Shkrimi im për versionin kultur-gjuhësor të kursit të plepave ose përpjekjen super-patetike, njëditore, për t’i shpëtuar të rinjtë e Tiranës nga “vështrimi i vëngër i Çabejt” ngjalli interes mbresëlënës në blog, sidomos sa i përket titullit.
Gjetiu, diskutimet u shtrinë edhe në çështje të tjera, që ishin prekur në tekst. Kështu, një kolege në FB (Alma Sulstarova) më shkroi për të më qortuar se kisha goditur “një iniciativë të çmuar […] për të ruajtur dhe mirëpërdorur gjuhën tonë” dhe duke shtuar pastaj se të rinjtë janë për t’u përgëzuar “që marrin nisma kaq të mira…”
E kisha parashikuar këtë lloj reagimi edhe në shkrim: tipikisht, ka njerëz që ngatërrojnë synimet e një veprimi me efektet e tij; ose, edhe kur nuk i ngatërrojnë, i krahasojnë mes tyre, në emër të kompensimit. Në fakt, prandaj edhe kisha shkruar edhe se synimi i RIAS-it nuk më interesonte; madje kontrasti midis synimit dhe mundësive reale për realizimin e tij mjafton në vetvete për të argumentuar kalbësinë e këtyre nismave.
Ka edhe më. Një shqetësim publik, si ky i drejtshkrimit dhe, në përgjithësi, i shkrimit të shqipes, meriton vëmendje nga shumë anë. Kur një OJQ ngrihet dhe shpall se do të kujdeset për këtë punë – qoftë edhe në mënyrë krejt simbolike ose inadekuate, ose me një seminar njëditor – atëherë kjo krijon përshtypjen, në publik, se për këtë çështje tashmë po punohet.
Kjo do të thotë se, kur masat e propozuara për zgjidhjen e një problemi janë të pamjaftueshme, në kufi të qesharakes, atëherë ato dëmtojnë; në rastin konkret, jo se përdoruesit do ta shkruajnë shqipen tash e tutje më tej, por për shkak të iluzionit se diçka po bëhet.
Ky manierizëm ka infektuar një hapësirë të madhe, tepër të madhe, të jetës publike sot në Shqipëri. Ndërmerren gjithfarë nismash, përgjithësisht me fonde publike; mediat u japin goxha vend, me përshkrime dhe komente prej gazetarësh shpesh inkompetentë, aq sa është e vështirë të ndash budallallëqet që thuhen në këto veprimtari, nga budallallëqet e tjera që kanë shtuar gazetarët nga xhepi.
Shembulli më flagrant, i këtij karnevali, është i ashtuquajturi Muze i memories, për të cilin shkruam në PTF – edhe pse shqetësimi ynë u përcoll me indiferencë totale nga palët e interesuara: provë që paskëshim pasur të drejtë.
Gjithsesi, publiku vetë krijon përshtypjen se “po bëhet diçka”, dhe se kjo është gjithsesi për t’u përshëndetur, meqë veprimi ka gjithnjë epërsi ndaj mosveprimit.
Në fakt, jo. Çdo problem serioz kërkon angazhim po aq serioz; përndryshe, më mirë të mos bëhet asgjë, sesa të ndërmerret diçka krejt e papërshtatshme, në mënyrë që njerëzit, përfshi edhe ata që po marrin pjesë vetë në veprimtari, të kujtojnë se “po bëjnë diçka.”
Përndryshe, e kemi braktisur arsyen dhe jemi duke iu afruar të menduarit magjik, ose asaj mënyre të menduari, që i bën njerëzit – për shembull – të kërcejnë “vallen e shiut” në rast thatësire të zgjatur. Vetë filozofia e “të bërit diçka” nuk është racionale, madje edhe kur nuk është vetë-shërbyese; dhe irracionaliteti, në sferën publike të stresuar pa masë nga manipulimet mediatike, i pengon përpjekjet e arsyeshme.
Do të më thonë se ky lloj “aktivizmi” u bën mirë vetë pjesëmarrësve, duke ua forcuar virtytet dhe, në përgjithësi, duke i kalitur moralisht: tek e fundit, më mirë të bësh një takim ditën ku të flasësh për “shqipen e kulluar”, sesa të bësh një takim natën, në një water hole, dhe të hash edhe ndonjë plumb kështu si pa dashje. Këta që sjellin këtë lloj argumenti unë i kuptoj: mund të jenë edhe vetë prindër dhe shqetësohen për mënyrën si u jetojnë fëmijët.
