Qeverisja e Shqipërisë, megjithëse gjatë çerek shekullit të fundit ka ndryshuar disa herë kah dhe është ofruar me etiketa e paketime të ndryshme, në thelb ka mbajtur të njëjtën lidhje me qytetarët. Ajo ka dëshmuar mospërfillje ndaj popullit kundrejt të cilit, si rregull, duhet të japë llogari. Populli, nga i cili duhet të burojë pushteti, ka përfunduar në një plaçkë për të lubrifikuar ingranazhet e makinerisë zhvatëse të tij, sa herë mbahen zgjedhje. Zgjedhje që janë dalluar për ndeshjen midis bandave rivale, për futjen në dorë të pasurive publike dhe jo për zgjedhjen e qytetarëve midis projekteve të mirëfillëta politike. Qeverisja është shquar më së shumti për diletantizëm dhe shpërdorim detyre, për klientelizëm dhe zhvatje të parave të taksapaguesve dhe të pronës së përbashkët. Nëse disa pushtetarë janë përpjekur të kamuflojnë përfitimet e paligjshme, të tjerët i paraqesin ato si trofe për të shquar aftësitë e tyre. Në thelb, sistemi politik është kapur nga një tufë batakçijsh që e kanë kthyer në zanat zhvatjen e pasurisë publike dhe e ushtrojnë atë pa u trazuar nga populli që i mban mbi qafë.

Kapja e pushtetit si fenomen nuk është tipik shqiptar, por një prirje e sistemeve politike kudo në botë. Lind dhe zhvillohet kur mekanizmat rregullues të demokracisë mungojnë ose manipulohen nga një grusht njerëzish për interesa vetjake dhe kundra interesit e të mirës së përbashkët. Është një fenomen i perhapur si në vende në tranzicion ashtu edhe në demokraci të konsoliduara, por merr shkallë dhe trajta të ndryshme. Ne disa vende kap të gjithë kupolën dhe shtrihet në të gjithë veprimtarinë e shtetit, në të tjera zapton institucione jetike, si pushtetin ligjëvënës me si qëllim hartimin e ligjeve që shërbejnë interesave të veçanta apo përpilimin e politikave të caktuara, si atë të ekonomise ose të sigurisë, në favor të industrive apo grupeve të veçanta. Me fjalë të tjera, kapja e shtetit mund të jetë e pjesshme ose e gjithëanëshme dhe përbën një rrezik të përhershëm gjithëkund dhe për cdo shoqëri. Lufta ndaj ketij fenomeni kërkon përpjekje të vazhdueshme si nga institucionet e pavarura ashtu edhe nga shoqëria, për të qënë e sukseshme.

Në vendin tonë, kapja duket e gjithësishme. Përtej nivelit të lartë të zhvatjes, ajo cfarë bie në sy është kundërshtimi i vakët ndaj këtij fenomeni rrënues. Edhe pse kjo formë banditizmi politik ka shtrirë rrënjët e saj gjithëkund dhe dëmet që shkakton prekin shumicën dërrmuese të qytetarëve, shoqëria jonë nuk është organizuar për t’i bërë ballë. Kjo do të thote se nuk ka mbetur asnjë pengesë që të ndalojë degjenerimin e pushtetit në një makineri zhvatëse, larg funksioneve të saksionuar në ligj. Udhëheqës apo zyrtarë të devotshëm e kanë të pamundur të luftojnë këtë fenomen pa mbështetje mbarëshoqërore. As ata që janë shkolluar jashtë nuk kanë sjellë një ndryshim të dukshëm në kapërcimin e këtij fenomeni; në të kundërt, në shumë raste kanë shërbyer si gjethe fiku për vetë kapësit e pushtetit si një mënyrë për tu ngjitur në piramidën e banditizmit.

