Prej vitesh po qarkullon në mediat thënia “Ç’më duhet mua se ç’bëj unë”, e cila i atribuohet Shvejkut (deri edhe Berisha e ka përmendur një herë).

Cituesit besoj se nuk i referohen aq tekstit të romanit, sa njëri-tjetrit; në kuptimin që thënia i përket më shumë Shvejkut si personazh të imagjinatës popullore dhe hero të kujtesës sonë kolektive, sa Shvejkut të romanit.

Si njohës jo i keq i veprës, nuk besoj që “ushtari i mirë” ta ketë thënë gjëkundi këtë – edhe pse fare mirë mund të më ketë shpëtuar.

Në fakt, edhe vetë batuta më tingëllon e sforcuar dhe si prej estrade të provincës socialiste, jo prej një romani gati kafkian, si ai i Hashekut.

Të jetë vallë apokrife?

Mirëpres ndonjë sugjerim prej lexuesit, i bindur se – të paktën në brezin tim – kanë qenë të shumtë ata që e dinin përmendësh tekstin e këtij romani.

E përdornim rëndom në bisedat mes nesh, për të kompensuar ndjenjën e përgjithshme të mizerjes dhe të poshtërimit të kotë, që provonim në situata kolektive nën totalitarizëm: veçanërisht përballë autoritetit të fryrë prej kaposhi – në stërvitje ushtarake dhe në aksione.

Njëlloj si Austro-Hungaria e romanit, edhe Shqipëria jonë ishte kalbëzuar deri në atë shkallë, sa kudo që ta shpoje, të mbyste duhma e fëlliqësirës.

Revoltën tonë të atëhershme, nëse mund ta quaj kështu, e shembëllzon më së miri ajo shfryrja plot dëshpërim e kadetit Marek: “Unë nuk i pastroj nevojtoret!”

Ashtu edhe e kaluam Shvejkun nga romani në folklor; dhe kushedi edhe filluam t’i vëmë në gojë gjëra që mund t’i kish thënë, po të ish gjendur në pozitën tonë.

Dhe Shvejku e gjeti gati vendin, në këto narrativa të ndera pezull midis anekdotës dhe legjendës: përkrah Nastradinit, Qerosit dhe të tjerëve tricksters të imagjinatës popullore.

Shvejku i cituar, ose edhe thjesht “i cituar” nuk mund të funksionte përtej energjisë që i jepte romani, si referencë të cilën e ndanim së bashku dhe që na përcaktonte si brez. Të qeshje me Shvejkun, do të thoshte të kishe lexuar romanin – madje edhe batutat vetë e merrnin humorin nga personazhi, sesa e përftonin në mënyrë të pavarur.

Por mos më lini të gënjej.