Peizazhe të fjalës

ose natyra jo aq të qeta
Kujtime / Media / Teknologji

KU E KE STILOLAPSIN?

Konstatoj – jo pa dhimbje – se praktikisht të gjithë stilolapsat që kam tani në sirtar kanë vdekur; në kuptimin që u është tharë boja dhe nuk shkruajnë më. Instrumente të bukura, vegla kaligrafike, me formë ergonomike dhe shpesh aerodinamike, kanë dhënë shpirt para kohe, ngaqë vjetrimi teknologjik ua ka mpiksur gjakun në deje. Ngjyra-ngjyra, blu, të zinj, të kuq, tek-tuk ndonjë i gjelbër, të blerë në realizim e sipër planesh për t’iu rikthyer agresivisht shkrimit me dorë dhe për t’i përdorur më në fund fletoret e shtrenjta (pun intended) të shënimeve që ruaj palë-palë në dollap, aq sa të vjen keq t’i hedhësh, se të duket sikur po hedh tutje edhe kryeveprat që do të mbinin prej tyre.

Këto nuk janë stilolapsa BIC, si ato që u patën përhapur anembanë Europës në vitet 1960, aq sa ta bënin Umberto Eco-n të shkruante se “Qëllimisht i shëmtuar, ai [stilolapsi BIC] u bë i bukur sepse është praktik, i lirë, i pashkatërrueshëm dhe organik. BIC Cristal® është shembulli i vetëm i socializmit të bërë realitet. Ai anulon çdo të drejtë ndaj pronës dhe çdo diferencë sociale.” I njëjti cilësim iu pat shoqëruar çakmakut BIC, edhe ai i hedhshëm pas përdorimit; dhe makinës së rrojes BIC. Mua stilolapsi BIC gjithnjë më bën të kujtoj Shqipërinë e viteve 1980, ku sende të tilla – plastike, të ngjyrshme, të hedhshme, të përballueshme – i sillnin nga jashtë si dhurata ata që udhëtonin, për t’ua dhënë miqve gjithnjë të shumtë në këto sebepe dhe kolegëve po aq të shumtë. Formula që duhej përdorur, në shenjë falënderimi ishte: “mjafton që të ka shkuar mendja.” Tek e fundit, stilolapsi sugjeronte një veprimtari aq intelektuale sa të shkruarit; ndryshe nga çakmaku, që u shkonte më shumë duhanxhinjve, dhe makina e rrojës, që mund të ishte e mërzitshme, si dhuratë, edhe kur nuk nuk insinuonte gjë fshehtësisht sensuale.

Kur isha fëmijë, stilolapsi më pëlqente shumë edhe kur luaja me të, duke e shtypur obsesivisht butonin në fund, për t’ia nxjerrë majën dhe për ta futur sërish brenda. Mekanizmi me sustë bënte rezistencë, por jo shumë; dhe klikimi jepte gjithnjë kënaqësi. Si edhe klikime të tjera – të butonave të radios, të çelësit të dritës, të ziles së derës; zhurma e ngjashme që lëshonte ora e tavolinës ose edhe lodrat me zemberek, kur i kurdisje. Besoj se im atë ishte dashuruar pas klikimit të tasteve të makinës së shkrimit. Sot dëgjoj për shumë njerëz të takëmit tim, të cilëve u pëlqen të klikojnë miun e kompjuterit; mua jo. Nga ana tjetër, prej shumë vjetësh përdor telefona Samsung të modeleve S Note, pena e të cilëve mund të klikohet lirisht: e kam kapur veten shpesh duke luajtur me të, si dikur fëmija me stilolapsin. Thonë se klikimi na pëlqen, ngaqë ofron një feedback taktil shpërblyes; por edhe vetë tingulli (zhurma) e klikimit luan rol.

