së fundi, i cili edhe pse është shkruar nga një partizan, me pasionin dhe gjuhën e tyre të njohur, ka shumë të vërteta. Sepse jetojnë e mbijetojnë dëshmimtarët, të cilët nuk janë një
a dy.
Krimet brendashqiptare qëllimisht heshten e fshihen, si pjesë e hipokrizisë në të cilën është ngjizur kjo mendësi që na garanton një qoshe të ngrohtë në fund të botës. Bartësit e krimeve, qofshin këta biologjikë e shpirtërorë, veprojnë e nderohen ndër shqiptarë.
Më pëlqeu shkrimi Kuislingët, sepse na ndihmon të thellohemi e të mos bëhemi pre.
Henri Çili pretendon për një një tjetër këndvështrim. Spërdredhjet e logjikës në atë artikull, loja e cekët me marrëdhëniet shkak-pasojë, relativizmi krejtësisht i pabazë, nuk e mbajnë dot në këmbë tezën sipas së cilës kolaboracionistët zgjodhën të keqen më të vogël. Harrohet që njëra prej këtyre dy të këqijave ishte brenda shtëpisë: pushtuesi. Kurse tjetrën vetëm se e kishin dëgjuar “profetët” e radhëve të kolaboracionistëve, ose më largpamësi prej tyre mund të ketë pasur edhe ndonjë “vizion” për gjëmat që do të pllakosnin Shqipërinë po të luftohej bashkë me ata që në radhë të parë luftonin pushtuesin.
Artikulli pretendon që nacionalistët bënë lëshim duke pranuar Mukjen dhe duke u bashkuar me komunistët. A bën lëshim dhe a ua bënë këtë lëshim komunistëve? Sigurisht që nuk bëhet fjalë për lëshim, pasi normalisht ata duhet të ishin palë me të drejta të barabarta, ku asnjëra nuk kish të drejta morale më tepër se tjetra. Madje një shumicë nacionalistësh edhe e kishin kompromentuar rëndë të drejtën morale dhe besueshmërinë për të mveshur petkat e baballarëve të kombit, me pushtimin fashist të vendit: qe ky që i dha fund ëndrrës së tyre për të qenë padronë të kombit. Pas 7 Prillit 1939 zotër të Shqipërisë u bënë italianët. Atëherë prej nga buron atributi që nacionalistët i veshën vetes si baballarë të kombit?
Edhe po të mund të pranohet të flitet për lëshim, ky “lëshim” nuk iu bë komunistëve, sa kohë që programi i Mukjes dhe të tjerë më vonë, të formuluar nga përfaqësuesit e Frontit, e linin problemin e formës së regjimit për më vonë.
Regjimi komunist formoi ne ndergjegjien historike shqiptare nje ide sipas te ciles 90% e Shqiptareve luftoi fashizmin dhe nazismin, dhe nje 10% bashkepunoi me okupatoret. E verteta eshte se 10% e Shqiptareve rrezistoi kunder okupatorit ndersa 90% e popullit ndenji indiferent ose bashkepunoi me okupatoret.
po ti Tannhauser nga i ke keto te dhena? nga c’arkive?
Nga AQSh, Tirane, rruga Jordan Misja (afer burgut). Te keshilloj t’i vizitosh kur te mbarojne me punimet ne rruge se do mbushesh me balte e pluhur.
Ne qofte se nuk ke mundesine ble dy libra shume korrekte, “Shqiperia gjate luftes 1939-1944” te Bernd J. Fischer-it nga botimet (serjoze) Cabej dhe “Qendrese dhe bashkepunim ne Shqiperi (1939-1944)” te Hubert Neuwirth) butuar nga Instituti i Dialogut dhe Komunikimit.
Sidoqofte, mund te lexosh edhe “Historine e LANC” e ISML ne IV vellime ne qofte se nuk je e familjarizuar me literaturen komuniste. Ketu do mesosh se Shqiperia pati 70.000 partizane (nga 14 deri 65+ vjec) qe do te thote rreth 7% te popullsise se atehershme.
70 mijë partizanë pjestim për 2(po themi 2 pjestarë për familje)=35 mijë familje,me 7-10 pjestarë për familje shkojnë pak a shumë gjysma e popullsisë së shqipërisë së asaj kohe!!këtu po të fusësh dhe mbështësit që nuk dolën partizanë,fëmijët dhe pleqtë,kemi pak a shumë 75-80% të popullsisë!!!