Organizatat që veprojnë nën tendën e “shoqërise civile” nuk kanë mundur të krijojnë një lidhje të fortë me qytetarët që të veprojnë si katalizatorë për zgjimin e shoqërisë dhe organizimin e saj kundra këtij fenomeni apo veseve të tjera; ndikimi i këtyre organizatave mbetet krejt i kufizuar sa veshtire që udhëton përtej selive dhe rrogëtarëve të tyre. Shoqatat fetare janë ndër të vetëmet forca joqeveritare që kanë fituar terren në hendekun e madh midis pushtetit dhe popullit, duke krijuar lidhje të ngushta varësie, sidomos me ato që jetojnë në skamje. Por suksesi i tyre ka më shumë gjasa të krijojë idhtarë fetarë se sa qytetarë të pavarur që me frymën e tyre civile të mund venë në pikëpyetje çdo formë autoriteti, duke filluar nga vetë feja. Sindikatat, gjithashtu, shërbejnë si mjete për pasurimin e kupolës së tyre dhe mbajtjen nën kontroll të punëtorëve, dhe jo për të ushtruar trysni ndaj shtetit apo ndërmarrjeve private në misionin e tyre për të mbrojtur të drejtat e punës dhe punëtorëve. Këto shembuj mjaftojnë për të vënë në pah se sot në Shqipëri nuk ka vetëm një kapje të shtetit, por një zaptim të gjithëanshëm.

Edhe pse vuan pasojat, shoqëria jonë nuk ka arritur të ngrejë zërin kundra ketij fenomeni në mënyrë te qëndrueshme dhe të organizuar. Ndër ato pak levizje popullore që kanë lënë gjurmë, Aleanca Kuq e Zi u shpërfytyrua sa hap e mbyll sytë në një vegël e një grushti individësh që u përpoqën të hutojnë njerëzit më parulla të dalë boje nacionaliste. Mobilizimi i rallë dhe në dukje mbresëlënës kundër shkatërrimit të armëve kimike të regjimit Sirian, në Shtator 2013, kishte të bënte më tepër me trajtën e rrezikut që dukej sikur i kanosej vendit dhe me friken se askush nuk mund t’i shmangej pasojave të një aksidenti të mundëshëm, sesa me një shprehje të një shqetësimi mbarëshoqëror e të qëndrueshëm për sigurinë e përbashkët apo mbrojtjen e mjedisit. Me fjalë të tjera, organizimi qytetar, i domosdoshëm për të kërkuar llogari ndaj mënyrës së qeverisjes së vendit, mungon.

Kapja e gjithëanëshme bën që të mirat publike dhe shërbimet jetike, duke filluar nga arsimi e shëndetësia, cilësia e informimit dhe sigurisë, ushqimi që hamë dhe ajri që thithim, varen më tepër nga aftësitë vetë-rregulluese të shoqërisë dhe degët e papushtuara të pushtetit apo efektet anësore pozitive të strategjive të përdorura për zhvatjen e pasurisë së përbashkët. Segmentet e sistemit politik që veprojnë në shërbim të interesit publik janë tepër të brishta edhe pse arrijnë të prodhojnë njëfarë ndjenje rregullsie. Ajo e mban vendin të ngërthyer në purgator dhe ka gjasa të neutralizojë çdo përpjekje që bëhet nga qeveria apo faktorët ndërkombëtarë në luftimin e saj, pa një rol të fortë të shoqërisë. Kjo do të thotë ndër të tjera se paaftësia në kapërcimin e purgatorit çerek shekullor të tranzicionit në drejtim të demokracisë së mirëfilltë, nuk mund të jetë dështimi ose përgjegjësia e një personi apo qeverie, por i të gjithëve ne si shoqëri në tërësinë e saj. Pra asnjë udhëheqës i vetëm, apo grup zyrtarësh të ndershëm që gjenden të rrethuar brenda institucioneve të kapura, nuk mund ta nxjerrin vendin nga bataku ku e mbajnë bandat politike. Nuk mundet, gjithashtu, që një shoqëri të lulëzojë duke qënë e varur nga tekat apo mëshira e parisë politike. Përkundrazi, kërkohet një organizim i fuqishëm i shoqërisë në mënyrë që të marrë fatin e saj në dorë dhe të detyrojë zyrtarët të zbatojnë ligjin dhe luftojnë kapjen e gjithëanëshme.

