nga Arben Dedja
[…] s’din e mjera si me ba,
shkon tuj brit’ e tuj kukatë,
tuj ne’ malit dit’ e natë.
Hak hyqmet zoti e ka ba,
sa ni qyqe shtatin ia ban…
Baladë popullore
Moti u zbut dhe deti, gjer atëbotë i kreshpëruar, më në fund po fashitej. Gomonet niseshin nga Pylli i Sodës diku rreth mesnatës dhe, ndonëse e zgjasnin rrugën duke iu shmangur Sazanit ku patrullonin anijet italiane, arrinin të shkonin në Brindisi, të zbarkonin migrantët dhe të ktheheshin pa zbardhur. Në ditët në vazhdim pastaj skafistët i gjeje te baret e Ujit të Ftohtë duke pritur “kandidatë” të rinj (ata, me një farë përçmimi, i quanin: “trupa”) që t’i kishin, ama, paratë në dorë – për shifrën, Nada ishte evazive – derisa numri të arrinte njëmbëdhjetë. Kish syresh – këta, prapë Nada, i quante të papërgjegjshëm – që ngarkonin në gomone një ose dy “trupa” më tepër, por kush qe me reputacion të mirë, në vend të një fitimi më të madh preferonte të merrte fiks njëmbëdhjetë veta, plus një mekanik të besës që e paguante nga xhepi: motori fikej ose pësonte defekt shpesh.
Këto Nada i dinte nga i vëllai, që po përgatitej për t’u hedhur matanë. Ja, sa të mbyllte nja dy-tri punë të vogla. I shihja herë pas here të flisnin kokë më kokë, kur ai vinte ta takonte tek oborri i Muzeut, në orën kur oborrin e mbulonte hija e godinës dhe trumcakët e ndonjë gushëkuq çukisnin barin. Gjithë nyje e deje, i vëllai kish flokë të gjata, të lidhura bisht dhe një t-shirt të vjetër, me stemë tërfilin e “Adidas”-it, po ku, në fakt, qe shkruar: “abibas”, se “d”-ja qe stampuar anapulla, si të qe “b”. Tek ai fliste, Nada i strukej pranë dhe, në ato çaste, ngjante vërtet e re.
Sapo më kishin emëruar në Muzeun e Shkencave të Natyrës. Jeta e tranzicionit aq i kish rrokullisur fatet njerëzore, sa e gjeta veten ndër të paktët, për të mos thënë i vetmi ornitolog në Shqipëri, hiq ndonjë specialist në pension. Rrija gjithë kohës në një zyrë me Nadën. Ajo merrej me shpërndarjen dhe prerjen e biletave, por ishte njëkohësisht edhe sekretarja e drejtorit. Mirëpo vizitat në Muze qenë pezulluar dhe drejtori e kalonte pothuaj gjithë ditën e punës në gjykatë, duke u marrë me statusin e ri juridik të institucionit ose me seanca pa fund me ish-pronarët, që kërkonin mbrapsht pronën e konfiskuar nga Komunizmi. E çonte dhe e merrte nga gjykata shoferi, që punonte pastaj si taksist pa licensë me benzin e Muzeut.
*
E dëgjoja të më thërriste, por nuk e kapja mirë ç’thosh. Kisha brofur nga shtrati i tmerruar prej trokitjeve atë mëngjes që pa gdhirë. Pak e nga pak fjalët e tij po më hynin në tru:
“Kanë plaçkitur Muzeun!”
Vesha pantallonat dhe dola duke kopsitur këmishën nëpër shkallë. Maji kish hyrë gjithë zagushi.
Drejtori priste në makinë. As kësaj here nuk kishte harruar të lidhte shallin në gushë, vetëm se kombinimi i ngjyrave me vijat e këmishës ndoshta nuk qe ai i duhuri. Drejtori kishte studiuar në Francë dhe përdorte pa doganë shprehjen: n’est-ce pas.
“Të marrim edhe Nadën. Na duhet për inventarin, n’est-ce pas?”
Pohova me kokë.
