nga Gresa Hasa
Çdo vit përpara festave të nëntorit, mësuesja e fillores (me rreptësinë karakteristike të mësueseve të fillores), do të rrekej me mish e me shpirt të na përgatiste denjësisht për festën e ditës kombëtare, gjë që na bënte të ndiheshim pjesë e një misioni të pashmangshëm. Pasi t’ia kishte dalë të na vinte në rresht për një, me zërin e ashpër dhe vështrimin që mua s’më dukej aspak ftues, do të na detyronte të këndonim Himnin e Flamurit. Gjithçka tingëllonte solemne, tepër serioze dhe e rëndësishme ndaj, gjatë përgatitjeve askush s’pipëtinte. Shihja shoqet dhe shokët e mi të klasës që, ca me sy të zgurdulluar nga habia, ca nga frika, ndiqnin me vëmendje çdo urdhër të saj për mënyrën si duhej performuar kënga. Sipas mësueses sime, zëri ynë duhej të dilte i plotë nga thellësia e kraharorit, se fundja po i këndonim pikërisht flamurit dhe ky përkushtim (i imponuar) do të përthyhej si gatishmëri për të nxjerrë nga brenda jashtë gjithçka… Shfaqja duhej të ishte e përkryer para spektatorëve që do të ishin prindërit tanë, stafi pedagogjik i shkollës dhe me raste, ndonjë politikan ose ambasador, aleat i drejtoreshës sonë sqimatare: kësaj zonje të hekurt, të angazhuar njëlloj si mësuesja kujdestare në përgatitjen e brezave që nesër-pasnesër do t’ia zbardhnin faqen kombit. Paçka se, në rastin e saj, bëhej fjalë thjesht për kryerjen e adetit diplomatik ndaj kombit fqinj (duke qenë se studioja në një kolegj grek në Tiranë, drejtoresha ime ishte greke, çka do të thoshte se më 25 mars do të përsëritnim pothuajse të njëjtin ritual me himnin grek).
Mua më dukej se s’haja pykë nga puna e himneve (lëre më nga të kënduarit). Nuk e kuptoja shenjtërimin e një copëze teksti që as më frymëzonte, as më thoshte realisht diçka. Besoja që nuk kisha talent dhe për dreq, as dëshirë për t’i dhënë ndonjë shans vetes në këtë mjedis asfiksues dhe të rrethuar nga mure autoritare. Nga ana tjetër, ndihesha në faj: as krenaria, as përdëllimi nuk më vinin në ndihmë, qoftë tek ai që ma kishin paracaktuar si himnin tim, qoftë te ky himni i tjetrit. S’kishte pikë krenarie aty; por përkundrazi, një ndjesi turpi e ngatërruar me bezdisjen kishin ngritur folenë tek unë. Pse duhej të ishin doemos krenarë ata mes nesh që identifikoheshin si shqiptarë dhe ata të tjerët që identifikoheshin si grekë? Mua më dukeshin të gjithë njësoj. E ç’kuptim kishte krenaria? Kam frikë se dikur ia bëra këtë pyetje mësueses por përgjigja që mora ishte një justifikim i çalë, i shpejtë dhe akoma më i paqartë.
Për më tepër, salla e vogëlth e provave më mërziste pafundësisht. Uniforma jonë e errët po ashtu. Edhe muret e pastër, ku s’shihje as edhe një merimangë të vetme, pas së cilës ta përqendroje vëmendjen qoftë për pak çaste. Njëlloj të mërzitshëm ishin flamujt e vegjël kuq e zi dhe bardhë e blu që duhej të valëvisnim. Më dukeshin kaq të rëndomtë. Edhe klasa më dukej e tillë, e gjithë godina dhe fryma e shkollës. Megjithatë, me kalimin e kohës përftova një marifet që më ngazëlleu pamasë: teksa në kor nxënësit këndonin fuqishëm, unë e shqyeja gojën në mënyrë tejet dramatike a thua kushedi se ç’nota do kapja ashtu, për t’u hequr se kinse po përpiqesha me shpirt për flamurin, por ndërkaq nuk bëzaja fare. Asnjë tingull nuk dilte nga goja ime! Kësisoj, mësova të mos lodhem në një aktivitet ku nuk kisha dëshirë të merrja pjesë. Fakti që askush s’e vuri re një gjë të tillë edhe më argëtonte edhe më irritonte. Më argëtonte sepse e ruante proçkën si njëfarë kundërvënieje të fshehtë, një kundërvënie personale që si përkiste askujt tjetër veç meje. Dhe më irritonte sepse dreqi e marrtë, kjo lojë tallëse ose ky refuzim për t’iu nënshtruar këndimit në rresht, i drejtohej të gjithë stafit që na mbante pas mësimi për një gjë të tillë.
Gjithsesi, gjatë javëve interesi im do të venitej edhe ndaj mimikës së ekzagjeruar dhe të pagojë që më pëlqente të besoja se e kisha shpikur. Do ta degdisja atë te krejt gjërat e tjera boshe që ua kisha paracaktuar tash vendin. Ndaj, vendosa që ta angazhoja veten në një proces ku të paktën të mos rëndesha shpejt: te kuptimi i teksteve që deri atëherë thjesht i përsërisja përmendësh pa ua vënë veshin.
Himni ynë qartazi u këndohej heronjve që në historinë kombëtare tonën ishin një tufë burrash. Burra të fortë, gjigandë – me mustaqe i përfytyroja unë disa syresh – burra të tmerrshëm (siç iu ka hije burrave xhanëm), të gatshëm për t’u vetëflijuar dhe që s’u bënte syri tërr! Nuk e mohoj që rileximi i disa vargjeve në krijimin e Aleksandër Stavre Drenovës (edhe ky burrë) ma rrëqethi mishin. Përjetimi i këtij emocioni të ri më dha shpresë. Mbase, më në fund, ia kisha dalë ta rrokja himnin si gjithë bota, si gjithë bota kuq e zi me një fjalë. Por më mundonte diçka: mungesa e grave. Kjo mungesë e bënte këngën (më) të huaj për mua, të largët, s’identifikohesha kund me të; nuk më bashkonte asgjë përveç gjuhës (madje edhe për këtë kisha dyshimet e mia sepse gjuha e himnit ishte ndryshe nga e imja; në gjuhën dhe botëkuptimin tim kishte vend për gratë, jo si në himnin tonë që s’tingëllon sikur të na përkiste të gjithëve).
Kur këta burra derdhnin gjakun lëndinave e kështjellave që të na mbronin territorin dhe nderin, çfarë bënin gratë? Ku ishin? Të ishin ato kaq indiferente ndaj armiqve e luftërave të tmerrshme që – sipas përshkrimeve mitike historike – me gjithë këta të vrarë e të humbur në betejat e kryengritjet, po e reduktonin popullin shqiptar në një popull pa burra? Si mund ta lejonin burrat këtë?! Pështjellimi më ishte rikthyer sërish. Vendosa të hedh një sy te himni grek, mos ndoshta e njëjta gjëmë ndodhte edhe aty e çoç fitoja ndonjë përgjigje, se mbase dhunimi e vrasja e burrave ishte fenomen që s’ndodhte vetëm në anët tona.
Himni grek u thurte lavde lirisë dhe grekëve të cilët gjithashtu ishin fillimisht burra, pastaj heronj ose ishin heronj ngaqë ishin burra… Nuk isha gabuar.
| Σε γνωρίζω από την κόψη | Unë të njoh nga tehu i shpatës |
| Του σπαθιού την τρομερή, | Që mbjell terrin në shkëlqim, |
| Σε γνωρίζω από την όψη, | Nga buçima e shtrëngatës |
| Που με βιά μετράει τη γη. | Që çan tokën me rrëmbim |
| Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη | Dalë nga eshtrat stërgjyshore |
| Των Ελλήνων τα ιερά, | Bekuar me shenjtëri |
| Και σαν πρώτα ανδρειωμένη, | Si dikur e më burrnore |
| Χαίρε, ω χαίρε, ελευθεριά! | Mirë se vjen, ti moj Liri![1] |
Edhe mes grekëve, vura re, liria paskësh qenë punë burrash! Nuk e dija nëse duhej të ndihesha mirë apo keq që gratë nuk flijoheshin por në fakt, unë s’e kisha idenë se ku ishin gratë që të hamendësoja nëse flijoheshin apo jo. Mbase ato hiqnin më keq se burrat që i kanoseshin njëri-tjetrit. Mbase jo. Asgjë s’është e sigurt kur ekzistenca s’është e sigurt. Iu riktheva disa herë himnit tonë. Më interesonte pasi intuita më thoshte se do të merresha më gjatë me të.
Prej lufte veç ai largohet,
Që është lindur tradhëtor
Kush është burrë, nuk frigohet
Por vdes, por vdes si një Dëshmor
Vargjet më linin të kuptoja se, ndryshe nga burrat, grave të paktën u lejohej të frikësoheshin. Por mësuesja ime – ajo që na detyronte t’i këndonim këto rreshta me përkushtim – s’dukej se frikësohej apo që t’i mungonte guximi. Kurse komshiu im, një burrë ky paçka se jo mbresëlënës, frikësohej dhe shpesh madje. Ai frikësohej nga macet në oborr, nga buria e makinave në rrugë, nga shamata jonë kur luanim deri vonë poshtë dritareve të tij, madje edhe nga hija e vet! A e bënte kjo gjë atë më pak burrë apo larg qoftë tradhtar të kombit? Vallë, të ketë patur burra të tillë si komshiu im gjatë luftërave ose atëherë kur u shkrua himni ynë? Po gra si mësuesja (unë isha e sigurt se ajo jo vetëm që mund të luftonte, por ishte e zonja edhe të përdorte pa kurrfarë droje ndonjë armë të rëndë për ta goditur armikun me po atë gjakftohtësi me të cilën na qëllonte ndonjëherë pëllëmbët kur gabonim në ushtrimet e matematikës)?
Pastaj, kjo që lindje tradhëtar s’ma mbushte hiç mendjen sepse e bënte tradhëtarin qenie krejt të mëshirueshme, në mos të brishtë si një i sëmurë pasi, ç’faj të kishte ai? Ashtu kishte lindur! Unë kisha besuar se dikush e mësonte tradhëtinë nxitur nga rrethanat dhe njerëzit e tjerë, pak a shumë si unë në mes të rreshtit, që e intimiduar nga Himni i Flamurit dhe akoma më tepër nga klithmat imponuese të mësueses, fshehurazi, isha detyruar t’i bëja bisht të gjithë shfaqjes sipas një zgjidhjeje të aty-për-atyshme që dukej shpëtuese (dhe ndoshta tradhëtare, nëse mësuesja do më kishte pikasur, mbase kështu do më kishte qortuar).
S’më dilnin llogaritë. Mërzia ia kishte lënë vendin një ankthi dhe parehatie të skajshme. Edhe pasi të kalonte festa kombëtare, edhe pasi t’i kishim mbyllur hesapet me shfaqjen për atë vit, miza e kureshtjes dhe pështjellimit kishte hyrë tashmë brenda sistemit fëmijëror të kokës time dhe po zukaste pothuajse dhunshëm. Çfarë tmerri! Kjo ishte sikur të bije nga shiu në breshër.
