nga Armend Mazreku
Në një tregim të tijin të quajtur “Graffiti,” poeti, novelisti dhe tregimtari argjentinas Julio Cortázar, rrëfen për dy personazhe, të cilët, përmes graffiti-ve komunikojnë me njëri-tjetrin, por pa arritur ndonjëherë të takohen sy me sy ose të flasin me njëri-tjetrin.[i]
Këta dy personazhe jetojnë në një shtet militarist dhe policor – ku graffiti-t, të çfarëdo natyre qoftë, janë të ndaluara rreptësisht. Siç e përshkruan Cortázar:
Nuk kishte rëndësi për ata [në pushtet] se nuk ishin skica politike; ndalimi mbulonte gjithçka, dhe nëse ndonjë fëmijë kishte guxuar të vizatojë një shtëpi ose një qen, do të ishte fshirë në të njëjtën mënyrë mes sharjesh dhe kërcënimesh.[ii]
Përkundër kësaj ndalese, sidoqoftë, njëri nga personazhet vendosë ta sfidojë këtë rregull totalitar, duke vizatuar graffiti në hapësira të ndryshme. Natyrisht, pa përmbajtje ideopolitike dhe në vende ku kishte më pak të ngjarë të zbulohej nga policia.
Më pas, sidoqoftë, ai shikon që, pranë graffiti-ve të tij, ndodhen edhe graffiti-t e një tjetri (të cilën ai e parafytyron si grua), çfarë edhe e bën të frikësohet. Siç na zbulon edhe vetë rrëfimtarja (që njëherit është personazh në tregim), “Kur graffiti tjetër u shfaq pranë tëndit, ju ishit pothuajse të frikësuar, dhe papritmas rreziku u dyfishua.”[iii] Pavarësisht kësaj, atij fillon t’i pëlqejë kjo gjë – që të “luajë” me këtë rrezik, duke bërë që të dy personazhet të zhvillojnë një marrëdhënie fantastike me njëri tjetrin; që, në shumë mënyra, mendoj se jo vetëm i përngjet, por edhe e tejkalon raportin e një çifti që, në pamundësi për t’u takuar sy më sy, arrijnë të merren vesh falë letrave të dashurisë që shkëmbejnë me njëri-tjetrin.
Sido që të jetë, kjo marrëdhënie tyre nuk do të zgjasë shumë; meqë policët, për fat të keq, arrijnë ta kapin personazhen anonime, të cilën edhe e rrahin dhe e tërheqin zvarrë për në komisariat.
I tronditur nga kjo gjë, personazhi tjetër natyrisht heq dorë nga vizatimi i graffiti-ve. Por, pas një muaji ashtu, ai arrin të bëjë edhe një skicë. Dhe, çuditërisht, përveçse që skica e tij nuk fshihet nga policët, ai vëren edhe një skicë tjetër të vogël krahas së tijës, që përmban një fytyrë e mavijosur, një sy të nxirë dhe gojë të plagosur nga goditjet – që, në fakt, është skica e fundit e “së dashurës” së tij, e cila, siç na rrëfen edhe vetë ajo, e ka bërë si lutje që ai të vazhdojë edhe më tutje me krijimet e tij – të cilat, edhe pse jo me përmbajtje ideopolitike, prapëseprapë kishin peshën e angazhimit politik.[iv] Siç rrëfen ajo:
Disi më duhet të të them lamtumirë dhe, në të njëjtën kohë, të lutem që të vazhdosh [me krijimet e tua]. Duhet të të lija diçka para se të kthehesha në strehën time, ku nuk kishte më pasqyrë, vetëm një vrimë për t’u fshehur deri në fund në errësirë të plotë, duke kujtuar kaq shumë gjëra dhe nganjëherë, ashtu siç e kisha imagjinuar jetën tënde, duke përfytyruar se ti kishe bërë vizatime të tjera, se kishe dalë nëpër natë, për të bërë vizatime të tjera.[v]
Ky tregim, dashur pa dashur, m’u kujtua teksa lexova lajmin për arrestimin e tre aktivistëve politikë të Organizatës Politike në Shqipëri – të cilët, pak ditë para mbajtjes së zgjedhjeve parlamentare, kishin bërë një graffiti me mbishkrimin: “I keqi, i keqi dhe i keqi,” që i referohej treshes famëkeqe: Ilir Meta, Edi Rama dhe Lulzim Basha (frymëzuar, po besoj, nga filmi i famshëm i Sergio Leone-s, “The Good, the Bad, and the Ugly” (1966)).[vi]
E para, për të treguar që, ashtu si në tregim, edhe këtu kemi të bëjmë me një regjim që ndalon graffiti-t; dhe, rrjedhimisht, jo demokratik. Kësisoj, mendoj se ky graffiti i aktivistëve politikë të Organizatës Politike është më i vlefshëm për të kuptuar karakterin e vërtetë të sistemit të sotëm në Shqipëri, sesa raportet që bëhen nga burokratë të ndryshëm vendës e ndërkombëtarë.
E dyta, tregon për rrezikun që arti politik bart për ata që janë në majat e pushtetit – ngjashëm siç e vërejmë edhe në rastin e atyre që kanë pushtetin në tregimin e Cortázar-it. Ndryshe, po të mos përbënte ndonjë rrezik, nuk ma ha mendja se pushtetarëve do t’u shkonte ndër mend për të arrestuar aktivistë politikë në fjalë për këtë gjë. Por, pikërisht ngaqë janë të vetëdijshëm për efektin dhe impaktin që ai prodhon në shoqëri, ata edhe e ndalojnë këtë gjë.[vii]
E treta, dhe që është shpresëdhënëse, tregon që, përkundër pushtetit sundues të koniunkturave kriminale dhe oligarkike në Shqipëri këto tridhjetë vjetët e fundit, ekziston megjithatë një vitalitet demokratik e politik i një pjese të shoqërisë që refuzon të nënshtrohet e të heshtohet.
Dhe e fundit, por që nuk e gjejmë të problematizuar në rastin e tregimit, kemi të bëjmë me qasjen që mban pushteti politik karshi pushtetit oligarkik dhe atij demokratik.
Në ç’kuptim?
Në kuptimin që, i pari; pra ai oligarkik, ku përfshihen padyshim edhe bizneset e partitë politike, mund të vendosin mbishkrime, vizatime, postera dhe reklama ku të duan, çfarë të duan, si dhe sa të duan, dhe për këtë askush nuk bëzan. Por, kur një komunitet demokratik njerëzish realizon një aksion politik në hapësira të ndryshme publike, ai shtypet sakaq nga aparatet represive shtëtërore.
Prandaj dhe ky graffiti, besoj unë, flet më shumë se gjithçka tjetër për natyrën e regjimit të sotëm në Shqipëri – i cili mbetet larg së qeni demokratik.
***
[Shënim: Autori e kish dërguar tashmë këtë shkrim, kur ndodhi një arrestim tjetër i disa anëtarëve të Organizatës Politike, që po protestonin për prishjen e një parku në Tiranë. Njëfarësoj, ky arrestim i dytë i jep valencë tjetër edhe të parit, duke konfirmuar edhe qëndrimin e këtushëm të autorit. PTF]
[i] Me gjerësisht, shih Julio Cortázar, “Graffiti,” te We love Glenda so much and other tales, trans. Gregory Rabassa (New York: Alfred A. Knopf, 1983), pp. 33-8.
[ii] Po aty, fq. 34.
[iii] Po aty.
[iv] Si duket, në këtë tregim, Cortázar ka parasysh diktaturën ushtarake të Gjeneralit Juan Carlos Onganía, si dhe kontekstin revolucionar në Amerikën Latine dhe Francë gjatë viteve ‘60 dhe ‘70 – ku, mes tjerash, përfshihen edhe Revolucioni studentor dhe i punëtorëve të “El Cordobazo,” Revolucioni i ri i fshatarëve në Kubë, Maji i ’68 në Francë (ku ka jetuar edhe vetë Cortázar), si dhe “brigadat muraliste” në Kili, të cilat praktikën artistike (graffiti-t) e kishin formë të propagandës politike.
[v] Cortázar, “Graffiti,” fq. 38.
[vi] Kritika ime e vetme, nëse mund ta quaj kështu, është që, në vend të regjistrit politik, kemi të bëjmë fund e krye me një regjistër moralizues – që, dorën në zemër, ekziston me bollëk në Shqipëri dhe Kosovë. Veç kësaj, e shoh problematike sepse, duke qenë se OP është kritike e liberalizmit, ajo duhet kujdesur që aksionet e veta po ashtu të mos i kornizojë në kuadër të racionalitetit liberal; sepse, siç argumenton edhe një mendimtar i famshëm gjerman, ajo që doktrina liberale synon të bëjë është pikërisht kjo që kanë bërë aktivistët politikë – pra, që armikun ose kundërshtarin politik ta konceptojnë në terma moralë (i keq), ekonomikë (kompetitor/konkurrent) dhe patologjik (kriminel). Për fat të keq, në jo pak raste kemi parë edhe aktivistë politikë të Lëvizjes Vetëvendosje duke bërë një gjë të tillë. Pra, që armikun apo kundërshtarin politik ta reduktojnë në kategori morale, ekonomike dhe patologjike.
[vii] I vetmi dallim, më duhet ta pranoj, është që, në rastin e tregimit, graffiti-t janë jo të natyrës politike, kurse këta të aktivistëve politikë të OP-së janë fund e krye të tilla.
