Në një bisedë mes miqsh, kur ra fjala te komunikimi nën totalitarizëm, më erdhi në mend imazhi i altoparlantëve në shtyllat e llambave neon, në sheshin “Skënderbej” të viteve 1960 – i shoqëruar me kujtimet e mitingjeve politike dhe jehonën e zërave të amplifikuar, në muret e ministrive përreth.

Regjimi totalitar u fliste shtetasve të vet me zë metalik, prej makine; të zhveshur nga nuancat dhe overtonet, të reduktuar në dhunën e shkrimit fizik në timpan; dhe kushedi nuk ka qenë rastësi që altoparlantët modernë, të shumëfishtë dhe ajrorë si flamujt, u instaluan në sheshet e Shqipërisë njëkohësisht me ndriçimin publik, i cili nga ana e vet ipso facto ia hodhi një hije dyshimi, politike dhe ideologjike, errësirës si të tillë.

Ndoshta për këtë arsye, them se më përhihet një lloj frike e përzier me neveri, sa herë që shoh një megafon ose më duhet të hyj në marrëdhënie me të; meqë asgjë të mirë nuk pres të dalë prej asaj tyte. Për mua është thjesht një instrument për kontrollin e masës, i barasvlershëm me shkopin e policit, ndoshta edhe me gazin lotsjellës.

Në një film bullgar që pamë para pak ditësh (Zift), jeta e personazhit kryesor organizohej, ose më mirë pikësohej, nga sinjalet orare të radio Sofjes, dikur në vitet 1960. Të gjithë u bindeshim hipnotikisht atyre sinjaleve, elektronike dhe enigmatike, që i paraprinin zërit institucional të spikeres, e cila njoftonte orën sipas sistemit burokratik 24-orësh; madje edhe RAI vetë na i dërgonte, drejtpërdrejt nga Instituti Galileo Ferraris, i Torinos (që sot nuk ekziston më).

Pa çka se te ne sinjali orar kish zëvendësuar edhe kambanat.

Po tek ai film, më ngacmoi një nga ato radiot-altoparlant, pa sintonizator, që i ndeshje në institucione totale, si spitalet ose konviktet – vetëm me një buton budalla të volumit; të cilat lidheshin me tel me qendrën e zërit të institucionit, për të transmetuar muzikë të detyrueshme, gjimnastikën e mëngjesit dhe njoftime të rëndësishme.

Qendra e zërit – ja një organ pa të cilin totalitarizmi nuk do të funksiononte dot; një pikë nevralgjike, që bashkonte në vetvete centralizimin dhe kontrollin e zërit, si element edhe më primordial se logos-i.

Në Perëndim, kësaj teknologjie i përgjigjet konsola – pa çka se qendra e zërit kujdesej më shumë për forcën dhe besnikërinë e mesazhit; ndërsa konsola për nuancat.

Kanë të përbashkët, megjithatë, udhëtimin njëdrejtimsh të tingullit; madje edhe konsola, sado teknologjikisht e përparuar, nuk mund të dëgjojë përveçse zërin e vet; ose, për ta thënë ndryshe, duhet ta bëjë të vetin zërin e Tjetrit, që të mund ta ta dëgjojë.

Nën totalitarizëm, cilësia e ulët, lo-fi, e altoparlantëve publikë i vishte një diçka si uniformë ushtarake zërit nga lart, të cilën e ndeshje njëlloj, si në fjalimin në shesh, ashtu edhe në tekstin e folur të një kinoditari, në kinema.

Me atë zë të fliste shteti.

Ata që kanë analizuar raportet e shtetit modern demokratik me mediat, zakonisht kanë vënë në dukje si informacioni, i përcjellë në kohë reale, e shton pjesëmarrjen e publikut në punët e qeverisë.

Kjo sikur bie pak ndesh me një kriteret e vendosura prej Aristotelit, për stabilitetin e polis-it ose të qytet-shtetit: dhe pikërisht, që ky shtet duhej të ishte aq i madh, sa zëri i stentor-it (ose i tellallit) të mund të dëgjohej nga njëri skaj në tjetrin.

Optimistët e demokracisë të thonë, në këtë rast, se rolin e stentor-it, në demokracitë moderne, po e luajnë mediat, shtypi, radioja, televizioni dhe Interneti.

Se sa qëndron kjo, mund të diskutohet – meqë mesazhi që përcjellin mediat gjithnjë varet nga kush e kontrollon qendrën e zërit, në kuptimin literal të fjalës.

Kur flet për fëmininë e vet në ishullin dalmat të Brac-it, filozofi Ivan Illich përmend karakterin ciklik të përditshmërisë në atë komunitet, e cila nuk ndikohej shumë nga kush sundonte pikërisht: dogjët e Venedikut, sulltanët e Stambollit, piratët e Almissa-s, perandorët e Austrisë apo mbretërit e Jugosllavisë.

Njerëzit jetonin në shtëpitë që i kishin ndërtuar vetë; qarkullonin në rrugë të shkelura prej thundrave të kafshëve të tyre të barrës; dhe, mes të tjerash, kur dëshironin të flisnin, e bënin këtë me zërat e tyre.

E gjithë kjo ndryshoi, thotë Illich-i, me mbërritjen e tij në Brac, në 1926. Qëlloi që me të njëjtën anije, ia behu në ishull altoparlanti i parë – një vegël deri atëherë e panjohur. Deri në atë ditë, të gjithë burrat dhe gratë në ishull kishin folur me zëra njëlloj të fortë; por tash e tutje kjo do të ndryshonte, dhe kush do të kish akses te mikrofoni, do të mund ta “fuqizonte” zërin.

Për ta thënë me Illich-in: “Heshtja pushoi së qeni pjesë e the commons; dhe u shndërrua në një resurs, për të cilin altoparlantët do të luftonin mes tyre. Dhe vetë gjuha u shndërrua nga një commons lokale, në një resurs kombëtar të komunikimit. Njëlloj sikurse pronësimi i commons nga të fortët e rriti prodhimtarinë kombëtare duke ia mohuar fshatarit individual të drejtën për të mbajtur ca dhen, ashtu edhe imponimi i altoparlantit e shkatërroi atë heshtje që, deri atëherë, ia kish dhënë çdo burri dhe gruaje barazinë e zërit. Nëse nuk e përdorje dot altoparlantin, ta kishin mbyllur gojën.”

Ideja e Illich-it, të cilën ai e shtjellon më tutje, është se the commons e ligjërimit janë të cenueshëm (vulnerable) dhe mund të shkatërrohen lehtë nga mjetet moderne të komunikimit.

Dhe më tej, thotë ai, “Heshtja, sipas edhe traditës perëndimore edhe asaj lindore, është e domosdoshme për lindjen (emergence) e personit; por atë na e përvetësojnë makinat që imitojnë njerëz. Fare lehtë mund të krijojnë varësi ndaj makinave për të folur dhe për të menduar, sikurse kemi tani varësi ndaj makinave që na zhvendosin.”

(Ivan Illich, In the Mirror of the Past, Lectures and Addresses, 1978-1990.)

Illich-i i shkruante këto në një kohë kur Interneti nuk ekzistonte; edhe pse, po ta vijojmë logjikisht arsyetimin e tij, Interneti vërtet ka ri-vendosur një farë ekuilibri midis atyre që flasin dhe atyre që “dëgjojnë” duke e rikthyer realitetin e the commons të paktën në hapësirën virtuale, por e ka bërë këtë duke e shkatërruar edhe më tej heshtjen; ose duke na e sjellë një qendër zëri në çdo dhomë, madje edhe në xhep të xhaketës, me telefonin inteligjent.

Kjo na e ka bërë praktikisht të pamundur që të marrim pjesë, në komunitet, duke heshtur; sepse e ka shndërruar heshtjen në një metaforë publike të vdekjes.