Trim burrë quhet dhe nderohet
Atdheut kush iu bë theror
Përjetë ai do të kujtohet
Mbi dhe, nën dhe si një shenjtor!
Drenova vazhdonte t’i binte fyellit të burrit përgjatë gjithë kësaj poezie apo kënge që e kishin bërë himn dhe askush, as mësuesja ime që s’i shpëtonte gjë, nuk e kishin vënë re ngatërresën apo pasaktësinë e këtij teksti që supozohej të bashkonte një mëhallë të tërë. Në provat e ardhshme, me himnin të shkruar në letër, isha përgatitur seriozisht t’ia dëftoja mësueses këtë gjë (plot krenari të ligjshme, meqë gabimin e Drenovës e pata zbuluar vetë) por sapo iu afrova, me buzën vesh më vesh, piskama dhe vështrimi i saj i vëngër më kthyen gati-tu e në rresht ku menjëherë kënga rifilloi akoma më vrullshëm, duke më alivanosur. Dukej sikur forca të padukshme konspironin rreth e përqark meje që të mos hapej diskutimi për himnin. Çfarë makthi!
Ajo që nuk kuptoja realisht atëherë e për të cilën s’do më binte në të deri vonë, ishte se e ashtuquajtura ndërgjegje kombëtare e ngjizur në ato kushte laboratorike dhe prangosëse në të cilën gjendet arsimi në Shqipëri tash sa kohë, do t’i çelte frytet më vonë, te një tjetër brez i bindur, i heshtur, i përgatitur dhe i edukuar të ndjekë në kor, në radhë, symbyllazi, autoritetin gjithëpërfshirës, i cili jashtë dyerve të shkollës thjesht sa ndërron maskën: atë të edukatorit e zëvendëson me atë të udhëheqësit ose kryefamiljarit (jo patjetër në këtë rend). A s’ka dështim dhe mjerim më të madh për një shoqëri, një shtet, madje edhe për një komb nëse do të përdorim një referencë nacionaliste, se shkatërrimi i mundësisë për të menduar e ngritur pyetje që institucionet e edukimit, të të gjitha statuseve dhe natyrave, ia kanë dalë të riciklojnë nën surratin sa të një pushteti mpirës, po aq të një tjetri? Si mund të zhvillohet drejt një shoqëri kur nacionalizmi dhe patriarkalizmi, dikur nën tutelën e socializmit shtetëror dhe më vonë të kapitalizmit, ngjizen, rriten, mitizohen e shenjtërohen bankave të shkollës, për t’u shndërruar në legjitimimin e çdo shoqërie që në themel të vetes vendos poshtërimin e njeriut nga njeriu, pabarazinë dhe dallimet e paqena? Por mbi të gjitha, kujt i hyjnë në punë sot këngë të tilla patetike që ndër të tjera, supozohet t’i referohen të gjithë bashkësisë shqipfolëse, por përfundojnë duke glorifikuar vetëm gjysmën e saj, gjysmën e idealizuar mashkullore sipas imagjinares së përçudnuar patriarkalo-nacionaliste? Si na shërbejnë ne këto tekste mitike që prej një moshe të njomë na është tërhequr veshi të mos i kundërshtojmë, të mos i kritikojmë, të mos u qasemi ndryshe përveçse emocionalisht, me emocione madhështore madje?
Ky nuk është një tekst që bashkon e që lëvdon vlera njerëzore (të specifikuara këtu edhe te shqiptarët), siç do të ishin liria, toleranca, dashuria. Ky është një tekst diskriminues, paranojak dhe agresiv. Përpos se e redukton të gjithë idenë e kombit në gjenitalet mashkullore, ka një perceptim po aq shqetësues mbi armikun, madje është i fiksuar me të: kundërshtarin-armik e kërkon dhe e gjen jo vetëm së jashtmi por edhe mes veti, tek ata që s’janë mjaftueshëm burra; po aq, edhe tek ata që e kundërshtojnë këtë mendësi infantile dhe dashakeqe. Në këtë kuptim, për hir të ironisë së rastit, i bie që Enver Hoxha të dalë atdhetar i flakët sepse teksa i kanosej armiqve të jashtëm, nuk la “armik” të brendshëm pa hequr qafe.
Shkruan gjithashtu Vehbiu tek artikulli “Pamje të tradhtisë”: “Nëse muzika e himnit është e bukur dhe e denjë për funksionin që i kemi dhënë, teksti lë, përkundrazi, shumë për të dëshiruar.
Aty flitet për një luftë, pas gjase lufta “për shpëtim”, por pa u specifikuar më tej; dhe nga kjo luftë largohen vetëm tradhtarët; ndërsa burrat e vërtetë nuk kanë frikë, por vdesin si dëshmorë.
Për kësi bejtesh nuk e bën dot me faj Asdrenin, sepse ky ishte edhe niveli i poezisë shqipe në atë kohë.
Teksti i himnit jo vetëm gjen kohë të ndëshkojë tradhëtorin, por edhe i jep kësaj dukurie një shpjegim gjenetik-antropologjik, sa kohë që sqaron se prej lufte largohet veç ai “që është lindur tradhëtor” (tradhëtori lind, nuk bëhet; agjenturave të huaja u mjaftojnë regjistrat e gjendjes civile). Ky tradhëtor, që ka lindur i tillë, e “tradhton” veten ngaqë nuk lufton – ndoshta ngaqë frikohet (me përkufizim tradhtari është edhe frikacak; ose e kundërta, frikacaku tradhtar); ndërsa ai tjetri, burri, vdes si një dëshmor.
Alternativa midis atij që ia mbath nga fusha e luftës, dhe këtij tjetrit që vdes si burrat, është e rreme; tek e fundit, po të ndodhë ashtu, nuk do të mbetet njeri gjallë, për ta kënduar himnin.”
Ka ardhur koha, madje shumë jemi vonuar, që higjienën nacionaliste ta zëvendësojmë me një higjienë intelektuale ku përpara se të vazhdojmë të përsërisim si fëmijë të vegjël çdo gjë që na ofrohet për e mirëqenë, të provojmë të ngremë disa pyetje se mbase kështu do ta kuptojmë më saktë veten dhe shoqërinë ku përkasim. Përpara se të krijojmë një himn tjetër, më njerëzor dhe përbashkues (nëse një himn është me patjetër kaq i nevojshëm), s’do të ishte keq sikur këtë aktualin, këtë krijim më të vjetër se 100 vjet tashmë dhe jo aq të vyer sa ç’na kanë detyruar të besojmë përherë se është, ta sjellim në vëmendje seriozisht, ta vendosim në sitën e kritikës, ta dekonstruktojmë dhe pse jo? Ta hedhim poshtë po s’na pëlqeu ose po nuk na vlejti.
(c) 2018, autorja.
[1] Përktheu nga greqishtja Arqile Garo
Une them te kemi disa himne. Dhe ato te jene rotative.
Meqe edhe pak, do flasim te gjithe anglisht, do ishte me kollaj qe himnet te ishin ne ate gjuhe ( ta dine te gjithe se per cfare mendojme dhe enderrojme)
Per shembull nje nga ato une propozoj te jete “Crazy Train”. Nje tjeter mund te jete “Flawless”. Nje tjeter mund te jete “Stapleton Sex”. Ose “Erica”. Ose “Die Horst Wessel Lied”. Ops.. jo gjermanisht.
Propozimi per ndryshim nuk me duket se e parashikon anglishten. Do isha per diçka shqip, me afer mendimit te autores, jo me lufte, por me dashuri, jo me gjak, por me raki, psh ”Dashni me raki” nga Flori dhe Getoari. keshtu te gjithe do kendonin vargjet e himnit te ri; ty t’ka ardh’ te huna/ mu m’ka ardh’ te huna/ çoje pak fustanin/se qashtu o puna.
S’ka patriarkalizem, ka partneritet, edhe pse ne tekst mund te nderhyhet per te zevendesuar vargun me fustanin me nje te pershtatshem per pantallonat.
Nje nga pretendimet me qesharake eshte pretendimi i sotem per nivel me te larte te intelektualizmes, si ndares i shapit nga sheqeri, ne nje kohe qe nga Rilindja deri ne 1960, te gjithe diplomoheshin jashte, kryesisht ne Perendim dhe kishin integritet e barkun thate. Si tha Noli: Ti Selim qe s’di kendim je minister per arsim.
Më ndje nëse gabimisht ta marr për kunj ndaj komentit tim atë punën e shapit me sheqerin, por në qoftë kështu, je i mirëpritur ta vazhdosh debatin duke iu përgjigjur drejtpërdrejt komentit.
Jo, tek pjesa e pare ku ke shapin dhe sheqerin jam dakort me ty, po autores i ka ngelur ora ne Perendimin e viteve 60-70, ku lufta kunder patriarkalizmit perfshiu gjithe fenomenet politike,fetare e sociale. U godit sigurisht edhe nacionalizmi meqenese ne aspektin social hyn tek forcat konservatore.
Nqs çdo gje shihet me kete lupe, atehere edhe kullat duhen hedhur poshte si simbole fallike, pishat ne qytete duhen prere e zevendesuar me shkurre, se çeshtja e lupes dhe fokusit ne mendje me stabilitet te ulet nuk eshte aq e deshirueshme.
Per pjesen e dyte/te fundit nuk e mora vesh mire se cili shtet u merr prinderve femijet per t’i dehumanizuar. Nqs eshte ashtu si duket (se mund te jete edhe si nuk duket) je duke fyer te madh e te vogel ne gjithe boten.
Nqs hedh ne referendum çeshtjen e himnit, 99% i ke per ruajtjen e ketij qe eshte, keshtu qe nga ana praktike ky eshte diskutim pabuks. Aq me teper qe prerja e re 100 mije lekshe (10 mije te reja) qe do nxjerre shteti do kete pikerisht himnin dhe Asdrenin. Kur kete e ben sorrosiani Rama…
Nga ana teorike mund te flitet shume, po do katandiset ne perleshje slloganesh dhe terheqje litari. Ne çeshtje te peraferta as ne Perendim nuk dine te diskutojne (nqs kane ditur ndonjehere), keshtu qe nuk di çfare te them… thua bejme nje terheqje litari ?
Komentit të hyllinit më poshtë:
Po të përgjigjem këtu sepse nuk më del butoni i përgjigjes poshtë komentit tënd.
