KONTRATA SOCIALE AMERIKANE: NJË DEBAT DHE NJË KËNGË

nga Ernest Nasto

Javën e kaluar në qytetin Milwaukee u zhvillua debati i parë i fushatës presidenciale të 2024. Një grup prej 8 kandidatësh republikanë hapën fazën primare, atë të garës brenda partisë për të fituar zyrtarisht të drejtën e përballjes me presidentin Biden në zgjedhjet e përgjithshme më 5 nëntor të vitit të ardhshëm. Debati u karakterizua nga mungesa e kandidatit më popullor, ish-presidentit Trump, i cili në opinionin pothuaj unanim të analistëve politikë, rezultoi të ishte edhe fituesi i vërtetë i tij. Asnjë nga pjesëmarrësit s’arriti në fakt të shquhej ndjeshëm mes të tjerëve e të pretendonte kësisoj të bëhej lideri i një partie republikane post-trumpiane.

Por këtu dua të ndalem posaçërisht në hapjen e tij: debati primar brenda një partie konservatore, të djathtë, filloi me një këngë që shpreh shqetësimet dhe zhgënjimet e punëtorëve. Kjo shënon edhe një hap vendimtar në procesin e gjatë të shkëmbimit të pozicioneve mes dy partive kryesore të vendit.

Kënga e autorit amator nga Virginia, Oliver Anthony, e titulluar Rich men North of Richmond (Të pasurit në veri të Richmond-it) u bë ditët e fundit më e klikuara në iTunes, YouTube e platforma të tjera online. Teksti i saj shpreh në mënyrë të përmbledhur të vërtetat e pamohueshme se për punonjësit e thjeshtë jeta po bëhet përditë e më e vështirë, dhe se asnjëra prej partive politike s’duket të jetë e interesuar për ta.

Kështu e majta progresive, e vetëshpallur si mbrojtëse e shtresave të ulëta, pra edhe të punëtorëve, është përfshirë nga obsesionet me racën, me orientimin seksual, me identitetin gjinor e me abortin, duke e zhvendosur përkatësinë klasore diku prapa liste. Nga ana tjetër e djathta, me adhurimin për tregun, i ka parë prej kohësh punëtorët, veçanërisht ata të punës fizike e të shërbimeve, si thjesht të zëvendësueshëm dhe të disponueshëm. Mirëpo janë pikërisht këta që djersiten e ndoten, madje edhe aksidentohen, duke prodhuar mallrat dhe shërbimet që sigurojnë vazhdimësinë e qytetërimit, siç u dëshmua edhe njëherë gjatë periudhës së Covid-19. Dhe për fat të keq janë po këta (“t’urët skllevër anembanë” të një epoke tjetër) që po lihen pas dore nga ana ekonomike, financiare e sociale, ndërsa të dy krahët e politikës i bëjnë qejfin vetes me garën për të lëshuar sa më shumë tweets e për ta kapur mat palën tjetër.

Prandaj kënga në fjalë i ngjan një klithme të dalë nga thellësitë e shpirtit të këtyre të harruarve, dhe që fajëson qartë politikanët dhe elitat e të dy partive: titulli u referohet këtyre elitave në kryeqytetin federal, Washington DC, i cili ndodhet vetëm 170 km në veri të Richmond, kryeqytetit të Virginia. Ajo u bë virale në mënyrë të rrufeshme: deri më 8 gusht Anthony ishte krejt i panjohur, ndërsa prej asaj dite kënga e tij është shpërndarë dhjetëra miliona herë në mediat sociale duke u ngjitur aty për aty në vendin e parë në iTunes. Megjithëse krejt e pasofistikuar, pa skenë, pa kor, thjesht “një tip me kitarë” në një sfond pylli të dendur, është mesazhi i saj që duket se po gjen jehonë tek një masë e madhe njerëzish, përfshi ata që përndryshe s’para dëgjojnë muzikë country. “Tipi me kitarë” u cilësua sakaq si “zëri i 40 a 50 milion punëtorëve” dhe arsyeja është sigurisht shprehja e sinqertë e shqetësimit deri në pikëllim të Amerikës rurale. Ose për ta thënë me fjalët e vetë Anthony “dëgjuesit e kuptojnë se kënga po këndohet nga dikush që i ndien ato fjalë tamam në atë moment”.

“Po shes shpirtin duke punuar gjithë ditën” thotë teksti, “jashtë orarit… për një pagë qesharake” vetëm e vetëm “për një jetë të kotë…për t’u mbyllur në shtëpi e për t’i mbytur hallet duke pirë… turp ku është katandisur bota për njerëz si unë e ju…do doja të zgjohesha e të mos ishte e vërtetë, por ja që është!”