(kjo është vetëm një llogari llogjike aspak e mbështetur në të dhëna të sakta,por sidoqoftë është me e saktë se hipoteza tënde e 10%ndëshit)
Ceshtja nuk jane arkivat, jane interpretimet.
Sipas jush:
“E verteta eshte se 10% e Shqiptareve rrezistoi kunder okupatorit ndersa 90% e popullit ndenji indiferent ose bashkepunoi me okupatoret.”
dhe
“…se Shqiperia pati 70.000 partizane (nga 14 deri 65+ vjec) qe do te thote rreth 7% te popullsise se atehershme.”
Me keto interpretime kam dy mospajtime:
_ keta partizane ,nuk ishin jetime, kishin familje,te cilat ishin mbeshtetese, te se njejtes kauze,nese jo me arme ne dore,me menyra te tjera.Per rrjedhoje nuk mund te klasifikohen “indiferente”.Pra numri 70.000 ose cfaredo sasi tjeter duhet shumezuar te pakten me 4 apo 5 (qe perben nje familje minimum te kohes) per te marre nje rezultat real te rreshtimit te popullit shqiptar kunder okupatorit fashist e nazist.
_per nga natyra dhe kodi i tyre moral shqiptaret nuk jane aspak indiferente.Ata gjithmone marrin nje ane, pavaresisht se cilen.Ne cdo kohe e kane provuar kete , brenda dhe jashte territorit te tyre.Argumenti i indiferences prej 90% (apo edhe 80% duke i dhene nje 10% perkrahesve te pales tjeter ) nder te tjera anihilon tezen e te ashtuquajtures lufte civile gjate LIIB.
Pavaresisht se kush e udhehoqi luften nacional-clirimtare , ajo ishte lufte e popullit shqiptar. Pozicionimi kunder asaj udheheqjeje nuk mund te coje ne mohimin e faktit qe shqiptaret u rreshtuan me forcat progresiste dhe krahasimisht shume me masivisht se disa kombe te tjere.
Ceshtja nuk jane arkivat, jane interpretimet.
Sipas jush:
“E verteta eshte se 10% e Shqiptareve rrezistoi kunder okupatorit ndersa 90% e popullit ndenji indiferent ose bashkepunoi me okupatoret.”
dhe
“…se Shqiperia pati 70.000 partizane (nga 14 deri 65+ vjec) qe do te thote rreth 7% te popullsise se atehershme.”
Me keto interpretime kam dy mospajtime:
_ keta partizane ,nuk ishin jetime, kishin familje,te cilat ishin mbeshtetese, te se njejtes kauze,nese jo me arme ne dore,me menyra te tjera.Per rrjedhoje nuk mund te klasifikohen “indiferente”.Pra numri 70.000 ose cfaredo sasi tjeter duhet shumezuar te pakten me 4 apo 5 (qe perben nje familje minimum te kohes) per te marre nje rezultat real te rreshtimit te popullit shqiptar kunder okupatorit fashist e nazist.
_per nga natyra dhe kodi i tyre moral shqiptaret nuk jane aspak indiferente.Ata gjithmone marrin nje ane, pavaresisht se cilen.Ne cdo kohe e kane provuar kete , brenda dhe jashte territorit te tyre.Argumenti i indiferences prej 90% (apo edhe 80% duke i dhene nje 10% perkrahesve te pales tjeter ) nder te tjera anihilon tezen e te ashtuquajtures lufte civile gjate LIIB.
Pavaresisht se kush e udhehoqi luften nacional-clirimtare ,ajo ishte lufte e popullit shqiptar. Pozicionimi kunder asaj udheheqjeje nuk mund te coje ne mohimin e faktit qe shqiptaret u rreshtuan me forcat progresiste dhe krahasimisht shume me masivisht se disa kombe te tjere.
Ka disa probleme ne menddimin tend fatma
1. Numrin 70.000 e jep literatura komuniste, por kjo duhet kontrolluar objektivisht dhe nuk mund te merret a priori si i sakte.
2. Nder keta 70.000 partizane kishte motra e vellezer, baballare e bije, keshtu qe te pakten nga ana statistikore prape nuk mund te behet pergjithesimi e te themi se c’do partizan perben nje njesi e cila duhet te shumezohet me tre a kater.
