Lexoja këto ditë Umberto Eco-n, kur rrëfente – në një leksion përsiatjesh narratologjike – si ishte përpjekur, në romanet e tij, që të ruante një raport të besueshëm midis universit narrativ (fiksional) dhe atij real – deri në detaje.
Për shembull, vëren Eco-ja, kur po gatitej të shkruante Lavjerrësin e Foucault-it, ai jo vetëm që kaloi shumë mbrëmje në korridoret e Conservatoire des Arts et Métiers, por edhe – para se të përshkruante shëtitjen e Casaubon-it natën në Paris, nga Conservatoire në Place des Vosges dhe pastaj te Kulla Eiffel, eci vetë, disa net midis orës dy dhe tre të mëngjesit, duke diktuar në një magnetofon xhepi, gjithçka që i zinte syri, me qëllim që të mos gabonte në emrat e rrugëve dhe të udhëkryqeve.
Më tej, rrëfen Eco-ja, kur regjisori italian Marco Ferreri e kontaktoi në lidhje me një projekt për ta bërë film Emrin e trëndafilit, i pat thënë: “Libri yt duket sikur është konceptuar qëllimisht për t’u shndërruar në skenar filmi, meqë dialogjet kanë gjatësinë e duhur.”
Dhe në fakt, shpjegon Eco-ja, para se të niste punën për këtë roman, ai kish vizatuar me qindra labirinte dhe planimetri abacish; prandaj e dinte sa kohë do t’u duhej dy personazheve për të shkuar nga njëri vend në tjetrin (p.sh. nga biblioteka në mensë).
Të gjitha këto duken gjëra të vogla – dhe, tek e fundit, jo çdo autor është kaq i kujdesshëm me botët që krijon. Dihet që Shekspiri, bie fjala, i jep vetes liri të jashtëzakonshme me mjediset ku i vendos pjesët e veta teatrale – siç e vëren edhe Eco-ja në të njëjtin libër, Bohemia e Një përrallë dimri shtrihet buzë detit, ndërsa Bohemia reale jo. Por ne mësohemi që t’i pranojmë këto mospërputhje, duke bërë marrëveshje të heshtur me veprën.
E megjithatë, nëse unë lexoj një roman të ambientuar në New York, dhe atje autori rrëfen si një prej personazheve shikoi Statujën e Lirisë që nga Times Square, do të më ngecte leximi – sa kohë që unë e di se kjo nuk ka shans të ngjasë në botën tonë. Por sa lexues, me përjashtim të atyre të familiarizuar me New York-un, do ta vinin re këtë? A nuk mjafton, për enciklopedinë e kërkuar prej veprës, që të dish se Statuja e Lirisë është monument i njohur në New York, po aq sa edhe Times Square?
Krahasimi mes botës fiksionale dhe asaj reale mund të shtyhet deri në absurditet. Eco-ja tregon si, një prej lexuesve të zellshëm të Lavjerrësit, kishte shkuar në bibliotekë dhe, duke lexuar gazetat e kohës, pat zbuluar se natën kur Casaubon-i kish ecur nga Conservatoire te Place des Vosges – të identifikuar si 23-24 qershor, 1984 – pat rënë një zjarr në një ndërtesë te një prej rrugëve ku kishte kaluar heroi; në kuptimin që Casaubon-it nuk do t’i kish shpëtuar.
Eco-ja thotë se ai kish bërë të pamundurën që Parisi i asaj nate, në roman, t’i përgjigjej realitetit; madje edhe duke përdorur një program kompjuterik që ia tregonte pamjen e qiellit të natës, ose hartat e konstelacioneve, mbi Paris për pikërisht atë datë të kalendarit; por se kjo puna e zjarrit i kishte shpëtuar. Duke lënë mënjanë motivimin e këtij lexuesi obsesiv, gjithnjë mund të pyetet nëse ishte i detyruar Casaubon-i i Eco-s që të fliste për këtë zjarr në rrugën Réaumur…
Dhe natyrisht jo; sepse edhe realizmi fotografik ka kufijtë e vet, pa përmendur pastaj që një grup autorësh strukturalistë, me Barthes-in në krye, dhe me të cilët Eco-ja do të ishte doemos i një mendjeje, këtë lloj realizmi – të llojit Émile Zola – e kanë cilësuar si një nga format më artificiale të rrëfimit.