Nuk mund të thuhet se autori e ka ekzagjeruar apo thjesht po shpreh pakënaqësi personale, pasi ajo çka ai përshkruan gjen mbështetje të plotë nga të dhënat statistikore (1). Edhe mediat aleate të progresistëve, si p.sh. The New York Times, vërejnë se klasa punëtore amerikane vuan nga përhapja shumë më e gjerë dhe në rritje e alkoolizmit, varësisë nga droga, sëmundjeve kronike dhe vetëvrasjeve krahasuar me shtresat me arsim universitar dhe ato me të ardhura më të larta. Situata është përkeqësuar ndjeshëm vitet e fundit, sidomos pas pandemisë, me inflacionin e lartë që ka shkaktuar rënien e fuqisë blerëse, dukuri e cila s’i ka shpëtuar vëmendjes së Anthony:

“Dhe ata kujtojnë se ju s’e dini, por unë e di që ju e dini…se dollari juaj s’vlen asnjë grosh dhe tatohet rëndshëm… për shkak të të pasurve në veri të Richmond.”

Duhet theksuar këtu se ndjenja e zymtësisë plot dhimbje që përcjell kënga nuk vjen thjesht nga vështirësite e përshkruara, por sidomos nga realizimi se ato vështirësi e vuajtje janë krejt të panevojshme. Janë pra politikat e zgjedhura në mënyrë të ndërgjegjshme nga “të pasurit në veri të Richmond” të cilat po e bëjnë jetën të tillë për shtresat e ulëta. Inflacioni p.sh. s’është fatkeqësi natyrore, por rezultat i politikave të zbatuara nga njerëzit, e të tilla janë edhe vendimet për mbylljen e aksh fabrike, uzine apo miniere. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për lejimin (apo inkurajimin nëpërmjet mosveprimit) të përhapjes së drogave të rënda si fentanili e të tjera, të cilat po shkretojnë komunitetet amerikane (2), edhe për mosndjekjen penale të individëve që bëjnë e ribëjnë krime, një frymë pandëshkueshmërie e cila po shkakton që zonat urbane të jenë gjithmonë e më të pajetueshme (dhe janë të varfrit ata që e kanë tepër të vështirë të shpërngulen). Po në këtë kategori hyjnë sigurisht edhe miratimi i ligjeve që pengojnë ndërtimin e banesave me qira të ulët për të lehtësuar krizën e strehimit, edhe kufizimi i prodhimit të energjisë në emër të mbrojtjes nga “ngrohja globale”, kufizim që vetëm sa krijon mungesa artificiale e që sjell nga ana tjetër rritjen e kostos së ngrohjes e ftohjes së shtëpive.

Kuptohet lehtë se asnjera nga politikat (ose mungesa e politikave) të mësipërme nuk vjen nga shkaqe të pakontrollueshme. Ato rezultojnë nga veprime plotësisht të ndërgjegjshme të personave me përgjegjësi, të cilët zakonisht s’i vuajnë aspak pasojat e asaj çka bëjnë apo vendosin të mos bëjnë.

Në mënyrë të parashikueshme popullariteti i këngës ka krijuar polemika duke u kritikuar ashpër nga të dy anët e spektrit politik. E majta preferoi, si zakonisht, ta injorojë realitetin e shprehur nga kënga, duke e akuzuar atë si “me jehona raciste” për titullin që i bën jehonë ndarjes Veri-Jug gjatë Luftes Civile (3) si dhe për disa vargje ku përmenden “obezët që mjelin” sistemin e ndihmave sociale. Edhe idhujtarët e tregut të lirë në krahun e djathtë nxituan t’i vënë në dukje autorit se vetëm ai treg, me krijimin dhe përhapjen e internetit, bëri të mundur suksesin e menjëhershëm të këngës së tij. Ndërkaq e djathta populiste e adoptoi atë si njëfarë “himni” duke e parë si revoltë ndaj politikave të demokratëve.

Kështu shpjegohet se përse kënga arriti të futej në mënyrë aq të pazakontë edhe në debatin republikan, ku pyetja e parë ishte pikërisht rreth reagimit të pjesëmarrësve ndaj problemeve të ngritura nga fjalët e saj. Përgjigjet që u dëgjuan, ato të governatorit të Florida-s, DeSantis, dhe të ish-governatorit të New Jersey-t, Christie, ishin në hullinë e lartpërmendur të fajësimit vetëm të politikave të presidentit Biden apo demokratëve në përgjithësi. Një përjashtim për t’u shënuar ishte ish-governatorja e South Carolina-s, Haley, e vetmja kandidate femër. Ajo deklaroi hapur, dhe me plot të drejtë, se edhe republikanët në Kongres janë po aq përgjegjës për ato probleme, qoftë me politikat e ndjekuar gjatë administratave të tyre, qoftë me përkrahjen e masave të propozuara nga demokratët(4).

