Titulli: Zemra vërtitëse
Autori: Donal Ryan
Përktheu: Sokol Çunga
Botime Pegi (2017)
Përgatiti për Peizazhe të Fjalës: Sokol Çunga
1.
Bobi
Im atë banon ende matanë rrugës, prapa sfratit, në shtëpizën ku jam rritur. Çdo ditë shkoj për ta parë mos ka vdekur dhe çdo ditë më zhgënjen. S’kalon ditë pa më zhgënjyer. Më buzëqesh, me atë buzëqeshje të tmerrshme. E di se shkoj për të parë mos ka vdekur. E di se unë e di që ai e di. Qesh duke më zgërdhirë ata dhëmbë të kalbur. E pyes mos i duhet gjë, por ai vetëm qesh. Vështrojmë njëri-tjetrin për njëfarë kohe dhe, kur s’ia duroj dot më kutërbimin, largohem. Të vaftë mbarë, i them, mirë të gjetsha nesër. Këtu do më gjesh, ma kthen. E di se aty do ta gjej.
Në qendër të portës së vogël, në hyrje të oborrit, vërtitet në mentesha një zemër e kuqe, metalike. Po leskërohet, e kuqja sa s’po zhbëhet. Duhet kruar, smeriluar, lyer dhe vajosur. Megjithatë, ende vërtitet në erë. E dëgjoj si kërkëllin, kërkëllin, kërkëllin, teksa largohem. Një zemër e leskëruar, kërkëllitëse, që vërtitet.
Kur të vdesë, shtëpiza dhe ai hektar toke që ka mbetur do bëhen të miat. Fermën e gjyshit e la pijetoreve vite më parë. Kur ta varros, do ta djeg shtëpizën dhe do t’u bëj shurrën përsipër thëngjijve, kurse atë hektar tokë do ta shes për sa të shkojë. Sa më shumë jeton ai, aq më shumë i bie çmimi. Edhe ai e di këtë, prandaj jeton, për inatin tim. Zemrën e ka baltë, mushkëritë, të rrëgjuara dhe të zeza, megjithatë, arrin të marrë frymë, gulçon, kollitet dhe pështyn. Para dy muajsh më hoqën nga puna, ky ishte ilaçi më i mirë për të. Sikur i dhashë edhe nja gjashtë muaj jetë. Po ta dinte si ma futi Puki Bërku, do të shërohej plotësisht. Në këtë rast, Puki mund të bënte kërkesë për t’u lumëruar, se do ta kishte një mrekulli në listë.
2.
Të kesh grua është mrekulli. Mund t’i thuash sat shoqeje gjëra që s’e dije se mund të të shkonin ndër mend. Thjesht, të vijnë kur njeriu, të cilit i flet është si pjesë e vetes tënde. Një herë, shkuam në teatër, në qytet, nuk më kujtohet titulli i pjesës. Pa gruan, nuk shkohet në teatër. Përfytyro sikur të merret vesh se ke shkuar në teatër, fare vetëm! Kur je me gruan, çdo dobësi e sofistikuar është e lejueshme. Pjesa fliste për një burrë dhe një grua. Aktorët rrinin në skenë, ulur në dy qoshet e një tryeze, me fytyrë nga publiku, dhe i flisnin njëri-tjetrit. Burri dukej si im atë, por jo aq i keq. Gruaja ishte e dashur. I kishte ardhur në majë të hundës sjellja egoiste e të shoqit, megjithatë, rrinte me të. Ai rrinte ulur, pinte një gotë uiski, që, në fakt, ishte limonatë e kuqe, ndizte cigare pas cigareje, zgërdhihej vesh më vesh para publikut, kurse ajo, duke iu drejtuar publikut në sallë, e kritikonte. Për çdo kritikë, ai e kishte përgjigjen prej kapadaiu në majë të gjuhës. Dora-dorës, u plakën në skenë, teksa flisnin. Nuk di si e bënin. Në fund, kur të dy ishin të plakur dhe pothuaj afër fundit të jetës, burri u kthye nga gruaja dhe pohoi se e dashuronte më fort se gjithë botën, se gjithmonë e kishte dashuruar. I vuri dorën në faqe, e vështroi dhe qau. O Zot, ai aktor ishte i mrekullueshëm! Udhës për në shtëpi, në makinë, lotët më kullonin nëpër fytyrë. Triona tha vetëm: ah, i dashur, ah, i dashur.
3.
Lili
Këtyre anëve ka hordhi burrash që vijnë e më kërkojnë. Gjithfarë sysh kanë kaluar pragun e shtëpisë sime. Sy që nuk më shohin dot në sy, gjithë zemërim, kur vijnë, dhe plot me ndjesi faji, kur ikin. Sy të qeshur, që mendojnë se jam thjesht një lodër, sy gjithë lot. Kam parë sy plot me urrejtje, dhe kurrë s’e kuptova përse më urrenin ata burra. Kurrë s’bëra fajtor njeri pse erdhi tek unë. Burrat bëjnë ç’kanë për të bërë. Natyra është më e fortë se ata.
