MUZIKË PËR NESËR

Sonte më ra rruga afër kryqëzimit, në Upper West Side, ku ka pasë qenë tregtorja e madhe muzikore Tower Records, një nga tempujt e mi privatë në Manhattan, derisa i erdhi radha të mbyllej para disa vjetësh, për t’u zëvendësuar nga një dyqan mobiljesh.

Për katastrofën e tregut tradicional të muzikës në New York kam shkruar tashmë dhe nuk po dua të përsëritem; e vërteta është se sot muzika shitet dhe blihet e tëra online, nëpërmjet dyqaneve si amazon.com, ose gjithnjë e më dendur e natyrshëm, duke u shkarkuar në formatin numerik.

Qëlloi që sot paradite të kisha shfletuar edhe një prezantim, në The Huffington Post, të 12 sendeve që skaduan gjatë kësaj dekade; mes të cilave përmendej edhe CD-ja si suport muzikor. Të gjithë ata që, një brez para meje, e kanë vajtuar vdekjen e disqeve të gramafonit dy dekada më parë, tani kanë rast të gëzojnë një moment të shkurtër shpagimi.

Unë vetë shtëpinë e kam të mbushur me koleksione CD-sh, për shkak të një obsesioni të cilin ia detyroj edhe urisë për muzikë nën regjimin komunist; por tani të shumtën e muzikës që dëgjoj, e marr nëpërmjet shërbimit numerik Rhapsody.

Muzika ka qenë gjithnjë e rëndësishme për mua, edhe pse nuk e kam të lehtë ta shpjegoj pse. Jo vetëm muzika “serioze” ose jazz-i, por edhe muzika pop, e të gjitha llojeve. Më pëlqen ta dëgjoj live në koncert dhe të riprodhuar, sikurse më pëlqen edhe të këndoj dhe t’i bie një vegle; e më në fund, të lexoj për historinë e saj dhe domethënien.

Brezi im e ka nisur ta shijojë muzikën në radio, ose në mëshirë të programacionit çfarëdo – edhe sot e kësaj dite më vjen turp me veten, kur kujtoj ca këngë tepër, tepër të këqia që na detyronte Hit Parade italiane t’i dëgjonim për javë të tëra pa pushim.

Me kohë, radion e ka zëvendësuar televizioni, koncertet live, shiritat e magnetofonit, disqet e gramafonit (vinilet), kasetat, CD-të, videot muzikore e tani së fundi lexuesit MP3, ose thjesht kompjuteri dhe klipet në YouTube.

Do të gabonim, po t’i homologonim mes tyre këto media, për t’i konsideruar vetëm si suporte materiale të një produkti që, në thelb, mund të transpozohet lirisht nga një medium në tjetrin.

Përkundrazi, mediumi gjithnjë ka ndikuar dhe do të ndikojë në mënyrën si e përjetojmë muzikën.

Shumë ujë ka rrjedhur që nga ajo kohë, kur një kompozitor dhe pianist si Rachmaninov-i thoshte haptazi se e vetmja mënyrë për t’i shijuar koncertet e tij ishte duke i ndjekur në sallë, drejtpërsëdrejti; dhe se riprodhimi në radio ose në disqe gramafoni nuk ishte veçse surrogato – ndoshta i ngjashëm me riprodhimin e pikturës në poster ose në kartolinë.

Me Benjamin-in, e dimë se çfarë shtyse i ka dhënë teknologjia riprodhimit të veprës së artit, përfshi këtu edhe muzikën. Një interpretim të mirë të koncerteve për piano të Rachmaninov-it vështirë se mund ta gjesh live kur e si të duash; përkundrazi, një CD me një version të pacen të interpretimit mund ta blesh për 2-3 dollarë, në Internet.

Mediumin mund ta vlerësosh edhe për nga liria që i lejon publikut: nga kjo pikëpamje, koncerti live është më detyruesi, së bashku me transmetimin drejtpërdrejt në radio ose TV; pas kësaj, radioja t’i imponon zgjedhjet muzikore, çka nuk është doemos diçka e keqe, veçanërisht për dëgjues që kërkojnë të përmirësojnë shijen ose të tjerë, që i gëzohen efektit surprizë; disku i gramafonit, ose kaseta e magnetofonit, të japin shumë më tepër hapësirë për zgjedhje, por të detyrojnë t’i dëgjosh këngët sipas një radhe të caktuar.

Nga kjo pikëpamje, formati numerik lejon liri maksimale, duke i dhënë dëgjuesit mundësi maksimale të zhvendosjes, në të gjitha përmasat e mesazhit muzikor.