Vetëm nëse shoqëria bëhet një faktor i fortë i jetës politike, do të jetë e mundur që pjesa e shëndoshe e shtetit të ngrejë krye dhe të luftojë me sukses këtë të keqe të madhe që mban ngërthyer vendin tonë. Për të qënë i dobishëm, ky organizim shoqëror nuk duhet të ndërtohet si pjesë, apo nën hijen, e të ashtuquajturave “parti politike” të vendit. Nuk duhet të jetë as i “majte”, as i “djathte” as “mbipartiak”. Në të kundërt. Duhet të jetë një forcë e pavarur që të mund të përballet drejtëpërdrejt me të gjithë sistemin politik dhe partite politike, duke përfshirë qeverinë por edhe opozitën, në kërkimin e llogaridhënies nga strukturat qëndrore e vendore të pushtetit. Kjo mënyrë organzimi kërkon burime të reja informacioni dhe të mjeteve të përhapjes së tij, në mënyre që të fuqizohen qytetarët që të mund të bëhen pjesëtarë dhe bashkë-qeverisës të jetës politike të vendit. Ky informacion është jetik për të shpërndarë mjegullën e keqinformimit në vend, dhe për të zbërthyer thjesht e kuptueshëm dëmet e prekshme që rrjedhin nga kapja, duke filluar nga shitja e votës, dhënia e rryshfeteve apo të apatise politike, si dhe për të shpalosur zgjidhjet konkrete të mundëshme.

Dora-dorës, krijimi dhe përhapja e dijes rreth dëmeve të prekshme të kapjes dhe mundësive konkrete për luftimin e saj duhet të hapë një shteg për një informim pak më abstrakt rreth rëndësisë së zgjidhjeve politike me të cilat përballen qytetarët. Kërkohet një shpalosje e mirëfilltë e ideologjive kryesore, duke vënë në dukje sidomos dallimet dhe ngjashmërite e tyre me raste konkrete. Kjo nuk është e nevojshme vetëm për të rritur kulturën politike të qytetarëve, por më tepër për fuqizimin e tyre për të verifikuar e zgjedhur projektet politike që ofrohen si të “majta”, të “djathta” apo “liberale” në mënyrë të mirëinformuar. Ky organizim shoqëror duhet të edukojë publikun rreth ideologjive politike duke mos mbrojtur njerën apo tjetrën ideologji. Luftimi i një plage shoqërore si kapja nuk është një cështje partiake që vjen e shkon sa herë ndryshojnë qeveritë; është një hap i domosdoshëm për të bërë zgjedhjet politike të mundëshme, dhe për ti dhënë drejtim vendit sipas vullnetit të mirëfillët të qytetarëve.

Është pikërisht ky organizim shoqëror që vendi ynë ka më tepër nevojë sot. Është kjo llojë shoqërie që duhet të bëhet palë në bashkë-drejtimin e vendit, dhe të bashkërendojë përpjekjet me forcat e pakapura, brenda shtetit, për t’i bërë ballë gangrenës së kapjes. Pjesmarrja aktive e shoqërisë në organizimin e jetës politike në vend nuk është fakultative, por jetike për mbajtjen e pushtetarëve nën fre dhe për ndërtimin e shoqërisë që meritojmë. Ajo duhet të nisë e kultivohet në të gjitha rradhët e shoqërisë, nga bankat e shkollave e universiteteve deri tek punëtorët e thjeshtë dhe intelektualët e mirëfillët. Apatia dhe flegmatizmi, që fatëkeqësisht sundojnë në shoqërine tonë, i shërbejnë vetëm interesave të parisë politike dhe forcave të tjera që lulëzojnë mbi rrënimin e shpirtit qytetar. Zgjimi dhe aktivizimi i shoqërisë në mbrojtje të interesave të saj është një domosdoshmëri jo vetem për luftimin e kapjes, por edhe për kapërcimin e purgatorit rrënues të tranzicionit ku ndodhet Shqipëria.