E kam fjalën për çdo shtet ku arsimi publik është i detyruar dhe/ose i imponuar. Historikisht ky është pikërisht shteti nacionalist modern dhe do të thoja se mes karakterit nacionalist të shtetit dhe arsimit publik të detyruar ka një lidhje më shumë se rastësore, duke qenë se arsimi publik në thelb është një mekanizëm i dizenjuar për shkërrmoqjen e identitetit familjar e komunitar tradicional (të patriarkalizmit!), ndryshe për dehumanizimin ontologjik të subjekteve, në dobi të identitetit kombëtar. (S’mund të rri pa thënë se ky dehumanizim është jo vetëm ontologjik, por edhe epistemologjik, dhe s’ka si të jetë ndryshe, por kjo është çështje tjetër.) Tani, nëse kjo fyen këdo qoftë, le të fyejë prindërit e mi në radhë të parë, edhe pse qëllimi im nuk është të fyej ndokënd pasi thjesht po konstatoj.
Sa për himnin, pak më intereson se ç’ndodh me të, por ajo që desha e dua të them është se ta dënosh atë e të tjera himne si patriarkale, është absurde. Sepse ana tjetër e atij elementi të patriarkalizmit në to, domethënë e burrërisë, trimërisë, sakrificës etj., është shenjtëria apo sublimiteti i hapësirës matriarkale që përfaqëson shtresën më delikate të shoqërisë në nevojë për t’u mbrojtur, të grave e fëmijëve. Fundja sakrifica nuk është qejf. Por nëse ideja është që të gjitha këto vafshin në djall – siç dyshoj fort se është në ligjërimin postmoderno-neomajtist, pa dashur ta fus autoren e shkrimit në çfarëdo kallëpi – kujtdo që mendon kështu do t’i sugjeroja të mendohej pak më mirë, sepse sado që botëkuptimi tradicional mund shfaqet si banalitet kur merret peng, siç ndodh nga nacionalizmi në këtë rast, nga ai botëkuptim buron, ndër të tjera, i gjithë erotizmi njerëzor, e rrjedhimisht edhe arti e estetika, të paktën deri në epokën pornografike.
Komentit të Oksigjenit për komentin e Hyllinit:
“Sa për himnin, pak më intereson se ç’ndodh me të, por ajo që desha e dua të them është se ta dënosh atë e të tjera himne si patriarkale, është absurde. Sepse ana tjetër e atij elementi të patriarkalizmit në to, domethënë e burrërisë, trimërisë, sakrificës etj., është shenjtëria apo sublimiteti i hapësirës matriarkale që përfaqëson shtresën më delikate të shoqërisë në nevojë për t’u mbrojtur, të grave e fëmijëve. Fundja sakrifica nuk është qejf.”
1) Pse qenkësh absurde ta kritikosh dhe po ashtu, ta dënosh një tekst për tonin patriarkal të tij?
2) “Sepse ana tjetër e atij elementi të patriarkalizmit në to, domethënë e burrërisë, trimërisë, sakrificës etj., është shenjtëria apo sublimiteti i hapësirës matriarkale që përfaqëson shtresën më delikate të shoqërisë në nevojë për t’u mbrojtur, të grave e fëmijëve.”
Kam frikë se kjo pikë meriton shpjegim paçka se është mjaftueshëm e qartë edhe e shprehur kësisoj… Megjithatë, një pyetje e shpejtë dhe e shkurtër: Çfarë do të thotë “hapësirë matriarkale”? Mos ndoshta e ke fjalën për hapësirën që zë gruaja? Se të thuash “gruaja” ose “gratë” është e ndryshme nga të thuash “matriarkati”. Matriarkati lidhet me pushtetin dhe sistemin ku ky pushtet supozohet të operojë, ku gratë dhe burrat janë pjesë e pandashme por me priviligje, të drejta dhe mundësi të pabarabarta. Për shembull, në sistemin patriarkal gratë nuk ndodhen jashtë sistemit, ato janë pjesë të sistemit, pjesa e shtypur e tij.
3) Qasja patriarkale ndaj gruas për këtë të fundit si qenie të paaftë, të brishtë, të pamundur e që vazhdimisht duhet ruajtur, mbrojtur, orientuar e mësuar… Ky infantilizimi i vazhdueshëm i grave nëpërmjet së cilit patriarkaliteti mëton të legjitimojë fytyrën dhe burrninë e vet, të justifikojë atë që e konsideron trimëri (me raste edhe dhunën), është thjesht qesharak, në mos i shpifur. Shoqëritë s’ndërtohen prej burrave more zotëri, por prej burrave dhe grave së bashku që kontribuojnë bashkarisht në zhvillim. Gratë s’janë fëmijë dhe as hyjni. Gratë janë njerëz (më argëton pamasë që vazhdimisht do e gjej veten në diskutime ku duhet ta qartësoj këtë pjesë, akoma).
Nëse gratë do trajtoheshin për atë që janë, do kurseheshin edhe shumë burra nga këto sakrificat e paqena apo për dreq, nga viktimizimi ndaj sakrificave në vetvete se siç thua ti “Sakrifica s’është punë qejfi…” 😀
P.S.: Po kjo “neo-majtiste” ç’të jetë? Se dikë mund ta identifikosh ideologjikisht si të majtë, brenda larmishmërisë së spektrit të të majtës, mund të thuash “neo-komuniste” për shembull, po neo-majtiste?! Nejse.
Ok oksigjen, dehumanizimi ne kuptimin tend ka nje kuptim tjeter nga ai qe kuptohet zakonisht. Sa mund te quhet dehumanizim i femijes shkolla e detyrueshme, kjo eshte çeshtje qe ha debat dhe te forte. Mendoj se shkolla e detyrueshme lidhet me kontekstin industrial dhe urban, i cili kerkon specializime te shumta dhe kapacitete komunikimi me te avancuara.
Ne nje fshat, jeta zhvillohet brenda nje bashkesie te vogel, ku njihen te gjithe, ku bejne te gjithe te njejten pune ne bujqesi, ku njerezit kuptohen ne ajer, qofte se jane ”njesoj”, qofte se me te bertitur zgjidh problemin e largesise.
Qyteti eshte me i madh, ka shumellojshmeri punesh, ka nevoja komunikimi te ndryshme etj.
Mandej, supremacia e shoqerive te alfabetizuara ne aspektin ushtarak ishte e tille qe çdo shtet vrapoi te alfabetizoje shtetasit.
Hyllin, nuk mendoj se është e nevojshme shkuarja deri në katastrofa ekologjike dhe urbane – varet se për ç’kulla bëhet fjalë, gjithsesi; si shembull për të kundërshtuar qëndrimin sa më lart ndaj miteve, nacionalizmit dhe patriarkalizmit.
Së pari, në Shqipëri nuk ka patur kurrë një lëvizje feministe apo revolucion kulturor si ai i në Perëndimin e viteve ‘60 që ti përmend. Sot në këtë anë të botës ku gdhihemi e ngrysemi, shoqërisë i duhet të përballet ende me diskriminimin gjinor i cili specifikisht është i përqëndruar te VRASJA e grave dhe të gjitha format e dhunimit të tyre. Ndaj, ia vlen që të merremi EDHE me himnin e çdo tekst tjetër që kulturës së dhunës i ngre lavd, e hyjnizon atë dhe na e imponon që ta përqafojmë pa bëzanë. Kërkesa për një realitet më të mirë, më të drejtë e të barabartë s’do duhej të na trondiste se fundja, përpjekja për një realitet të këtillë na vlen të gjitha palëve.
Së dyti, një çështje problematike është patriarkalizmi (tepër e rëndësishme për t’u sjellë në vëmendje) dhe një tjetër shoku i tij i ngushtë, nacionalizmi (edhe pse për mua ecin dorë për dore). Fakti që 99% e popullit, siç ti hamendëson, do të ishin pro ruajtjes së Himnit të Flamurit në një referendum për të, nuk e bën këtë himn të drejtë apo të mirë. Nuk legjitimon vlerën e tij, thjesht nxjerr në pah paaftësinë shoqërore tonën për ta hedhur shikimin tej përrallave me gogolë.
G.H. çeshtja e kullave dhe pishave eshte çeshtje fokusi e konteksti, nuk ka ndonje gje objektive ne to. Meqe jemi te objektet fallike mbaj mend qe ne nje kontekst qyfyresh, se kush tha qe BE-ja ka nxjerre nje direktive qe nuk lejohej shitja e bananeve me te shkurtra se 14 cm.Kuptohet qe fokusi dhe konteksti bene te veten, por specialistet e BE-se kane pasur me siguri arsye te forta ushqimore per nxjerrjen jashte ligjit te bananeve nen 14 cm. Ashtu sikunder skandali i miellit serb qe kishte me pak se 14 % proteina, apo qe qumeshti i fresket te quhet i cilesise se larte duhet te kete sieron e qumeshtit me shume se 15% (dmth te proteinat e qumeshtit siero duhet te jete te pakten 15% dhe kazeina me pak se 85%).
Keshtu te foksusi dhe konteksti, nuk duhet te harrojme qe te drejtat e grave, qe nga vota tek ndarja e aborti, jane njohur ne periudhen me nacionaliste te Perendimit dhe Shqiperise, dmth nga Lufta e Pare Boterore deri ne vitet 70. Para L1B ne kohen e te ashtuquajturit shteti liberal, grate s’kishin asnje te drejte.
Del kontradiktore te lidhesh nacionalizmin me patriarkalizmin, ne nje kohe qe te gjitha te drejtat e grave jane njohur pikerisht ne periudhen me nacionaliste.
Ne fakt nje nga arsyet e forta ka qene pikerisht angazhimi i grave ne fabrika gjate dy lufterave boterore, ndersa burrat ishin ne front, dmth u provua qe grate mund te zevendesonin burrat pothuajse ne çdo pune. Te drejtat jane edhe te vetvetishme, por ama varen edhe nga puna dhe dobia.
Sot, ne ndryshim nga çfare thua ti, te gjitha shtetet, perfshire Shqiperine, ne doktrinat e mobilizimit ne rast lufte, kane planifikuar mobilizimin e TE GJITHE meshkujve e femrave nga 18-50 vjeç.
Kjo eshte barazi e plote dhe e qarte, larg qofte ne rast lufte ty mund te te vije fletethirrja ne shtepi, qe te paraqitesh sa me pare tek reparti me i afert ushtarak. Meqe duket se e ke me qejf kete lloj barazie, do te te japin nje kallash, 4 karikatore, 180-300 fisheke plus, 2 bomba dore dhe do te te çojne te zhgerryhesh ne balte llogoresh, ku do te te dhembe çdo muskul e kocke e trupit dhe para se te shtiesh fishekun e pare mund te te vije ndonje bombe inteligjente.
Kjo barazi ka shpjegimin e vet praktik, mosha mesatare ne Perendim eshte 44 vjeç, pra gjysma jane mbi 44 vjeç, e pak a shume 45% mbi 50 vjeç qe eshte limiti i mobilizimit. Duket qarte qe numri i te mobilizuarve te mundshem eshte shume me i ulet se dikur, pra per te shtuar numrin e ushtareve ofrohet barazia e plote per te gjithe, meshkuj e femra.
Duket se nacionalizmi po te ofron mundesine te jesh e barabarte 100% edhe para himnit kombetar e flamurit si dhe te kesh mundesine e proves nese je trimereshe apo tradhetore.