3. Jo c’do familje qe kishte partizan ishte pro rezistences. Raste te spikatura si i Frederik Nosit qe ishte ne FNC dhe xhaxhait te tij Lef Nosit qe ishte ne Regjence apo Enver hoxhes dhe Bahri Omarit duhet te na vejne ne mendime. Sic thote edhe Julian Amery ne kujtimet e tij shume familje kishin nje djal me komunistet e nje djal me ballistet qe t’i kene punet mire me te gjithe.
4. Statuti i Shqiperise, edhe pse ka qene nje shtet i pushtuar gezonte nje ”liri” me te madhe se vendet e tjera te pushtuara nga Aksi. Shqiperia nuk ndjeu egersine gjermane (pushtimi gjerman zgjati dicka me shume se nje vit, duke pushtuar kryesisht zonat urbane, rruget e pika te tjera strategjike), por nje pushtim te moderuar italian i cili madje plotesoi edhe aspiratat nacilonaliste shqiptare. Shqiperia nuk perjetoi zi si Greqia apo Jugosllavia, ku ne kete te fundit viktimat arriten ne 14% te popullsise. Madje sic raportonin oficeret angleze, ushqimet ne Tirane gjendeshin lehte ne nje moment ku ne Angli ato ndaheshin me racione.
Une nuk kerkoj te nihiloj rezistencen (vete nga familja ime kam pasur partizane dhe xhaxhai im vdiq ne kamp perqendrimi ne Prishtine pasi u kap si guerilas ne Tirane), por dua te theksoj permasat reale qe ka patur.
Te thuash se Shqiperia “nuk ndjeu egersine gjermane” gjate pushtimit eshte jo e sakte.
Libri i fundit i Peter Lukas per Misionin Amerikan ne Shqiperi gjate Luftes II Boterore, i bazuar mbi dokumente amerikane, verteton se ne Shqiperi eshte bere lufte e ashper, me humbje shume te medha per popullsine civilie, dhe se gjermanet nuk u treguan aspak te bute. Lukas permend zona te tera ne Juge te vendit te djegura e te shkaterruara gjate operacionit te qershorit 1944. Ne i kemi pare ato te paraqitura ne filmin I Teti ne Bronx, por dokumentat amerikane i vertetojne plotesisht ato. Kulmi eshte se operacioni gjerman i qershorit u krye kryesisht nga trupat e sapoardhura nga Greqia, dhe sidomos nga Epiri, te cilat para se te largoheshin, nuk kishin harruar te plotesonin porosine e Zerves per te carmatosur te gjithe popullsine çame.
Kesisoj, qershori i zi i vitit 1944 i gjeti tosket te vrare e te shkrumbuar, ndersa çamet te masakruar, te debuar nga trojet e tyre, dhe te kthyer ne refugjate ketej kufirit shqiptar, ku i priste skamja, semundjet, uria dhe varferia e sjelle nga forcat e gjeneralit Lanz. Nje goditje e dyfishte kjo e trupave gjermane kunder Shqiperise se Poshtme, qe shume pak eshte trajtuar ne historine e Shqiperise.
Himarjoti, arkivat perendimore jane hulumtuar hollesisht tashme si nga autore te huaj po ashtu edhe nga autore Shqiptare. Arkivat amerikane biles jane me te varferat ne ceshtjen e Shqiperise ne kundershtim me ato angleze. Psh libri qe permenda me lart i Fischer-it ka marre parasysh te gjitha arkivat perendimore si dhe literaturen ekzistuese.
Nga informatat qe UNRRA dhe shteti shqiptar (dhe njihej gjeresisht ne Shqiperi) rezulton se Shqiperia pati 28.000-30.000 viktima, duke perfshire ketu edhe viktimat e luftes ”civile”. Kjo do te thote se Shqiperia humbi rreth 2,5% te popullsise.
Vertet perdoren terror gjermanet ne Shqiperi, por ajo qe bera me larte eshte nje krahasim me shtetet fqinje ku del se shqiptaret nuk kane patur te njejtat deme. Pervec Borroves dhe ndonje fshati tjeter nuk ka patur masakrime masive, kurse ne Greqi nuk ka krahine ku gjermanet te mos kene pushkatuar me mijera banore (sidomos ne Krete e Peloponez).
