nga Jorge Luis Borges
Atë ditë Perandori i Verdhë ia tregoi pallatin e vet poetit. Lanë mbrapa, me radhë, tarracat e para perëndimore që, njëlloj si shkallaret e një amfiteatri të pacak, zbrisnin drejt një parajse a kopshti, ku pasqyrat prej metali dhe pahitë prej dëllinje paralajmëronin tashmë labirintin. Hareshëm u humbën në të, më parë si për lojë e pastaj jo pa shqetësim, sepse atje rrugët e drejta merrnin një lakim të lehtë por të vijueshëm dhe ishin fshehurazi rrethore. Andej nga mesnata, vrojtimi i planetëve dhe sakrifica e nevojshme e një breshke ua lejoi të çliroheshin nga ai vend, që dukej si i magjepsur, por jo nga ndija e të humburit, që i shoqëroi deri në fund. Paradhoma, oborre dhe biblioteka përshkuan më pas, dhe një sallë gjashtëkëndore me një klepsidër në mes; dhe një mëngjes shquan, që prej një kulle, një njeri prej guri, që pastaj e humbën sysh përgjithnjë. Shumë lumenj të lëbyrtë i kapërcyen me një kanoe prej santali, ose shumë herë kapërcyen të njëjtin lumë. Shpura perandorake i ndiqte pas dhe njerëzit përkuleshin thellë para tyre, por një ditë arritën në një ishull dhe një njeri nuk e bëri, sepse nuk e kish parë kurrë Birin e Qiellit, prandaj u desh që xhelati t’ia priste kryet. Floknaja dhe valle të zeza dhe maska të ndërlikuara prej ari panë sytë e tyre me indiferencë; realiteti përzihej me ëndrrën, ose më mirë, realiteti ishte një nga konfigurimet e ëndrrës. Dukej e pamundur që dheu të ish diçka e ndryshme prej kopshteve, ujërave, arkitekturave dhe formave të shkëlqimit. Çdo njëqind hapa, një kullë merrte qiellin; për sytë, ngjyra e këtyre kullave nuk ndryshonte, por e para kish qenë e verdhë dhe e fundit e kuqe gjak, aq delikate kishin qenë shkallëzimet dhe aq e gjatë sekuenca.
Në rrëzë të kullës së parafundit, poeti (i mbetur disi jashtë spektakleve që, për të tjerët, ishin arsye mrekullimi) recitoi një krijim të shkurtër që sot ia bashkëlidhim fort emrit të tij dhe që, siç e përsëritin historianët më të rafinuar, i dha edhe pavdekësinë edhe vdekjen. Teksti ka humbur; disa thonë se kishte trajtën e një vargu të vetëm; të tjerë, të një fjale të vetme. Çfarë nuk diskutohet, dhe sërish tingëllon e pabesueshme, është që poema e përfshinte, në tërësinë e vet të hollësishme, pallatin e madh me secilën prej porcelaneve të tij të famshme dhe zbukurimin e çdo porcelani dhe gjysmëhijet dhe dritat e muzgjeve dhe çdo çast të pafat ose të lumtur të dinastive të lavdishme të vdekatarëve, zotave dhe dragonjve që kishin jetuar aty, në të shkuarën e pacak. Të gjithë heshtën, por Perandori bërtiti: “Ma vodhe pallatin!” dhe aty shpata e hekurt e xhelatit ia kositi jetën poetit.
Të tjerë e rrëfejnë ndryshe këtë histori. Në botë nuk mund të ketë dy sende të njëjta; mjaftoi (na thonë) që poeti ta shqiptonte poemën, që pallati të zhdukej, si të ish zhbërë a shkrumbuar nga rrokja e fundit. Legjenda të tilla doemos s’janë gjë tjetër veçse trillime letrare. Poeti ishte skllav i Perandorit dhe i tillë vdiq; krijimi i tij u harrua sepse e meritonte të harrohej dhe pasardhësit e tij ende kërkojnë, dhe nuk do ta gjejnë kurrë, fjalën e universit.
1960
[përkthimi: A.V.]