Pra, mund ta ndiesh lirisht himnin si tendin se barazine per te lene koken ne lufte e ke te fituar.
Persa i perket 99%, çeshtja eshte se ne Shqiperi askush nuk ia ka ngene himnit, meqenese llojet, sasia dhe cilesia e problemeve jane shume me konkrete dhe te medha, keshtu qe njerezit nuk ia vershellejne fare kesaj çeshtjeje.
Nqs, ka falimentuar ne diçka ky globalizmi sorrosian ne Shqiperi, megjithe fondet gjigande qe jane hedhur, eshte qe problemet e ketyre 30 vjeteve jane aq te shumta, saqe njerezit nuk ia kane ngene te merren me problematika mirefilli globaliste, keshtu qe gjithe struktura baze shtet-kombetare ka ngelur e paprekur. Gjithe-gjithe, jane ca dhelpra e ca çakej qe marrin fonde majtas-djathas, blejne ndonje shtepi e vene ndonje lek menjane, duke justifikuar qendrimet globaliste zakonisht me ca copy-paste apo perkthime projektesh qe te mos humbasin shume kohe.
Ç’logjikë e trent’! (Do thoshin në Kosovë) 😀
Këto shifrat që përmend më kujtuan një deklaratë të Ministrisë së Punëve të Brendshme së bashku me kryeministrin Rama dikur në 2014, kur buzagaz u shprehën se tashmë i kishin vënë fre pabarazisë gjinore sepse më në fund, policia e shtetit kishte një përbërje 50% gra dhe 50% burra (e përkryer, eh?). Fundja, i njëjti arsyetim u përdor edhe në krijimin e qeverisë së re teksa përtej shifrave, gratë jo vetëm që kanë pak rol në vendimmarrje, por trajtimi i tyre dhe mundësitë që iu garantohen në këto pozita kinse të barabarta, s’janë asgjëkundi krahasimisht me burrat.
E njëjta gjë ndodh dhe në dinamikën e marrëdhënieve të – le ta quajmë për hir të rastit – politikës “poshtë”: në varfëri, gratë shtypen dyfish, si qytetare të një shteti disfunksional, ngritur mbi abuzimin e njeriut e krahut të punës dhe si gra. Pabarazia i prek gratë edhe në kushtet e menduara si të barabarta të shtypjes.
Sa për këtë garantimin e lirisë, prosperitetit, drejtësisë dhe barazisë nga nacionalizmi, historia na ka mësuar tashmë se ky i fundit është vërtetë streha e fundit e maskarenjve!
Nga ana tjetër, ekziston edhe një botë e lirë nga teoritë konspiracioniste dhe axhendat allasoji, një botë ku njerëzit vlerësojnë njeriun përpara përrallave, humanizmin përpara rreckave simbolike me ngjyra “autoktone” dhe lirinë përpara burgjeve mentale.
Së fundmi, për gratë flitet shumë por me gratë flitet pak. Ndoshta gjërat do të ecin në rrugë të mbarë kur këto të fundit të artikulojnë publikisht vetveten, pozitën shoqërore dhe problemet që hasin si në sferën private po ashtu edhe në atë jashtë saj. Se mbetën duke na shkruar biografinë, aman!
G.H. nuk e di se c’domethene i/e trent’, di qe ka ekzistuar nje grup muzikor me emrin tingulli trent, Agoni dhe Getoari, qe kane bere treshe me Ciljeten,Elvanen etj, po nuk kam qene i interesuar per kuptimin. Nqs ty nuk te mjafton barazia para ligjit, te cilen grate e kane fituar ne periudhen me nacionaliste, atehere diskutimi yt futet ne meandret e nje hullie ku nuk vepron parimi i falsifikueshmerise, dmth eshte sikur te flasim per ekzistencen e Zotit. Ti thua vriten grate, po statistikat thone qe meshkujt vrasin gjeresisht dhe shume me teper njeri-tjetrin, bile statistika te tjera thone qe vetevrasjet jane 3 here me te larta se vrasjet. Nga pikepamja e perparesive duket se problemi me urgjent jane vetevrasjet, pastaj pse meshkujt vrasin meshkuj te tjere dhe ne fund fare krimi ne familje, i cili eshte fenomen sporadik. Mua me pelqen te ilustroj me shifra qe te mos hallakatem me fjale e te bej kacavjerresin e fjales. Shifrat e Shqiperise, persa i takon barazise gjinore jane shume afer shifrave europiane , jane indekse te ekonomise,papunesise,urbanizimit, kriminalitetit, drejtesise,korrupsionit,arsimit,shendetesise etj ku jemi ende shume larg vendeve europiane. Madje do thoja se jane pikerisht keto indekse ku duhet punuar qe edhe shifrat e barazise gjinore te permiresohen me tej. Meqe te pelqen te jesh ushtare nqs atdheu do kete nevoje per ty, te jap nje shembull ushtarak. Nqs do eficence maksimale te divizioneve tankiste ne beteje nuk mjafton te shtosh numrin e tankeve, sepse ti mund te jesh dobet me kapacitetet kundertankse, nga te krahut,te artileria kundertank ,apo te mbulimi ajror, sepse ta zeme duke mos pasur mbulim ajror armiku te shkaterron tanke nga ajri, pra duke shtuar kapacitete te tjera,ajrore psh, ti i ben divizionet tankiste me eficente ne beteje, pa pasur fare nevoje te shtosh numrin e tankeve. Prandaj ti shume mire qe merresh me problematika shoqerore, po hidhu edhe nje sy shifrave e statistikave qe te mos flasesh ne ajer.
Pas propozimeve të mëlartme, marr guximin të sugjeroj që himni të jetë një hapësirë kohore e taksur për reflektim. Të shihet mundësia nëse mund të adoptohet për këtë qëllim 4″33′ e John Cage-it.
Ne jemi shqiptarë dhe kur vjen puna tek gjërat e mira që mund t’i japim botës, le t’i japim edhe një super-himn të ri, për nga koncepti modern i heshtjes misterioze që bekon faljen e detit, a të tokës.
Kemi, pa japim! Tokë dhe det. Ndërkaq, burrat e gratë që kanë fatin të jetojnë në këto kohë interesante, në partneritet të plotë me njëri-tjetrin e bekojnë me heshtje këtë moment sublim bujarie.
Se tani e vura re që nga ngazëllimi për këtë lloj muzike, i paskam bërë minutat sekonda dhe anasjelltas… Pjesa e propozuar për himn titullohet: 4′33″ dhe autori i saj është menduar gjatë përpara se ta shkruaj, ndaj dëgjimi kërkon durim dhe mbi të gjitha vëmendje.
Mendoj se e ngatërron një çikë shapin me sheqerin. Nacionalizmi dhe patriarkalizmi janë fenomene krejt të ndryshme jo vetëm historikisht, por edhe në thelbin e tyre. Madje jo vetëm të ndryshme, por antagoniste, sa më modern, madje edhe postmodern, të bëhet shteti, dhe pushteti. Nga ana tjetër, patriarkaliteti dhe matriarkaliteti janë dy gjëra që kanë bashkëekzistuar historikisht e thelbësisht dhe as që mund të ndodhë ndryshe. Meqë jemi tek shkolla, personalisht s’mund të përfytyroj një situatë më antipatriarkale, dhe antimatriarkale njëkohësisht, se dy prindër që ua merr fëmijët shteti për t’i edukuar, pikërisht në emër të nacionalizimit, dhe pastaj ua ofron edhe si spektakël dehumanizimin e pjellave të tyre, me premisën se ata duhet të ndihen krenarë për këtë.
Si mund të bashkëekzistojnë patriarkaliteti me matriarkalitetin? Po flasim për një sistem pushteti dhe pushtetin nuk mund ta kenë të dyja palët njëkohësisht.
Gjithashtu, më duhet të (ri)theksoj se kritikën ndaj patriarkalizmit do të ishte më e drejtë ta trajtonim për atë që është, pra si kritikë ndaj patriarkalizmit, jo si një orvatje për të glorifikuar apo largqoftë, zëvendësuar një sistem shtypjeje me një tjetër të ngjashëm (patriarkalizmi dhe matriarkalizmi thelbin e kanë të njëjtë, pavarësisht se ndryshojnë fytyrë). Do të më pëlqente të besoja se ne njerëzit jemi të aftë për ta rindërtuar shoqërinë në atë mënyrë që kjo e fundit të jetë më pranuese dhe gjithpërfshirëse, ku të drejtat, trajtimi dhe shanset t’i garantohen të gjithëve në mënyrë të barabartë, pavarësisht gjinisë, orientimit seksual, bindjeve fetare, etj.
Nga ana tjetër, mua më është krijuar bindja se nacionalizmi dhe patriarkalizmi ecin në mënyrë të përkryer krah njëri-tjetrit. Por, e pranoj që mund edhe ta kem gabim ndaj, siç do të thonin në botën anglishtfolëse për kësi rastesh: Go on and mansplain that to me some more! 😀
Po të përgjigjem këtu njëherësh për të dyja komentet, në mënyrë që debati të vazhdojë në një linjë.
Sa i përket marrëdhënies antagoniste mes nacionalizmit dhe patriarkalizmit të drejtoj sërish tek paragrafi i parë në komentin në përgjigje të Hyllinit, ku arsyetoj se për formimin dhe mbajtjen në këmbë të identitetit kombëtar, pagan në thelbin e tij, nevojitet shkatërrimi i identitetit familjar tradicional – ose thjesht familjar për të qenë më i saktë, pasi çka mbetet jashtë traditës për mua nuk është më familje – ndryshe i patriarkalizmit, çka bëhet kryesisht nëpërmjet arsimit publik të detyruar, gjë që në komentin e parë që i bëra shkrimit tënd e ilustrova pikërisht me përvojën tënde, parë nga këndvështrimi im. Kurse historikisht fillimet e nacionalizmit dhe të shtetit kombëtar e laik në përgjithësi lidhen me Revolucionin Francez. Pra është një fenomen i ri që u zhvillua në dëm të monarkive e perandorive – të cilat për nga simbolika dhe bazat mbi të cilat e mbështesin legjitimitetin janë të përshoqërueshme me patriarkalizmin – dhe ç’është më e rëndësishmja, në dëm të bashkësive tradicionale dhe mbi të gjitha në dëm të familjes e të autoritetit prindëror, kryesisht atëror.
Tani po u përgjigjem pikave në komentin tjetër, duke qenë se mjaftojnë për ta përmbledhur debatin.
1) Së pari, dënimi i patriarkalizmit në përgjithësi është absurd që në frymë e në stil, sepse patriarkalizmi është një rend që vjen nga thellësitë e historisë, gjatë së cilës në një masë dërrmuese ka qenë universal ndër kultura, pavarësisht ndryshimeve në nuancë, dhe si i tillë, apo si çdo fenomen jetëgjatë e konsistent, kërkon më së paku modesti e kujdes maksimal në qasje, ndërkohë që ligjërimin antipatriarkal në përgjithësi dhe tëndin po ashtu e karakterizon pikërisht e kundërta, zelli i verbër revolucionar. Nga ana tjetër, ky ligjërim dhe zhvillimet sociale të cilat i përgjigjen janë një fenomen shumë i ri dhe i kufizuar gjeografikisht e kulturalisht, që as e ka fituar davanë kundrejt traditës dhe as e ka kaluar provën e qëndrueshmërisë historike. Por kjo perspektivë, fare minimale, i mungon krejtësisht ligjërimit në fjalë, të cilin prandaj dhe e cilësoj si të verbër. Kjo për sa i përket perspektivës.