Mirëpo liria ka kuptim për ata që i kanë jo vetëm mjetet dhe dhuntitë për ta shijuar, por edhe interesin intelektual dhe artistik për t’iu qasur. Formati numerik, siç praktikohet nga sajtet e njohura online që ofrojnë ose shesin muzikë, privilegjion njësinë këngë, duke e atomizuar objektin muzikor.

Për një brez si imi, të mësuar ta dëgjojë dhe ta ndjekë muzikën me albume, një format i tillë nuk mund të jetë veçse regresiv – meqë kënga i përshtatet konsumit të muzikës për dëfrim, por në vetvete nuk e ka forcën shprehëse të albumit, dhe këtu nuk e kam fjalën vetëm për concept album-in; por në përgjithësi për një produkt muzikor që, në tërësinë e vet, i përgjigjet një koncepti estetik unitar në mendjen e artistit që e ka krijuar.

Për fat të keq, formati i ri numerik e ka rrezikuar albumin jo vetëm nga perspektiva e publikut, por edhe si formë drejt së cilës synon krijimtaria muzikore. Shtëpitë diskografike u kërkojnë artistëve këngë të veçanta, sepse këngët e veçanta shiten; në një kohë që albumi, si diçka më tepër se një përmbledhje mekanike këngësh, po elitizohet po aq shpejt sa ç’po skadon formati muzikor i CD-së.

Si dëgjues muzike i apasionuar, unë nuk di nëse duhet të ndihem i lumtur, përballë mundësive të pakufishme që më jep, sot, formati numerik, për të eksploruar të gjithë muzikën që dëshiroj; apo i trishtuar, përballë dyshimit se mos revolucioni në medium do ta trivializojë muzikën deri në atë shkallë, sa t’i detyrojë muzikantët seriozë të kthehen në sallonet aristokratike – çka në kohët e sotme do të thotë t’i bien pianos në lounge-t e rrokaqiejve të korporatave.

Rreziku nuk ka të bëjë vetëm me albumin si formë muzikore; por edhe me të gjitha ato elemente paramuzikore, që e shoqërojnë produktin muzikor në treg, duke ia lehtësuar komunikimin me publikun: arti grafik, tekstet e këngëve, fotografitë e broshurës shoqëruese, biografia e autorit, të dhëna për pjesët muzikore, etj.

Kush e njeh sado pak historinë e pop-it, rock-ut dhe jazz-it gjatë 50 vjetëve të fundit, do ta dijë se çfarë rëndësie i jepnin muzikantët, këngëtarët, kompozitorët dhe producentët paketimit grafik të produktit të tyre; deri aty sa autorëve të disa mbulesave të albumeve u përmendet emri në historinë e artit grafik.

Një vitet 1960-1980, një album pop – të themi një Abbey Road, një Led Zeppelin IV, një The Dark Side of the Moon, një Graceland, një Brothers in Arms, një The Joshua Tree nuk ishin aspak koleksione këngësh të rastit; por objekte sinkretike, të cilat përfshinin një tërësi muzikore të përftuar nga kombinimi i një numri njësish më të vogla, por gjithnjë të ndërvarura dhe të plotësuara nga një bashkësi elementesh grafike të paketimit. Shto këtu edhe tour-in e koncerteve që shoqëronte albumin, personalitetet e artistëve dhe veprimtarinë e tyre jashtë-artistike, filmin ose videot, intervistat e kështu me radhë, për të kuptuar si albumi, për shkak të sinkretizmit të vet, vepronte në shumë plane njëherësh, duke u shndërruar njëkohësisht në pikë referimi për masat e dëgjuesve.

Ç’të ardhme i rezervojnë kësaj tradite formati numerik, skadimi i suporteve materiale të mirëfillta si CD-ja, degradimi i elementit grafik (nga arti i mirëfilltë dje, në klipet amatoriale të YouTube sot) dhe tkurrja e interesit të shtëpive diskografike për produkte muzikore më komplekse se kënga 5-minutëshe?

Ç’do të ndodhë me muzikën masive, kur të dalin nga skena dinosaurët e fundit të pop-it dhe të rock-ut, që vijojnë t’i falen albumit si formë shprehëse?

Pyetjeve si këto do të doja t’u përgjigjej, para meje, brezi që e ka marrë formimin muzikor nga Interneti dhe që e dëgjon muzikën kryesisht nëpërmjet kompjuterit ose telefonit celular.

Përgjigjja ime nuk do t’i interesojë askujt që nuk e ka deduktuar tashmë nga sa më lart.