Por megjithatë… një incident i vogël narrativ pak net më parë ma risolli në mendje këtë debat. Po shihja një episod të një seriali televiziv, The Strain, të transmetuar nga kanali Fox; serial që është nxjerrë nga një roman horror, i llojit me vampirë; dhe ku rrëfehet orvatja e një mega-vampiri dhe hordhisë së tij për të shtënë në dorë NYC. Një prej “të mirëve” të serialit, që ka gjithë jetën që e lufton këtë vampir, është një hebre plak, Abraham Setrakian, i cili e ka ndeshur armikun e vet për herë të parë në një kamp nazist të shfarosjes. Gjithsesi, në një flashback gjatë episodit të fundit, na tregohet profesori Setrakian, mjaft më i ri në moshë, që viziton… Shkodrën e vitit 1967; dhe aty bisedon me një vendës, për ta pyetur se ku është kalaja e Drishtit; dhe pastaj i blen atij një kalë, për të shkuar tek ai vend. Pas gjase, mega-vampiri ka gjetur strehë te një guvë, në bodrumet e kalasë tashmë të braktisur. Tani, duhet pasur parasysh që një serial televiziv, aq më tepër i llojit horror, nuk i ka mjetet financiare që të rikrijojë me besnikëri historike dhe gjeografike skenat e veta; Shqipëria dhe Shkodra, te ky episod, sillen vetëm me kuptimin “vend i humbur në Europën lindore, relativisht afër Rumanisë së vampirëve, përndryshe krejt i panjohur dhe misterioz për publikun e serialit të Fox-it”; vetë Setrakian-i, kur ndeshet ballë për ballë me disa prej vampirëve, në katakombet e Drishtit, flet me ta rumanisht (lingua franca e vampirëve); pa përmendur pastaj që një vizitor i huaj, në Shkodrën e vitit 1967, nuk kishte asnjë shans që të blente gjëkundi një kalë dhe pastaj të shkonte kaluar në Drisht; dhe aq më pak me pamjen e këtij Setrakian-it kreshnik, të cilin e kishin veshur si ndonjë mjek fshati, nga ata të Çehovit; ndërsa vetë kalaja e Drishtit dukej si ndonjë rrënojë gjysmë-turistike kelte, në mes të gjelbërimit.
E gjithë kjo mua m’u duk krejt qesharake dhe me siguri ma zvordhi pak edhe episodin edhe vetë serialin; por, gjithnjë për ta thënë me Eco-n, unë nuk bëj pjesë në qerthullin e “lexuesit model” të kësaj vepre – meqë unë jam, në fakt, nga Shqipëria; në një kohë që Shqipëria sillet në vështrim pikërisht si një vend për të cilin “lexuesi” (në kuptimin e shikuesit, këtë herë) nuk duhet të dijë asgjë; ose ekuivalenti i një emri gjeografik dhe historik që konoton të largëtën, lindoren dhe të mistershmen; ose pikërisht atë vend ku mund të shkojë një mega-vampir për t’u fshehur.
Por zhgënjimi im, në këtë rast, nuk mund të krahasohet me atë të lexuesit të Eco-s, që shkoi të rrëmonte në gazetat e vitit 1984, për të gjetur ndonjë mospërputhje ose kontradiktë me Parisin e Casaubon-it dhe të Lavjerrës-it. Tek e fundit, zjarri në rrugën Réaumur ishte një ngjarje e rastit, pa ndonjë rrjedhojë për Parisin vetë dhe sidomos pa ndonjë lidhje shkakësore me datën 24 qershor 1984, meqë mund të kish rënë në çdo datë tjetër; ndërsa Shqipëria e vitit 1968, përfshi këtu edhe kalanë e Drishtit, janë objekte gjeografike dhe historike me një farë konsistence, hapësinore dhe kohore. Kjo do të thotë edhe se The Strain e trajton publikun e vet mjaft më lirshëm dhe me mospërfillje, sesa Eco-ja; në një kohë që tema e këtushme vetë mund të ndriçojë më tej disa debate të kohëve të fundit, për paraqitjen e shqiptarëve në mediat (p.sh. zemërata ndaj një filmi si Taken).