Së dyti, një fenomeni çfarëdo nuk i qasesh për ta dënuar, por fillimisht për ta kuptuar, dhe në rastin e një fenomeni historik jetëgjatë e konsistent, tregues i të kuptuarit është kompleksiteti i idesë që ke për të, perspektiva e larmishme dhe e sofistikuar dhe më konkretisht njohja e meritave të tij. Sepse një fenomen i tillë, sado i kritikueshëm të jetë në aspekte apo shfaqje të veta, për vetë karakterin e tij historik, a priori ka merita; ka, më së paku, shumëçka që i përgjigjet natyrës njerëzore. Ose mund të themi se ka një ideal të patriarkalizmit që mund të sendërtohet – teorikisht – nga aspektet e tij më të mira në kohëra, hapësira dhe ligjërime të ndryshme. Ose të paktën ka një ideal të tillë personal sipas midesë së secilit. Shkurt, me siguri ka diçka për t’u marrë seriozisht, për t’u njohur, për t’u kuptuar e për t’u vlerësuar, para se t’i vijë radha kritikës, e cila po ashtu duhet t’u drejtohet së pari aspekteve e jo thelbit, sepse nëse do të përmirësosh diçka, fillimisht duhet të sigurohesh mirë se nuk po prish një gjë që funksionon disi dhe ofron njëfarë sigurie historike për hir të një ndryshimi pasojat e të cilit mund vetëm t’i parashikosh. (Ndërkohë që po me këtë logjikë, për fenomenet e mendësitë moderne, të cilat historikisht janë eksperimente që nuk u dihet ende fundi, vlen pikërisht e kundërta, domethënë kritika e dyshimi duhet t’i paraprijnë njohjes së meritave.) Për mua kjo do të ishte qasje serioze dhe e besueshme, por këtë lloj qasjeje nuk e shoh kurrkund as në ligjërimin antipatriarkal në përgjithësi dhe as në atë çka ke shkruar ti.
Së fundmi, është absurde të merresh kryesisht me patriarkalizmin e tekstit të himnit ndërkohë që vetë situata që përshkruan, me tone komike, është ku e ku më tragjike dhe nuk e bën më pak të tillë fakti që këtë situatë e ndan me të madh e me të vogël, siç thotë Hyllini. Qan hallin e efektit maskilizues të tekstit, po mendo një çikë për efektin dehumanizues të të kënduarit me zor – që jo se s’të bën përshtypje, por nuk të bën të reflektosh deri në fund – apo efektin demaskilizues më shumë se defeminizues të ngujimit të përditshëm e të përvitshëm shkollor të kalamajve në emër të një Zot e di se çfarë. Ose pikërisht në emër të shkatërrimit të çdo vlere dhe funksioni që përfaqësojnë patriarkalizmi dhe matriarkalizmi, të cilat mund t’i përmbledhim në mbrojtjen dhe rritjen (fizike, mendore, emocionale e shpirtërore) të pasardhësve. Nëse do të shohësh antipatriarkalizmin në gjithë efektin e tij, shih shkollën e cila, e theksoj, është e dizenjuar pikërisht e qëllimisht për ta tredhur njerëzinë në të gjitha këto aspekte.
2) dhe 3) Me hapësirë matriarkale kam parasysh hapësirën e mbrojtur, në çdo kuptim, që nga natyra i takon burrit t’ia sigurojë gruas, çka nuk do të thotë se gruaja është qenie infantile, por e brishtë në raport me burrin, me siguri fizikisht dhe emocionalisht e në njëfarë kuptimi ndoshta edhe intelektualisht, për aq sa vulnerabiliteti fizik dhe emocional kanë ndikimin e vet në ushtrimin e intelektit. Kjo është hapësira e butë dhe e lëngshme, mitrore si të thuash, ku rriten qeniet e tjera të brishta të familjes, fëmijët, dhe është gruaja ajo që e mbron atë duke negociuar në emër të saj me burrin, i cili është përgjegjës për ta mbrojtur atë nga jashtë. Në këtë marrëdhënie burri dhe gruaja përfaqësojnë dy perspektiva të ndryshme e tejet komplekse të cilat burojnë nga ndjeshmëri të ndryshme dhe ndërthuren për të formuar një perspektivë integrale e të ekuilibruar që përbën shëmbëlltyrën e pasardhësve. Ky ekuilibër është jetik sepse fëmijët, fjala vjen, kanë nevojë të mbrohen ndaj agjentëve të jashtëm, por njëkohësisht edhe të ekspozohen ndaj tyre e të ndërveprojnë me to dhe ky dualitet është i pranishëm në çdo aspekt të jetës. Ky ekuilibër gjithashtu duhet të jetë kompleks pasi vetë bota është komplekse dhe sa më kompleks të jetë, aq më mirë i përgjigjet realitetit dhe i përgatit pasardhësit në këtë drejtim. Që ky ekuilibër dhe kjo perspektivë integrale të jenë sa më komplekse, lipset që negocimi midis burrit dhe gruas të jetë sa më i dendur e i sofistikuar, në të gjitha format e nivelet. Prandaj dhe marrëdhëniet ndërgjinore janë fund e krye ritual, jin-jang, një vallëzim që i jep elementin magjik dhe estetik gjithë jetës njerëzore, si dhe gjithë jetës në përgjithësi, e që evokon Krijuesin. Kjo gjë presupozon dallim dhe strukturë, domethënë hierarki, dhe të ofendohesh nga dallimi, struktura e hierarkia si fakte, do të thotë të ofendohesh nga gjithçka, nga universi e nga vetë ekzistenca jote. Çka është në fakt thelbi i egalitarizmit të shfrenuar, i utopizmit e i antipatriarkalizmit: dufi ndaj Zotit, njerëzimit e universit. Sepse vetëm një patologji e këtyre përmasave mund të qëndrojë pas pretendimesh të tilla se gjinia është konstrukt social pa bazë biologjike apo se mund të ndryshojë nga dita në ditë e nga ora në orë. Patologji e cila nëse mund të mirëkuptohet sadopak, mund të mirëkuptohet vetëm për faktin se është pikërisht pasojë e një zombifikimi prej disa brezash tashmë, që me konsolidimin e shtetit nacionalist modern e të arsimit publik, ku çdo brez ka tradhtuar atë pasardhës duke ia dorëzuar mullinjve të shtetit – pa harruar televizorin e duke ia mohuar sigurinë, përkujdesjen, edukimin, udhërrëfimin, autoritetin, bukurinë e ëmbëlsinë prindërore.
Me këtë s’dua të them se çfarë thua ti e përfaqëson deri në fund këtë lloj patologjie, por se në këtë lumë të shpie ky përrua. Gjithashtu sa thashë besoj se e ilustron edhe kuadrin thelbësor kuptimor në të cilin i përdor patriarkalizmin dhe matriarkalizmin si terma, të cilat mendoj se së pari duhen marrë në kuadrin familjar. Nëse ajo që ke parasysh ti me to si sisteme pushteti apo shtypëse e përfshin këtë kuadër, jam kurioz ta di se si, ose ndryshe, se cili është vizioni yt i raportit burrë-grua si familje.
PS: Termi “neomajtist” është modifikim imi për “neomarksist”, të cilin s’më vjen ta përsëris pa teklif duke qenë se nuk e njoh Marksin dhe as lidhjen e tij konkrete me ligjërimin antipatriarkal. Kurse “neokomunist” kryesisht evokon të tjera elemente, prandaj “neomajtist” m’u duk më me vend sepse shpreh një drejtim të ri brenda orientimit të majtë. Sidoqoftë përpiqem të mos mbetem peng i kategorizimeve si dhe t’u referohem sa më pak, jo vetëm në ligjërim po edhe në mendim.
“Që ky ekuilibër dhe kjo perspektivë integrale të jenë sa më komplekse, lipset që negocimi midis burrit dhe gruas të jetë sa më i dendur e i sofistikuar, në të gjitha format e nivelet.”
oksigjen, ka diçka në këtë pohim që përngjet me të kërkuarit mes copëzave të një mozaiku për ato të duhurat që plotësojnë pak e nga pak peizazhin përfundimtar, që në realitet do t’i përgjigjej një narrative të re. Diçkaje udhërrëfyese, kanonizuese që të mbështetej në mësimet e nxjerra prej të mirave të pakta dhe të këqijave të shumta që i kemi bërë dhe vazhdojmë t’i bëjmë vetes, të tjerëve dhe gjithçkaje që ka të bëj me ne, qeniet e sofistikuara, njerëzit.
Raportet i kemi të vështira.
Burrë – grua? Një dramë që i mban peng të dyja palët e që shpërthen madje që në embrion të njërës palë – feminicidi ka qenë dhe është në shifra të larta në Shqipëri edhe pse është e vështirë të përkthehet në statistika.
Njeri – natyrë? Jemi një specie (e sofistikuar?) që përhapemi si metastazat e një sëmundjeje të pashërueshme në kurriz të ekuilibrave pa të cilët s’bëjmë dot.
Njeri – Zot? Një histori për të qeshur dhe qarë me produktet që ka sjellë fosilizimi i dëshirës për të kuptuar në vazhdimësi, të painteresuar për përfitim të njeriut mbi njeriun, apo të një populli/besimi (të zgjedhur?!) mbi të tjerë/të gjithë popujt.
Njeri – mëmëdhe? Nëse i referohemi asaj që na nyjëton në një komb – gjuhës – do të përsërisja një pyetje që e kam bërë diku në një shkrim tjetër, se pse në shqip emrat e pothuaj të gjithë shteteve janë në gjininë femërore? Ndoshta në nënvetëdijen kolektive mbartim prej shekujsh dhe e ushqejmë përditë pa vetëdije nëpërmjet gjuhës, arketipin e nënës/gruas që duhet të mbrohet nga djali/burri i saj?
Të tilla konfigurime shpirtërore nuk mund t’i ndihmojë revolta ndaj himnit. Edhe pse lufta është një situatë emergjence ku “sopotaret e ngrata rrokin thika e shpata”, mjafton të hedhësh një sy në natyrë për të kuptuar se mbrojta është domeni i gjinisë mashkullore në të gjitha speciet.
Por ka një ndryshim. Të rëndësishëm. Bëhet fjalë për mbrojtje ndaj një sulmi fizik, të dukshëm e robust. Sot lufta dhe pushtimet e vërteta janë të një natyre tjetër, granulare dhe të kamufluara.
