KUR ULEN QEPENAT (II)

Dikur në fillim të viteve 1980, në një mbrëmje me shumë raki dhe duhan në shtëpi të një mikut tim kitarist, pata marrë në dorë, për herë të parë, një album, në vinil, të Beatles: “Abbey Road”, me kopertinën e famshme të katërshes, që kapërcejnë rrugën në vijat e bardha – Paul-in këmbëzbathur dhe John-in të veshur me kostum të bardhë si impresario i ndonjë pishine VIP-ash në Dubai.

abbey-roadKëtë album e kishte sjellë në Shqipëri një djalë indonezian, fëmija i një çifti që ishte larguar nga Indonezia e viteve 1960, për t’i shpëtuar terrorit anti-komunist; për të përfunduar në Shqipëri.

Deri atëherë, “Abbey Road” e kisha dëgjuar në shirita magnetofoni; në krye pa e ditur ende se ishte fjala për një album, ose vepër unike; jo koleksion antologjik këngësh të shkëputura. Si formë muzikore, albumi përfton te dëgjuesi një efekt estetik që e kapërcen shumën aritmetike të këngëve që përmban; çka shembëllzohet më së miri edhe nga vetë “Abbey Road”; por edhe nga albume të tjera të Beatles, veçanërisht “Sgt. Peppers.”

Në album ka rëndësi të madhe renditja e këngëve ose sintaksa; meqë një këngë e shkëputur nga fqinjësia me të tjerat e humbet krejt forcën, ose tingëllon banale. Që të arrihet ky efekt, albumi duhet dëgjuar nga kreu në fund. Më pas, grupe të rock-ut të ashtuquajtur progresiv, si Pink Floyd, Genesis, Jethro Tull, Camel, Renaissance, Marillion e të tjerë e përsosën këtë koncept, duke i konfeksionuar albumet e tyre në mënyrë të tillë që ndarja në pjesë të ishte po aq konvencionale sa edhe ndarja e një simfonie ose koncerti në kohë.

Në Shqipërinë e viteve 1970-1980 shanset për të dëgjuar albume të plota vareshin më shumë nga rastësia. Ai indoneziani i “Abbey Roads” kishte edhe dy albume të Rolling Stones; thuhej se i biri i Enver Hoxhës (njëri cilido prej të dyve) zotëronte koleksionin e plotë të albumeve të Beatles; përndryshe ne vdekëtarët duhej të mjaftoheshim me ç’na binte në dorë në shirita magnetofoni.

Potencialin artistik të një albumi e kam kuptuar relativisht vonë, kur më ra në dorë një album i Pink Floyd: “The Final Cut”, të cilin me dëgjime të njëpasnjëshme u mësova ta shijoj si diçka njëkohësisht kinematografike dhe dramë të fortë kundër luftës; por edhe si provë se muzika mund të na transportojë aty ku përndryshe nuk do të arrinim dot kurrë, me asnjë mjet tjetër.

Vite më pas, në Romë, mbaj mend që u nisa të kërkoj, me këmbëngulje prej pelegrini, dyqanin muzikor “Ricordi”, për të cilën më kishin folur; edhe pse paratë që kisha nuk më dilnin as për të ngrënë. Kur kam hyrë në atë tempull për herë të parë, mbaj mend që u ndjeva i paralizuar nga konflikti mes dy mendimeve kontradiktore: që rinia ime paskësh shkuar kot, dhe që rinia ime fillokësh pikërisht në atë moment.

Ironikisht, pasionin tim për muzikë më ishte dashur ta kënaqja me muzikën që ofronte Radio RAI, gjithnjë në kafshata të vogla ose këngë të shkëputura, larg konceptit të albumit dhe përjetimit koncertal. Meshën e Hit Parade-it të premteve e ndiqnim me përkushtim prej besimtari të devotshëm, pavarësisht nga gjithfarë plehrash e siglash që ngjiteshin në vendet e para të disqeve më të shitura në Itali, veçanërisht kur ishte puna për muzikë “angleze”, siç e quanim. Përballë këtij konsumi ritual tingujsh dhe tekstesh pa vlerë, shiritat me muzikë të Beatles, që përcillnim dorë më dorë dhe mezi i ngjitnim kur këputeshin, vlenin si liturgji të një herezie, të përndjekur nga të gjitha anët.