Artikulli më kujton romanet e mëdha të klasikëve francezë e anglezë të shekullit të 19-të të cilët me përshkrimet e hollësishme të rrugëve, shesheve e ndërtesave, të paktën mua më nxisnin kërshërinë për vise që përndryshe asokohe as që mund të ëndërronim t’i vizitonim (aq është e vërtetë kjo saqë kur vizitova Parisin për herë të parë Notre Dame-ën nuk e shihja si turiste por si lexuese e Hugo-së kurse në Londër vrava mendjen si të shkoja në Brighton e ngacmuar nga Dombey dhe Biri). Ndaj edhe e kuptoj skrupullin e Eco-s që synon të riprodhojë besnikërisht vende, copëza rrugësh e peizazhesh. Sidoqoftë, për shijet e mia të tanishme, më i rëndësishëm se sa riprodhimi besnik gjeografik, është krijimi i atmosferës emotive dhe intelektuale si rrugëtim drejt zbërthimit të mesazheve të tekstit teksa jam dakord me Xhaxhain që gafa e kalorësit Setrakian është e trashë dhe dëshmon pakujdesi arrogante të skenaristit / regjiisorit etj etj.
Por, a nuk dëshmon ajo gafë gjithashtu edhe përdorimin e stereotipive ndaj gjeografive apo komuniteteve të caktuara?
S’kish veç pak muaj që kisha emigruar në Amerikën e Veriut kur në vetrinën e një librarie më zuri syri diçka që nuk e prisja, një roman a novelë në kopertinën e të cilit spikaste shqiponja e zezë dykrenore. U futa në librari dhe mora librin në dorë. Autori ishte Jack Higgins, një emër i panjohur për mua në atë kohë ( një autor, librat e të cilit nuk mora mundimin më t’i lexoj, pale më pastaj t’i blej, për arsye që do t’i shpiegoj më poshtë), titullI “The Keys of Hell”. E bleva pa një pa dy dhe sapo mbrrita ne shtëpi fillova ta lexoj me padurim e kërshëri. Ishte nje diziluzion i plotë jo aq për përmbajtjen, a subjektin (histori spiunazhi, action, thriller) sesa për faktin që po thuaj të gjitha referimet ndaj realitetit shqiptar ishin të pasakta dhe herë herë absurde. Maja u arrit kur nje prift a murg katolik paraqitet si kushëri i afërt i Kryeministrit Mehmet Shehu, pa folur për pasaktësi e gabime të tjera. Libri ende mund të blihet në amazon.com në lloj lloj formatesh, në botimin Kindle kushton $9.46, kurse Hardcover, Large Print $58.50 (!). Mund ta shikoni në linkun
http://www.amazon.com/Keys-Hell-Paul-Chavasse-Novels-ebook/dp/B000O76NBE/ref=sr_1_34?s=books&ie=UTF8&qid=1412511311&sr=1-34&keywords=jack+higgins.
Këtë e solla thjesht si një shembull më shumë për të ilustruar faktin që ndryshimi a divergjenca midis universit narrativ dhe atij real është krejt e zakonshme, madje do të thosha e paevitueshme edhe kur autori përpiqet ta ngushtojë sa më shumë, le më pastaj kur autori as nuk merr mundimin të harxhojë kohë në research për të pasur detaje gjeografike, historike, apo sociale sa më të sakta.
Sigurisht lexuesi i “The Keys of Hell” që nuk e ka idenë e Shqipërisë dhe nuk di për të veç pak të dhëna, ose aq më keq lexuesi që për herë të parë dëgjon për Shqipërinë në këtë libër as nuk bezdiset, as nuk mërzitet, as nuk zemërohet e as disgustohet, pra libri gjykohet e pëlqehet për arsye të tjera që nuk kanë të bëjnë me saktësinë ose jo të detajeve.
Të vimë tani tek seriali “The Strain”. Eshtë hera e parë që dëgjoj për të, sepse përgjithësisht nuk jam i interesuar për histori me vampirë, por në këtë rast nga pikpamja e dyshes univers narrativ-univers real nuk ka aspak ngjashmëri me romanin e Eco-s, eshte situate krejtesisht tjeter. Së pari siç e thekson edhe vetë Xha Xhai, Eco-ja ka pasur për qëllim ta përshkruajë realitetin me besnikëri deri në detajet më të imta, pra ka dashur të fotografojë së pari universin real dhe pastaj të mbivendosë në mënyrë transparente universin e vet narrativ. Në rastin e serialit, më duket se nuk ka asnjë përpjekje minimale për të marrë në konsideratë ndonjë univers real. Përderisa fillon me vampirë (s’besoj se ka lexues apo shikues adultë që besojnë se vampirët janë for real) nuk mund të pretendohet që pastaj autorët kur e dërgojnë Setrakianin në Shqipëri të kujdesen për detajet gjeografike, historike etj. të Shqipërisë së vitit 1967. Meqë ra fjala këtu, në Shqipërinë e 1967 kishte ende arixhinj që shisnin kuaj, pra në Shkodrën e 1967s mund të blije kalë që çke me të. Pastaj a mund ta bëje këtë po të ishe i huaj, kjo mund të hajë debat. Siç e shoh unë autorët mund të kishin krijuar edhe një shtet fiktiv ballkanik në kufi me Rumaninë, por mesa duket u ka erdhur më mbarë t’i referohen Shqipërisë.