Stilolapsi i ofronte fëmijës tek unë edhe shpërblime të tjera: mund të zhvidhosej dhe të çmontohej –zbërthimi ishte vetvetiu qejf (ka mbetur ashtu edhe sot); duke u ndarë në pjesë të vogla, prej të cilave më tërheqësja ishte susta që i mbështillej rezervës e që sillej si qenie e gjallë, ngaqë reagonte ndaj prekjes, kërcente, rimerrte formën e mëparshme pasi e shtypje. Ishte pastaj “rezerva” vetë, shpesh opaleshente, ku mund të shihje sa bojë kish mbetur ende; dhe maja e saj prej tunxhi, të cilën mund ta shkëputje nga rezerva duke e tërhequr me dhëmbë, dhe që vinte një sferë fare të vockël në majë, të cilën edhe mund ta nxirrje që andej, duke e shtyrë me gjilpërë (një fije e hollë boje viskoze do t’i varej poshtë, si gjak; i gjithë stilolapsi vinte dhe i ngjante ashtu një gjallese, të cilën po e masakroje). Edhe rezervën, kur zbrazej, mund të filloje ta mbaje mes dhëmbëve të parë dhe ta sheshoje duke e kafshuar nga pak, duke kaluar ashtu disa orë.

Këto viviseksione të miat, përveçse më bënin pis (“boja e stilolapsit nuk del!”), shpesh i nxirrnin stilolapsat jashtë përdorimit. Im atë m’i fshihte stilolapsat e tij, sepse nuk ndihej gati që t’ia sakrifikonte shkencës. Duke e ditur sa e vështirë ishte që t’i gjeje në ato kohë, s’e bëj me faj. Aq më tepër kur i binte në dorë ndonjë “Parker”, dhe fillonte ta trajtonte si ta kishte revolverin e fisit, t’u kërkonte “rezerva” të markës kolegëve që shkonin jashtë me shërbim dhe ta vendoste instrumentin si beben në djepin e vet gjatë natës.

Varfëria u jepte sqimë edhe sendeve të tilla të përditshme, çfarë nuk ishte medoemos diçka e keqe. Nga ana tjetër, edhe pse Shqipëria “u prish” ekonomikisht me Kinën para se ai vend të shndërrohej në një furnizues të botës mbarë me xhingla dhe junk, sërish mbaj mend të kenë mbërritur në brigjet tona sende të tilla si gomat e lapsave që mbanin erë të mirë, si fruta të ëmbla, dhe të tjera si këto (do t’i kem parë, besoj, që kur u hap në Tiranë, me bujë të madhe, Ekspozita Kineze: një shpërthim lëbyrës ngjyrash, aromash dhe bollëku; por vizitat atje më kujtohen turbullt, si ëndërr, sepse kam qenë ende i vogël dhe mbase i trullosur nga orgjia e shfrenuar shqisore). Gjithsesi, nga fundi i viteve 1970, dyqanet erdhën duke u zbrazur, aq sa deri edhe lapsa nuk gjendeshin më. Brezi im i ndizte cigaret me shkrepëse vendi, që merrnin flakë kur t’u shkrepej; ndryshe nga gjyshërit dhe baballarët tanë, që ndonjëherë ngulnin këmbë me çakmakë të rëndë si tanke, me benzinë, duke kutërbuar ata vetë si auto-mekanikë. Pastaj filluan të hyjnë çakmakët e parë nga Perëndimi, shumëngjyrësh edhe ata si karamele, ndonjëherë të tejpashëm që të dukej lëngu transparent brenda. Progres?

Kjo ishte Shqipëria ku çakmakun e harxhuar e rimbushje me gaz të lëngshëm te një barrakë modeste, diku te rruga e Dibrës afër Pallatit të Kulturës; njëlloj siç mund të rimbushje me bojë rezervën e stilolapsit te një barrakë tjetër e ngjashme; sepse rezerva të gatshme në treg nuk kishte më. Ec e tregoja këtë fakt shpikësit të BIC-ut dhe teoricienëve të “usa e getta”; që nuk e kishin parashikuar fatin e produkteve të tyre, në vende ku asgjë nuk duhej hedhur tutje, madje as letrat mbështjellëse të sapunit!