Nada u fut në makinë e heshtur, duke mbërthyer me një kapëse flokët e kuqërremtë. Tek-tuk ndonjë thinjë kish filluar t’i zgjatej nga balli e deri pas, ku humbte pastaj nëpër krip.
Shoferi ndezi një cigare me bishtin e asaj që kish në buzë. Bëri një kthesë në formë u-je dhe shtoi gazin. Një shitës ambulant, që po tërhiqte karrocën e tij me dy rrota, u zhvendos anash dhe na la të kalonim.
“Dje e nisa për Vlorë” tha Nada, sikur i fliste supit tim. “Po i eci mirë, që sot natën…”. Dhe nënqeshi, por buzët iu drodhën.
*
Drejtori vuri duart në kokë kur pa shkrimtoren e tij të përmbysur dhe sirtarët të derdhur. Vetë shefi i kriminalistikës së Tiranës kish mbërritur në vendngjarje. Pa bërë fjalë, dy policët që e shoqëronin u shpërndanë nëpër godinë. Shefi ngriti karrigen e rrëzuar dhe u ul përballë skenës.
“Kanë kërkuar kasafortën” tha, duke bërë me kokë nga pikturat e hedhura përdhé.
“Po ku mbajmë ne para, o shef” i tha drejtori. “Do të kenë kërkuar diçka tjetër, thuaj, n’est-ce pas?”
Për të kapur fundin e pakuptueshëm të fjalisë, shefi picëroi sytë.
“Dokumente, n’est-ce pas?”
“Duket sikur janë futur nga dera kryesore, me çelës kopil. Brava pa shenja thyerjeje” raportoi njëri nga policët, duke zgjatur kokën. “Një person i vetëm, ndoshta; maksimumi dy”.
“Mbi dysheme ka kocka” thirri polici tjetër, nga kati i poshtëm. Hinka e shkallëve i jepte zërit një shqiptim të rëndë, solemn.
“Jingshanosaurus-i” thashë, automatikisht.
Shefi u kthye nga unë. E folura jonë e zbaviste.
“Ç’është?” tha.
“Dinozauri që na kanë dhuruar shokët kinezë” tha drejtori. “Hm! Kina. Dikur. N’est-ce pas?”.
“Janë përplasur me skeletin dhe kjo do t’i ketë tmerruar” tha polici që vinte nga poshtë. “Por duhet të kenë vjedhur ndonjë nga zogjtë e balsamosur, ama”.
Më vonë, na u deshën nja katër orë të mira punë me regjistrat për inventarin. Nada lexonte me zë të lartë, unë merresha me verifikimin. Zogj të balsamosur: një Accipiter gentilis, tri Aquila chrysaetos, një Asio otus, dy Ciconia ciconia, një Cuculus canorus dhe një Pelecanus crispus. Me ç’dukej, Cuculus canorus-i ishte i vetmi që mungonte. U turra te telefoni të lajmëroj drejtorin, që ndërkohë kish shkuar në polici për të zyrtarizuar kallzimin.
Nada tymoste te dritarja e zyrës dhe kundronte hijen e zgjatur të godinës mbi barin e shkretë.
“Do lajmërojë kur të ketë zbarkuar. Është herët” i fola. M’u duk sikur s’dëgjoi. Kur hija e godinës i veshi fytyrën, hoqi syzet t’i pastronte. Nga thonjtë e gjatë vende-vende manikyri i ish fshirë.
*
Gjithë zagushia e muajit shkarkoi me një shi të papritur, litar. M’u desh një orë të mbërrija atë mëngjes në Muze, se rrugicat e vogla tiranase, nga kaloja për t’i rënë shkurt, ishin përmbytur nga uji. Mbaja mbi supe një mushama ushtarake që e tërhiqja lart sa herë kaloja pranë shtjellave të tombinave.
E kish hedhur çantën mbi tryezë.
“Nada!” thirra nëpër korridor. “Nada!”
Pastaj telefoni tringëlloi.
“Jam duke sistemuar te zyra e drejtorit” tha, nga ana tjetër e telit. Zëri i kumbonte, sikur fliste brenda një rruzulli bosh. “Në zonën e arkivit ka kulluar çatia. Të lutem, shko ta verifikosh pak” dhe heshti. Kujtova se e mbylli.
