Më bëri përshtypje, në komentet e këtushme për grevën e urisë në Tiranë, një shkëmbim mes Lyss-it dhe Pëshpëritësit: nisi si debat i zakonshëm politik, nga ata me të cilët na janë mësuar sytë dhe veshët kudo; por u shmang papritur në ujëra të qeta, sapo debatuesit mësuan, rastësisht, se ishin njëlloj të apasionuar pas pianistit dhe kompozitorit bashkëkohor Ludovico Einaudi.

Lidhjeve të tilla fluturuese më kanë këshilluar t’u ruhem – por këtë herë krahasimit nuk i bëj dot ballë; sepse ky zbulim i papritur, kjo bashkësi në shije, kjo epifani krejt anësore ndaj ballafaqimit PS/PD, më bënë të mendoj për çfarë po u mungon elitave në Tiranë: hapësira e nevojshme për t’u realizuar njerëzisht dhe për të eksploruar me serenitet, përtej kacavarrjeve për pushtet dhe kacafytjeve për para.

Nga Shqipëria lajmet vijnë me zhurmë dhe kakofoni të madhe; si edhe herë të tjera, krerët e politikës nuk i kontrollojnë dot djajtë që kanë thirrur nga ferri, as i shalojnë dot për t’i kalëruar. Gjithnjë si edhe herë të tjera, kriza politike veçse e katalizoi kalimin nga pluralizmi në polarizim dhe prirjen e jetës publike atje për t’u ndarë më dysh, madje për t’u çarë karpuzçe, si kafka nga sëpata e të marrit. Megjithatë, vende-vende po endet edhe një si përshtypje të vagullt, ose bindje emocionale, e paformuluar mirë, për groteskun e gjithë këtij vringëllimi; ose vetëdija e shpërpjesëtimit midis qëllimit dhe mjetit.

Rama dhe Berisha, si dy pika folklorike referimi të konfliktit, tashmë janë sheshuar për të përfunduar në figura dypërmasore, pllakate propagandistike të nevojës së palëve për antagonizëm; edhe pse asnjë prej tyre nuk e meriton këtë farë reduktimi të ashpër. Ramën e njoh prej kohësh si njeri me ndjeshmëri të madhe dhe interesa të gjëra, shumë larg portretit që i del në mediat; Berisha gjithashtu më është dukur ambicioz në fushë të kulturës së çinteresuar, së paku deri sa nuk kishte marrë ende pushtetin. Madje i dyti, në një artikull të shkruar në pranverën e vogël të Tiranës, në 1990, pat përmendur deri edhe Whitney Houston-in (përbri nuk mbaj mend ç’heronjve të tjerë (të tjerë?) intelektualë të Perëndimit); po të faktorizoj moshën e politikanit që bën të vetën (shihni Berlusconi-n), Whitney Houston tani do të kish përfunduar në Britney Spears, por edhe Britney-n do ta kisha preferuar, si temë tokëzuese në bisedën sa hipotetike aq edhe historike, mes anodës dhe katodës së politikës shqiptare.

Përtej Berishës dhe Ramës, mungesa e përmasës kulturore të mirëfilltë në figurat përfaqësuese të elitave politike dhe ekonomike të pompuara nga mediat (zakonisht të tyret) i ka efektet shumë më të thella se ç’kujtohet. Njerëzit vërtet e mbajnë mendjen te paraja dhe dorën te portofoli; por pa u shqetësuar se kaq nuk mjafton, është tepër pak; se paraja duhet përdorur për diçka tjetër; dhe jo thjesht për tryeza gostish, vizita në kazino, dhurata për prostituta kalibri, pushime në Emiratet Arabe (conspicuous consumption), mobilime baroke vilash të Disneyland-eve private.

Çfarë të frustron, në këto rrethana, është se Shqipërisë nuk i kanë firuar gjë njerëzit e ndriçuar, në të gjitha fushat; mendjet e stërholluara, artistët e përkushtuar, eruditët, dijetarët, shkencëtarët, veprimtarët publikë, shkrimtarët e mençur, kritikët kulturorë, deri edhe figurat intelektuale publike që nuk u lënë gjë mangut kolegëve të tyre gjetiu në Europë. Prandaj drama e atij vendi i duhet faturuar përbuzjes ose indiferencës që rregullisht ka treguar dhe tregon ndaj më të mirëve pikërisht kur këtyre u duhet përkrahja, mirëkuptimi dhe dashamirësia e publikut; të kombinuar me adhurimin sa primitiv aq edhe falik ndaj të fortit, ose versionit post-etnografik të mustaqes si surrogato e leshit pubik.