Mos i rëntë rruga Banksy-t nga Shqipëria se jo vetëm do e arrestojnë, por do i dekonspirojnë dhe identitetin, që e mban anonim prej një çerek shekulli… 🙂
Po seriozisht: që qeveria apo Bashkia reagojnë kaq jo-proporcionalisht ndaj grafiteve dhe protestave të një grupi të rinjsh tregon shumë, në fakt, se kujt i tremben më tepër politikanët në pushtet në Shqipëri. Nuk kanë frikë aspak prej lëvizjeve opozitare brenda sistemit, sado të mëdha apo të egra që të duken këto – çadra e paligjshme ndenji tre muaj para zyrës së KM-së, por në fund u mbyllën të dy kokë më kokë në një dhomë, për pesë orë e kusur, dhe bën marrëveshje e u bën ortakë – por mjafton një grafiti i pafajshëm (dhe shumë i bukur, meqë ra fjala) apo një ngritje zëri nga një grup qytetarësh në mbrojtje të një parku, që makina shtetërore – përndryshe rrangallë e ndryshkur – të vihet në lëvizje dhe të bëj arrestime! Rama dhe i deleguari i tij në Bashkinë e Tiranës e dinë instinktivisht që rreziku më i madh nuk u vjen as nga “trimat” e PD-së, as nga pehlivanët e LSI-së, por u vjen nga lëvizjet qytetare, jashtë-partiake…
Që Organizata Politike në Shqipëri është një grupim i majtë (neo)marksist dhe që si e tillë, për mendimin tim, ka pothuajse zero gjasa që të bëhet një lëvizje popullore që të rrezikoj sistemin politik dhe ekonomik në Shqipëri, kjo veçse i jep dhe një notë komike reagimit harbut të pushtetarëve të Tiranës. Por siç duket, te politikanët e sotëm në Shqipëri harbutëria dhe qesharakja shkojnë gjithmonë bashkë.
( http://banksy.co.uk )
Do te benin mire ta zbulonin, se eshte bere goxha ceshtje kjo puna e identitetit te Banksy-t 🙂
Sa i perket faktit tjeter qe permend — qe pushteti nuk ka frike aspak nga levizjet “opozitare” — e ndaj te njejtin mendim me ty. Madje, pas publikimit te esese mbi Opoziten, kam perforcuar edhe me teper bindjen qe ne Shqiperi nuk ka jo vetem Opozite, por as parti politike. 🙂
Kurse sa i perket OP, nuk mendoj se ajo dhe levizje te reja shoqerore qe mund te lindin ne te ardhmen kane gjasa zero per te rrezikuar regjimin e sotem ne Shqiperi. Mjafton vullneti dhe angazhimi subjektiv, se pastaj rrethanat objektive ndryshojne. Ne fakt, kjo eshte pikerisht ajo qe pushteti synon; pra qe te krijoje pershtypjen qe gjerat ne Shqiperi jane te pandryshueshme. Megjithate, nuk eshte e thene te jete keshtu. Me angazhim dhe organizim arrihen te gjitha, mendoj.
E di si eshte puna e Organizates Politike, te ciles shume nga blogosferistet ia njohin rrenjet mjaftiste e saktiviste. Kam frike se themeluesit si Andi Kananaj e Leart Kola, te cilet kane tashme 4 vjet qe punojne ne shtet qe ta rrezojne sistemin nga brenda, i kane thene shokut Veliaj aka Lali Eri, ore nuk i fut nje arrestim atij Qorrit ti, se shume ka marre perpjete bytha e tij. Po mund edhe te gabohem, mbase gjysmen e rroges e çojne tek Organizata Politike, mbase po bejne ndonje afere per te financuar OP-ne.
Revolucionin nuk e bejne dot çunat e mire, edhe Enveri mblodhi rreth vetes gango si Babe Myslymi, Haxhi Lleshi,Hysni Kapo e ndonje killer te lindur si Mehmet Shehu. Tipa si keta ,po, bejne per revolucion, e kane zanat vrasjen.
Por jam dakort me ate qe pushteti ne Shqiperi synon te krijoje pershtypjen se asgje nuk ndryshon dot, kete gje e ben çdo pushtet kudo ne bote e ne histori, dhe rregullisht historia perserit e perserit deri ne merzi, qe kjo nuk eshte e vertete. Problemi eshte se njerezit nuk jane te pavdekshem qe te presin verifikimin historik te radhes, prandaj i bejne edhe hesapet me te sotmen dhe kauzat qe kane vlere sot. Neomarksizmi nuk eshte kauze qe ka vlere sot, as ne Europe, as ne Shqiperi, kjo eshte nje e dhene objektive.
Persa i perket arrestimeve ato jane komike, krejt te shperpjestuara dhe absolutisht te denueshme. Nuk besoj se çunave u ka ardhur keq qe jane arrestuar se dihet qe kur te arrestojne e te nxjerrin pas 48 oresh eshte nje sakrifice qe ka vlere te paçmuar politike. Halli eshte kur te arrestojne e te mbajne brenda 20 vjet.
Ore kot te bej nje pyetje,se mos di ndonje gje; Vetevendosja pse nuk i jep autorizimin dhe ndihma konkrete te hapin nje parti ne Shqiperi me emrin Vetevendosje ?
Hyllin,
Nuk bie dakort me ty kur thua se keto figurat e Mjaftit qendrojne mbrapa tyre. Keshtu deklaronin dikur edhe per Vetevendosjen ne Kosove: qe keta jane thjesht nje vegel e PDK-se dhe Hashim Thacit. Mirepo, nuk ishte e vertete kjo gje.
Se paku, kjo eshte pershtypja ime — qe ata jane te pavarur nga ndikimet e jashtme dhe te brendshme (me aq sa kam arritur te shoh aksionet dhe qendrimet qe kane mbajtur ne raport me partite politike dhe sistemin ne pergjithesi).
E pse ne Shqiperi nuk themelohet nje subjekt me emrin Vetevendosje, nuk e di. Ka plot njerez qe do te mund ta benin nje gje te tille. Megjithate, une jam ithtar i demokracise autentike :), nje koncept ky i zhvilluar nga Ukshin Hoti, nje prej mendimtareve me te medhenj politike shqiptare. Me pak fjale, ky koncept sugjeron qe, rregullimet dhe organizimet socio-politike, duhet te lindin nga brenda dhe jo te importohen nga jashte.
Po une kam nje ide edhe me te mire se kjo: po behemi bashke, dhe s’kemi nevoje per themelimin e nje subjekti te ri me emrin Vetevendosje fare 🙂
Kjo ideja jote me pelqen, por si ka thene Ali Asllani ”Koha eshte e maskarenjve”. Nqs na jep ndonje dhurate daje Semi, se po te jete per ne flamuri na rri me per shtat me nje sorre, si ne ca ironi greke e serbe.
Ukshin Hoti ka mendimin politik me sistematik qe kam hasur nder shqiptare. Ka ndonje gje tek-tuk me vlere shume kontekstuale qe duhet anashkaluar, po ne pergjithesi eshte mendim i forte, i qarte,logjik e profesional.
Vetevendosja ne Shqiperi normalisht nuk ka kuptim e kombit qe vetevendos per pavaresine e vet, por mund te marre fare mire kuptimin demokratik te popullit qe vetevendos per fatet politike te vendit.
Nuk e di ne Kosove, po ne Shqiperi vuajne te gjithe(pari,popull,intelektuale) nga semundja e elitizmit, krijohen hierarkite e oligarkite me nje shpejtesi te llahtarshme dhe ngaqe jane te gjithe te semure nga elitizmi, sapo krijohet nje dritare, po aq shpejt shkaterrohen ato hierarki e themelohen te reja.
Keshtu qe kushdo i cili gjendet ne krye te nje hierarkie, vendos si arsye ekzistence mbylljen e te gjitha dritareve te mundshme, se mund ta defenestrojne qe neser. Koncepti i dites ne kete rrumpalle elitiste eshte ”ky do ma fuse”, te gjithe ruhen, per ta thene me neologjizmin e Zhejit nga qe-pallimi.
Nuk ka rendesi kush je, ca di te besh, ca shkollimi ke, te gjithe kerkojne nje dritare per te qene cik elite me çdo kusht, me leke, me sahanlepirje, korrupsion, shantazh, spiunlleqe, me sharje ,rrahje e vrasje, 7 veset kapitale s’jane gje fare, duken si virtyte, çfare mund te beje shqiptari eshte e papare. Po te ekzistonte ferri, shqiptaret do benin karrieren me te shpejte ne absolut.
Meqe ra llafi te karriera,lexova para do kohesh qe edhe ne krye te principatave rumune ka pasur disa shqiptare, dmth edhe pse 5 miza ishin ne Rumani, ngaqe situata politike ishte kaotike, me 100 manovra, mashtrime, vrasje, shantazhe, ne krye te principatave rumune dolen shqiptare. Ku ka rrumpalle, shqiptari del menjehere ne krye te puneve. Te dergosh shqiptare ne Afrike, pune vitesh marrin pushtetin.
Per t’u rikthyer tek semundja elitiste e gjithe shoqerise, shiko shoqerine civile, mblidhen 13 kryetare qe perfaqesojne 26 shoqata, nuk kane me shume se 2-3 veta te tarafit, po qe edhe prej tyre ruhen, 10 veta gjenden ne bordet e 73 shoqatave te ndryshme, kur vjen puna tek leku miqesia 20 vjeçare iken per lesh brenda sekondit, saqe robi pyet ore po keta si u prishen per ca leke. Jo jo, kane 20 vjet qe ruhen prej njeri-tjetrit se mos po qe-pallohen, keshtu qe mjaftojne edhe ca leke per te share njeri-tjetrin me liber shpie.
Nejse se Noli e ka qare ne kohe te vet e asgje s’ka ndryshuar.
Po qe ideja eshte se nqs arrihet njefare ndergjegje demokratike si ilaç kunder semundjes elitiste, proçes te cilin gjithsesi nuk e gjykoj fare te mundshem jashte rolit vendimtar te shtetit, kjo do te mundesonte hierarki me te qendrueshme dhe me tension te perballueshem dhe njerezit duke pasur mundesine e nje pushteti konkret nuk do te vraponin te benin 1001 te zezat per njecik pushtet si elite. Zevendesimi i modelit elitist me modelin demokratik, ose me mire nje nderthurje e tyre, se ligji i hekurt i oligarkise nuk na lejon nje logjike demokratike, besoj se do te krijonte nje realitet te qendrueshem e te pranueshem.
Ne kete kuptim them qe Vetevendosja si koncept demokratizues e njekohesisht stabilizues, do te ishte diçka pozitive.
hyllin, nuk kuptoj si mund të shkruash të tilla komente, duke iu referuar shqiptarëve sikur të jemi send me vecori të krijuara ngurtazi, sikur të jemi Arduino të programuara për të sjellë kaos. Majde nuk kuptoj as tonin që përdor, kur thua pas shumë akuzash: “ku ka rrumpallë, shqiptari del në krye”, i cili jo vetëm na denigron, por të diferencon ty dhe duke të bërë pre e elitizmit që sapo denoncove (këtu bëj një supozim logjik që je shqiptar, po edhe në mos qofsh prapë toni më duket padrejtësisht kritikues). Them se hapi i parë për t’iu larguar manisë së elitizimit që ka pushtuar është të bashkohemi. Të ndalojmë së bëri përgjithësime denigruese për shqiptarinë, sepse janë të pabaza dhe një turp për identitetin tonë si shqiptar! Si mund të pritet një bashkim i palëve kriminale politike për zhvillim, kur edhe këtu në peizazhe ka komente që sjellin përcarje?