Kur hyra për herë të parë në dyqanin Ricordi, në Piazza Indipendenza në Romë, shkova menjëherë të shoh raftin me vinilet e katërshes nga Liverpool-i – objekte magjike, madje sakrale, dëshiruar e ëndërruar me vite të tëra; të cilat i kalova nëpër duar, duke u përpjekur të bindja veten se nuk isha në gjumë.

mlrIshte vjeshtë e vitit 1987; sapo kishte dalë albumi “A momentary lapse of reason”, i Pink Floyd; kopertina me krevate të zbrazëta marramendëse të joshte nga vetrinat e çdo dyqani muzike anembanë Romës. Kaseta e albumit kushtonte 13,000 lireta – një shumë e paarritshme për mua (më pas, një student italian në konviktin në via Portonaccio do të më bënte një kopje, në magnetofonin e vet, për 2,000 lireta).

Muajt që kalova në Romë ishin për mua kohë e inicimit ritual në libraritë dhe në muzikotekat e shumta; por e gjithë kjo nuk do të më kish vlejtur aq shumë, sikur të mos ishte kurorëzuar me një natë të paharruar të korrikut 1988, në Stadio Flaminio, ku i pashë e i dëgjova më në fund Pink Floyd në koncert. Njëlloj si në albumet, edhe koncerti shtjellohej në mënyrë të tillë, ku kufijtë midis këngëve shërbenin më tepër si shenja pikësimi, dhe ku e tëra jo vetëm që i tejkalonte pjesët, por edhe i përftonte.

biletaBiletat për koncert, 30,000 lireta copa, i pata blerë gjithashtu në Ricordi (e kam ruajtur njërën).

Njëzet vjet më pas, megjithë pak përjashtime të njohura, koha e koncerteve të mëdha rock, që mbushin stadiumet anembanë botës duket sikur ka kaluar; madje vetë muzika që ende mund të këndohej aty sikur e ka humbur domethënien. Nuk besoj se jam i vetmi që shoh një paralelizëm midis atomizimit të produktit muzikor në këngë 3-4 minutëshe dhe thërrmimit të publikut nga masë oqeanike në stadium ose në park, në turmë cyborgësh me kufjet në veshë, që dëgjojnë potpourritë ose turlitë që kanë krijuar vetë në iPod-et.

Muzika, që deri dje bashkonte, tani ndan.

Periudha e artë e viteve 1960-1970 për muzikën rock dhe publikun e asaj muzike nuk mund të shkoqitet jashtë kontekstit historik që atë muzikë e përftoi, por edhe që përfundoi pastaj i përftuar prej saj. Disa maja arritjesh artistike të asaj periudhe, si vetë Beatles, ose Pink Floyd, Led Zeppelin, Genesis e ndonjë grup tjetër, dëgjohen edhe sot, edhe pse shpesh të zhveshura nga subversiviteti artistik dhe social, të karamelizuara, ose të stolisura e lustrosura si manekinët prej dylli në muzeumin Madame Tussaud. Për shkaqe natyrore, unë nuk arrij të kuptoj si një adoleshent i sotëm mund të dëgjojë, bie fjala, copëza të një albumi të Genesis, të shkarkuara nga Interneti, dhe të nxjerrë që andej përjetime të ngjashme me të miat, që atë album e dëgjoj të plotë, nga fillimi në fund, madje duke i mbajtur edhe tekstet e këngëve para sysh. Madje disa monumente “klasike” të rock-ut të atyre viteve, si albumet “Thick as brick” dhe “A Passion Play”, të Jethro Tull, konsistojnë në një pjesë të vetme, dhe nuk mund të copëtohen pa e masakruar krejt konceptin muzikor dhe estetik të autorëve dhe të vetë pjesëve.

Nga ana tjetër, e kuptoj edhe si një aficionado i muzikës kishtare baroke, do të rrudhte fytyrën kur të merrte vesh se unë, sikurse shumë të tjerë, “Meshën në Si minor” të Bach-ut e kam dëgjuar vetëm në CD, jo të luajtur live në ndonjë katedrale; dhe sonatat e po këtij kompozitori për violonçel i shijoj më mirë kur i dëgjoj të tejshkruara për kitarë. E kam fjalën që purizmi nuk është e vetmja mënyrë për ta ruajtur traditën muzikore, ose traditën kulturore në përgjithësi.