4.
Timi
Norini lindi një bebe që vdiq pas pak ditësh. Mjeku i tha se bebi nuk do ta kishte të gjatë. Norini nuk e besoi. Tha se bebi ishte i bukur, ishte i përkryer, nuk kishte asnjë të metë. E sollën bebin në shtëpi. Tek largoheshin nga spitali, të gjitha infermieret qanin, ngaqë e dinin mirë se foshnja nuk kishte shpresë jete. Norini nuk e besonte. Shikoje, pa shikoje, Nana, shikoje pak, a nuk është si dritë? Ashtu ishte, e pashë edhe unë. Kishte një problem me zemrën, s’donte që s’donte t’i vazhdonte rrahjet. Pasi e sollën, rrija gjithë kohës pranë shtëpisë së Norinit. Nuk doja të futesha brenda, nuk doja t’i bezdisja, se ishin të shqetësuar për bebin, vetëm luteshin dhe shpresonin. Qëndroja jashtë, nën hijen e shelgut të madh lotues që varej mbi murin e tyre. Rrija roje, që të mos vinte vdekja. Vdekja hyri, sidoqoftë. Nga jashtë dëgjoja Norinin që qante me kuje. Pi Xhej erdhi deri te muri i kopshtit dhe më thirri brenda. Norini mbante bebin në krahë. Më mori edhe mua në krahë. Me zor merrja frymë nga ajo rrëke lotësh, nga nxehtësia që vinte prej saj dhe bebit ngjeshur pas meje. E di që ke ndenjur gjithë kohës aty jashtë, zemër. Më fal, zemër, më fal. Nuk u kujdesa kurrë për ty siç duhej, dhe tani po e paguaj. Më fal, zemër, më fal, shpirti im. Në fund, nuk e mora vesh, e kishte fjalën për bebin, apo për mua. I mendoj shpesh ato që tha Norini atë ditë. Them se sipas saj ishte faji im që vdiq bebi, ashtu siç ishte faji im që vdiq edhe mami. Nuk kuptoj asgjë nga ky lëmsh.
5.
Bridi
Mbërrita në një kishëz të vogël me një emër të ëmbël: Ylli i Detit. Hyra brenda, rashë në gjunjë, bëra kryqin dhe ula kokën. Kush më shikonte, kujtonte se po i lutesha Zotit për djalin e humbur. Nuk po i lutesha, po e mallkoja. I poshtër, i thosha, i poshtër, meqë tët bir ta vranë, gjithë ne të tjerët duhet të vuajmë përjetësisht? A nuk të mjaftoi hakmarrja, deri tani? Yt bir qëndroi i vdekur vetëm tri ditë. A do të kthehet im bir të dielën, si yti? Nuk shkova më kurrë në meshë.
6.
Xhezon
Gabimi më i madh që kam bërë në rini janë tatuazhet në fytyrë. Kur më shohin me tatuazhe në fytyrë, gjithë bota më shikon me sy tjetër, madje edhe kur është tatuazh i bukur, si ndonjë lule, zog që fluturon apo ndonjë gjë e ngjashme. E bëra për një gocë. Atëkohë kisha vetëm ca zogj nëpër qafë e ajo më tha se do të dukesha shumë king me një merimangë në faqe. Do të kisha bërë gjithçka për të. Ajo ishte gjashtëmbëdhjetë vjeçe, unë tetëmbëdhjetë, por ajo kishte tru shumë më tepër se unë. I kishte bërë llogaritë për gjithçka, i kishte të gjitha të renditura në një copë letër, sa do të kërkonte për këtë dhe për atë, madje, kishte llogaritur edhe sa mund të kërkonte për një fëmijë, dy fëmijë, tre fëmijë, e kështu me radhë, deri në fund të faqes. Ajo dinte gjithçka. E kishte planifikuar gjithë jetën. Nga unë donte vetëm një kalërim pa shalë. Si mbarova punë, më shpërbleu me një të qeshur, derisa i erdhi radha trapit tjetër. Vetëm një herë e kam parë tim bir. Dukej me nerva. Ajo ishte shëndoshur ca, por prapë do ta kisha palluar shpejt e shpejt, më këmbë. Kushedi sa fëmijë i janë bërë tani.
7.
Shoni
Para ca vitesh, shumë prej grave të fshatit që ndodhet prapa malit vinin me makinë deri në Kesëllaf, parkonin aty dhe futeshin në liqen, një nga një, gjatë muajve të dimrit. Të gjitha ato gra kishin burra dhe fëmijë. Më kujtohet si qeshja atëkohë me ato gra, bëja shaka idiote, thosha se meshkujt e asaj ane s’ishin gjë në shtrat, thosha se do t’i kisha lumturuar gratë sa hap e mbyll sytë, ha ha ha. O Zot! Qeshja, dhe ndihesha keq. E dija mirë se çfarë i tërhiqte që nga mali lart deri aty poshtë, në liqenin e errët. Lëshojnë një thirrje ato ujëra. Atje brenda, poshtë atyre valëzimeve, ekziston një fund. Është e lehtë të mbytesh, besoj. Mjafton t’i mbushësh një herë fort mushkëritë me ujë, dhe ike, e nise lundrimin drejt hiçit. Si ka mundësi që nuk arrij të jem ai që të gjithë kujtojnë se jam? Sa do doja të isha vërtet Shoni Gjeluci. Sa do doja të mos vija më këtu, të mos rrija me sytë ngulur ujit.