Peizazhe është ndër të vetmet vende ku mund të bëhet një diskutim poltik i mirëfilltë, por do më vinte shumë keq sikur të ngelej thjesht një diskutim. Ajo cka më bashkon mua me ty me Armendin, me gjipërën e me gati cdo kontribues tjetër është që jemi shqiptar dhe që duam më të mirën për Shqipërinë, e se mendojmë se kasa politike aktuale duhet zhdukur. Cfarë na pengon të bashkohemi nën flamurin e të qënit shqiptar, me siglën e demokracisë e të zhvilllimit? Pak rëndësi kanë debatet e kahësitë politike, duhet bashkim për të shkundur kasën e vjetër politike që ka lënë shenja në tërë popullin, na ka tjetërsuar. Them se ka ikur koha e përcarjes e denoncimeve; duhet të bashkohemi e të veprojmë.
Ju bëj ftesë të gjithëve të bashkohemi e të punojmë bashkë për ndryshim. Qoftë me OP-në, qoftë me një si-motër të Vetëvendosjes, qoftë me njëri-tjetrin, pak rëndësi ka. Rëndësi ka të marrim iniciativën e të mos ngelemi thjeshtë komente këtu, në faqet e peizazhe. Duhet ndryshim dhe bashkim! Jua zgjas me tërë shpirt ftesën.
Në qoftë se bëhet një diskutim politik serioz, pa batuta dhe ad hominem dhe nga njerëz që dinë për çfarë flasin dhe nuk synojnë të marrin pushtetin nëpërmjet çfarë thonë, atëherë unë besoj se kjo do të ishte optimale për Peizazhet dhe për sferën ku vepron Peizazhet – përndryshe ne, si revistë, synojmë të ndikojmë në politikë, por pa u bërë pjesë e luftës politike për pushtet, sikurse është bie fjala Vetëvendosja. Unë gjithashtu nuk besoj se mund të vihet shenja e barazisë midis Vetëvendosjes dhe OP-së, pavarësisht nga tundimet komuniste që mund të kenë të dyja këto (e dyta më shumë se e para). VV kërkon të marrë pushtetin në Kosovë, ndërsa OP vepron në një përmasë tjetër, të paktën tani për tani; dhe roli i saj për momentin më duket i kufizuar në performues të protestës. Janë të gjitha gjëra të ndryshme. Çfarë më pëlqen te VV, veç miqësisë që kam me disa prej eksponentëve të saj, është sidomos primati që i japin ata profilit moral të politikanit dhe të militantit, edhe në praktikën politike të përditshme; tek OP më pëlqen kritika që ia bëjnë sistemit, edhe pse komunizmi është krejt i huaj për mua. Por Peizazhet e ka kryer punën e vet – tash 10 vjet – thjesht duke qenë Peizazhet, ose duke ofruar një platformë ose hapësirë për mendimin e lirë dhe relativisht të çinteresuar për pushtet. Nuk është vendi për të krijuar aleanca me natyrë politike ose taktike – por vendi ku aleancat me natyrë politike dhe taktike, që mund të krijohen gjetiu, mund të përfshihen në debat pa pasur frikë se mund të përjashtohen ose të ndyhen ose të komprometohen.
Me behet shume qejfi qe ke pasur rastin te lexosh Hotin. Per fat te keq, figura dhe vepra e tij ende mbesin te pandricuara; ose, se paku, jo ne nivelin e duhur. Sikur ta lexonim me shume ate, dhe te ndiqnim rrugen e tij, mendoj se do t’i kishim punet shume me mire si shqiptare.
Per t’iu rikthyer problemit te elitizmit qe ngre ne koment, te njejtin opinion kam edhe une — qe eshte nje “semundje” shume e perhapur ne mesin e atyre qe e marrin veten per te perndritur. Madje, edhe keta qe studiojne jashte, si puna jone, bejne nga nje vjet shkolle kendej dhe vijne atje u shesin mend njerezve. Me keq akoma: e shesin si sakrifice per atdheun qe po kthehen. 🙂
Megjithate, problemi me i madh qe shoh aktualisht nuk eshte elitizmi, por nje tendence gjithnje ne rritje epistemokratike qe sugjeron se vetem ekspertet dhe teknokratet duhet te flasin, kurse ne injorantet te heshtim. Sigurisht, keto te dyja jane te lidhura me njera tjetren, por ekspertokracia eshte problem me i madh sot per sot, mendoj.
A.
AM, teknokracia eshte thjesht nje shfaqje e elitizmit, nuk eshte ndonje fenomen i shkeputur apo paralel. Ne Athinen e lashte demokracia jo vetem ishte referendare por zbuste meritokracine me ane te shortit.
Kush mendonte se ishte i zoti te bente nje pune, dilte e kerkonte mbeshtetje, mblidheshin pretendentet e fituesi apo fituesit zgjidheshin me short.
Nqs mes pretendenteve mbi te cilet praktikohej shorti, dilte mashtruesi apo demagogu, atehere praktikonin ostrakizmin, dmth debimin per 10 vjet, keshtu qe ai qe mashtronte se dinte rrezikonte debimin.
E Athina u be shteti me i pasur i botes/per fryme asokohe, le te tallen sot me referendumin dhe shortin.
Demokracia athinase unifikonte perfaqesimin me pjesemarrjen/referendumin dhe meritokracine me shortin. Perfaqesimi dhe meritokracia nuk jane demokratike si koncepte/principe, referendumi dhe shorti jane principe demokratike. Por nuk mund te kete shtet te bazuar ne referendum dhe short (principi i barazise), duhet nivel edhe perfaqesimi dhe meritokracie, sepse jane ne ADN-ne e shtetit dhe te shoqerise njerezore.
Ne mire referendumin dhe shortin, dmth principin e barazise, nuk e njohim fare, po nuk respektojme as ADN-ne e shtetit dhe natyres njerezore, perfaqesimin dhe meritokracine.
Hyllin,
per te qene korrekt: Elitizmi eshte nje nocion shume i vone, qe eshte zhvilluar ne shekullin e 18, kurse epistemokracia eshte nje nocion qe eshte artikuar qysh ne kohen e antikitetit grek, ne antropologjine politike te Platonit. Po ashtu, edhe elitat qe njohim sot, si ato politike, ushtarake, kulturore, etj., jane produkte te mevonshme (kam lexuar nje liber te nje autori italian shume kohe me pare ne shqip per elitat dhe klasat). Tjetra, dhe qe eshte me e rendesishme, elitistet jo domosdoshmerisht duan te qeverisin. Madje, ka asi qe mendojne se politika eshte nje aktivitet teper i ulet per t’u marre me te. Nderkaq, ne rastin e epistemokracise (ku perfshihen edhe ekspertet e teknokratet), e kemi pikerisht te kunderten e kesaj: ata thone se punet publike duhet t’u lihen atyre per t’u qeverisur, edhe pse pasojat e vendimeve te tyre prekin gjithesecilin (sido qe te jete, kete punen e terminologjise nuk e shoh gjithaq relevante per diskutimin tone ketu, edhe pse fjala-fjalen po e nxjerre :D).
Aty ku nuk pajtoj me shume eshte sa i perket shortit dhe referendumit. Nuk mendoj qe shorti dhe referendumi jane te pamundshme per t’u aktualizuar ne jeten politike. Por, per kete ceshtje, te lutem shiko Jacques Ranciere, nje mendimtar imi i preferuar (dhe qe po shpresoj pas shtatorit te filloj te shkruaj nje liber per te dhe vepren e tij). Ketu mund ta gjesh’ edhe nje interviste te tij qe kam perkthyer paradokoh te Sbunker: https://sbunker.net/teh/88782/perfaqesimi-kunder-demokracise-jacques-ranciere-mbi-zgjedhjet-presidenciale-franceze/
Kam pershtypjen qe analiza yte ne kete pike eshte e ndikuar e Hegeli :), pra kur flet per domosdoshmerine e perfaqesueshmerise. Vetem qe, per dallim nga ai, ti po me dukesh qe ke nje lloj magjepsje me demokracine athinase, gje qe Hegeli nuk kishte ne shkrimet e tij te mevonshme. Madje, ky mendonte qe zhdukja e poliseve greke ishte nje domosdoshmeri historike, meqe liria e polisit ishte natyrore, jorefleksive dhe e pavetedijeshme, cka do te thote se njeriu nuk e kishte ne kontroll realitetin e vet shoqeror dhe politik.
P.S. Kerkoj ndjese per keto mendime te paorganizuara.
Me “gjasa zero” kam parasysh kombinimin (neo)marksizëm – shoqëri shqiptare, që nuk ecën në Shqipëri. Të paktën për aq kohë sa ata shqiptarë, që mbajnë mend qoftë dhe një ditë nga jeta në Shqipëri para 1990-ës, të përbëjnë shumicën votuese në vend. Nuk e kam me të rinjtë e OP apo të lëvizjeve të tjera shoqërore – përkundrazi, mendoj që Shqipëria ka nevojë për shumë më tepër idealistë dhe njerëz të angazhuar jashtë batakut të partive shqiptare – madje as me vetë (neo)marksizmin nuk e kam, një nga teoritë më interesante dhe më jetëgjata të kapitalizmit si ekonomi dhe si rend social i vendeve të zhvilluara, që po bën një comeback befasues në diskursin publik në Perëndim këto vitet e fundit, por që është po aq pa kuptim dhe artificial për Shqipërinë e sotme, sa ç’ishte edhe për Shqipërinë e ’44-ës.
Ju, sigurisht, e njihni me mire realitetin shqiptar atje. Dhe analiza juaj me duket bindese. Mbase nje levizje me orientim social-demokrat (ama me te vertete te tille), sic eshte Levizja Vetevendosje ne Kosove, do te mund te fitonte terren ne Shqiperi.