Këtu janë të thirrur të gjithë, pa dallim gjinie, pa ia përçmuar askujt çdo lloj aftësie, e mbi të gjitha potencialin intelektual. Gjithkush të bëj atë që ndjen e di të bëj më mirë. Vetëm kësisoj mund të zëvendësohet ankerplasti i përkohshëm populizmit me ilaçin e vërtetë.
“Por ka një ndryshim. Të rëndësishëm. Bëhet fjalë për mbrojtje ndaj një sulmi fizik, të dukshëm e robust. Sot lufta dhe pushtimet e vërteta janë të një natyre tjetër, granulare dhe të kamufluara.”
Jam dakord. Megjithatë kam bindjen se rrafshi fizik pasqyrohet edhe në rrafshe të tjera dhe mashkulli është i prirur ta ndjejë më mirë rrezikun e jashtëm edhe kur ky është i një natyre të kamufluar apo jofizike. Për shembull, kam vënë se në përgjithësi femrat e kanë më të vështirë ta kuptojnë, fjala vjen, pse televizori është i rrezikshëm, pse nuk duhet rënë në kurthin e higjienomanisë që ushqehet nga kompanitë e produkteve të higjienës, pse ligjërimi feminist nuk është dhe aq dashamirës sa ç’duket, pse dëmi kryesor që shkakton lozja me tablet tek fëmijët nuk është tek sytë, e kështu me radhë. Po një ndryshim thelbësor që ka ndodhur sot është demaskilizimi i shoqërisë, ndrydhja dhe zhdukja e perspektivës mashkullore nga hapësira publike. Kjo ka ndodhur, siç e cek diku në komentin tim, kryesisht nëpërmjet shkollës, e cila si rrafshuese e personalitetit është më e dëmshme për personalitetin prominent mashkullor sesa për atë femëror, çka mendoj se është arsyeja pse meshkujt sot në përgjithësi janë gjithnjë e më konfuzë, të painiciuar, të mefshtë e infantilë. Ky lloj demaskilizimi i shoqërisë më kujton vrasjen e foshnjeve meshkuj të hebrejve në Egjipt dhe për mua është shenjë e fortë e karakterit faraonik të kësaj epoke.
Eh mi gra, nuk di kush ja u ka hedh kaq keq trute e gomarit, po veshtire do ta keni.
S’ka shanse, jo për aq kohë sa do të ketë burra zamani rreth e përqark që të na mbrojnë nga “e keqja e atyre që na hedhin trutë e gomarit”. Ty të priftë e mbara e të na nderoç ore qerrata!
oksigjen, po të përgjigjem këtu, meqë faqja nuk e lejon nën kometin tënd, ku shkruan:
“Kjo ka ndodhur, siç e cek diku në komentin tim, kryesisht nëpërmjet shkollës, e cila si rrafshuese e personalitetit është më e dëmshme për personalitetin prominent mashkullor sesa për atë femëror, çka mendoj se është arsyeja pse meshkujt sot në përgjithësi janë gjithnjë e më konfuzë, të painiciuar, të mefshtë e infantilë. Ky lloj demaskilizimi i shoqërisë më kujton vrasjen e foshnjeve meshkuj të hebrejve në Egjipt dhe për mua është shenjë e fortë e karakterit faraonik të kësaj epoke.”
Nëse shumica e meshkujve të sotëm janë vërtetë të mefshtë e infantil, si shpjegohet që dhuna ndaj femrave është në rritje? Kur kam përmendur feminicidin si një dukuri që është vështirë të përkthehet në shifra, kam parasysh që në të mund të përfshihet fare mirë edhe aborti selektiv, pra kur femra asgjesohet që në embrion thjesht sepse është femër. Këtu nuk ka nevojë të mobilizojmë radarin e teorive konspirative. Nuk ka asnjë shoqëri të fshehtë, me ambicje faraonike që po na e shkakton këtë gjëmë.
Jemi ne vetë… Ose më mirë faraoni i vogël dhe skllavja e bindur brenda nesh.
Nuk kam ndonjë ide dhe as informacion mbi situatën e dhunës ndaj femrave, por nuk shoh antagonizëm mes papjekurisë mashkullore dhe dhunës ndaj femrave, përkundrazi. Sepse kur maskiliteti dështon në çdo rrafsh tjetër, i mbetet vetëm ai fizik ose emocional për t’u afirmuar. Ka njëfarë perceptimi të përgjithshëm, për mua i saktë, se burrat që ushtrojnë dhunë në familje zakonisht janë ata që jashtë shtëpisë janë të ndrydhur si dhe e kundërta, ata që janë “bullies” edhe jashtë. Këto dy ekstreme ushqehen pikërisht nga humbja e personalitetit mashkullor, apo burrërisë, e cila në idealin e saj përfaqëson një ekuilibër ku çdo tipar ka vendin e vet dhe autoriteti e butësia nuk e përjashtojnë por e mbështesin njëra-tjetrën. Të mos harrojmë se shkolla është terreni kryesor ushqyes i bullizmit.
Që dhuna në familje ka pasoja më të mëdha për gratë, kjo kryesisht nuk është rezultat i diskriminimit social, por i “diskriminimit” natyror, domethënë i faktit se burri është më i fortë fizikisht dhe më agresiv se gruaja dhe ilaçi nuk është lufta kundër natyrës, çka përbën një tipar themelor të të ashtuquajturit qytetërim modern, por është një moral në paqe dhe harmoni me krijimin. Unë këtë moral në formën më të plotë e të arrirë e gjej tek Islami, por do thoja se cilado traditë historike paramoderne, në tërësi është më e natyrshme dhe e shëndetshme sesa moderniteti. Me këtë s’dua të them se dhuna sociale ndaj femrës, ku përfshihen edhe fenomene të përbindshme si vrasja e foshnjeve femra, nuk ka ekzistuar në kultura tradicionale dhe nuk vazhdon të ekzistojë si zgjatim i këtyre kulturave, por kjo është një problem i së keqes njerëzore, i abuzimit me forcën dhe përgjegjësinë, dhe kulturat në fjalë idealisht e kanë pasur dhe e kanë antidotën e tyre morale ndaj të tilla fenomeneve, e cila sërish do të thoja se ndoshta në çdo rast është më e mirë se projekti i një shoqërie utopike praktikisht pa gjini, sepse një projekt i tillë s’mund të rezultojë veçse në distopi, çka mendoj se e përkufizon më së miri botën e sotme. Për të arritur në këtë përfundim, para se t’u referohem teorive konspirative i referohem përvojës vetjake, traditave eskatologjike si dhe pesimizmit të thellë që ka karakterizuar artin dhe letërsinë e shekullit të 19 e të 20, deri në vepra profetike si Brave New World apo 1984. Veç kësaj do të thoja se sado banale që mund të tingëllojnë teoritë konspirative, bota nuk është një vend i pafajshëm e pa prapaskena ku mbizotëron qëllimi i mirë. Por, siç arsyetoj në komentin tim, pikërisht këtë perspektivë femrat në përgjithësi e kanë të vështirë ta kuptojnë.
PS: Me butonin e përgjigjes u ngatërrova edhe unë në fillim, por nëse përgjigjesh tek butoni poshtë komentit të mëparshëm, komenti yt del aty ku duhet, diçka e tillë.
Dua të sqaroj një pikë në komentin tim meqë mund të keqkuptohet. Kur them se femrat janë më pak të prirura për ta kuptuar rrezikun, nuk dua të përçmoj inteligjencën femërore. Përkundrazi, thjeshtësia femërore përbën balancën e duhur që nuk e lejon mashkullin të kalojë në obsesion me botën e jashtme e skizofreni, duke e bërë atë të jetë i orientuar si nga jashtë edhe nga brenda. Inteligjenca femërore është po aq e pazëvendësueshme dhe e bukur sa ajo mashkullore, por kjo do të thotë pikërisht se të dyja janë të ndryshme e secila ka vendin e vet dhe burri ka përparësi ndaj gruas në raport me botën e jashtme.
Shkrimi më lart cek një numër gjërash, duke i vendosur në lidhje mes tyre – por për të cilat mund të flitet edhe veçan.
Mua më ngacmon natyra e himnit; i cili është edhe vepër edhe AKT; vepër sepse konsiston në një tekst muzikor dhe një tekst poetik të ndërthurur; por AKT, sepse himni që të jetë himn kërkon, me përkufizim, ekzekutimin në rrethana specifike.
Dhe këtu mund të pyesim nëse leximi jo-kontekstual i këtyre teksteve ua shpërfill, më shumë se ç’mund të tolerohet, natyrën prej akti të himnit vetë.
Himni nuk është vetëm akt, por akt ritual – i shërben riprodhimit të vetëdijes kombëtare, në momente solemne. Dhe e bën këtë duke u ekzekutuar: duke u luajtur nga një bandë ose duke u kënduar nga një kor. Por nuk e bën kur e dëgjoj unë në shtëpi para se të fle, nga një video në YouTube.
Si çdo akt ritual, edhe himni ruan disa elemente arkaike – si në muzikë, ashtu edhe në tekst. Teksti, vjersha e Asdrenit, është vjershë e keqe, e dobët, e sforcuar, patetike. Ashtu ka qenë edhe në kohën kur u shkrua, prandaj nuk është se po i jap ndonjë lexim anakronik. Çdo lloj analize, e nxjerr lakuriq dhe të tillë që të mos e meritojë funksionin që i është dhënë.
Mirëpo për një ritual mund të pyesim: a ka rëndësi lënda sinkrone, apo vjetërsia e siguruar nëpërmjet përsëritjes? Shpata që mbajnë rojet e nderit në disa kultura nuk është se mund të presë koka; por edhe nuk është për këtë qesharake. Po ashtu, njëlloj mund të argumentohet se sanksionimi me ligj i asaj vjershe në himn i çarmatos orvatjet serioze për analizën e saj letrare. Që mund të bëhet, për të parë se vlerat letrare nuk kanë të bëjnë me forcën elokutive të një teksti; dhe për të konstatuar se himnet zakonisht adoptohen në fëmijëri të një kombi, kur letërsia e shkruar është ende në shpërgënj.
Njëlloj edhe për muzikën: prejardhja e asaj të himnit, që njihet, dhe që s’ka fare lidhje me kombin dhe shtetin shqiptar, nuk ia zhvlerëson funksionin ritual: tek e fundit, çdo ekzekutim rishtas i himnit i referohet ekzekutimeve të mëparshme dhe rrethanave përkatëse. Jam kurioz, megjithatë, nëse ekziston ndonjë partiturë që të ruhet si KOD i çdo performance, në ndonjë kasafortë gjëkundi. Tek e fundit, vjershën e Asdrenit mund ta gjejmë në botimet e kohës – po melodinë ku? Çfarë mund të ndodhë, po t’i shkrepë ndokujt në kokë që ta modifikojë për arsye estetike?