8.
Denisi
Ke ardhur të më grabisësh?, më pyeti i ati i Bobi Mahonit, megjithëse ishte fare i sigurt. Ma bëri pyetjen njësoj si t’i kishte thënë dikujt a mund t’i bënte një filxhan çaj. Je djalë i zoti, tha dhe ia plasi gazit përsëri. Daullet e veshëve më buçitën nga ajo e qeshur, njësoj si të më kishte klithur një fëmijë në rrëzë të veshit. Jepi, o kar, se mos ka gjë për të vjedhur këtu. Vetëm po pate ardhur për drithërat e mëngjesit. Kam sa të duash. Drithëra kërkon? Do t’i vjedhësh drithërat plakut? Pastaj më buzëqeshi, kurse sytë i shkëlqyen dhe, me një zë të ulët tha, je një rrotë kari. Sa nuk rashë mbrapsht mbi derën e kuzhinës. Vërtet i tha ato fjalë, apo ashtu m’u duk? Je rrotë kari, tha. Po, apo jo? Nuk kam për ta marrë vesh kurrë. Filloi përsëri të qeshte, daullet e veshëve filluan të më buçisnin përsëri, sytë sikur m’u veshën. Bëra dy-tre hapa drejt tij dhe vura re tek u përgatit të priste goditjen, pështyu anash dhe më vështroi drejt e në sy, para se ta godisja me sa fuqi kisha në atë mut koke qerose të plakur.
9.
Magsi
Papritmas, përpara doktor Roshit dhe gruas së tij trashaluqe, Kathlinës, Pat Huriganit dhe Dorothisë me të qeshurën kakaritëse prej të dehure, përpara Kraufordëve, me të cilët babi bashkëpunonte prej vitesh, përpara xhaxha Dikit dhe teze Pamit, kushëririt budalla, Riçardit, përpara mamit, Imonit dhe gruas së tij të dashur, Pukit me ato buzëqeshjet e studiuara dhe pamjen e njeriut të rrahur me vaj e me uthull, përpara të gjithëve këtyre, babi më vështroi ngultas, uli gotën e verës dhe tha, me një zë që gati s’ia njoha, aq fort sa s’e kisha dëgjuar kurrë më parë të fliste në tryezë: njeriu, apo jo? Njeriu është madhështor, apo jo? Papritur, kthehesh nga njeriu? Kujtoja se tufa juaj s’e honepste dot gjininë mashkullore të njeriut.
Tufa juaj? E dija që e kishte fjalën për lesbiket. Ndjeva një pështjellim të çuditshëm në stomak, një shtrëngim në fyt, kurse goja m’u tha. I thashë se e kisha fjalën për njerëzimin në përgjithësi. Fjalët tingëlluan qaramane, të dobëta, patetike, si grushte të vogla që përplasen në një derë të blinduar. Ndjeva marrje mendsh, si ajo që të krijon një goditje e befasishme. Pata dëshirën t’ia mbathja, të villja dhe të mblidhesha kruspull në një topth sa më të vogël, dhe të qaja për ditë me radhë. Ndjeva një mall të beftë për fëmijërinë, për arushin shkatarraq vetëm me një sy, dhe për babin që vjen pa folur, më puth në ballë dhe më ledhaton flokët me dorën e ashpër, gjithë dashuri. Atëherë kuptova se nuk më pranonte siç isha, nuk ishte njeriu që kujtoja se ishte, nuk ishte në gjendje të largonte tej helmin e njollës së turpit, ashtu siç bënte me barërat e këqija në kopsht, ashtu siç përfytyroja se do të kishte bërë.
10.
Frenku
E ardhmja është një dashnore zemërakull. Mund t’i kushtosh gjithë jetën duke e ndjekur, përpiqesh ta shtiesh në dorë, por ajo gjithmonë të shket ndër gishta dhe qesh sapo është larguar. Kush thotë se e njeh, është gënjeshtar dhe hajdut. Mos është vërtetuar se ka ngjarë ndonjë gjë nga ato që janë shkruar në letër? Gjë prej gjëje, duke nisur që nga Bibla vetë. Këto po mendoja, ulur këtu, pranë sobës, në karrigen e vjetër jeshile, kur dëgjova derën të hapej dhe ai majmuni leshator kërceu brenda me një copë kopaçe në dorë e ma ngjeshi kokës, si për të vërtetuar se kisha të drejtë. Nuk pata kohë as të kuptoja se po vdisja.