Ama dicka: perkunder pershtypjes qe kane njerezit per OP si nje organizate radikale e majte, mendoj qe kjo qendron vetem sa i perket ligjerimit te tyre, por jo edhe aksioneve politike qe realizojne. Bile, aksionet qe bejne aktivistet e saj ketu i bejne liberalet. 🙂
Keshtu qe nuk shoh asgje radikale, e lere me te dhunshme, ne aksionet e aktivisteve te OP-se.
Sa per krahasim: Une e di qe, ne fillimet e veta, Levizja Vetevendosje ka qene per na 20 fish me radikale se OP. Madje edhe kunder misioneve te huaja ne Kosove (UNMIK dhe ELUEX). Por me kohe e pat moderuar ligjerimin & aksionet e veta politike.
E njejta gje, mendoj se do te ndodh’ edhe me OP. Ne fillim duhet te jene pakez me radikale, qe te skandalizohet me shume sistemi, dhe gradualisht te shnderrohen ne nje levizje politike e moderuar. Por, gjithsesi, mund te lindin edhe forca, organizata e levizje te reja shoqerore; s’eshte e thene vetem OP-ja te lekund konjukturat ekzistuese (se as klasa nuk jane keto).
Gjilpëra, unë mendoj se në Shqipëri njerëzit u tremben më shume emrave: marksizëm, komunizëm etj, sesa ideve politike që këto emra mbartin. Kjo “komunofobi” më ngjason shumë me fenomenin e islamofobizmit: cdo përmendje e fjalës komunizëm kutjon një sistem autokratik që pat emrin komunizëm ashtu si përmendja e fesë islamike kujton terrorizmin nga ato të ashtu-quajtur islamikë. Në të dyja rastet problem është mungesa e një informacioni të plotë mbi atë c’ka këto emra mbartin. Është një gjë të kesh bindje të mirë-formuara e të bazuara në teori politike, kundër ideve të komunizmit e tjetër gjë të kesh inate të trashëguara nga një monstër me të njejtin emër. Populli shqiptar mendoj se vuan nga e dyta. Mendoj se një lëvizje marksiste në Shqipëri do kishte mbështetje popullore të madhe sikur mos ishte nën atë emër. Shumë reforma ekonomike marksiste mendoj se do ishin shpëtimtare për Shqipërinë sot, sidomos për sektorin bujqësor dhe industrial (i cili gati nuk ekziston fare). Implementimi i përshkallzuar i disa prej këtyre reformave them se do të pritej mirë; me kushtin e vetëm që mos quhen reforma marksiste/komuniste/socialiste (janë të ndërkëmbyeshëm si terma).
I nderuar Migjen, kjo që thua ti më sjell ndërmend këtë imazh:
Një duhanxhi i regjur që është duke vdekur nga kanceri i mushkërive, në grahmat e fundit.
Dhe një i afërm që i thotë: fati yt i keq është se ke pirë cigare pa filtër; po të kishe pirë nga këto të miat me filtër, nuk do të ndodhte asgjë, përkundrazi.
Këtë përkundrazi unë do ta quaja doktrinë.
Te ishte fjala per doktrine ku ma gjen, por nuk arrin te jete as e tille. Eshte thjesht dogme.
Migjen, nuk është as mungesë informacioni dhe as inat i trashëguar që shqiptarët kanë sot me komunizmin, por është eksperiencë e vuajtur, madje vuajtur keqas për 45 vite rresht nga shumica e madhe e shqiptarëve, çka i bënë këta që, kur dëgjojnë sot ndonjë që t’u flas prapë për komunizëm, proletariat, borgjezi, luftë klasash apo revolucion, të zënë hundën me dorë dhe të kërkojnë derën për të ikur. Për një të keqe që e ke hequr vetë në kurriz, ndryshoja emrin si e sa të duash, kjo nuk ta bën atë as më të mirë, as më të pranueshme, kur ta servirin prapë.
Nuk e di se çfarë keni parasysh me reforma ekonomike marksiste në bujqësi, por unë me to lidh kolektivizimin dhe tufëzimin… ndërsa për industrinë, asaj s’kemi çfarë t’i reformojmë se, siç shkruani dhe vetë, nuk ekziston fare.
Populli gjatë autokracisë Enveriane nuk pa keq nga reformat ose tiparet ekonomike të marksizmit por nga gafat politike që u bënë si dhe nga instrumentet gjakatare që u përdorën për ruajtjen e pushtetit dhe nënshtrimin e popullit (vrasjet, internimet, burgosjet). Ndërtimi I koperativave agrare dhe planifikimi I centralizuar I ekonomisë sollën rimëkëmbjen e Shqipërisë, deri në castin kur u ndërprenë marrëdhëniet me sovjetikët. Që aty cdo gjë mori të tatëpjetën, por kjo për shkak të implementimit të politikave staliniste të izolimit e jo prej tipareve ekonomike të vetë marksizmit. Unë jam I pari që denoncoj krimet e 45 vjetëve të “komunizmit” shqiptar, por kjo nuk më bënë të mohoj vlefshmërinë e tipareve ekonomike të teorisë marksiste kur edhe në Shqipëri patën efekt pozitiv deri në një pikë. Rikthimi, le të themi, i koperativës agrare me plan të centralizuar prodhimi, them se do ishte shumë i mirëpritur nga fshatarët shqiptar sepse kompensimi ekonomik do ishte shumë më I kënaqshëm se c’është sot, kur edhe subvencionet që u janë premtuar (prapë një reformë socialiste) nuk u janë dhënë. Dëgjova në lajme: grurë-mbjellësit në Kukës ankoheshin se ia vlen më shumë ta blejnë grurin në Kosovë ose Serbi sesa ta prodhojnë vetë, aq e lartë ishte kostoja e pa përfitim procesi. Në rreth 50% të popullsisë (mosha <37) komunizmi është vetëm një fantazëm e trashëguar nga prindërit, dhe nuk shoh se pse kjo moshë duhet të jetë kundra dickaje që nuk është kurrsesi e keqe.
Thënë të drejtën, unë nuk mendoj se njeriu me zhvillimin shpirtëror që ka është gati për komunizëm të mirëfilltë. Ndoshta nuk do jetë kurrë gati. Por kjo nuk do të thotë që tiparet socialiste të ekonomisë janë të gabuara. Shihni vendet nordike që janë hibridë socio-kapitalist cfarë zhvillimi kanë patur. Fantazmat në Shqipëri ekzistojnë, por lidhen vetëm me emrat e jo me vetë përmbajtjen, sepse sic thashë, njerëzit nuk kanë parë keq nga platformat ekonomike socialiste por nga politikat e gabuara, izolimi dhe mungesa e humanitetit të vampirëve në pushtet.
Po sa prova duhen akoma, që komunizmi nuk funksionon? Sistemi komunist nuk dështoi vetëm në Shqipëri – aty fundosja ishte vetëm më spektakolare – por dhe në të gjitha vendet e tjera të Lindjes, si në periferi ashtu dhe në qendër, në BS. Pra nuk mund të thuhet që ishte vetëm mentaliteti/paaftësia/gafat e shqiptarëve përgjegjës për falimentimin e komunizmit në Shqipëri (edhe pse këto nuk munguan, sigurisht, dhe luajtën rolin e tyre që komunizmi tek ne mori atë formë aq bastarde). Ishte sistemi që nuk funksiononte dhe që nuk mund të funksionoj. U provua në vende dhe në kohë të ndryshme, nga popuj dhe elita të ndryshme, dhe kudo u fundos; shiko sot Venezuelën e Chavez-it apo Kubën e Kastros, për të mos përmendur Korenë e Veriut, se në ç’gjendje janë… Nëse arsyeja është sistemi ekonomik në bazën e tij apo natyra njerëzore që nuk shkon me sistemin, siç shkruani ju, kjo ka pak rëndësi sepse sistemi u provua shumë herë në praktikë dhe dështoi.
Ndërsa modeli nordik që ju përmendni, i vendeve skandinave dhe i Gjermanisë, edhe pse një model shumë social, prapë kapitalist është: me ekonomi tregu, pronë private, kapital, kapitalistë, punëtorë, të pasur, të varfër, por ato janë shumë më të balancuara si ekonomi dhe si shoqëri, se sa vende të tjera kapitaliste. Edhe unë për atë model jam, por ai nuk ka lidhje fare me komunizmin. Është shteti dhe roli i tij në ekonominë e tregut dhe në shoqërinë kapitaliste (shiko dhe komentet nga Hyllin dhe Relapso për shtetin) që bëjnë dallimin e madh midis një kapitalizmi të suksesshëm dhe një vulgo-kapitalizmi pervers, si ai i ngritur në Shqipëri pas ’90-ës.
Njerëzimi nuk është ende gati për komunizëm ideal. Mendimi im, që nuk kam kohë ta shtjelloj të plotë, është që duhet evolucion shpirtëror I njeriut që të jetë mjaftueshëm I emancipuar sa të pranojë komunizmin. Flas gjithmonë këtu për aspektin social të komunizmit: zhdukja e klasave sociale dhe zhdukja e dëshirës për të ri-krijuar klasa. Klasat sociale sot janë të ngritura thuajse tërësisht mbi baza ekonomike, ka ekzistuar ky diferencim për sa kohë ka ekzistuar nocioni I parasë. Rrëzimi I feudalizmit dhe ardhja e kapitalizmit vetëm sa theksoi më shumë karakterin ekonomik të hendekut midis klasave, dhe c’është më e rëndësishme I dha ngjyrim ekonomik jetës sonë. Cdo gjë sot ka vlerë ekonomike dhe cdo gjë shihet nën atë lente për ta dalluar nga tjetra. Tani, problem për ardhjen e komunizmit nuk më duket zhdukja e këtij flitri ekonomik që i është vënë jetës, por natyra njerëzore që do e zëvëndësojë këtë filtër me një tjetër. Jemi ne që zgjedhim ta shohim jetën në terma ekonomikë dhe nëse barazia ekonomike arrihet do jemi po ne që do gjejmë mënyra të tjera për t’u diferencuar. Ky është thelbi I mendimit tim të cilin, sic thashë, nuk kam kohë ta shtjelloj të plotë sepse ka shumë degëzime të tjera e implikime filozofike që nuk kanë vend këtu.
