Shpesh s’e vëmë re mizorinë idiote që tulatet në shprehje nga më të rëndomtat – të tipit të hongërt dreqi ose e theu qafën; të cilat gjuha i ka vënë në narkozë, dhe ashtu sikur i ka amnistuar.
E tillë më tingëllon edhe me një gur vras dy zogj, që gjithnjë më ka turbulluar me imazhin që ndjell: sikur të mos mjaftojë vrasja e një zogu me gur (pse?), u dashka që guri të vazhdojë rrugën dhe të vrasë edhe një zog tjetër.
Pyes lexuesin: kur ka qenë hera e fundit që të ka shkuar mendja të vrasësh një zog? Dhe aq më tepër me gur?
(Ne jemi burra të mirë dhe nuk i vrasim vetë zogjtë që hamë…)
Faji më çon në fëmijëri, dhe më kujton çuna të shpejtë që endeshin poshtë gështenjave të egra, te WC-të publike dhe reklamat e kinemasë prapa Komitetit Ekzekutiv në Tiranën e atëhershme; dhe që godisnin me llastiqe precize zogjtë e mbledhur në kurorat e atyre pemëve, për t’ua çukitur frutat iriqe.
Aq shumë zogj, sa me një gur mund të vrisje edhe katër ose pesë.
Nuk di çfarë bënin këta gjahtarë urbanë, me zogjtë që vrisnin; mbase i linin në rrugë – sepse zogun e vrarë nuk e vret dot prapë, madje as me dy gurë. Instinkti i gjahut do të thoshte një psikolog; mizori falas, do të thoshte një psikolog tjetër.
Ftoj lexuesin: përpiqu të kujtosh ndonjë mizori falas ndaj kafshëve, nga fëmijëria.
Se pse vret fëmija, këtë nuk e diskutojmë dot; siç nuk diskutojmë dot pse kënaqet të vrasë. Zogu, milingona, një brumbull në bar – asnjë nga këto gjallesa nuk kërcënon. Ndoshta fëmija vret sepse ashtu komunikon me botën, duke i bërë vend vetes.
Mbaj mend si, në fund të viteve 1960, u popullarizuan shumë rrugëve llastiqet “me tel”: më të vogla se ato tradicionalet, nuk përdornin gur a guralec si predhë, por një copë të vogël teli bakri të zhveshur, në formë u-je. Me sa mbaj mend, edhe kërrabën e kishin me tel bakri të trashë, por të veshur me plastikë.
Ishin vite të entuziazmit, të zhvillimit industrial, të elektrifikimit kombëtar dhe të Uzinës së Telave të Bakrit në Shkodër: bakrin mund ta gjeje dhe ta përdorje lirisht.
Llastiqet me tel punonin mirë me zogj të vegjël, në distancë të shkurtër. Disa mistrecë i përdornin pastaj edhe për të synuar, fshehurazi, “shalët e gocave”. Teli ngulej lehtë në mish të butë dhe hapte aty një plagë të vogël, tinëzare…
Thuhej – por nuk e kam konfirmuar dot – se po të godisje shalë zyshash me llastiqet me tel, do t’u grisje të paktën çorapet e najlonit. Të cilave, e pakta, “do t’u (h)ikte fija.”
Më porositnin gjithnjë që t’u ruhesha atyre llastiqeve, sepse teli mund të të kapte edhe në sy, dhe të ta hiqte fijen e dritës…
Tani më duket sikur vrasja e zogjve ka pasur popullaritet të madh, në Tiranën e viteve 1960; sidomos mes fëmijëve. Një palë llastiqe kishin prestigjin e armës së zjarrit – dhe kush i përdorte mirë, gëzonte autoritet.
(Thou shalt not kill.)
Viktimë e modës së furishme të llastiqeve me tel ra një ditë edhe Irma, macja e komshijes sonë Dhuratës – të cilën e goditën në sy, me ç’rast im atë e përdori incidentin si shembull pedagogjik kontekstual (“të thashë apo nuk të thashë…?”).
Sot e kësaj dite nuk di si mund të mbroheshe nga kjo farë arme, përveçse po të dilje në rrugë me maskë zhytësi.
Irma mbeti pastaj me një sy gjithë jetën.
Ende nuk di nëse është e mundur të vrasësh dy zogj me një gur; por di që mund të vrasësh shumë zogj me një granatë dore, dhe më shumë akoma me dron, raketë ose me LHL (lëndë helmuese luftarake). Dhe gjithsesi, kisha kujtuar se shprehja ishte jona, autoktone; duke parë pasionin e kalamajve në rrugë, për të vrarë zogj dhe për të qorruar mace. Por tani shoh se shprehjen e paskemi marrë nga një gjuhë tjetër; dhe se origjinën kjo e paska nga miti i lashtë i Dedalit dhe i Ikarit: për të dalë nga labirinti, Dedali vrau dy shpesë me një gur dhe pastaj fabrikoi dy palë krahë, për vete dhe për të birin, me puplat e viktimave – hipoteza le të kuptohet prejardhje librore.
Te kjo faqe lexoj se gjermanishtja thotë “zwei Fliegen mit einer Klappe schlagen” – vras dy miza me një goditje; bullgarishtja “с един куршум два заека” – me një plumb, dy lepuj; spanjishtja “matar dos pájaros de un tiro” – vras dy zogj me një të shtënë; frëngjishtja gjithashtu “tuer deux oiseaux avec une seule pierre” (variant: faire d’une pierre deux coups); greqishtja μ’ένα σμπάρο, δυο τρυγόνια – me një të shtënë, dy guguçe; ngjashëm edhe italishtja “prendere due picioni con una fava” – të zësh dy guguçe me një bathë (ideja këtu është se pëllumbave të egër u pëlqejnë shumë bathët, prandaj këto i vendosin në çark për t’i joshur); rumanishtja “a împușca doi iepuri dintr-un foc” – të vrasësh dy lepuj me një të shtënë; njëlloj rusishtja: убить одним выстрелом двух зайцев; ndërsa turqishtja “bir taşla iki kuş vurmak” – me një gur vras dy zogj. Te një hartë mund të shohësh edhe gjeografinë e metaforës – ca kultura parapëlqejnë të vrasin zogj, të tjera lepuj, dhe të tjera akoma miza; disa kanë mbetur te guri, te vrasësja e mizave e te bathët, por të tjera kanë avancuar tek arma e zjarrit; ideja mbetet, për ta marrë metaforën nga akti i të vrarit të një gjallese dhe për të shërbyer me të idenë se kombinimi i rendimentit të lartë me shpirtin kursimtar meriton respekt.
Nuk besoj se kalamajtë sot në Tiranë përdorin akoma llastiqe, dhe aq më pak për të vrarë zogj e për të gjymtuar shalë gocash dhe mace. Kam frikë se shumë kalamaj as që e dinë më se çfarë janë llastiqet dhe sa dëm mund të bësh me to. U vjen më e volitshme të vrasin alienë, dragonj dhe zombie, në videolojëra – me një klikim, dy dragonj! Double the number of kills! Two for the price of one! Por shprehja është treguar kokëfortë dhe ka mbijetuar; mbase do të mbetet edhe kur të mos ketë më zogj (ose të paktën kur fëmijët të mos mos dinë më se çfarë është zogu; nuk po guxoj të them kur të mos ketë më fëmijë). Është gjithnjë më lehtë t’i ruash gjërat në gjuhë, se t’i ruash në realitet – por me kusht që të jesh gjithnjë në gjendje t’i (ri)njohësh… në gjuhë.
© 2024 Shqipologji™ dhe Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.
Shënim: imazhi është krijuar me Midjourney.