Për ta mbyllur, mua më duket se në letërsinë fantastike, siç me rezulton se është ajo me vampirë çdo gjë është e lejuar, ndoshta edhe Shqipëria me kështjella kelte, sepse gjithësesi nuk është Shqipëria reale, por vetëm emri i Shqipërisë i përdorur për një vënd fantastik që nuk egziston, pra ne letersine fantastike, universi real pothuaj nuk egziston dhe eshte vetem universi narrativ ne te cilin levizin personazhet dhe zhvillohen ngjarjet.
The strain eshte propagandistik, heronjte kryesore jane 2 çifute mandej ukrahinasi i komunales, 1 hispanike dhe 1 kriminel hispanik qe ne thelb eshte i mire, te keqinjte nje gjerman nazist, nje miliarder i bardhe protestant, shoku i korruptuar po protestant i bardhe.
Ne kete hulli, vendet e Europes Lindore dhe logjikisht Shqiperia jane ”te temerreshme”, vend vampirash.
Aty ku propaganda eshte ulur kembekryq pak rendesi ka realizmi.
Rastësisht sot po lexoja, se një nga kritikat që i janë bërë serialit (përndryshe mjaft të njohur) Homeland, ka të bëjë me mënyrën si është paraqitur atje kryeqyteti i Libanit, Bejruti. Një rrugë nga më të njohurat atje, Hamra, që nuk i lënka gjë mangut rrugëve në kryeqytetet perëndimore, duket në ekran si të ishte Kandahari. Kaq u zemëruan autoritetet libaneze me këtë, sa kërcënuan t’i hedhin në gjyq producentët e filmit (pas gjase, për cenim të imazhit). Natyrisht, edhe Homeland është propagandistik sa s’bëhet; dhe vendet e Lindjes së Mesme atje nuk paraqiten ashtu siç janë, por ashtu siç i përfytyrojnë amerikanët se janë – mirëpo i njëjti arsyetim mund të bëhet edhe për Shkodrën; që nuk është tamam Bejruti, por edhe pazar kuajsh nuk është. Dhe meqë ra fjala, mbase në Shkodrën e 1967-ës vërtet mund të bleheshin akoma kuaj, por jo nga të huajt.
Xha Xha, me te vertete mendon se eshte relevante a u shiteshin kuaj te huajve ne Shkodren e 67s ne nje histori me VAMPIRE?
Jo, absolutisht jo – po a nuk ishe ti që e përmende këtë, kur the se “në Shqipërinë e 1967 kishte ende arixhinj që shisnin kuaj, pra në Shkodrën e 1967s mund të blije kalë që çke me të”? A nuk ishe ti, pra, që e nxore në pah këtë detaj? Thjesht t’u përgjigja ty.
(Por pastaj lexon edhe ato që ka shkruar Eco-ja dhe mendon se një vepër arti paraqitëse – letërsi, ose film, ose teatër – duhet të vendosë një raport të caktuar me detajet “reale”; për shembull, t’i pasqyrojë me aq besnikëri sa mundet; ose – kur u shmanget – ta bëjë këtë me një synim specifik, jo nga pakujdesia ose nga inkompetenca. Të paktën ai skenarist ose kushdo tjetër që e ka vendosur Shkodrën atje, duhej të kish lexuar ose mësuar ndonjë gjë për atë qytet më parë.)
Dhe sa për The Strain – vërtet është histori e zhanrit fantazi, dhe jo nga më të mirat (shoqja ime tallet me mua, që e ndjek); por mua më duket shumë më realiste, në llojin e vet (si serial televiziv) sesa 24 ose Homeland – të cilat, vërtet, janë fantazi marramendëse.