Për t’u rikthyer tek debati, në një shkrim tjetër këtu në peizazhe kam komentuar se sistemet komuniste të ngritura nëpër botë e kishin mbi kokë shpatën e Demokleut qysh në gjenezë. Arsyeja e parë është ajo që përmenda më sipër, njerëzit nuk janë gati për zhdukjen totale të shtresave sociale; arsyeja e dytë dhe më kryesorja është izolimi. Unë jam pjesë e një lëvizje marksiste këtu ku studioj dhe mund të shoh shumë mirë morfin që ka pësuar marksizmi deri në këtë të sotmin. Marksizmi modern e ka humbur karakterin revolucionar dhe kjo sepse u vu re që edhe sikur një revolucion lokal të jetë i suksesshëm, ai thjesht do ndjekë rrugën e sistemeve të mëparshme në BS, Rumani, Shqipëri, Kubë etj. Kjo ka sjellë që teoritë më moderne marksiste të jenë më shumë përpjekje revolucionare për të shtyrë reforma marksiste/socialiste në kapitalizëm deri në një përshkallëzim gradual drejt një lloj para-komunizmi. Gabimi i atyre vendeve që përmende është që zgjodhën një model të skaduar tashmë të komunizmit. Thënë ndryshe, në shoqërinë e sotme nuk ka vend për komunizëm pa rënë dakord botërisht për socializëm në rradhë të parë sepse komunizmi nuk mund të jetojë në izolim rrethuar nga kapitalizmi. Unë jam ithtar i këtij mendimi, se duhet implementim i përshkallëzuar i reformave sociale deri në zhdukejn e kapitalizmit ekonomik, i cili mund të vijë pa zhdukjen e klasave sociale (pengesë kjo për implemenetimin e komunzmit të plote, por një lloj para-komunizmi).
Kapitalizmi nga ana tjetwr më duket thjesht një version më modern e i komplikuar i imperializmit prandaj nuk bëj ndonjë dallim kapitalizëm të suksesshëm e kapitalizmi të dështuar. Arsyeja e vetme pse kam tendenca politike të majta është pikërisht problemi që kam me kapitalizmin. Bie dakord që vendet nordike janë kapitaliste (në fund të fundit mobiljet i kam blerë te IKEA), por i mora si shëmbull i këtij implementimi gradual të reformave socialiste. Jam shumë kurioz të shoh ndër vite sa më shumë do vazhdojë, ose a do ndërpritet, implementimi i këtyre reformave dhe si do ndikojë në mendësinë e njerëzve. Në Shqipëri ama më duket domosdoshmëri implementimi i disa reformave socialiste. Sic rimëkëmbën ekonominë në ’50-60 edhe tani besoj se do kenë të njejtin efekt.
Migjeni, nuk pohova se krijojme kaos, por se historikisht dalim te paret, dmth jo vetem i mbijetojme kaosit, por kemi aftesi te dalim ne krye te puneve aty ku ka kaos. Shembullin rumun e permenda se e hasa se fundmi, po ke qyprillinjte kur institucioni i sulltanit ne Turqi kishte shkuar me pushime, ke Mehmet Aliun ne Egjiptin pas ekspedites se Napoleonit, ke arvanitet gjate e pas luftes per pavaresi ne Greqi. Gjithsesi kudo kemi vendosur rregull perveçse ne shtepine tone, ku vazhdon nje cikel i pafundem fluturimesh nga dritarja/defenestrimesh sapo ofrohet mundesia.
Qe realiteti sot ne Shqiperi eshte i tille, qe njerezit edhe kur vijne nga pervoja relativisht te gjata perendimore boshatisen brenda pak kohesh (ndonjehere muaj, me shpesh brenda pak vjetesh) keto jane fakte, mund te jepen shembuj nga politika, shoqeria civile, inteligjenca e populli sa te duash.
Tjeter gje pastaj emigrantet, te cilet sa jane te tille perfaqesojne padyshim pjesen me te shendoshe te shqiptareve, se ata sistemi shqiptar nuk i shkaterron dot.
Semundja e elitizmit i mberthen te gjithe, elitomania deri ne elitopati, jemi te gjithe te semure ne grada te ndryshme, ilaçi i vetem eshte doza te vazhdueshme te ndergjegjes demokratike, te cilat kur je emigrant t’i jep vete sistemi i atjeshem, kur je ne Shqiperi duhet t’i gjesh vete, po keto doza kane kosto te madhe individuale.
Ku ka gje me te mire sesa kur t’i jep shteti, prandaj kembengul tek shteti.
Shiko, mendoj se ne Shqiperi ka deshtuar ne menyre spektakolare transformimi ne qytetare te nje sistemi demokratik, i cili eshte tentuar keto 27 vjet, pa pjesemarrjen e shtetit, madje me shqiptaret qe kane dale kunder shtetit dhe e kane grabitur ose zhveshur nga pothuaj te gjitha atributet publike.
Eshte perdorur eksperimenti kulturor dhe ekonomik, dmth qytetari do krijohet me ane te kultures dhe zhvillimit ekonomik ndersa shteti duhet te rrije larg se e mbyt individin.
Mirepo sot pas 27 vjetesh ky eksperiment ka deshtuar plotesisht edhe ne premisat baze, sepse sa me te kulturuar e te pasur t’i gjesh sot shqiptaret aq me elitiste , aq me elitopate jane, aq me shume e shqyejne shtetin e shoqerine civile. Vertetimi s’besoj se ka nevoje per emra. Po ashtu nqs do te ishte e kunderta, atehere keta njerez te kulturuar e te pasur do te ishin duke na nxjerre te gjitheve nga bataku, meqenese na paskeshin zhvilluar ndergjegjen demokratike.
Mua me intereson e verteta heperhe, kur desha e munda leviza aq sa munda, nqs do mundem do leviz prape aq sa do e kem takatin, po kjo nuk eshte çeshtje individesh, eshte çeshtje te vertete e fryme. Po nuk u shpall dhe u njoh publikisht si i falimentuar ky sistem, mund te pime kafe sa te duash, s’dalim dot nga kafeneja. Ti mos pandeh se dole kunder sistemit e gjithe ata qe te kendojne si bilbila per demokracine e sa kritike eshte gjendja do te rrezikojne qofte edhe per nje sekonde te vetme pozicionet ne sistem, sado modeste qofshin. Ne Shqiperi demokracia, progresi, oksidentalizimi e me radhe jane biznese fitimprurese. Everything is business, ka me shume vlere ne Shqiperi sesa ne Amerike.
hyllin, të kërkoj ndjesë për ashpërsinë e komentit të mësipërm, nuk kam asgjë me ty personalisht dhe toni që përdora ishte i gabuar. Shkak për tonin është mllefi që kam me përgjithësime të bëra për shqiptarët që gjithmonë kanë ngjyrim negative, por gjithsesi ishte reagim i gabuar dhe cënim i opinionint tënd, ndjesë.
Problem i madh në Shqipëri mua më duket mungesa e shpresës, ose më saktë zhurmëmbytja që i bëhet shpresës. Jam i paluajtshëm në mendimin që karakterin social në kapitalizëm e formon kryesisht gjendja ekonomike, prandaj ndryshimi i shoqërisë në Shqipëri duhet të vijë nga politika. Por është problem i madh zhurmëmbytja e shpresës, është gjymtues për zbatimin dhe kultivimin e demokracisë. Tregues i shpresës për të cilën kanë nevojë njerëzit është fitorja e Ramës, i cili arriti të shesë veten për njeri që do sjellë ndryshim duke dhënë premtime meskine me timona e tepsi. Për fat të mirë ama, më duket sikur shpresa ekziston; ndonëse është në fije të perit dhe e brishtë, është aty akoma. Shpresë më japin organizimet si OP (për të cilën lutem mos jetë si Mjaft-i), më japin komentet që shoh këtu, më japin ato njerëz që kanë ndonjë synim për të sjellë ndryshim. Por duhet të bashkohen këta njerëz. Ta mbështes mendimin që njerëzit në emigracion, si unë, e kanë më të thjeshtë të kenë një ndërgjegje poltike demokratike sesa ata që jetojnë në vakumin demokratik shqiptar dhe kjo vjen pikërisht nga ajo që të thashë, nga zhurmëmbytja që i bëhet shpresës, zhurmëmbytja që i bëhet zërave tanë në shoqëri, zhurmëmbytja që i bëhet OP-së, zhurmëmbytja që i bëhet artit etj. Ftesa e mësipërme nuk ishte një tentativë e imja për të formuar një lëvizje politike këtu në peizazhe, por një tentativë për të theksuar mendimin tim: se duhet patjetër të bashkohen bashkë ata pak njerëz që duan vërtet të mirën e Shqipërisë, sepse ato janë shpresa që mungon për shumicën. Zhurmëmbytja mundet vetëm duke shtuar numrin e gojëve që bërtasin.
Rruga që duhet ndjekur për ndryshim në Shqipëri më duket debat shumë më interesant sesa denoncimi i problemeve në shoqërinë shqiptare, të cilat, të themi të drejtën, janë bluar deri në lëng. Sic thashë, ndryshimi vjen vetëm nga politika ndaj mendoj se në Shqipëri, për momentin, duhet një lëvizje politike me karakter revolucionar dhe me nëntone nacionaliste. Duhet të ketë karakter revolucionar për t’i ri-dhënë zë e ushtimë shpresës dhe duhet të ketë nëntone nacionaliste sepse identiteti kombëtar është dicka që historikisht ka bashkuar shqiptarët, që sot më duken të përcarë. VV! në Kosovë prej këtyrë karakteristikash u bë faktor politik, sidomos prej karakterit nacionalist. Ndoshta ndoshta është koha për një lëvizje të mirëfilltë marksiste në Shqipëri; kushtet më duken të majme, madje oligarkia politike sot në Shqipëri më kujton shumë oligarkinë cariste në Rusi para revolucionit bolshevik. Mos më keqkupto, nuk po përkrah një revolucion të dhunshëm në Shqipëri, thjesht vërej disa paralelizma midis dy oligarkive dhe pakënaqësive që ekzistojnë në popull. Por, sidoqoftë drejtimi politik, qoftë i majtë, qoftë i djathtë, qoftë edhe i qendrës (në një artikull tjetër shpreha mendimin tim kundër politikave të qendrës dhe e ruaj akoma atë mendim), rëndësi ka vetëm bashkimi dhe të luftuarit për ndryshim sëbashku. Nuk po flas për një bashkim ideologjik, pasi sic unë nuk do isha dakord me një lëvizje neo-liberale ashtu edhe një neo-liberal nuk do ishte dakord me një lëvizje marksiste, por duhet bashkim politik, ose një bashkim objektiv për synimin suprem: mirëqënien dhe zhvillimin e Shqipërisë.