Megjithatë, edhe homologimi i problemeve nuk ndihmon. Në qoftë se, bie fjala, publiku e ka të vështirë t’u afrohet produkteve muzikore më të sofistikuara, si jazz-it ose muzikës klasike, kjo lidhet në mënyrë vicioze edhe me vështirësinë për t’i shitur këto produkte në treg; dhe mbyllja e dyqanve i largon gjithnjë e më shumë blerësit potencialë nga këto produkte. Natyrisht, simfonitë e Beethoven-it e të Sibelius-it do të vijojnë të luhen në salla koncertesh ku shkojnë kryesisht elita aristokratike të plakura në platé dhe studentë të uritur në galeri; sikurse do të vijojnë të studiohen në konservatorët.

Si formë komunikimi, muzika kurrë nuk ka qenë më popullore se sot, falë teknologjisë MP3 dhe Internetit; por funksioni dhe statusi i saj si art më duket se kanë humbur truall, përkundrejt komercializimit dhe një filozofie filistine që e trajton çdo produkt muzikor si të ishte doemos zbavitës ose i vlefshëm për diçka tjetër (relaks, dëfrim, shërim, seks, përgjumje, zgjim). Kështu, konservatorët dhe shkollat e muzikës vijnë e u ngjajnë manastireve në Europën mesjetare, ku kultura ruhej dhe riprodhohej ndonjëherë edhe thjesht në mënyrë mekanike, teksa turmat shumëngjyrëshe përjashta zbaviteshin duke u rënë daulleve.

forever21

Lajmin e mirë e lashë për në fund: Virgin Megastore në Times Square do t’ia lëshojë vendin një dyqani rrobash të linjës Forever 21.

7 Komente

  1. Ah, “Concept Album”. Ne pergithesi jane albume te arrire ( jane perdorur dhe perdoren shume ne Art-Rock, si psh “The dark side of the moon” nga Pinkat ), te cilet kryesisht ne thelb permbajne nje lejtmotiv ( psh te luftes, ose te ngrohjes globale, ose kundra-politikes etj )
    “Enigma” i kane pothuajse te gjithe albumet Concept.

    Problemi i kompjuterizimit te muzikes mendoj se eshte nje problem real, por gjithsesi i kapercyeshem me pak pershtatje. Tingulli elektronik nuk duhet paragjykuar ( Xha xha, Pink Floyd jane shembulli me i mire qe mund te te jap )

  2. Temë shumë e bukur. 🙂

    Nuk i ndahem dot ama krahasimit midis kësaj teme dhe një tjetre pak kohë më parë në këtë blog, ku Xha xhai në një vend ishte shprehur se disa praktika të mësuari (për zboret ishte llafi), vërtetojnë se dolëm nga një botë (e kaluar) që tashmë ka vdekur.

    Kur dolëm nga bota e vdekur, a mos u futëm vallë (dhe jemi) në një botë që po vdes?

  3. “Pa tubetat e ngjyrave, nuk do kish impresionizëm. Falë
    lëvizshmërisë që ofronin tubetat, artisti mundi të kapë dritën e çastit, dhe përshtypjet (impressions) që la.”

    Pierre-Auguste Renoir

  4. Në epokën e konsumizmit dhe të komerçializimit të “mallrave” që ju përgjigjen kërkesës, edhe oferta do të synonte të ofronte (pothuajse, vetëm) po ato mallra.
    Ishin pikërisht ato shtëpi diskografike (që tashmë “po ulin qepenat”) që në emër të përfitimit të shpejtë reklamizonin rrymat e reja të muzikës… rryma të reja që për shkak të përdorimit gjithnjë e më të gjerë të elektronikës për prodhim dhe internetit për shpërndarje, më sjellin ndërmend akrepin që kur ngordh e drejton thumbin drejt vehtes.

    Pa dashur të ul aspak vlerat artistike të Çiljetës apo Shpatkasapit (që të më falni, por i njoh vetëm si emra), nëse këta do të ishin përfaqësuesit e muzikës së transmetuar 24/24 orë atëhere është e natyrshme që edhe shijet e publikut të manipulohen për të preferuar muzikën që këta artistë ofrojnë… dhe me këtë dua të nënvizoj mungesën pothuajse totale, jo vetëm në radiot komerciale, por edhe në ato shtetërore, të programeve kulturore dhe që transmetojnë edhe muzikë “elitare”.