Por edhe më keq se ajo “usa e getta”, e pseudo-bollëkut konsumerist, është kjo e tanishmja, kur shpejtësia e “progresit” teknologjik po na detyron t’i hedhim sendet dhe veglat, pa i përdorur fare; pikërisht ato që dje i patëm blerë me shumicë, sepse ishin aq lirë dhe premtonin aq lehtësi. Cili prej nesh këndej në Perëndim nuk ka hedhur CD të shkrueshme, që po i mblidhnin pluhur në raft (nuk po flas për disqet floppy dhe aq më pak për pllakat sovjetike të gramafonit, që disa nga ne i kanë trashëguar pa u pyetur)? Cili nuk është tunduar të eliminojë, një herë e mirë, turlinë – edhe ajo e ngjyrshme – e thumb drives që i dalin përpara kudo në shtëpi? Cilit nuk i janë ngatërruar gishtat në flokët e minikufjeve me tel, që struken të turpëruara në çdo skutë?

Gati-gati, kjo ekonomi tregu e post-konsumit, të imponon që t’i blesh disa sende dhe të mos kesh kohë t’i përdorësh; sepse janë vjetruar praktikisht që në momentin kur i kalon nga dyqani në shtëpi; dhe nuk po flas këtu as për famëkeqen “planned obsolescence” dhe as për bombardimin me informacion, nga rrjetet sociale dhe Interneti, që na bën ndonjëherë të harrojmë se çfarë na pat bërë dje që t’i blenim; dhe as për ato situata, ku nuk na bëhet ta përdorim një stilolaps “luksoz” që na kanë dhuruar për datëlindje, dhe ashtu e lëmë edhe atë të japë shpirt në agoni të ngadalësuar. Pak ditë më parë, kur po rregulloja një raft në bibliotekë, u gjenda përballë një muri stoik me DVD, disa filmash të shkëlqyer, që kanë bërë historinë e kinemasë; por që tani kanë – medet – rezolucion të ulët; disa madje tepër të ulët. Dhe nuk po përmend videokasetat, me rezolucion edhe më të varfër. E kundërta më duket se ka ndodhur me muzikën, ku formati MP3 me të cilën e dëgjojmë, online, është një hap prapa për nga cilësia, në krahasim me të CD-ve dhe, për disa, edhe të vinilit (nuk po e hap këtu këtë diskutim).

Përballë kësaj frenezie të “progresit”, teknologjia e të shkruarit me dorë më ngushëllon fort, sepse ende mund ta përdor; i bindur se asgjë nuk e zëvendëson dot bashkëpunimin e mendjes me sytë dhe muskujt e dorës, që e bën majën e penës të lëvizë në letër – duke kombinuar artikulimin gjuhësor me atë pamor të shkronjës së vizatuar dhe atë motor, të gishtave dhe të parakrahut, si prej instrumentisti. Aq sa edhe shënimet për këtë ese i pata hedhur me penë, mbi një sipërfaqe të sheshtë; që qëlloi të ishte ekrani i një tablete, siç qëlloi pena të ishte magnetike (digitizer). Ma non si può avere tutto dalla vita, tha.

© 2025 Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara. Imazhi në kopertinë është krijuar me Google Imagen.

1 Koment

  1. Dje një stilolaps ishte luks, sot njëqind stilolapsa janë rraqe. Një të mirë ama e kishte edhe varfëria e djeshme, që mund të na hyjë në punë sot, nëse duam apo na duhet. Për ne që e jetuam dhe që e mbajmë mend akoma, shtrëngesa ekonomike dje ishte shkolla e duhur – edhe pse me detyrim – për tu mësuar sot me minimalizmin si stil jetese. Ose, edhe vetëm për ta ditur, për të ruajtur ekuilibrin mendor, se mund të ndalosh së xhiruari (mbi konvjerin kapitalist) pa tu marrë këmbët, pa u rrëzuar. Nevojat bazike dhe një strehë mbi kokë mjaftojnë për një jetë modeste por të kënaqshme, për ata që dinë ta mbushin atë, sigurisht: me miqësi, muzë dhe nge, jo me stilolapsa, sallam e salçice.

    Apo, për ta thënë me fjalët e Socrates, ndërsa po kalonte mes tregut athinas: “Sa shumë gjëra paska, që mua nuk më duhen!”

    [Kështu dalim prapë te anekdota e H. Böll, me peshkatarin dhe turistin.. :)]

Bëhuni pjesë e diskutimit

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin

Pajtomë