Mesazhi që më dërgoi kohë më parë një person i njohur më solli ndërmend vizitën e Kasparovit në Shqipëri dhe idenë që u hodh për të masivizuar lojën e shahut, nëpërmjet mësimit nëpër shkolla, temë kjo që u trajtua edhe këtu. Në të vërtetë mesazhi nuk ka lidhje të drejtpërdrejtë me këtë problem. Nëpërmjet tij miku im kërkonte të dinte se cilat ishin mundësitë për një investim të rëndësishëm që ai ishte gati të bënte në Shqipëri për krijimin e disa aplikacioneve informatikë.

Nuk është se bëra ndonjë kërkim të thelluar por pasi u telefonova disa të njohurve që besoj se kanë informacion të mirë, kuptova se qe e vështirë të gjeje në Tiranë firma të besueshme në atë fushë.

Duket, për shkak të tregut të vogël, kapacitetet programuese nuk kanë marrë ndonjë përpjesëtim të ndjeshëm në Tiranë. Ana problematike e firmave të huaja që operojnë në fushat kryesore të ekonomisë është se ato sjellin programe të gatshme. Pra, mundet që ka munguar tregu dhe nxitja për krijimtari. Dhe siç mund të kuptohet, përgatitja e përshtatshme për të nxjerrë përfitimin e duhur nga proceset e mondializimit nuk ka qenë ndonjë shqetësim që e ka lënë pa gjumë klasën politike shqiptare. Eshtë kërkuar të shkojmë në Evropë, por rrallë është menduar se çfarë do të mbajmë në dorë kur të gjendemi te sallonet e saj. Si gjithnjë, ka të ngjarë që dora jonë të rrijë e nderuar përpara, por jo plotësisht, pak e mbledhur si kupë që mos bjerë asgjë në tokë, por aspak nervoze, në një pritje plot durim, pra. Një gjest të cilin tashmë e zotërojmë mirë.

Për të përfunduar me historinë e mesazhit të mësipërm, shtoj se personi në fjalë sapo më njoftoi (dhe këtu qe zanafilla e këtij shkrimi) se përfundoi këto ditë kontratën me disa informaticienë pakistanezë. Ishte mjaft i kënaqur nga modelet që i kishin dërguar ata.

Në këto kushte, ardhja e Kasparovit në Shqipëri dhe mundësia që qeveria shqiptare të fusë mësimin e shahut nëpër shkolla, kam përshtypje se është një çështje që ia vlen të ndalet, meqë diskutohet për një kohë të rëndësishme kombëtare, një kohë unike, kohën kur ke ende të drejtë e mund të vendosësh si shoqëri se çfarë përparësie do t’i japësh formimit të brezave.

Po sikur në vend të shahut në shkollat shqiptare të futet mësimi i kodeve të programimit, algoritmeve?

Eshtë një fushë e veprimtarisë dhe ekonomisë botërore që po nxjerr mbi ujë një numër të madh shtetesh të varfër, po integron ekonominë e tyre në rrjetin botëror.

Dihet se kur një taksapagues, f.v.j. amerikan, telefonon për të kërkuar ndonjë shpjegim për pagesën e tij, ai në 70% të rasteve ka shanse të konsultohet me një indian, që ndodhet bashkë me nja dyqind bashkëkombës të tjerë në një dhomë ku mungon ajri në periferi të Bombeit, por janë më të shumët ata që nuk e dinë edhe se numri më i madh i programeve dhe siteve Web që vizitojnë janë konceptuar dhe realizuar në vende të tilla si India, Pakistani, Indonezia etj.

Ideja e një shahu masiv në Shqipëri nuk është e keqe, por kam përshtypjen se ai i përgjigjet një dispozicioni social disi të tejkaluar. Uzurpon në mënyrë jo fort të përligjur një kohë që nuk vjen më. Do të mbetet gjithnjë një lojë e shkëlqyer, një lojë elitash gati, por jo më shumë se aq. Dihet se shahun e luante me pasion edhe Lenini, por kam përshtypjen se ai nuk e bëri Leninin më të mençur. Nuk e di nëse luante shah në çastin kur diktonte listat me emrat e shkencëtarëve, gjeneralëve dhe poetëve rusë që pushkatoheshin të nesërmen? Mund të thuhet, madje, se po qe se rusët në vend të shahut do të kishin masivizuar programimin informatik në shkolla, situata e tyre ekonomike do te qe ndryshe. Sot ata janë zotët e një vendi që nuk prodhon asgjë veç nacionalizmit dhe nga mjerimi i vërtetë i ka shpëtuar vetëm rezerva e gazit.

Edhe shqiptarët e vegjël kodet nuk do t’i bëjnë më të mençur, por ka mundësi t’i bëjnë më të pasur. Pranë shtëpisë sime kam godinat e një universiteti që vitet e fundit nuk resht së zgjeruari. Dikush më tha se janë ata që dikur fituan “tenderin” për skenat e famshme të realizuara në kompjuter të filmit “Titanik” të J. Cameronit. Dhe që atëherë marrin porosi nga e gjithë bota, me gjithë çmimet e kripura që kanë.