Per operacionin e qershorit kam deshmi personale. Gjermanet bashke me ballistet dogjen te gjithe krahinen e Pogonit dhe Zagorise. Fshati i nenes sime u dogj plotesisht, madje ne shtepine time kishin vendosur dhe komandaturen. Kete shtepi e dogjen te fundit. Ne fshatin e babait kishte nje ndodhi tragjikomike.
Gjyshi ishte arratisur bashke me gjithe burrat e fshatit per ne mal. Gjyshja kishte babain tim te porsalindur dhe nuk mund te ikte. Kur erdhen gjermanet (ne fakt shumica ishin austriake) ne shtepi, e plackiten, morren kryesisht mjaltin dhe rakine dhe vajten te merrnin edhe nje disa gjera qe gjyshja i kishte mbeshtjellur me batanije. Gjyshja i kishte mbeshtjellur per t’i fshyer por nuk arriti. Nje austriak kerkoi ta hapi batanijen e filloi t’a terhiqte, gjyshja nga ana tjeter bertiste e terhiqte dhe ajo. Gjersa u gris batanija dhe rane ato c’kishte mbledhur (ca fotografi, ca rruaza, etj). Austriaku duke kontrolluar pa nje fotografi ku ishte gjyshi im bashke me disa te huaj. Gjyshi im para luftes punonte si robaqepes ne Tirane bashke me disa italiane e austriake. Dhe kishte bere nje fotografi me ta. Rezultoi se nje austriak ne fotografi ishte vella me ushtarin qe ishte ne shtepi (nje ballist po perkthente). Keshtu qe ushtari nxorri nje fotografi gjyshen me babain ne djep dhe na e fali shtepine e u largua i gezuar… Ka edhe te mire kjo bote.
Mire atehere Tannhauser,po sqaroj pak me hollesisht:
Eshte e vertete se shifren 70.000 e kemi nga literatura komuniste dhe kush desheron apo ka ndonje arsye mund ta kontrolloje.Ashtu sic mund te kontrollohen edhe shifrat e dhena nga shtete jo komuniste.Sepse keto shifra me teper se me komunizmin lidhen me nacionalizmin dhe pragmatizmin per te perfituar reparacione. Por deri atehere kjo shifer ndonse mund te merret me nje rezerve , nuk mund te reduktohet me 50% sic pretendoni ne pergjigjen dhene Himarjotit.
28.000 perben shifren e deshmoreve ne Shqiperi ,por pas kesaj shifre qendrojne emra konkrete, varre ku familjet, pasuesit vendosin akoma lule.Eshte nje shifer qe nuk mund te revizionohet aq lehte.Por nuk mund te supozojme se ne Shqiperi ka patur vetem deshmore dhe aspak viktima.
Dhe nuk eshte vetem Borova,por dhe operacioni qershorit qe pershkrove,edhe operacioni i dimrit akoma me i tmerrshem, ku kane humbur jeten jo vetem nga plumbat, por dhe nga te ftohtit,dhe nga uria.Borova ishte nje masaker,prezantimi gjermaneve me shqiptaret ,por ka dhe ngjarje te tjera pak te njohura.Psh ne Vlore ne nje nate te vetme jane internuar ne kampet gjermane 300 burra, shumica e te cileve thjesht viktima.Eshte edhe 4 shkurti i njohur ne Tirane…etj
Nga ana tjeter perse duhet ta marrim te mireqene shifren 14% per Jugosllavine? Edhe ajo nga literatura komuniste vjen…(?) Per c’arsye, per c’faktor te pathene duhet t’u japim me shume besim jugosllaveve se shqiptareve? Viktimat jugosllave nuk i numeroi ndonje komision nderkombetar qe te jene shifra te patundeshme.Bile pas luftes republikat jugosllave jane grindur rendshem mes tyre,kryesisht me Serbine ,sipas se ciles vetem serbet kishin luftuar e ishin vrare.
Dakord me ty qe jo cdo partizan duhet faktorizuar me 4 , por edhe familja shqiptare e marre me kater pjestare eshte nje minimum teorik per kohen.Po t’i shtojme edhe efektin e lidhjeve fisnore rezultati mund te jete edhe me i larte. Gjithsesi keto jane vleresime kualitative sa per te dhene nje ide te perafert te permasave reale.