Migjeni kur revolucionin nuk e nisen Kananaj me Kolen do te thote qe s’ka domosdoshmeri historike,
Shqiptaret jane ne lufte me shtetin e tyre edhe sidomos prej kujtimit te pervojes komuniste, Qe shqiptaret te fillojne e te pajtohen me shtetin duhen edhe nja 30-40 vjet sa te vdesin ata qe kane memorie te shtetit komunist.
Gjithnje duke shpresuar se nuk e percjellin konfliktin nga brezi ne brez siç dime t’i percjellim ca gjera ne si popull, kemi talent ndonjehere.
Problemi qe kane njerezit eshte shteti, por duan ta bejne shtetin nepermjet konfliktit me te, dmth qe shteti te nenshtrohet e te operoje per ta, dmth si nje raport dominimi, te kam inat, te dominoj qe te me sherbesh. Shteti konceptohet si diçka jashte tyre, dhe duke qene diçka e jashtme mund te ndertosh raporte dominimi, zoterimi, kontrata etj Mirepo ne kete konceptim privatist apo patrimonialist, shteti shkon pashmangshem prone e nje grupi te vogel, elite, e cila e proneson dhe e perdor apo shfrytezon per qellimet e veta.
Nqs ti deshiron nje shtet publik e jo privat/pronesor, atehere ne radhe te pare duhet ta besh publik, ta nacionalizosh, ashtu sikunder vete shteti ben me pronen private kur i nevojitet, e kthen nga private, interes i nje apo disa personave ne interes publik, dmth te te gjithe shtetasve.
Shqiptaret tani i bejne presion nje shteti privatist, qe eshte kthyer ne prone te disa qindra personave, qe te kryeje funksione sociale, si mjekesia, arsimi, papunesia, pensionet etj. Logjikisht ky eshte presion kot, i pakuptimte, i paarsyeshem, sepse qe shteti te kryeje funksione sociale duhet te jete prone e gjithe shoqerise. Ata qe e kane ne pronesi, i mashtrojne te gjithe e i mbajne ne varferi, po u japin aq sa te mos vdesin urie, se pastaj rrezikojne te humbasin pronen/shtetin.
Disa lagje periferike ne Tirane s’kane uje, e sipas gjasave s’do kene uje deri ne vjeshte, kryetari i Bashkise pasi mashtron gjere e gjate mbi shkaqet e perfundon me shprehjen une s’jam Zoti qe te leshoj shiun, dmth kush e hengri e hengri, kush do uje te lutet per shi. E kupton ti qe shkalla e pergjegjshmerise eshte zero, por shkalla e manipulimit eshte ne nivelin me te sofistikuar te mundshem, sepse qytetari bindet te gjykoje me kategori mitike, dmth s’ka shi prandaj s’ka uje. Kjo menyre mitike e te menduarit ndodh rendom edhe ne bujqesi ku ngaqe i kane shaterruar kanalet vaditese e as kujtohet njeri ti rindertoje e t’i beje funksionale apo te ndertoje te reja, te korrat varen nga bie shi apo jo. Duhen pyetur ata me reumatizem, ore te dhembin gje kockat ty, do vije shiu apo jo.
Ta dhashe si ilustrim, po kjo menyre te menduari te shtetit, qekur liberalizmi ka depertuar fuqishem edhe ne Perendim, po behet dalengadale universale. Pronari s’ka asnjehere pergjegjesi nqs diçka nuk funksionon si duhet, e ha gjithnje i varferi e periferiku (zakonisht perkojne). Ne Athinen e lashte, meqe ma kujtoi AM, nqs beje nje diskurs te tille, te merrnin e te hidhnin ne det me ceremoni dhe ai i radhes qe do merrte pergjegjesine e detyres, do mendohej mire para se ta neglizhonte mbarevajtjen e punes. S’mund te kesh efiçence kur ke neglizhence, lere pastaj kur ka korrupsion apo paaftesi.
Une kam arritur ne nje konkluzion fare te thjeshte, bota ndahet ne shtete te forta e shtete te dobeta. Perendimi ka shtete te forta, nga i pari tek i fundit, kurse Afrika ka shtete te dobeta, nga i pari tek i fundit, e me radhe kontinentet e tjera kane kryesisht shtete te dobeta e tek tuk ndonje shtet te forte. Ka ca shtete te forta por ende diktatoriale e ca shtete te forte autokratike. Ka plot diktatura e autokraci qe prodhojne shtete te dobeta apo ne luftera civile.
Primati boteror i Perendimit i detyrohet forces se shtetit, çdo primat boteror ne Histori lidhet me shtete te forta, çdo primat mireqenie ne histori lidhet me shtete te forta.
Konkluzioni me logjik eshte qe shteti i forte qofte sot per sot, qofte ne histori eshte garanti me i mire per ekonomine (hiq komunizmin i cili falimentoi ne ate qe deri atehere ishte ligj).
Shteti i dobet eshte me perkufizim pa asnje perjashtim, por kur them asnje, nenkuptoj zero, nada, nul, nje fatkeqesi per ekonomine dhe mireqenien e popullit.
Te thuash qe do te ngre ekonomine e mireqenien publike por shteti le te jete i dobet eshte nje absurditet i pashembullt, nje lajthitje e papare.
Ne rastin tone, ne kemi nje shtet te dobet, une e cilesoj pa frike fare shtet i zgerlaqur, per te theksuar shkallen e dobesise. Ky eshte nje shtet te cilit une i marr nje dokument fallso me 2 mije lek te vjetra, lere mikun se po perdore mikur harxhon nje nder. Me dy mije leke te qelbura, 1.5 euro une i dhjes atributet publike ketij shteti. Ketu nuk po flasim per korrupsion, se korrupsion ka kudo e ne çdo kohe, ne shtetet e forta madje, ketu po flasim per nje shtet qe ka humbur krejt esencen, eshte kufoma e shtetit kjo ose po deshe ka ngelur levozhga e shtetit.
Nqs ka nje gje qe ia vlen te luftosh,madje edhe me arme po ta lype nevoja(une s’jam kunder perdorimit te arsyeshem te armeve, jam shume amerikan ne kete pike), eshte pikerisht lufta per ndertimin e nje shteti te forte. Shteti i forte dhe padiskutim demokratik (referendume te shpeshta), perfaqeson garancine me te mire per te gjithe nevojat publike te shqiptareve. Ne kete kuptim duhet vrare mendja sesi ne kontekstin e sotem mund te ndertohet nje shtet i forte.
Dakordësohem plotësisht me ato që thua. Prandaj edhe pjesa e tretë e komentit tim të mëparshëm flet pikërisht për atë që duhet bërë për të rrëzuar parinë oligarke që ka zaptuar cdo cep të shtetit dhe po con drejt rrënimit Shqipërinë. Duhet bashkim i atyre që mendojnë se dicka nuk shkon. Duhet bashkim popullor që vota militante mos drejtojë zgjedhjet. Duhet bashkim politik i atyre që mendojnë politikisht njësoj. Duhet bashkëpunim politik për të mirën e Shqipërisë midis palëve që nuk mendojnë politikisht njësoj. Duhet bashkuar rinia kundër sharlatanizmave dhe premtimeve meskine të Metës (epitoma e problemeve të politikës shqiptare), i cili gënjen rininë me 3 ditë plazh në Jalë dhe party te Folia. Por më shumë duhet shpresa se të tilla bashkime do të funksionojnë, duhen shembuj të bashkimeve që frymëzojnë dhe sjellin shpresë. Prandaj unë mbështes cdo bashkim, organizim, protest të bërë nga njerëz që kanë për qëllim një Shqipëri më të mirë.
Hyllin, ti mire e ke qe thua se duhet shteti, por shteti s’eshte gje tjeter veçse shprehje e shoqerise. Shtetet e forta qe permend ti i gjejme ne shoqeri te pjekura e te emancipuara. Nuk eshte shteti qe e ben shoqerine por e kunderta. E ka thene mire njehere Enveri: “Jeni ju pa jemi ne”. Kjo vlen edhe per sistemet. Neve nuk na e ka fajin sistemi si i tille, por paaftesia jone per ta bere sistemin te funksionoje.
Mbaj mend nje liber te politologut Giovanni Sartori, ku analizonte sistemet e ndryshme demokratike. Duke folur per sistemin amerikan (te SHBA-se), thoshte se ato vende latinoamerikane qe kane provuar ta imitojne a ta kopjojne, kane deshtuar, sepse sistemi ne vetvete nuk te garanton qe do te funksionoje automatikisht. – Jane amerikanet – thoshte Sartori – qe e bejne sistemin amerikan te funksionoje.
Te marrim per shembull, rastin e mungeses se ujit qe permend ti. Sikur banoret e Tiranes te ishin qytetare te pjekur e te vetedijshem per rolin, te drejtat dhe detyrat e tyre, do t’i shkulnin dhembet qeverise edhe bashkise me protesta te vazhdueshme deri ne zgjidhjen e problemit. Ne vende normale nderprerja e sherbimeve publike si uji, energjia elektrike etj. eshte veper penale qe denohet me burg. Ndermarrja qe e ka per detyre ta ofroje sherbimin, ka detyrime kontraktore dhe duhet te mbaje pergjegjesi para ligjit. Per sa kohe qe qytetaret nuk ankohen dhe nuk reagojne, as ndermarrja e ujesjellesit, as prokuroria, as bashkia e as qeveria nuk kane asnje shtyse qe te levizin nga vendi. Vetem presioni i shoqerise mund t’i detyroje.
Na duhet nje shoqeri e pjekur dhe e vetedijshme, qe fatkeqesisht sot per sot nuk e kemi dhe derisa te mos e kemi keshtu do te vazhdojme.