Pavarësisht nga motivet e klikimeve të shumta, dhe edhe pse disa kritika mund të jenë të merituara, të gjitha këto dëshmojnë atë çka është kryesorja: kënga ka venë vërtet “gishtin në plagë”. Ajo shpreh me fjalë të thjeshta zbehjen e një parimi thelbësor të çfarëdo kontrate sociale të qëndrueshme: një shoqëri e drejtë duhet gjithmonë t’i shpërblejë, jo t’i ndëshkojë, ata që luajnë sipas rregullave.

Dhe ky është pikërisht problemi për pjesën më të madhe të klasës punëtore amerikane në ditët e sotme: të kesh një punë me kohë të plotë (ose edhe dy siç ndodh në mjaft raste) sigurisht që duhet të konsiderohet si lojë sipas rregullave. E gjithashtu edhe nëse nuk shkel ligjin, nëse kujdesesh për veten, e nuk abuzon me ndihmat sociale, të gjitha tema të cekura nga teksti i këngës. Megjithatë punëtorët, ata që më së shumti i zbatojnë rregullat e lojës, po shohin përkeqësim të situatës së tyre prej një kohe të gjatë.

Elitat dhe mediat sot jo vetëm që s’e respektojnë e shpërblejnë këtë kategori, por edhe i dënojnë nëse ata guxojnë të shprehin pakënaqësi për situatën ku ndodhen. Nëse ankohen p.sh. se presioni i imigrantëve po ul nivelin e pagave, ata cilësohen menjëherë si racistë; nëse protestojnë për seksualitetin e hapur, deri edhe pornografik, në shkollat e fëmijëve të tyre ata përbuzen si homofobë apo transfobë; nëse ngrenë zërin kundër çmimeve të larta të energjisë ata denoncohen se po mohojnë ekzistencën e “ngrohjes globale”; nëse kërkojnë siguri për fëmijët e tyre, pa drogë e kriminalitet në mjedise publike, ata njollosen si kundërshtarë të “drejtësisë sociale”; nëse vërejnë se Amerika e sotme s’po i zbaton parimet e saj themelore të lirisë dhe barazisë individuale, u thuhet se s’janë patriotë të mirë, paçka se më së shumti janë bijtë e bijat e tyre që mbushin radhët e forcave të armatosura.

Kjo është pa dyshim një nga pasojat më të dukshme afatgjata të ndryshimit të pozicionit të demokratëve në vitet ’60 kur ata vendosën të heqin dorë nga mbrojtja e interesave të klasës punëtore, të “jakave blu”, deri atëherë blloku i tyre më besnik. Partia e ashtuquajtur e majtë zgjodhi të përqendrohet tek “jakat e bardha”, d.m.th. shtresat e menaxherëve, të teknikëve, të profesioneve të lira, etj, duke adoptuar njëkohësisht edhe të ashtuquajturat “politika identitare” në favor të kategorive të tjera “të paprivilegjuara” me bazë race, seksi, orientimi seksual apo përkatësie gjinore. Të gjitha këto bënë që punëtorët e bardhë të ndjehen të braktisur e të pambrojtur, gjë që u shpreh qartë në votën e tyre të revoltës për kandidatët populistë më 2016 (Trump dhe Sanders) e më 2020 (Trump).

E megjithatë në analizë të fundit Rich men North of Richmond s’ka të bëjë me politika specifike ekonomike e më gjerë. Ajo është një vajtim për faktin që parimet më themelore të drejtësisë për klasën punëtore janë kthyer tërësisht së prapthi. Nënvlerësimi, madje përbuzja, nga elitat e dy partive e atyre që nxjerrin bukën e gojës duke e bërë jetën e të gjithëve të sigurt e të rehatshme s’ka si të mos e minojë qëndrueshmërinë e kontratës sociale amerikane. Le të shpresojmë që kjo këngë të ndihmojë në njëfarë mënyre që opinioni publik të ndërgjegjësohet, e që presioni nga poshtë të detyrojë të dy partitë të shkunden nga iluzionet e të angazhohen seriozisht në një rishikim masiv të kushteve baze të asaj kontrate.

© 2023 Ernest Nasto. Të gjitha të drejtat janë të autorit.

1) https://www.statista.com/statistics/895945/fentanyl-overdose-deaths-us/

2) vetëm me 2022 u rregjistruan 110,000 vdekje nga mbidoza e fentanilit.

3) gjatë Luftës Civile (1861-1865) konfederata rebele e përbërë nga 11 shtete skllavopronare të Jugut kishte për kryeqytet Richmond-in.

4) është për t’u shënuar këtu se Anthony e hodhi poshtë politizimin e këngës, madje vuri haptazi në lojë shfaqjen e saj në debatin republikan duke deklaruar se “kënga ishte pikërisht për personat në atë skenë”.