Sa për ritualin e ekzekutimit të himnit, mbase duhet shtuar që të kënduarit në shkolla nuk është e vetmja instancë sociale që përçon ndjesi të përkatësisë kolektive nëpërmjet një disiplinimi simbolik (të kënduarit në kor NJËZËRI, ngritja në këmbë, etj.). Këto ndodhin edhe në mjedise më pak solemne, si para një ndeshjeje futbolli. Do të më pëlqente edhe të përfytyroja një situatë – absurde me përkufizim – ku nxënësve u kërkohet të këndojnë himnin SI DËNIM për ndonjë të pabërë. Në fakt, sa kohë që gjeste të tilla simbolike synojnë identifikimin e një individi me kolektivitetin, atëherë vlerat e kolektivitetit – p.sh. të organizimit të shkollës – mund t’i kalojnë edhe përjetimit të simbolit. Në kuptimin që një shkollë që i torturon nxënësit e vet mund t’i ftohë këta, dora-dorës, me simbolet edhe kombëtare.
Si ishte ai termi ne gjermanisht qe permendi Martin Camaj dhe qe ne shqip perkthehej “pa dhimbe“ ?
Ai mu kujtua, dhe ne fakt, qe kur e kam lexuar ate shkrim ketu, ai me kujtohet sa here has (no pun) ne provokatore te rendomte ne diskursin publik te ketej dhe te andej detit.
Pa dhimbe!
Gjynah!
Nuk e di perse ky shkrim me kujtoi nje show stand up te Joe Leguizamos, ku nje prej te dashurave te tij ankohet:
Why dick-tionary and not pussy-tionary?
Why her-pes and not his-pes?
Nuk e di pse ky koment më kujtoi akuzat për ekzagjerim sa herë që gratë dalin publikisht për të drejta të barabarta. Po aq, frikën e fanatikëve të patriarkalizmit për “pushtim të botës prej grave” me imazhe gjigande burrash që lajnë enët apo largqoftë hekurosin brekën e veta.
E shoh qe sensin e humorit e paskeni shume te zhvilluar dhe e kapkeni flur edhe humorin e tjetrit. Nje cen te vogel ka komenti juaj (gjithmone sipas meje, se e kuptoj fare mire qe opinioni im nuk eshte absolut), nuk merr parasysh pasaniket qe i perdorin breket vetem nje here dhe pastaj i hedhin. I bie qe kjo kategori te mos e kete friken e fanatikeve te patrialkalizmit. No hard feelings.
Thashë t’i përmbahesha sensit të humorit të zotërisë suaj meqë çdo dalje jashtë linje s’do të ishte e denjë për të. Gjithashtu, lufta e klasave nuk shqetësohet për palët e brekëve që ndërron borgjezia, por për mungesën e tyre te proletariati që shpesh përfundon duke qenë mollë sherri mes palëve. 😀
GH thotë: “Gjithashtu, lufta e klasave nuk shqetësohet për palët e brekëve që ndërron borgjezia, por për mungesën e tyre te proletariati”
Përveç demagogjisë, nuk ka asnjë evidencë që lufta e klasave bëhet për brekët që i mungojnë proletariatit. Përndryshe lufta e klasave i do proletarët pa brekë, në moton “bar do të ham por parimet nuk i shkelim”, sikurse e do edhe gjithë popullin proletar (kuptohet, pa brekē), ose në versionin e Rilindjes, emigrant.
Ne fakt, fatkeqesisht, edhe proletariati mund te mos perfshihet ne scope-n tuaj, sepse mund te mos perdore breke fare, per kursim. Pa folur ata qe zgjedhin te mos i mbajne breket thjesht keshtu, per pragmatizem.
nacionalizmi dhe patriarkizmi janë tejet të lidhur, aq sa dhe përdorin njëri-tjetrin si defense mechanism.
për sa i përket kullave dhe pa iu futur thellë diskutimit mbi to — i cili është mjaft kompleks në vetvete, jo vetëm nga aspekti formal apo arkitekturor, por dhe nga ai politik, i politikave që i mundësojnë ato — doja vetëm t’ju ktheja sytë tek propozimi i Winy Maas, i një kulle me ‘hartën’ e Shqipërisë në fasadë, dhe tek fjala e arkitektit të huaj kur thotë se Shqipëria ka një nga flamurët më sexy në botë. Dhe si, vazhdon ai, në bashkëpunim me kryeministrin, kemi dashur të bëjmë dicka të frymëzuar nga kjo ‘histori’, që t’ja tregojmë botës sa seksi është kjo history — nëpërmjet këtyre ‘monumenteve’. E përmend këtë projekt dhe prezantim (i dhënë tek AA në Londër), për të dalë tek argumenti i ndërlidhjes intime të nacionalizmit me patriarkizmin — nëpërmjet arsyetimit të të huajve, dhe sidomos i designerve, si dhe atij të ‘burrave’ të shtetit sot (apo dhe që(mot)). Monumentalizmi i vetëm i këtyre ndërtesave është madhësia e tyre, që së shpejti do t’ia marrë frymën qytetit, gjë që unë e shoh tamam siç autoria përshkruan himnin, dhe se ‘sakrifica’(sakrifimi) e/i vetëm (apo që ka ngelur) është sexi(zmi).
Diskursi mbi ‘patriotizmin’ apo ç’quajmë dhe ç’është patriotizmi (si një mënyrë tjetër për të shtjelluar nacionalizmin patriarkal), po të merret seriozisht nga ata që janë të interesuar ti kuptojnë qartë të dyja, është polemik (kompleks) po aq sa është i hidhur (lëndues), prandaj po të na dhimsen mendimet që tashmë mund ti kemi (semi) formuar intuitivisht, apo në vrull e sipër gjatë argumenteve të zjarrta (çuditërisht, bisedat mbi nacionalizmin/patriarkinë janë gjithmonë të zjarrta), atëherë s’do mundemi ti futemi asaj pune (objektivisht) deri në fund (dmth: bisedat janë të zjarrta sepse janë të pashtjelluara si duhet, properly).
Dua ta mbyll me këtë citim nga Svetlana Alexievich: “Askush nuk na kishte mësuar si të ishim të lirë. Kishim mësuar vetëm si të vdisnim për liri.” (“No one had taught us how to be free. We had only ever been taught how to die for freedom.”) Pra pyetja në thelb të diskutimit nacional(ist)-patriarkal është liria, apo ç’do të thotë të jesh i lirë?
Patriarkaliteti dhe nacionalizmi ushqejnë njëri-tjetrin. Patriarkaliteti ndihmon për t’ia “zbutur” fytyrën nacionalizmit, për ta paraqitur atë si një forcë modernizuese paçka se tradicionale (arkaike) me burrat në rolin e udhëheqësve për të shpënë përpara idealin nacionalist (apo kombëtar) dhe gratë në prapavijë, pasive por përkrahëse, të reduktuara te roli i tyre si nëna (se ato shërbejnë për vazhdimësinë biologjike të kombit) e që iu përcjellin brezave (kryesisht djemve, siç pret kombi të rritet) të ashtëquajturat vlera dhe ndjenja kombëtare që në djep. Mbrojtja e grave prej burrave është në fakt thjesht mbrojtje e linjës riprodhuese të pushtetit mashkullor. Përndryshe, në imagjinaren nacionaliste e patriarkale gruaja nuk ekziston, ajo është thjesht masha përcjellëse e burrit qoftë si bartëse e tij (nëna), qoftë si objekti seksual ose i dëfrimit (bashkëshortja, e dashura).
Është interesante të vëresh diskursin e partive nacionaliste apo konservatore ndaj të drejtave të grave (të drejtat riprodhuese për shembull). Kontrolli ndaj gruas perceptohet si një gjë normale, gati-gati e natyrshme përkundrejt burrit dhe një botëkuptimi mashkullor. Lufta në emër të kombit, trimëria (lexo: burrnia) shihen si dëshmi për identitetin e tij mashkullor.
Në fillim të viteve ‘90 në Kroaci dhe Serbi ulja e fertilitetit të grave shkaktoi shqetësim në rangjet politike. Sidomos në Serbi, ku shifra 1.8 krahasimisht me Kosovën 4.3, nxiti debatin dhe tronditjen për atë që u konsiderua “luftë demografike”. Si Serbia, po ashtu edhe Kroacia, u përpoqën paçka se pa shumë sukses për shkak të protestave, të miratonin ligjin për të kufizuar abortin. Nëse në perëndim debati mbi abortin është zhvilluar në kuadër të lirive individuale, në vende si Ballkani ai u zhvillua në kuadër të bashkësisë kombëtare. Madje, një politikan kroat i të djathtës ekstreme shprehej se aborti i ligjshëm është “gjenocid dhe vetëvrasje kombëtare”. Ndërsa në fushatat elektorale të Tuđman-it qarkullonin parrulla si “Edhe fetusi është kroat!” ose “Shkoni në shtëpi dhe na bëni një kroat të ri!”.
Përgjatë historisë vazhdimisht njeriu kompromentohet, luftohet madje, shfarroset në emër të lirisë, ngërthyer në urrejtje e vogëlsi pa e kuptuar dhe rrokur aspak lirinë në të vërtetë. Më pëlqeu shprehja e Alexievich-it. Faleminderit që e ndave! 🙂
Dy modele:
1. Burri punon (me rrogë) ndërsa gruaja rri në shtëpi dhe rrit fëmijët, përveçse bën edhe punë të tjera prej amvise. Burri fiton aq sa ta mbajë një familje, të themi me 5 vetë (burrë e grua dhe tre fëmijë).
2. Gruaja punon (me rrogë) ndërsa burri rri në kafene ose te pika e basteve, duke jetuar në mënyrë parazitare, sepse nuk gjen dot punë. Fëmijët rriten si mos më keq. Gruaja nuk fiton aq sa të mbajë një familje, të themi me 5 vetë.
Pyetja ime: cili nga modelet është më patriarkal?
I pari është model patriarkal standard, ndërsa i dyti është model sërish patriarkal, por i degraduar – sepse nuk ka më ndarje të roleve të punës. Në të dyja gruaja shfrytëzohet, por familja është më e shëndetshme në modelin e parë.
Modeli i dytë është rezultat i shthurjes së të parit, në kushtet e ekonomisë post-industriale klasike, që ka më shumë nevojë për shërbëtore, se për tornitorë. E kuptoj që gratë mund të jenë të pakënaqura në të dy modelet, por tek i dyti burri më duket më në krizë se gruaja.
Të dyja janë modele patriarkale. Diskriminimi i gruas ose e izolon atë në sferën private duke e lënë të varur te fuqia ekonomike që garanton burri ose e shfrytëzon atë në sferën publike dhe nuk e paguan mjaftueshëm, gjë që e lë sërish të varur te ndihma që rroga e burrit supozohet të sjellë në çift ose familje.
Një sistem i tillë është i dëmshëm për të dyja palët. Ai e redukton gruan te roli i saj (pasiv) si nënë dhe amvisë duke i zhvatur çdo perspektivë pavarësie dhe zhvillimi përtej këtyre roleve, ndërsa burrin e tejngarkon, atij i vë mbi supe barrën për t’u kujdesur ekonomikisht për të gjithë pjesëtarët e familjes.