Raportet Frederik-Lef Nosi apo Hoxha-Omari mund te lexohen edhe ne te kunderten, pra jo si deficit i Frontit nac-clirimtar por si deficit i pales tjeter dhe s’na cojne gjekundi .
Sa per J.Amery nuk me duket se e kishte mundesine e kontakteve te gjera per te arritur ne konkluzione te tilla prej cifuti.Pergjithsimi i atyre rasteve qe edhe mund te kete pasur flet me shume per nje fantazi letrari se sa per rigorozitetin e historianit. Sa per ta ilustruar me nje shembell kete kundershtim: Ibrahim Shyti,nje mjek ushtarak i njohur ishte me partizanet,ndersa i jati ne anen tjeter ,dhe djali tentoi ta vriste babane ndonse pa sukses. Eshte nje rast ekstrem por mjafton per ta vene ne dyshim teorine pergjithsuese te britanikut. Edhe une mund te gjej dy tre raste te tjera dhe te pergjithsoj ne te kundert te Amery, po c’vlere ka.Nuk me joshin keta tipa qe zbresin prej metropoleve ne vende “egzotike” me bindjen se mund te zhbirojne e kuptojne gjithcka me nje te hedhur te syrit, thuajse te verteten e kane sjelle me vete ne valixhen e tyre bashke me teshat. Ka qene edhe Bajroni ketej , ne Shqiperi edhe Greqi, por c’ndryshim.
Nuk do te doja qe Shqiperia te kishte qene gjate luftes gjithe kohen nen gjermanet, ashtu si fatkeqesisht Greqia, vetem per te pasur nje tregues me te larte per viktimat. Shqiptaret luftuan si gjithmone me ate qe u erdhi ne dere, nuk mund ta zgjidhnin okupatorin.Ne fund te fundit numri i viktimave nuk eshte nje faktor linear qe tregon se sa ashper eshte luftuar okupatori. Viktimat varen nga egersia e pushtuesit por edhe nga aftesite e komandes dhe cilesite luftarake te pjestareve te levizjes clirimtare.Por edhe nga shume faktore te tjere si psh nga numri i qytetve, nga madhesia e tyre, nga terreni, nga organizimi,nga strategjia e taktika ,ne pergjithesi nga menaxhimi i luftes etj etj.Bie fjala Skenderbeu doli fitimtar per nje cerek shekulli mbi fuqine me te madhe te kohes me humbje relativisht te vogla po askush nuk mund te thote se nuk i luftoi ashpersisht otomanet. Duhet pra nje shikim global ne kete ceshtje.Dhe me ne fund nuk duhet harruar fakti qe ne Shqiperi doli fitues ajo pale vendase qe kishte luftuar okupatorin dhe kjo flet me shume se te gjitha per nje perkrahje masive te luftes per clirim.
Fakti qe ne Tirane gjate luftes gjendeshin me lehte ushqimet se ne Londer eshte i pritshem dhe flet vetem se eshte shume here me e veshtire te furnizosh nje qytet milionesh si Londra ne kushtet e luftes se sa nje fshat te madh si Tirana, ku bile qytetaret ne kopshtet e tyre rrisnin jo vetem zarzavate po edhe ndonje pule e ndonje dhi,gje qe nuk e benin dot londinezet ne apartamentet e tyre.Per asgje tjeter nuk flet.
Per te mos e zgjatur , dua te nenvizoj se perfundimet nuk varen vetem nga informacioni por edhe nga kendveshtrimi, edha nga piksynimi.Dhe kjo eshte e vertete per cdo kohe, edhe per te lashtet edhe per modernet.
Kujtimet, ditaret e anglezeve qe i ‘degdisen’ ne Shqiperi per te ‘inatosur’ gjermanet mund ti lexoni ketu.
http://www.amazon.co.uk/s/ref=nb_ss_w_h_/026-3957436-8340455?url=search-alias%3Daps&field-keywords=soe+in+albania
The Wildest Province: SOE in the Land of the Eagle.
Na dilka se, sipas Julian Amery, mbeshtetja e Londres per faksionin komunist paskesh qene fale nje anglezi qe punonte per Ruset ne Itali. Raportet rreth c’mund te bente faksioni nacionalist kunder gjermaneve nuk arriten kurre ne Londer. Vetem raportet mbi c’mund te bente faksioni komunist mberriten.