Ne fakt une isha qe e permenda punen e kalit, por sepse mu duk qe ju duke e ripermendur e duke mu pergjigjur i dhate me shume rendesi nga c’kish ne te vertete. Gjithsesi, pa problem. Eshte mire kur cdo pyetje e merr nje pergjigje.
Megjithate, une vazhdoj t’i qendroj mendimit qe gjithsesi, ne zhanrin fantazi, universi real nuk egziston si i tille, pra autoret jane te lire ta perdorin ate brenda konceptit “cdo ngjashmeri me emra apo vende reale eshte thjesht e rastit”.
Sa per serialet qe ndjek njeri a tjetri, kjo ka te beje me shijet individuale dhe nuk diskutohet.
Shkruan:
Po e vazhdoj këtë debat se më duket me interes (jo për të ngrënë inat, pra). Them se rolin e universit real, në këtë zhanër, e luajnë konvencionet e zhanrit. Për shembull, që vampiri ka nevojë të ushqehet me gjak njeriu, ose që ditën e kalon duke fjetur në një arkivol, etj. – këto konvencione luajnë një rol të ngjashëm me ato të rregullave të një loje (p.sh. të shahut). Ndonjëherë konvencionet shkelen – p.sh. zombies, në filmat 28 days later dhe 28 week later janë shumë të shpejtë, gati të rrufeshëm, ndryshe nga zombiet e zakonshëm, që mezi ecin. Por kjo nuk e prish integritetin e atyre dy filmave – ndryshe nga, bie fjala, sikur të paraqitej një zombie duke pirë cigare ose duke gjuajtur peshk (ashtu filmi do të katandisej në farsë). Mjeshtëria e autorëve duket në mënyrën si luajnë me konvencionet – ose me pritjet e publikut (e njëjta gjë). Kujtoj suksesin e merituar të një filmi si Let Me In, i cili vetëm kështu mund të shpjegohet – sepse arti, në këtë zhanër, shfaqet te një lloj shmangieje delikate nga konvencionet, që duhet t’i ruajë këto konvencione gjithsesi.
Interesante ideja qe rolin e universit real e luajne konvencionet e zhanrit, si me thene perbejne telajon dhe pelhuren ku pastaj mund te pikturohet tablloja. Me shkon mendja gjithashtu tek perrallat popullore, ose edhe te perrallat me autor, qe zhvillohen brenda nje set-i rregullash dhe/ose me nje frazeologji te parafabrikuar, madje edhe me personazhe standarte qe hidhen nga njera perralle ne tjetren, madje edhe pothuaj me te njejtat veti e vecori te karakterit, psh Qerosi a Kacamicri tek perrallat tona, apo Ivan Careviçi tek perrallat ruse, shtrigat apo magjistaret etj.
Sigurisht ne zhanrin fantazi modern, qofte te shkruar, qofte te ekranizuar, per t’iu shmangur monotonise qe do te krijonte standardizimi i personazheve si ne perrallat, autoret lozin tamam me ndryshime te tilla qe gjithe duke ruajtur thelbin e rregullit apo konvencionit edhe e pasurojne ate me veti e vecori te reja duke i dhene me teper frymemarrje vete zhanrit.
Duke qendruar ne tematiken e “te dish apo mos te dish”, mendoj se ka edhe nje shtyse, tradite tjeter kjo melange shpesh here me konotacione negative, qe e shtyn imagjinaten e nje publiku te paditur ne kufijte e qesherakes dhe talljes per vende ku perfshihet edhe Shqiperia apo Ballkani ne pergjithesi.
Ka nje tradite te gjate te vendeve me te zhvillura qe ne narrativat e tyre europiane te imagjinojne keto vende si trope, narracione fiktive ku te steriotipizohet prapambetja, varferia, konfliktet meskine, absurditeti i zakoneve apo traditave, qeveri kuklla anadollake, monarke qeshare e tinzare, njerez te hurit dhe litarit, kusarite, vjedhjet dhe krimet meskine, varferia shpirterore, etj. Pra, me nje fjale, vende te cuditeshme, ekzotike, te paqyteteruar, te abandonuara dhe larg civilizmit.