Nëse konstrukte të tilla nuk do të ekzistonin, nëse gruaja dhe burri do të kishin mundësi dhe trajtim të barabartë, gjasat janë që ngarkesa brenda dhe jashtë shtëpisë të ishte më e balancuar për të dy. Këta të fundit do të kishin më pak pritshmëri absurde ndaj njëri-tjetrit, më shumë mirëkuptim dhe në tërësi, shoqëria do të funksiononte më mirë.
Modelin e dytë mund ta konsiderojmë më destruktiv për burrin vetëm brenda botëkuptimit patriarkal ku sipas këtij këndvështrimi, burri goditet emocionalisht e psikologjikisht jo thjesht nga fakti se s’gjen dot punë por sepse mbahet nga gruaja (fyerja e burrnisë). Roli i tij si patriark është i vendosur në pikëpyetje. Who owns the money, owns the power. Ndërsa në kthimin e këtyre pozitave, brenda të njëjtit botëkuptim, a priori gruaja duke ndejtur në shtëpi e duke “u peshuar” prej burrit thjesht manifeston e legjitimon rolin e saj.
Përndryshe, papunësia, mungesa e pavarësisë, janë njëlloj shkatërruese për njeriun.
Pastaj, s’duhet të anashkalojmë as faktin që shumë gra, pavarësisht se punojnë me kohë të plotë dhe kanë mundësinë të jenë ekonomikisht të pavarura, pritet që në sferën private të jenë ato të vetme përgjegjëse (për punët e shtëpisë, rritjen e fëmijëve, etj.)
Pozitat e pabarabarta të roleve brenda në familje më duken të pashëndetshme, pavarësisht se nga dhe te kush manifestohen.
Dakord. Por në shumë raste, pozitat e pabarabarta në familje nuk janë rezultat i zgjedhjeve individuale të burrave ose të grave, por i sistemit ekonomik dhe social. Sistemi i tanishëm, që preferon të punësojë gra sepse i paguan më pak dhe sepse ka nevojë për punë “grash” dhe emigrantësh (p.sh. për t’i shërbyer moshës së tretë ose për të larë pjata në restorante), krijon modelin patriarkal të degraduar, me një masë të madhe burrash parazitarë (mjafton një ditë në Tiranë për ta konstatuar këtë). Ky është modeli globalist, ku deri edhe karamelet të vijnë nga Kina. Mirëpo ata që i kundërvihen këtij modeli dhe marrin votën e “parazitarëve”, si disa prej të ashtuajturve “sovranistë” në Europë, identifikohen menjëherë si nacionalistë.
Ardian
“Por në shumë raste, pozitat e pabarabarta në familje nuk janë rezultat i zgjedhjeve individuale të burrave ose të grave, por i sistemit ekonomik dhe social.”
Jam dakord me ty. Ky është problem sistemik.
Sovranistet karakterizohen me shume si populiste, ndoshta sepse togfjaleshi nacionalist populist sikur nuk ngjit shume. Globalizmi krijoi dy fenomene te reja, nje nacionalizem qe nuk ka qene ndonjehere kaq i shkeputur apo me mbeshtetje kaq te paket nga shtresa e pasur, borgjezia, dhe nje te majte, e cila nuk ka qene asnjehere kaq e shkeputur nga punetoret vendas, proletariati.
Ketu eshte me vlere edhe per temen te kujtohet se e majta, komuniste e socialiste, ka luftuar shume ne bashkepunim me sindikatat, qe kapitalisti te mos e hiqte nga puna proletarin, bile ka detyruar shtetin qe te ndihmoje kapitalistin ne nevoje nepermjet futjes se punetoreve ne ”cassa integrazione”, ku do merrnin rroge derisa kapitalistit t’i ecte biznesi dhe te rifuste punetorin qe po priste ne cassa integrazione.
Sot e majta i thote punetorit vendas plasu ku te duash. Si rezultat, ne shume vende punetori ngel per kohe te gjata papune, derisa t’i mbushet mendja qe duhet ta harroje rrogen ta zeme 2 mije euro dhe 20 vjet pune per te nisur nje pune tjeter çfaredo nga niveli me i ulet i rroges,sepse s’ka kualifikim, ta zeme 1100 euro.
Kjo e godet rende psikologjikisht punetorin apo proletarin, ashtu sikunder goditet rende i riu qe mbaron shkollen e larte dhe punon me vite kamarier se s’ka nga te veje.
Keto goditje perkthehen padyshim ne probleme familjare per te vjetrin dhe ne demoralizimin e te riut.
Nje stabilitet financiar dhe nje shtet qe perkujdeset qe ne çerdhe e kopsht per femijet e ben te panevojshme qe gruaja te rrije ne shtepi per te rritur femijet. Cerdhe e kopsht me dreke nga 8-17, per mendimin tim duhet te jene falas, bile edhe ne shkolle fillore shteti duhet te kujdeset po falas deri ne oren 17, jo deri ne 12-13 kur mbaron mesimi.
Sepse mund ta quash patriarkale familjen ku gruaja kujdeset per 2 femije le te themi se 3 jane shume, po me kostot e kopshtit dhe cerdhes, perse duhet te punoje gruaja ne fasoneri e te marre 150 mije leke, te robtohet 10 ore ne dite per nje 50 mije lekshe qe ngel plus ? Keto jane arsyetime racionale qe i bejne jo vetem ne Shqiperi, por edhe ne Amerike.
Pra del e domosdoshme qe çerdhja, kopshti, shkolla fillore, te gjitha me dreke, deri ne oren 17 te ofrohen falas per te gjithe, ose me pagese ne baze te ardhurash, me pagese te shkallezuar ose progresive.
Suedia qe mbahet nga vendet me barazi gjinore me te larte, ka ministrine e familjes, e cila administron 4% te GDP-se suedeze, pra suedezet shpenzojne specifikisht per familjet 4% te gjithe prodhimit vendas. Kane falas per familet aq shume gjera, saqe ne Shqiperi as ne kohen e komunizmit nuk kishte kaq shume gjera falas.
G.H. ben si komuniste, po mua me duket se nuk ia ka haberin fare problemeve te proletariatit dhe Marksit sa i ka shkuar siper.
Shqiptaret jane nje komb ne plakje te rrufeshme dhe pensionet qe tani jane plage e vertete pritet te behen nje ferr financiar. Ne nuk do na vijne as emigrante qe te skllaverohen nga biznesi vendas, se afrikanit dhe aziatikut, kur ben mijera kilometra i leverdis te beje edhe disa qindra per ne Itali e me tej. Investimi i sotem tek familja duhet te jete prioritet sa nuk eshte teper vone. Ky investim do te ishte efiçent edhe per barazine gjinore, sikunder e demostron Suedia in primis, por edhe vende te tjera perendimore.
Ne kemi nevoje per nje te majte old style ose parti nacionaliste, keto liberalizmat e globalizmat veç sa po na shtyjne drejt Tartarit.
Jam dakord që edhe në rastin e parë gruaja shfrytëzohet, por besoj se perspektiva ime në këtë pikë është shumë e ndryshme. Bindja ime është se gruaja nuk është aspak e detyruar të bëjë punë shtëpie, përveç përkujdesjes për fëmijët, edhe në rastin kur burri e siguron jetesën. Madje mendoj se marrja e pozitave të shërbëtores nga gruaja është shumë e dëmshme për atë çka duhet të frymëzojë figura e nënës tek fëmijët si dhe për erotizmin femëror që gruaja duhet t’i përçojë burrit. Por në një kuadër egalitar të ndarjes së detyrave e kam të vështirë ta shoh pse kjo situatë do të përbënte shfrytëzim të gruas.
Oksigjen, pash Zotin!
Domethënë, sipas teje nënshtrimi i gruas qenkësh i dëmshëm se “cenon figurën e saj si nënë” dhe “erotizmin femëror”, jo sepse e cenon atë si njeri me të drejta dhe liri të barabarta me burrin? What the fuck man? Epo, ja që mizogjinia nuk ka bri në ballë!
P.S.: Shumë ironik tingëllon pseudonimi O2 krahas komenteve të kësaj natyre. 😀
Nuk besoj se gruaja ka të drejta dhe liri – dhe as përgjegjësi – të barabarta me burrin dhe nuk besoj se kjo është mizogjini. Për më tepër mizogjinia apo seksizmi si koncepte më duken shumë artificiale.
Oksigjen, e sqaron pak çfarë ke ndërmend kur thua: “Nuk besoj se gruaja ka të drejta dhe liri – dhe as përgjegjësi – të barabarta me burrin…”
Shpresoj të mos jetë ashtu si duket.
Hyllin: “perse duhet te punoje gruaja ne fasoneri e te marre 150 mije leke, te robtohet 10 ore ne dite….”…. dmth sipas teje problemi këtu ēshtë thjesht që çerdhet e kopshtet janë me pagesë? Jam dakord me ty që po të ishin 100% të subvencionuar nga shteti do të ishte shumë mirë, por ndërkohë ky pranimi që ne si shoqëri i bëjmë shfrytëzimit mesjetar të punëtorit me rrogë tërësisht nën nivelin minimal të jetesës më duket më së pakti amoral dhe më së shumti i jashtëligjshëm.
Tani ne shume vende perendimore ka pune te paguara keq, edhe ne komunizem te ne kooperativisti paguhej keq dhe kishte nje tufe kalamaj, apo pensionet e viteve 70-80 ishin cope -cope e po flasim per gati 2/3 e popullsise shqiptare nen diktature. Pra, ne jemi mesuar me kohe qe nje kategori e gjere do e haje, qe pjesa tjeter te gezoje jete mikroborgjezi e nje pjese e vogel jete pasaniku. Po ashtu ne Perendim ka vende ku papunesia eshte e larte e ka pune te paguara keq, keshtu qe duket se eshte me e veshtire qe te rregullohet ceshtja e rroges, sesa ceshtja e cerdhes,kopshtit dhe fillores. Kete te fundit e rregullon shteti nepermjet nje ligji te thjeshte dhe nqs ska fonde ndonje takse speciale per familjen mbi kategorite e pasura apo tarife per mallrat e luksit qe hyjne ne vend, shtetit ku nuk i shkon mendja per te mbledhur taksa. Kurse ajo qe thua ti ka 100 faktore ne mes, psh ky formalizimi i rrogave dhe rritja e rroges minimale shkoi ne disa raste edhe si barre per punetore te ndryshem te cilet pane t’u ulej rroga neto. Duket se proletaret me proletare jane me lehtesisht te mbrojtshem nepermjet gjerave te ndryshme falas apo me kosto te ulet, sesa nepermjet nje rritjeje rrogash. Pastaj nqs ti mendon se kjo eshte skandaloze , ceshtje kendveshtrimesh, per mua ka rendesi rezultati me praktik, sesa diskutime per te drejta, te cilat ne Shqiperi nuk ka per t’i respektuar kush, edhe ndonja 50 vjet po e po, por mund edhe te mbyllet sheklli e na birt e shekllit t’ri te kemi bere thjesht nje vrime nje uje.