Prandaj, nëse një grup të rinjsh, qoftë edhe një OJQ, kërkon të kalojë kohën duke u marrë me një problem madhor, qoftë edhe ky i drejtshkrimit të shqipes ose raportet e Heidegger-it me Hanna Arendt-in ose ruajtja e kalasë së Dalmacës nga kulpra, kjo në vetvete nuk ka pse të ngrejë vetulla (me kusht që të mos shpenzohet para publike): tek e fundit, këta të rinj mund edhe të mblidhen dhe të kërcejnë çdo ditë, për të ndjellë shiun; ose thjesht t’i luten Zotit për Shqipërinë, ose për kombëtaren e futbollit ose për të ardhmen e biçikletës. “Jemi në demokraci,” më thoshte kolegia në mesazh; ndoshta duke pasur parasysh pluralizmin – dhe vërtet, kemi fatin të jetojmë në një rend social, ku nuk ndëshkohemi për hobbies që kemi, sa kohë që ato nuk cenojnë integritetin dhe lirinë e Tjetrit.
Çështja është, e përsërit, te konsumi i temës në sytë e opinionit; ose te versioni “intelektual” i të xanunit: veprimi, i nxitur nga qëllime fisnike, bën më shumë dëm se mosveprimi edhe sikur të jetë krejt paljativ (p.sh. t’i blatosh një karafil të freskët dikujt që po vdes nga emfizema e mushkërive); dhe bën më shumë dëm, sepse pengon – tërthorazi – veprimin adekuat. Nëse probleme të caktuara, të ngutshme ose kronike, kërkojnë angazhim institucional serioz, atëherë ky angazhim duhet mishëruar në veprime të duhura, nga njerëz që kanë kompetencën e nevojshme për t’i kryer ato; dhe jo të zëvendësohet nga teatri i aktivizmit social, sa kohë që ky teatër rrezikon t’i krijojë publikut, dhe në fakt ia krijon rregullisht, përshtypjen se “po bëhet diçka”; dhe sa kohë që aktet skenike nuk ndiqen pastaj nga masa sistematike dhe të arsyeshme në terren. Aq më keq, pastaj, sikur organizata dhe institucione të caktuara të specializohen në këto farë marifetesh, duke iu përkushtuar atyre edhe formalisht.
Dhe tani e deklaroj të hapur debatin rreth titullit të këtij shkrimi.
Xha xha, ne shkrimin e pare diskutimet u perqendruan te titulli sepse te gjithe lexuesit ishin dakord me permbajtjen. Nuk kishin ç’te debatonin.
Edhe me kete shkrim besoj se lexuesit do te jene dakord. Madje kesaj radhe nuk ka gjasa te debatojne as per titullin. 🙂
Idealisht, unë si autor i shkrimit dhe administrator i blogut do të doja që diskutimet në hapësirën e komenteve të çojnë më tej, qoftë edhe duke i hedhur poshtë por jo doemos ashtu, idetë që shprehen në shkrim. Në asnjë mënyrë, në asnjë rrethanë dhe në asnjë rast nuk e kam menduar që shkrimet e mia t’ia ofroj lexuesit të blogut për “miratim” ose për t’i votuar – nëse janë dakord apo jo. Nuk pres miratime nga askush, sikurse nuk pres as refuzime. Dhe, sidomos, nuk pres që të “gjykohem” për shkrimet që ofroj. Peizazhe të fjalës është forum për shkëmbime mendimesh dhe për debat; jo hapësirë ku autorët dalin dhe vlerësohen para një komisioni ose pleqësie lexuesish. Xexoja ende nuk më është përgjigjur, por unë prej tij, si autor të mirënjohur të paktën në qarqet që frekuentojmë të dy, pres shumë më tepër sesa një koment ironik për një fjalë që kam përdorur në titull, sikurse pres edhe që të mos thotë gjë, nëse nuk ka asgjë për të thënë, sepse edhe heshtja është një lloj komenti, shumë më fisnik sesa angazhimi me gjepura.
Xha Xha,
me gjithe rendesine qe ka vertet tema e trajtuar (problemet e drejtshkrimit dhe te kultures se gjuhes ne pergjithesi), diskutimet per kete teme jane ca te veshtira e te sikletshme. Kemi te bejme me nje gjendje aq te mjeruar sa ndihemi keq, na vjen turp dhe parapelqejme te mos e zeme ngoje e te mos e diskutojme.