Nje seri novelash te Anthony Hopes ne shekullin e 19-te, si te thuash filluan traditen e nje narrative te tille, ku ndoshta per here te pare u shkrua per nje vend gjysme imagjinar me emrin Ruritania. Tradita vazhdon edhe sot. Per njerezit e interesuar si Xha – Xhai, jane dy botime me vlere dhe te nivelit akademik te padiskutueshem ne lidhje me temen.
Inventing Ruritania: The Imperialism of the Imagination by Vesna Goldsworthy
Imagining the Balkans by Maria Todorova
Vesna Goldsworthy, per mendimin tim, duke qene nje kritike letrare ne profesion, ka bere nje analize shumeplaneshe ne aspektin e kritikes dhe analizes letrare, aspekteve kulturore te trajtuara e te perfshira prej nje numri te larmishem udhetaresh dhe aventurieresh, midis ketyre shkrimtare dhe poete(nje nder to Bajroni) qe e kane perdorur Ballkanin, apo edhe Shqiperine, si destinacion udhetimi turistik apo aventure dhe burim anekdotash te krijimtarise te tyre letrare qofte edhe thjesht nga imagjinata, pa i vizituar fare keto vende. Mendoj se eshte me shume interes per temen ne fjale.
Për ata që lexojnë gjermanisht, këtu duhet shtuar edhe ky roman i Karl May-t:
http://www.amazon.com/Durch-Land-Skipetaren-German-Edition-ebook/dp/B004UBE45C
Disa shpjegime të mëtejshme këtu:
http://karl-may-wiki.de/index.php/Durch_das_Land_der_Skipetaren_(GR5)
Por të mos presë kush ndonjë Edith Durham të dytë, gjithsesi. Përralla me dhe pa mbret.
Romani i Karl May-t është botuar në shqip me titullin “Udhëtim në trojet shqiptare” (Toena, 2009), përkthyer nga Ingrid Schätz.
Xha Xha, im bir (12 vjeç), pasi kishte lexuar nja 11 libra të Karl May, mbeti tepër i zhgënjyer me këtë të Skipetareve. Sipas tij, shqiptarët dalin popull mizor, kokëprerës brutal e të pagdhëndur. “Mindestens trinken sie Raki, keinen Wodka” (të paktën pijnë raki, jo vodkë), këto fjalët e tim biri. Përralla me raki, domethënë.
Meqë u bëra mbarë të shkruaj, teksa ti shihje The Strain, unë nga ana tjetër e pellgut, shihja Inside Man, për herë të tretë, dhe si dy herët e para, m’a prishi pezullimin e mosbesimit theksi i shqiptares që identifikon fjalimin e EH. Kam takuar ish-sovjetikë me theks të ngjashëm në Amerikë, shqiptarë jo.
Sa mirë që ma kujtove Inside Man – hidhi një sy këtij artikulli që e kam shkruar këtu e tetë vjet të shkuara:
https://peizazhe.com/kulture/poker-imazhesh/
E kunderta e asaj qe ndodh tek Inside Man shfaqet tek Third Person
http://www.imdb.com/title/tt2343793/?ref_=tt_rec_tt
Aty cigania qe presupozohet ne film te jete nga Rumania flet gjate gjithe kohes shqip.
Mendoj se kjo eshte teme e gjere dhe e mjegullt. Varet shume nga rendesia qe i kushton autori por edhe nga zhanri. Ne artin komercial autori tenton konvencionin (klishene) popullore sepse kjo i sherben me mire idese se tij. Ne artin jokomercial autori nuk ka dhe aq interes tek klisheja sepse shpesh ky art vihet ne kontrast me klishene (jo gjithmone megjithate).
Ky fenomen nuk ndodh vetem tek vendet e Ballkanit qe fundja-fundit jane te vogla e te panjohura mire. Ai ndodh shpesh edhe per vende e kultura te medha sic jane ato aziatike. Mjafton te shikoni cdo film rreth ndonje vendi aziatik dhe do kuptoni qe aty eshte stereotipi i tailandes. Duket sikur kineastet deshirojne te shohin ate qe kane ne mendje dhe jo ate qe eshte. Kjo sepse klisheja flet me shkurt pra kursen pune.
Nje nga spektaklet me te sakta ne lidhje me Shqiperine eshte episodi i Simpsons me djalin nga Shqiperia:
http://dudewheresmygomar.wordpress.com/2013/11/12/an-albanian-spy-in-america-re-watching-that-great-episode-of-the-simpsons-as-an-american-in-albania/