Relapso, Sartori ka te drejte, vetem amerikanet mund ta bejne sistemin amerikan funksional, jo amerikolatinsit por as gjermanet apo francezet nuk e bejne dot te funksionoje, ashtu sikunder amerikanet nuk e bejne dot funksional as sistemin gjerman as ate francez . Madje as kanadezet nuk e praktikojne dot sistemin amerikan.
Perendimi eshte i perbere nga shume sisteme, nuk ka nje sistem perendimor.
Shteti eshte i forte pavaresisht shoqerise, nuk eshte se vetem Perendimi ofron shembuj shtetesh te forta, thjesht ne duam shtet te forte sipas atij modeli demokratik. Shtet te forte kishim ne kohe te Enverit, te njejtet shqiptare jemi, po nuk duam ate model te shtetit te forte, e duam shtet te forte por demokratik dhe kapitalist.
Ajo cka une ne fakt them eshte se ne te vertete, pavaresisht se cfare shprehim, nuk duam shtetin e forte, e duam kapitalist dhe demokratik por jo shtet te forte.
Nje shoqeri qe ben shtetin e forte une s’e kam pare ende as ne aktualitet dhe as e gjej dot ne librat e historise. Shtetet e forta i gjej si pasoje e punes se nje elite zakonisht politike por me elemente kulturore dhe ekonomike, e cila i ka idete e qarta se cfare duhet te beje dhe si duhet ta beje.
Gjermanet ne 1945 si shoqeri flas ishin mesuar gjithe kohen me princin, perandorin, fyhrerin, madje manine e njeshit nuk e kane harruar as sot, po te shikosh sa mandate u be Merkelja, po te shohim Kohlin apo Adenauerin ne histori.
Shoqerine qe ben shtetin e njoh si teori, po nuk kam ndonje shembull praktik sesi shoqeria e mundeson dhe finalizon ate proçes. Perndryshe kam nje lume me shembuj sesi shteti i forte i imponohet shoqerise edhe asaj me te prapambetur, per te hecur perpara. Marrim Ameriken kur u themelua si shtet, ishte nje shtet ku s’kishte as edhe nje shoqeri por kishte disa shoqeri e nje lume emigrantesh te rinj qe logjikisht nuk mund te amalgamohen aq shpejt per te krijuar nje shoqeri ne kuptim e saj te fjales. Ca te elites amerikane donin nje shtet te dobet federal me ekonomi agrare, ca donin nje shtet te forte federal me ekonomi industriale. Shoqerine nuk e pyeti kush sepse si thame nuk kishte nje shoqeri, kishte amalgame emigrantesh te rinj e te vjeter, nje pjese s’donin fare as nje shtet amerikan, irlandezi s’donte anglezin, dhe anglezi s’donte skocezin, skozezi nuk donte gjermanin dhe gjermani nuk donte frengun, frengu s’donte spanjollin dhe spanjolli nuk donte hollandezin, i cili nga ana e vet nuk e honpeste fare portugezin.
Keshtu fitoi rryma e shtetit te forte federal e industrial, e pas shume mundimesh u krijua nje shtet i forte amerikan, i cili mandej ndikoi ne formesimin e shoqerise amerikane.
Mora Ameriken meqe solle ne diskutim shembullin e Sartorit, po ne cdo shtet perendimor kemi nje shtet te forte para se shoqeria te niste demokratizimin, ishte nje domosdoshmeri mbijetese shteti i forte, te kujtoj se gjithe autoret perendimore te shek 18-19, para demokratizimit te Perendimit e vinin ne pah diferencen e madhe me Perandorine Osmane apo me Rusine, sidomos ne lidhje me korrupsionin e me raportet midis shtetit dhe nenshtetasve.
Teoria e shoqerise qe ben shtetin po ndjek kete skeme ne Shqiperi; kapitalizem-liberalizem-demokraci-shtet i forte, sepse supozon qe pa liberalizem s’ka demokraci e vetem kur te kete demokraci, pra shoqeri demokratike qe njeh te drejtat e detyrimet e saj do te prodhoje shtetin e forte. Por kjo eshte skeme eksperimentale, mund te realizohet ashtu sikunder mund te mos realizohet.
Nderkaq kjo skeme ka probleme te medha teorike ne vete kalimet, me kryesorja pse elita kapitalisto-liberale duhet te pranoje te leshoje pushtetin e fituar ne favor te popullit ? Pse keta pak qindra eksponente te parise kapitalisto-liberale duhet te demokratizojne shoqerine, pse duhet ta leshojne nje pjese te pushtetit ?
Deri me sot, nga kjo kaste demokracia ne Perendim ka pare vetem sulme, shteti i forte perendimor ka pare vetem sulme, kane qene reagimet e grupeve te tjera elitare dhe nje ndergjegje e klases politike, e cila manovronte mes nevojat te popullit, te grupeve te ndryshme te interesit, qe kane mundesuar mbijetesen e demokracise. Por sikunder ti e di mire e kushdo mjaft ta guglloje, ne Perendim ka nje dikurs gjithnje e me te shqetesuar rreth demokracise, demokracia eshte ne krize, ka qe flasin per post-demokraci.
Pse ne kete kontekst ku ka rrjedhje te demokracise dhe njekohesisht forces se shteteve perendimore (disa prej tyre se shtetet skandinave nuk luajne vendit), keta pak qindra persona qe kane pushtetin ne Shqiperi duhet ta leshojne ne favor te demokratizimit e me tej shtetit te forte, i cili i penalizon ? Per mua eshte nje nonsens, une kam doza idealizmi e optimizem te pandreqshem, por perballe nonsensit une stepem, dmth me duhet argumenti qe te vazhdoj perpara me dozat e shendetshme te optimizmit dhe idealizmit.
Une them se shteti i forte ne nje sistem demokratik eshte rezultat i nje ekuilibri interesash. Qytetari i thjeshte ka interes te jetoje ne nje mjedis qe t’i ofroje siguri, pune, zhvillim ekonomik etj. Elitat, cilado qofshin ato, per te mbijetuar e per te mos perfunduar ne gijotine, kane nevoje dhe interes per mbeshtetje popullore. Partite politike ne nje sistem demokratik kane nevoje dhe interes per vota. Keta jane aktoret qe ne thelb percaktojne sistemin. Sistemi, pra, nuk eshte gje tjeter veçse rezultat i nje marreveshjeje, a kontrate, a pazari mes aktoresh, te vetedijshem per interesat e tyre. Problemi yne eshte se shqiptaret tane nuk jane te vetedijshem per interesat e tyre, nuk dine t’i mbrojne ato.
Qe ta thjeshtoj, eshte njesoj si te shkosh ne pazar per te blere domate dhe qepe. Mua p.sh. qe s’di te bej pazar, pra s’di te mbroj interesin tim, shitesi ma fut gjithmone ne çmim, ne kandar dhe ne cilesi malli. Fajin e kam vetem une, jo shitesi. Do te ishte naive te shpresoja ne ndershmerine, ne idealizmin dhe zemren e mire te shitesit, sepse ai ka dale ne treg per te fituar sa me shume, jo per te me ndihmuar mua. Jam une qe duhet te negocioj per interesin tim me shitesin derisa te gjejme nje pike ekuilibri. Po ja qe une nuk jam i zoti.
Qytetaret shqiptare jane si une, te paafte te negociojne dhe te mbrojne interesat e tyre me mjetet qe u ofron sistemi demokratik. Sepse ne thelb nuk jane bere ende qytetare te rritur e te pjekur, te vetedijshem per faktin se fatet e tyre i kane vete ne dore, por kane mbetur nenshtetas (sudditi) qe presin dhe shpresojne ne miresine dhe meshiren e princit te radhes.
Edhe diçka…
Me te drejte thua se shteti i Enver Hoxhes ishte i forte. Po çfare e beri ate shtet te forte? FRIKA. Te gjitheve, nga shqiptari me i fundit deri te kryeministri, u shkonin shtate nga satrapi-sovran. Kur thote populli, frika e ruan vreshtin, dajaku ka dale nga xheneti etj.
Jemi dakord besoj se edhe Franca demokratike eshte shtet i forte. Cfare e ben te forte? Prape FRIKA. Frika nga sovrani-popull. Sepse qytetaret franceze jane te vetedijshem per rolin e tyre. Ata nuk i shohin politikanet ne drite te syrit si te ishin perendi, por i shohin nga lart poshte. Politikaneve franceze u shkojne shtate nga populli e nuk i ze gjumi naten si te sillen sa me mire qe t’i pelqejne popullit. Provo ta lesh nje dite pa uje Parisin. Te ngrihen francezet e ta kthejne permbys qytetin. I nxjerrin gijotinat nga muzeumet dhe fillojne avazin e vjeter. Dikush permendi rastin e kandidatit francez per president, Fillon-it, qe u zbulua se kishte marre ne pune te shoqen si asistente. Shqiptaret do te thoshin: mire beri, po nuk mori gruan e tij ai, ke do te marre ne pune, mua? Ndersa francezet i thane: more pis pisi, me parate tona e merr gruan ne pune ti? Dashke edhe te behesh president. Ik thyej qafen! E meqenese nuk kishin kandidat tjeter per te qene, moren nje djale te ri nga rruga dhe e bene president. – Te pakten ky as na ka vjedhur, as ka tallur bythen me ne, thane.
Qytetaret franceze sillen si padrone me politikanet. U thone, puno mire se ndryshe te heq nga puna. Ndersa qytetaret shqiptare sillen me politikanet si bujqit para beut te fshatit.
Kjo eshte e verteta dhe ketu nuk ka teori politike, filozofi a ideologji qe na ben derman. Jemi ende popull foshnjak. Duhet te rritemi e te piqemi. Duhet kohe e kam frike se kur te vije ajo dite neve te dyve do e na kete mbire bari.
I nenshkruaj te gjitha perveç fajit tend kur shitesi ta hedh. Aty nuk jam dakort e si replike e pare me vjen ndermend skeçi, po mire une qe nuk e mbylla deren e kasolles, po hajduti qe me vodhi lopen s’ka faj fare.
Shitesi ne kete rast eshte hajdut dhe si i tille meriton burg, legjislacioni e denon qartazi. Ti per pjesen tende te fajit thjesht nuk merr rimbursim, ne fakt legjislacioni ne raste vjedhjesh perpos rasteve kur malli apo parate gjenden, nuk te ben rimbursim.