“Janë nisur mbrëmë dhe, thuhet, i ka zënë një shtrëngatë e tmerrshme” tha pastaj, me një zë që s’mu duk i veti.
Kur erdha nga inspektimi i arkivit e gjeta në zyrë. Ishte me kurriz nga dera. Supet e saj qenë të vegjël, të kërrusur. I thirra. U kthye e trembur dhe më pa me ca sy të skuqur, që m’u dukën, për çudi, si shumë pranë njëri-tjetrit.
“Duhet të lajmërojmë ndonjë punëtor të hipë në çati” i thashë dhe bëra për nga telefoni. Ishte aty që pashë puplën e kuqërremtë. E kuptoi nga hezitimi im.
“Është e një gushëkuqi që kish hyrë brenda. Për t’u mbrojtur nga shiu”.
“Do të jenë strehuar edhe ata” i thashë.
“Hm! Po. Me siguri”.
“Skafisti, është kthyer?”
“Po e kërkojnë” tha si e përhumbur. “Po e kërkojnë”.
Biseda sikur na ngecte në fyt.
“Drejtori, në zyrë është?”
“Jo” tha. “Drejtori sot s’ka ardhur. Isha unë që vajta te zyra e tij për të vënë pak rregull”.
*
As sot nuk jam në gjendje ta them me saktësi si ndodhi. Hamendje mund të bëhen sa të duash, por hamendjet janë për fantazitë e ndezura, për imagjinatat e sëmura. Unë jam me këmbë në tokë.
Tri ditë më vonë, përshëndeta Nadën dhe vajta me vrap të mbikëqyr punëtorët që kishin hipur për të ndrequr çatinë. Frynte një fllad i këndshëm, qielli ishte kristal. Tashmë kish ngelur vetëm një copë e vogël çatie pa u mbuluar dhe drita e diellit, që hynte aty si në një frëngji, më lëbyrte krejt. Me sy që më dhimbnin, u nisa drejt zyrës, ku kisha harruar cigaret. Ecja duke u mbajtur herë pas here për muri, se gjithçka më dukej errësirë dhe, kur hapa derën, gjendja vazhdonte. Tek zgjasja dorën mbi tryezë, ndjeva një frushullimë të lehtë pas vetes dhe u mata të kthej kokën, por atëbotë diçka e butë dhe e shpejtë (një krah zogu mund të jetë i këtillë!) ma fshiku ballin. Nuk arrita ta shoh. Ende sot e mallkoj atë diell aq të fortë: e pra, jo gjithmonë drita na e rrëfeka të vërtetën. Bile, do të thosha, është e kundërta. Është errësira e shpirtit që na bën të shohim më thellë e më drejt.
Kur e mblodha veten, në dhomë nuk kish njeri. Si zakonisht, dritarja ishte e hapur. Flladi e tundte pak kanatën, që kërciste lehtë. Pastaj, mbi parvaz, vura re syzet.
“Nada!” thirra. “Nada!”
Nuk e pashë më kurrë.
*
Mbas ndonjë viti, më kujtohet, por nuk di pse mendja ma lidh me një nyjë të pazgjidhshme me ç’rrëfeva, isha vetëm në zyrë kur telefoni tringëlloi.
“Alo!”
Heshtje.
“Alo!”
Ndodheshim në atë fazë të zhvillimit të shoqërisë shqiptare kur ishin bërë të modës telefonata anonime nëpër institucione të ndryshme të vendit që lajmëronin për bombë. Deri tani Muzeun e kishin kursyer, por kjo s’donte të thosh asgjë. Prita me gjakftohtësi të më bënin edhe mua me dijë për bombën e radhës, por heshtja po zgjaste. Atëherë, në mënyrë te pavetëdijshme mpreha dëgjimin dhe më ngjau se dëgjova, jam gati të zë be edhe sot, një si cijatje, si pingërimë të zgjatur.
Pastaj linja ra.
Padovë, 2020
(c) 2020, Arben Dedja. Të gjitha të drejtat të rezervuara.