Kjo çeshtje eshte nje nga ato qe “te hap barkun”, sepse nuk ka vend dhe shoqeri ne bote te kete sot probleme drejtshkrimi. Me kujtohet nje shkrim i Fan Nolit i botuar ca kohe pas Kongresit te Manastirit. Asokohe, megjithese kishte nje vendim formal per te perdorur dy alfabete, vazhdonte ende anarkia alfabetike ne shkrimin e shqipes. Fan Noli i zemeruar dhe i sikletosur nga ajo gjendje shkruan pak a shume keshtu: “Mjaft e perfolet kete çeshtje. Na pelqen apo s’na pelqen vendimi i Kongresit, duhet ta zbatojme ate se po leme nam e po behemi gazi i botes. Jemi i vetmi vend ne bote qe diskutojme ende per alfabetin.”
Edhe atij asokohe i vinte turp dhe ndihej ne siklet para diskutimeve te tilla!
Mua me ka qelluar ndonjehere te me pyesin te huajt qe zene te mesojne shqipen.
Nderkohe qe mesojne gramatiken dhe drejtshkrimin e shqipes ata lexojne gazetat tona online dhe vene re mosperputhje te medha mes manualeve normative dhe praktikes. Dhe krejt natyrshem pyesin: “pse eshte shkruar keshtu apo ashtu kjo fjale apo forme? A mos ndoshta gramatika qe kam perdorur une ka gabime shqypi”? Mua sinqerisht me vjen turp dhe nuk di si t’u pergjigjem. Ç’t’u thuash?
Relapso: “…sepse nuk ka vend dhe shoqeri ne bote te kete sot probleme drejtshkrimi.”
Kjo duhet konsideruar pak me rezerva Relapso. Ekzistojne studime, ka edhe statistika.
Ne nje qe kam pare une dite me pare, krahasoheshin femijet anglofoles me latinofoles(angleze dhe italiane). Femijet anglishtfoles jane ne gjendje te lexojne me shume fjale, fjale te cilat nuk dine mire t’i shkruajne(correct spelling), kurse femijet italiane ato fjale qe i lexojne, ose qe i lexojne me veshtiresi, ne shumicen e rasteve i dine edhe si t’i drejtshkruajne.
Sipas studimit, suksesi i te drejtshkruarit lidhet edhe me parashikueshmerine(predictability), pritshmerine e ortografise, menyren e caktuar, rregullin e te shkruarit te fjaleve sipas nje modeli, standardi. Femijet anglishtfoles i duhet nje dekade te shkruajne ne nivelin e nje te rrituri te mesuar mire, kurse femijet italiane brenda nje trevjecari(duke filluar qe pas vitit te pare te shkolles), jane ne gjendje te drejtshkruajne fjalet.
Kjo lidhet me korrelacionin e larte midis grafemave dhe fonemave, duke i dhene nje avantazh femijeve italiane ne lidhje me ate qe quhet “phonological awareness”, aftesite per te bere asocime te sakta midis tingullit dhe shenjes(germave) per t’i lidhur ato ne fjale dhe fjali te drejtshkruara?
I bie qe femijet shqiptare ne analogji me ato italiane, duke qene se kane nje ortografi te parashikueshme(predictable), te pandryshueshme, duhet te ishin ne gjendje te shkruanin fjalet korrekt; kjo duhet te behej e mundeshme qe nga niveli parashkollor, apo qofte ne shkollen fillore nepermjet teknikes se diktimit, te mesuarit permendesh te drejtshkrimit te fjaleve te caktuara, apo duke perdorur cfaredo strategjie sistematike fonologjike. Femijet shqiptare duhet te ishin ne gjendje te shkruanin me drejtshkrim. Perjashtim ndoshta mund te behet, per fjalet qe mesohen me vone dhe nuk i pergjigjen pasurise leksikore te nje femije 6-10 vjec.
Pak a shume kisha nje ide te ngjashme dhe pyetje(te cilen e pastova ne nje nga komentet e mija te meparshme). Ndoshta dikush, qe e njeh mire situaten se si mesohet ne nivelin e sotem te fillores, te na shpjegoje se perse femijet dhe te rinjte shqiptare vuajne nga nje deficence ortografike, aq sa per tu cuditur.
Ku qendron problemi… enigma(tik) qe femijet shqiptare nuk jane ne gjendje te zhvillojne te njejten “phonological awareness” si ta zeme femijet italiane, perderisa potencialisht ekziston mundesia, premisa, me disa variacione te paperfilleshme?
Me fal po a ka lidhje me temen kjo? Ka te bej me nje problem qe nuk eshte aspak ne fokusin e temes. Sinqerisht nuk me pelqen te bej rolin e kujdestares por ti rregullisht i devijon temat.
Parrulla, une reagova karshi komentit te Relapsos:”…tema e trajtuar (problemet e drejtshkrimit dhe te kultures se gjuhes ne pergjithesi)…” etj.
Eshte ne praktiken e cdo mediumi si PTF, apo qofte edhe NYT, apo mediumeve te tjera me emer, qe jane qofte edhe ne pronesi private (si PTF), qe komentet pavarsisht pikenisjes, si ndonje shkrim, apo op-ed, te degezohen, te zgjerojne idete, problematiken dhe temen e pikenisjes. Censura me teper behet per komente derrogative.
Megjithate, heren tjeter, do ta pranoja rreptesine e censorit, duke mos e postuar fare komentin tim nese gjykohet se devijon nga tema. 🙂
Edhe pse jashte teme, deshiroj te sjell ne vemendjen e Read Me, por edhe te te tjereve, kete lajm te fresket:
http://www.gazetadita.al/gjuha-shqipe-provim-i-detyruar-qe-ne-mature/
Relapso, faleminderit.
Nga ana tjeter edhe futja e provimit te gjuhes eshte problematike, sepse do te kushtezonte suksesin. Per te dhene gjuhen si provim, duhen hapa inkrementale per nje formim gradual te shprehive te drejteshkrimit dhe te shprehurit gramatikisht korrekt.
Ndoshta mesimi i gjuhes dhe drejteshkrimit duhet te shtrihen ne kohe, ne vite, i kombinuar me letersine, per te kultivuar gradualisht korrektesine gjuhesore, “language habits”.
Edhe diçka…
Kam vene re se jo vetem shkrimet e autoreve te ndryshem, por edhe komentet ne kete blog kane nje nivel gjuhesor shume me te larte se ai i shtypit te perditshem (duke mos marre parasysh ketu problemet teknike me germen “ë” si ne rastin tim, qe permendte dikush ne nje nga komentet e ketyre diteve).
Si shpjegohet kjo? Dy jane mundesite: ose komentuesit e PTF dine te shkruajne me mire se gazetaret, ose moderatoret e blogut i redaktojne komentet para se t’i kalojne.
Kolegia ka bërë mirë që foli hapur, sepse kjo nxori sheshit thellësinë e krimbjes që ha Shqipërinë, krimbi i gjërave të bëra shkel e shko, të sakatuara nga mentaliteti i provizores. Hajt, të nisim të ndërtojmë ca rrugë pa çka se ose i lemë të pambaruara ose i ndërtojmë copë-copë sa për të patur një alibi për të vjedhur lekun publik. Rëndësi ka që bëhet sikur punohet. I njejti mentalitet edhe me këtë kursin amator, aktivizem teatral “dumb & damaging”. Kur do vemë të tjera standarte? Duket sikur jemi bindur se nuk meritojme as te ofrojme as te presim me te miren? Flasim për të ardhmen, për rininë, po s’hahet e ardhmja me këtë mendësi të sëmurë, kësaj i thonë ta marrësh detin me brekë nëpër këmbë.
Në gjimnaz nxënësit nuk mësojnë gramatikë, vetëm letërsi. Për shkak të korrupsionit ka shumë mësues pak të lexuar. Kush shkon në shkolla private e merr notën e mirë edhe pa mësuar. Kush shkon në shkolla publike, mëson pak për shkak të mungesës së disiplinës dhe blerjes së notave. Më tej në punë, përsëri vendi i punës blihet dhe ka pak stimul për të punuar mirë e lexuar shumë. Kush kërkon nivel të lartë se prek fare me dorë literaturën shqipe po shkon drejt e tek anglishtja. Të papunët, të cilët mund të jenë gjysma e popullsisë, nuk lexojnë po ashtu asgjë. Në televizione e gazeta, për të qenë popullor, përdorin gjuhë sa më të thjeshtë etj.etj.