Le të tërhiqemi për një çast nga tryeza e konfliktit dhe ta kundrojmë tablonë për së largu: kanë arsye qytetarët shqiptarë, për t’u polarizuar kaq ashpër e për ta çuar shoqërinë e atjeshme, edhe një herë, në prag të shpërbërjes; shtetin, edhe një herë,  në prag të kolapsit?

Për ta thënë ndryshe: është politika në Shqipëri që u shërben shoqërisë dhe qytetarëve, apo shoqëria dhe qytetarët që po u shërbejnë politikanëve?

Mikrofonët nga podiumet e mitingjeve dhe studiot televizive flasin për demokracinë, kushtetutën, integrimin, NATO, lirinë, Europën, prioritetet, strategjitë, Skënderbeun, rritjen ekonomike, Kosovën, institucionet, ndarjen e pushteteve, pluralizmin – po a kanë vlerë e peshë këto fjalë fisnike, sa kohë që shoqërisë shqiptare nuk po i shërbehet më?

Për ta thënë përsëri ndryshe: nëse politika është arti i së mundshmes, atëherë nuk do të bënin mirë krerët e palëve ndërluftuese që ta themelonin kompromisin mbi çfarë kanë të përbashkët njerëzit që u venë pas, në vend që të rrinë e të qëmtojnë dallimet e diferencat?

Kush pret ndonjë zgjidhje magjike të krizës, kam frikë se do të zhgënjehet; sepse kriza ka kohë që po gatuhet, nëpërmjet kultivimit të një vulgariteti total, i cili e ka katandisur imazhin përfaqësues të shqiptarit modern në zhgarravinë të njeriut; ose të një homo albanicus-i aq të komprometuar moralisht, sa të mos ngurrojë deri aq sa t’i reklamojë e t’i shesë publikisht veset e veta për virtyte.

Kemi shkruar disa herë, në PTF, për sallat e zbrazëta të kinemave, sallat e zbrazëta të koncerteve, sallat e zbrazëta të teatrove, shkallët e zbrazëta të stadiumeve, shkatërrimin e kulturës së librit dhe të leximit, degradimin e atmosferës në shkollat, zëvendësimin e televizionit cilësor (qoftë edhe vetëm si shpresë dhe ide) me televizionin trash të modeluar sipas idealit voyeurist, zëvendësimin e informacionit me pornografinë. Në këto njëzet vjet, me qindra mijëra bashkatdhetarë të mi i kanë reduktuar jetët e tyre në një fraksion të papërfillshëm të njerëzores, duke iu skllavëruar vullnetarisht etjes për pasurim; një pakicë edhe për pushtet.

Imazhi që i tregon sot Shqipëria botës është imazh i shëmtuar, i asaj shoqërie që nuk po prodhon dot asgjë, përveç problemeve të njëpasnjëshme, për qytetarët e vet dhe të tjerët, të huajt që duan ta arbitrojnë ta administrojnë ta padronizojnë për arsye të tyret. Politizimi artificial i jetës publike është një nga shkaqet themelore të kësaj shëmtie; sikurse paburrnia për të ndryshuar sistemin një nga efektet kryesore të saj.

Përballë kësaj katastrofe, motivet e bejlegut të sotëm politik pothuajse nuk arrij t’i mbaj parasysh më.

Dhe meqë ra fjala, Ludovico Einaudi-n e dëgjoj dhe pëlqej edhe unë; për fat të mirë, shërbimi muzikor Rhapsody, ku jam i abonuar, ia liston pothuajse të gjitha albumet. Për të apasionuarit pas kësaj muzike (piano solo, minimalizëm), do të rekomandoja gjithashtu një zbulim timin të vonë, albumin Bagatellen und Serenaden, të Valentin Silvestrov.