    Nuk jam në gjendje të përcaktoj nëse preferuesit e muzikës jokomerciale sot e bëjnë këtë gjë për snobizëm apo sepse vërtet e ndjejnë të nevojshme që të dëgjojnë muzikë “alternative”, por jam i sigurt që, nëse do të ishte mundësia për të ndjekur dal vivo koncerte klasike/jaz apo qoftë edhe me këngë polifonike, atëhere edhe numri i të pasionuarave për to do të rritej ndjeshëm.

  5. Edrus, jazzin lerua amerikaneve me mire. Kam punuar ne nje klub jazzi nje muaj vere pa pushim keshtu qe isha i detyruar te degjoja 6-8 ore cdo dite. I bie 200-240 ore jazz(here live ndonje grup e here muzike e zgjedhur nga te medhenjte e xhazit) e rrezik nder shqiptaret do jem rekordmen. Ende sot me bucet koka kur e kujtoj.

    Sigurisht qe nuk e mbaj aspak veten se marr vesh nga jazzi, por ama ne 200-240 ore jazz te jetes time, nuk hasa gjekundi ndonje cope te krahasueshme me :

    apo me:

    Nuk e di pse, po ”klasike/jazz” me duket fyerje e rende per klasiken. Austriaket ( gjermanet) per mua jane eterit e muzikes moderne e te pakrahasueshem(gjermanet ne fakt jane edhe eterit e shkencave, teologjise protestane dhe filozofise e biles ngrenia ulur ne tavoline vjen nga barbaret gjermane).
    Nje dite mund te vdesin edhe bitellsa e rroling stones, po kryeveprat e klasikes do rrojne si bibla per kristianet e shkrimi per vendet e civilizuara.
    Vete parapelqej Iron Maiden e populloren e Jugut, po klasikja ofron ca pjese qe jo vetem u pelqejne gjithe te vdekshmeve te kesaj bote, por edhe ufove.

    Komercalizimi i sotem e 4-5 minuteshi eshte i pamenjanueshem, sepse fastfudizmi eshte filozofi jete , jo thjesht filozofi ngrenieje. Por keto jane realisht te lidhura me njera- tjetren.
    Ngrenia e njerezve te eger ka qene , ha shpejt dhe shume, ngop barkun sa pa ta marre tjetri.
    Pastaj me kalimin e kohes ngrenia u ceremonizua, njeriu filloi te haje ngadale e te shijoje cka hante, ulej ne sofer (apo tryeze) me te dashurit, familje, te afert e shoke/miq.
    Bashke me ngrenien u ceremonizua vete menyra e jeteses perfshire muziken, u vu rregull e disipline, u kerkua harmonia e u sofistikua ngadale gjithcka.

    Tani me fastfodizmin e trafikun, ska me njeri nge, per muzike te gjate, apo 30-40 minuta ne tavoline me te tjere, hame hamburgera ne kembe per 5 minuta e degjojme ndonje rrau-xhau a te lehte 3-4 minuteshe. Biles edhe hamburgerat i kane bere si kenget. Ka hamburgera te vegjel, ku te duhen 4-5 cope per tu ngopur, ashtu si 4-5 kenge duhen per te vajtur ne shtepi apo pas te cilave hiqet vemendja nga kenget.

    Klasikja eshte pjese e pashkeputshme e ceremonizimit te jetes, per ‘te ngeshmit’ me papijon e lulezoi atehere kur lulezoi ceremonizimi i jetes se aristokrateve me parruke.
    Edhe sot ruhet deri diku rreptesisht riti i veshjes dhe sjelljes ne salla, aty ku Edi Rama shihet keq ne shkon me kostum e atlete.

    Megjithate fastfudizmi ka per te triumfuar ashtu si injoranca ne mesjete e vertet si tha xha xhai shkollat e muzikes po u ngjajne perhere e me teper manastireve mesjetare.
    Problemi me muziken eshte se nese klasikja eshte maja- Everest, pas majes dihet se vjen rrepira e nese vitet 60-70 ishin K2, tani jemi duke zbritur ne Nepal, ku sigurisht ka ende ambjente te mira per alpinistet.

  6. Edhe MarsVolta kohet e fundit nuk jane keq per concept album, edhe pse te pakrahasueshem me King Crimson apo P.Floyd.

Lini një përgjigje

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin