Javës që shkoi, te një takim i artistëve shqiptarë në NYC (APEN Artist Event), më tërhoqi vëmendjen një vepër e Helidon Gjergjit, e thjeshtë në ekzekutim por e thellë në koncept, e cila shfrytëzonte një funksion të mirënjohur të motorit të kërkimit Google për të qëmtuar disa të vërteta rreth imigrimit dhe imigrantëve.

E kam fjalën për një funksion të njohur si “vetëplotësim” ose “Autocomplete” (në anglishte), dhe që, kur është aktivizuar, i plotëson automatikisht pyetjet dhe kërkesat e përdoruesve, në bazë të një algoritmi kryesisht statistikor.

Kështu, nëse unë nis të shkruaj në dritaren e kërkimit “Why do cats…” Google do të më rekomandojë, menjëherë, “Why do cats purr” dhe “why do cats meow”; pas gjase, ngaqë këto janë pyetjet që i vijnë motorit më shpesh, prej përdoruesve, dhe që nisin me fjalët “why do cats…”, ose fjalët që shkrova unë.

Se si funksionon pikërisht funksioni “Autocomplete”, e gjeni të shpjeguar në këtë faqe; këtu mjafton të vërejmë se sugjerimet e ofruara mbështeten të gjitha në pyetje reale të përdoruesve, radhiten sipas popullaritetit dhe vjetërsisë (më të rejat kanë përparësi ndaj më të vjetrave), etj. Algoritmi i saktë është sekret, por dihet me siguri se baza është thjesht statistikore.

I nxitur nga punimi i Gjergjit, më shkoi mendja që ta përsëritja eksperimentin e tij me emrin tonë kombëtar, në anglishte dhe ndonjë gjuhë tjetër: shqiptarët, Albanians, albanesi…

E nisa eksperimentin me vargun w Albanians, meqë shumica e fjalëzave pyetëse në anglishte fillojnë me w-; siç mund të pritej, më rezultoi se shumica e google-uesve duan të dinë për fenë e shqiptarëve, dhe më tej për racën dhe kombësinë.

Sikurse do ta shohim edhe në vijim, pyetjet për fenë, racën dhe kombësinë do të shfaqen, në mënyra të ndryshme, në të gjitha instancat; kjo nuk tregon gjë të madhe, pse është më shumë efekt i përzgjedhjes sime që, nëse nisem nga shqiptarët, si grup kombëtar ose etnik, doemos që pyetjet do të kenë të bëjnë me karakteristikat identitare të grupit.

Megjithatë, po të vështrojmë më në hollësi, rezultatet fillojnë të marrin kuptim. Nëse futim në dritaren e kërkimit fjalët race dhe Albanians:

Do të shohim se, përveç pyetjes se ç’race i përkasin shqiptarët, shumë përdorues kanë shkruar se “fizikisht, shqiptarët janë raca më e bukur në Europë”, ndërsa të tjerë kanë pyetur nëse shqiptarët “janë racë e pastër.”

Nga ana tjetër, duket sikur italianët kanë një vështrim shumë më praktik të çështjes së racës shqiptare:

Dhe meqë jemi në lëmin e racës, ja ç’forma merr pyetja që nis me “are Albanians…”

Ku cilësimi racor vihet në një radhë me etnicitetin (A janë shqiptarët sllavë? A janë shqiptarët arabë?); nga ana tjetër, pyetja nëse shqiptarët janë të bardhë, shoqërohet me pyetje të tipit:

Ku përkatësia e shqiptarëve në “racën e bardhë” shkon krah për krah me pyetje në lidhje me fenë ose karakterin (A janë të rrezikshëm shqiptarët? A janë të këqinj? A janë të çmendur?).

Kalimi nga pyetja [Are Albanians…] te përgjigjja shoqërohet me një rrëshqitje drejt vlerave negative:

Ku, sipas rastit, një shumicë përdoruesish të Google-it shpjegojnë se shqiptarët janë arabë ose magjypë, ose thjesht “bad.”

Këtyre duket sikur u kundërvihen të tjera turma, të cilat pyesin nëse Hitleri i kishte xhan shqiptarët:

Dhe me Hitlerin hyjmë kështu në histori.

Një nga enigmat më urgjente të historisë folklorike të shqiptarëve është nëse këta rrjedhin apo jo prej ilirëve.

Sikurse shihet nga renditja, diskursin në këtë fushë e kanë zaptuar “armiqtë” e shqiptarëve, të cilët nuk duan që këta të jenë pasardhës të ilirëve fisnikë.

Nga ana tjetër, ka njerëz – dhe po të gjykosh nga renditja në listën e Google-it do të jenë të shumtë – që besojnë se Grekët e lashtë ishin shqiptarë.

Të tjera kokëçarje të historianëve të Internetit kanë të bëjnë me islamizimin e shqiptarëve, si dhe me kohën kur këta “arritën” në Kosovë:

Edhe për Skënderbeun ka disa paqartësi : a ishte mysliman ? A ishte shqiptar? Dhe – në fund të fundit – sa i gjatë ishte ky njeri?

Të tjera pyetje për shqiptarët, kërkojnë arsye për të sotmen e tyre, ose edhe thjesht për qenien:

Pyetje si këto më lart përmbajnë në premisë argumente shumë më domethënëse, se përgjigjet që kërkojnë: serbët dhe shqiptarët e urrejnë njëri-tjetrin; dhe, sidomos, shqiptarët nuk qenkan të bardhë.

Më të sakta janë pyetjet e kësaj kategorie në shqipe:

Italianët, nga ana e tyre, edhe në këtë temë tregohen më praktikë:

Ja edhe një pyetje e sugjeruar që, në vetminë e vet, përmbledh tërë lagështinë dhe akullsinë e raporteve ndëradriatike, së paku në këto njëzet vjetët e fundit:

Ku pra, ku zbarkojnë shqiptarët?

Materiali i mësipërm, i mbledhur në formë eksperimentale, lejon disa vërejtje me natyrë paraprake – dhe pikërisht, që diskursi për shqiptarët në Internetin (sidomos anglofon) është i fokusuar në çështje të racës, etnicitetit, origjinës dhe fesë (përfundim, në thelb, tautologjik); dhe që për shqiptarët mbizotëron një vështrim sa negativ, aq edhe racial ose biologjik; në kuptimin që ata tërheqin vëmendjen më shumë si racë, se si kolektivitet.

Gjithashtu, nga sa më lart, duket sikur ky diskurs për shqiptarët, së paku në anglishte, ose kontrollohet nga “armiqtë” tradicionalë të tyre (kryesisht fqinjët), ose shtjellohet nga pozita mbrojtëse (pasive-agresive), pra nga shqiptarë që u përgjigjen akuzave, insinuatave dhe fyerjeve që marrin në forumet e të tjerëve.

Në nivelin e turmës, ose të asaj krijese kolektive, instinktive dhe impulsive, që flet dhe flitet në Google, shqiptarët dalin të përfaqësuar, veçse kryesisht si element i huaj, ose ndërhyrës, përveçse kur gjejnë aq forcë, sa të kundërpromovojnë tezat e tyre njëlloj absurde, si ajo e Hitlerit që i ka dashur a vlerësuar shqiptarët (pa çka se se këta të fundit ishin të vetmit që i shpëtuan të gjithë hebrenjtë… etj.). Natyrisht, nuk mund të presësh më shumë, në një nivel ku diskutohet seriozisht nëse shqiptarët janë apo jo magjypë.

E megjithatë, vështirë të mos mendosh se situata, me karakteristikat e tanishme, varet edhe nga fakti që shqiptarët, si kulturë, nuk kanë nxjerrë dhe dhënë pothuajse asgjë, që t’i bëjë tërheqës për të tjerët, anembanë botës, në nivelin e konsumit imediat (të cilit i përgjigjet edhe Google, së paku nga pikëpamja statistikore). Kështu, nëse marrim një popull tjetër çfarëdo, p.sh. kenianët, dhe pyesim “Why are Kenyans…”, Google do ta plotësojë pyetjen tonë kështu:

Dhe kjo thjesht ngaqë atletët kenianë kanë bërë emër të mirë për veten dhe kombin dhe kulturën e tyre, falë rezultateve që kanë arritur në nivel botëror.

Në këtë kuptim, kenianët njihen më shumë për çfarë “bëjnë”, ndërsa shqiptarët për çfarë “janë.”

E kotë të shtoj se, për disa prej nesh, së paku në nivelin e diskursit publik online, të jesh shqiptar është një lloj profesioni (madje profession de foi), në mos përkushtimi.

Rreziku i kësaj situate, nëse mund të flitet për rrezik, është se brezi i ri e merr informacionin kryesisht online; dhe kësisoj u ekspozohet më shumë se ç’mund të pranohet normalisht diskurseve me ngjyrim të fortë racist dhe revanshist, ku bota del po aq e ndarë në tribu të ndryshme, sa edhe një videolojë me temë fantahistorike.

Në këtë kuptim, nuk është për t’u habitur edhe që shumë prej bashkatdhetarëve tanë, të ngecur në limbon e pseudo-informacionit online, ta marrin seriozisht këtë model të botës dhe të formësohen intelektualisht në tonalitetin e revanshit.