Keshtu edhe populli ka nevoje per shtetin e forte qe te ndaloje abuzimet qe behen mbi te, derisa te arrije ne fazen e ndergjegjesimit qe mund te veproje edhe vete. Ne fakt nje shtet i forte i parandalon shumicen e abuzimeve dhe i ndeshkon pjesen tjeter, keshtu qe populli s’ka nevoje fare te levize nga vendi per te ushtruar fuqine supreme qe eshte sovraniteti. Kjo gje ndodh ne Perendim ne kohe normale, pastaj ne kohe krizash paaftesia e perceptuar e shtetit per zgjidhje ben qe populli te mbushe sheshet.
Le ta trajtojme popullin, shoqerine shqiptare, si foshnje demokratike. Ka nevoje per kujdestar, e ky kujdestar mund te jete vetem shteti. Kujdestarine nuk mund ta beje koha, se koha kujdeset vetem te ike. Po nuk e beri shteti do e bejne partite politike dhe ato vetem shembull demokracie nuk jane. Shoqeria civile po lere mos e pyet, me ato leke qe kane xhiruar mund te ishin bere 2-3 hidrocentrale te medhenj, te pakten do kishim energji elektrike.
Kritika qe mund te behet ne lidhje me kujdestarine e shtetit eshte po ky popull i do te gjitha llokum, vete s’do levize ndonjehere. Le te themi argumenti qe gjerat fitohen me mund, kush nuk leviz kembe e duar nuk ha buke e lakruar.
Kjo te çon tek pyetja, a mund te dhurohet demokracia, duke kaluar si detyrim nga shteti tek populli, dmth qe nje elite politike me elemente kulturore e ekonomike te deshiroje ne menyre vullnetare qe nepermjet shtetit te forte te demokratizoje vendin, shoqerine ?
Kesaj pyetje ne iu pergjigjem pozitivisht ne 1992, ideja kjo ishte qe nje elite e ndriçuar me ndihmen e Perendimit te krijonte nje shtet demokratik dhe kapitalist. Fakt eshte qe ajo elite pati sukses ne vendosjen e kapitalizmit (sukses i madh xhanem, se edhe kafsha e nderuar gomari, do e arrinte), pastaj falimentoi teresisht ne objektivin e demokracise dhe shtetit, aq sa pikepyetja me e madhe eshte a deshi kush realisht demokraci dhe shtet te forte, a u perpoq kush dhe nuk ia doli dot.
Sepse per mua, ketu eshte çeshtja, nuk arrij dot te kujtoj se cili person apo grupim ne pushtet u perpoq, pertej propagandes bajate dhe pseudoreformave, te demokratizonte vendin e te forconte shtetin dhe nuk ia doli. Une s’di te kete pasur ndonje perpjekje, as di te kete pasur ndonje mbeshtetje te madhe intelektuale ndaj nje personi apo grupimi ne pushtet i cili po ndermerrte keto hapa.
Perderia nuk ka falimentuar kush ne perpjekjet per demokratizimin e vendit dhe forcimin e shtetit, do te thote qe perpjekje nuk ka pasur fare. Nuk dua te permend emrat e mirenjohur se me ndyjne argumentimin.
Pra, ne kemi nje moment kur populli levizi, aq sa levizi e si levizi, nga dhjetori 1990- mars 1992, por u tradhtua ne menyre te qarte. Nje nga arsyet pse populli nuk beson me askend kur i flet per demokraci e shtet, Le ta leme shtetin e forte menjane se nuk besoj qe realisht e kerkoi kush, e supozojme se deshi edhe shtetin e forte, meqenese Perendimi e ka, por le te limitohemi tek demokracia e njefare shteti.
Ketu jemi ne nje moment kur sovrani o soll si i tille, por sapo delegoi pushtetin, ajo elita e ndriçuar e perbere kryesisht nga intelektuale ne ze, shkoi dhe e uzurpoi pushtetin haptazi, qartazi dhe me objektiv afatgjate e ndoshta e imagjinon ne menyre te pakthyeshme.
E vetmja pengese qe kjo pari ka eshte shteti i forte, sepse detyrimisht duhet te modelohet sipas formatit perendimor, e provoi Sala ta modelonte sipas shembelltyres se vet, po falimentoi. Prandaj keta nuk pertojne aspak te kapin cdo hallke te mundshme, ne shtet, biznes, media, akademi e shoqeri civile, ne menyre qe askund te mos linde as hipoteza e shtetit te forte. Perndryshe, rritjen demokratike te foshnjes sone demokratike dine vete si e terezisin keta.
Une nuk perdor pa qellim konceptin e shtetit te forte, i cili eshte koncept mirefilli politik, i perceptueshem lehtesisht si mirefillit politik, ne ndryshim nga koncepti i shtetit ligjor i cili i rreshket pastertise politike te nevojes sepse shkon tek nje diskurs konstitucionalist. Shteti i forte, nuk eshte vetem shtet ligjor, e permban plotesisht ate e shkon me tej, drejt nevojes per miratim te qarte e te padiskutueshem nga ana e shoqerise,
Jo thjeshte frike per te mos perfunduar ne gijotine, por frike nga mosmiratimi. Sigurisht qe duket e larget dita, po epoka moderne eshte shume interesante persa i perket cikleve qe paraqet, qofte ne Shqiperi, qofte ne Perendim 27 vjet nuk jane pak, gjerat nisin e levizin e nqs i jep nje dore mund edhe te pershpejtohen.
Migjeni, kete punen e komunizmit e gjykoj njesoj si çdo teori universaliste, fete, kozmopolitizmi, BE-ja, biles edhe vete kapitalizmin.
Tezat universaliste dalin e korrin sukses ne popujt e medhenj, pastaj transferohen tek popujt e vegjel nepermjet imperializmit qe ushtrojne popujt e medhenj mbi te vegjlit.
Nuk mundemi ne si popull i vogel te vrasim mendjen e harxhojme energjite per teza universaliste, sepse fati yne do te jete padyshim i lidhur me imperializmin qe do te na transmetoje keto teza.
Do jete Roma e Bizanti, do vije krishterimi, do jete Perandoria Osmane do vije Islami, do jete BS do vije komunizmi, do jete Perendimi do vije kapitalizmi, do jete Gjermania e Franca do vije BE-ja, do jete Anglia,Franca e Amerika do vije demokracia e me radhe.
Une them qe historia na meson se populli i vogel do t’i bindet perhere shprehjes tone popullore me ngjyra banale, po banaliteti ne disa raste perforcon te verteten dmth me mire mut se i vogel.
Ne harxhojme energjite per teza universaliste, por nuk mund t’i shtojme asgje ne asnje pikepamje atyre tezave, as mund te behemi ne pararoje e ndonje teze, se e para nuk kemi takat praktik per si eshte realiteti yne sot, e dyta Historia gajaset me ne, nqs tentojme te prishim rendin mijevjeçare te gjerave, dmth qe jane popujt e medhenj te cilet çojne perpara nje teze universaliste.
Ajo qe mund te bejme ne eshte te perpiqemi qe t’i sherbejme tezave te medha qe vijne nga jashte, nga imperializmi dominant e te shohim ne ate te voglen tone sesi mund te ruajme ekzistencen tone, autenticitetin tone. Kaq mund te bejme, thjesht te ruajme partikularitetin tone, nqs duam te ruajme ekzistencen dhe autenticitetin. Ka shume qe s’duan te bejne as kaq, u mjafton te jene zedhenes te imperializmave politike, ekonomike, kultorore e fetare, puna e tyre, problemi i tyre. Nuk na shkon te jemi me katolike se Papa.
Pra, komunizmin si teori e praktike le t’ua leme popujve te medhenj, po fitoi ndokund atehere te jesh i sigurte qe mund te vije prape ne formatin e ri qe do t’i jape ai popull i madh, gjate fazes se imperializmit apo zgjerimit.
Te gjithe atyre qe vrapojne te jene idealistet me te medhenj te tezave universaliste, u them beni Shqiperine shtet te madh dhe shqiptaret popull te madh dhe e keni me garanci historike te padiskutueshme qe ideali juaj do te korre sukses. Deri atehere rrini urte se kemi probleme shume me konkrete ne shtepine tone, po na pikon çatia, na eshte bere çatia kullese makaronash.
Ti thua kapitalizmi s’te pelqen, une them qe kapitalizmi eshte institucionalisht shterp dhe ka tendencen te perqendroje pasurine ne pak duar me nje shpejtesi te llahtarshme. Po kapitalizmin praktikojne gjithe popujt e medhenj ne bote, derisa ta rrezojne ata, ne na duhet thjesht ta modelojme sipas nevojave tona.
Populli i vogel eshte si puna e ekuilibristit ne litar, bien majtas, bie djathtas, bie para e bie prapa. Na duhet te gjejme nje ekuiliber qe te mos biem, ky besoj une se eshte parimi i mbijeteses dhe hecjes para ne litarin tone. Te marrim ca nga te gjitha ideologjite ne formatet e moderuara te tyre dhe besoj se arrijme te bejme hapa perpara. Luksin e te qenit ekstremiste te cfaredo ideje nuk e kemi se jemi pjesetare te nje populli te vogel. Fokusi Shqiperia, Kosova e shqiptaret, se mendojne vete per veten e tyre popujt e tjere, s’kane ngelur ne pike te hallit t’u japim mend ne. Mos ta bejme si Rama me Trampin, shih o zoteri shtetin e zgerlaqur qe drejton, çdo ti me hallet e popullit amerikan, i terezisin vete punet e tyre ata, te ishe burre i mire ti nxirrje shqiptaret nga balta.
Migjen, sa te behet gati njerezimi do te kalojne edhe ca vite. Ti nderkohe veri veshin shkolles, shiko t’i marresh sa me mire dhe sa me shpejt provimet, se kjo puna e marksizmit pret. Edhe kur te mbarosh studimet, kthehu ne Shqiperi se atje eshte fusha e betejes, mos e bej si ca e ca qe ne vend te qendronin e te perpiqeshin ta ndryshonin sistemin nga brenda, krisen e iken nga syte kembet; ne vend qe te nderronin sistemin, nderruan ata vete sistem 🙂