Më duhet të pohoj se personalisht nuk kam patur ndonjë lidhje të veçantë me shahun. Nisa të interesohem për të kur dekada më parë, te një enciklopedi e vogël Melzi (Il Novissimo Melzi ), e vitit 1904, mësova se shpikësi i shahut ishte… Pirro i Epirit (sic). Në fillim e besova, por vetëm më vonë nisa të kuptoj se ai mund të kishte shpikur gjithçka tjetër, por kurrë shahun. Çfarë mund të ketë lëvizje më të marrë se sa të armatosësh një turmë barinjsh, t’i zbarkosh në Itali dhe t’i nisësh drejt Romës? E kuptoj dhe do të merrja edhe vetë pjesë në luftën kundër Romës (po qe se nuk do te kisha emigruar atje se  pak të ngjarë ka që ai të ndiqte një politikë të brendëshme më të ndryshme), por çfarë i shkrepi në mëndje që e bëri të nisej drejt Romës? Ku do të dilte me atë lëvizje vetëvrasëse ?

Shkurt, dua të them, se edhe sikur të jemi vërtet ne vetë ata që e kemi shpikur, ajo lojë magjike do mbetet anësore, se nuk mund të zhvillohet e shkëputur nga një kontekst i caktuar social. Gjithnjë mjeshtrit do të jenë në anë tjetër të tavolinës. Një rrethanë qesharake, kur në Tiranë zhvillohet një ndeshje midis një kinezeje dhe një indianeje dhe elementi shqiptar nuk dihet ku është, besoj se flet vetë dhe nuk jep shumë kënaqësi po të pêrsëritet.

Megjithatë, mua ajo historia e Pirros edhe pse nuk e mësova të vërtetën, më vlejti. Iu futa mësimit të shahut me zell patriotik (veçse me ndihmën e një libri të përkthyer nga rusishtja), por nëse nuk merrja pjesë në gara të hapura, të paktën isha në gjendje të ndiqja rizhvillimin që u bënte në TV dikush me emrin Z. Ashta (më duket), lojërave të kampionateve botërore, që më tërhiqnin fort edhe pse nuk i kuptoja gjithnjë strategjitë e tyre. Kjo me kusht që z. Ashta të mos i ndodhte ndonjë incident magnetik në fushën e tij vërtikale e të thoshte: “Më falni se më ra kali”. Fatkeqësisht kjo ndodhte shpesh dhe më pas qe e vështirë ta ndiqje shpjegimin e tij.

E megjithatë, interesi i mësimit të kodimit informatik, sot nuk ka asgjë të përbashkët me motivet e kufizuara të mêsimit të shahut. Krijimi i aplikacioneve informatikë, sot mbetet problem edhe për shumë vende të mëdha evropiane. Kërkesat janë të mëdha, në tavolinë janë shuma kolosale, por konkurrenca nuk bën hatanë dhe çmimet mbeten gjithnjë të larta.

Vetëm kohët e fundit po vërej se të paktën në Francë ka filluar një lëvizje e gjerë për afrimin e kësaj fushe më një masë të madhe njerëzish. Po kërkohet në të gjitha nivelet politikë që mësimi i kodeve informatikë të mësohet gjerësisht që në shkollat fillore. Kërkohet që asnjë nxënës të mos mbetet pa mësuar të paktën krijimin dhe zhvillimin e ndonjë loje kompjuterike, sado të thjeshtë. Merren njohuri të mira në gjuhë të tilla si Web HTML dhe PHP, por grupe të veçanta ecin edhe në Python dhe Ruby.

Në këto kushte besoj, Shqipëria, me rrogat e saj ende modeste është në pozicion të favorshëm të ofrojë krahët e saj të punës, por problemi është se ajo nuk ka ekspertizën e lartë dhe masive.

Por era informatike vetëm sa ka filluar. Dhe ka të ngjarë që mënyra si mësojmë apo kalojmë kohën dhe formimi ynë “klasik” i takon së kaluarës. Sot përparësitë janë krejt të tjera. Do të qe me interes që një pjesë e atyre porosive që realizohen në Azi e gjetiu, të kthehen në Shqipëri. Eshtë fusha e veprimtarisë së njerëzve me vullnet e fantazi, por pa shumë mjete. Tamam, ky shans duhet kapur. Nuk do të jemi kurrë ne ata që do të shpikim një familje të re antibiotikësh, për shkak të investimeve kolosale që kërkohen, por një ordinator gjendet gjithkund. Se, fatmirësisht, pra, nuk kërkohet një bazë e kushtueshme materiale. Edhe i vetëm para ekranit, një njeri i pasionuar dhe me vullnet mund të krijojë mrekulli të vërteta. Më vjen këto çaste ndërmend rasti i atij djalit ukrainas, të cilit M. Zuckenberg-u i bleu për 19 miliardë dollarë një aplikacion për FB.

Atëherë a nuk është rasti të ketë një diskutim më të hapur, ku e ardhmja të projektohet mbi mundësitë dhe jo dëshirat, para se të vendoset që shahu të mësohet në shkollat shqiptare?