nga Mariglena Meminaj
Gjyshja ime kishte një sepete, nga ato që gratë e brezit të saj i kishin ose marrë me vete me pajën, ose i kishin gjetur në shtëpitë ku kishin hyrë nuse. Nuk e di ku e kishte e nga e kishte sepeten gjyshja ime, sepse në të gjallë të saj nuk e kisha pyetur. Di vetëm që sepetja zinte vend në dhomën e gjumit të prindërve të mi. Ajo, nuk ishte aty si objekt zbukurimi, as si relike. Kryente një funksion, mbante në bark sendet e çmuara: fotografitë, dokumentat, “pajën” që mami im kishte përgatitur për ditën e vdekjes së gjyshes.
Jo vetëm pse mbante ‘pasuritë’ e familjes, jo vetëm pse mbi të mami im vendoste të palosur jorganet (stivën e rrobave e quante), por sepse ishte diçka më shumë sesa një kafaz i drunjtë, pothuaj një shtëpi, ajo u bë për mua një dëshmitare e të fjalosurit me veten në fëmijëri, e historive që tregonte gjyshja, përrallave… e më tej, pasi im atë më tregoi se në një moment të vështirë kur familja mbeti pa kokë, pa themele dhe me sepeten në shpinë mori rrugët nëpër Shqipëri në kërkim të strehës (ajo vetë ishte streha), sepetja u bë për mua pjesë e identitetit dhe dëshmi e forcës që lind prej sprovave të jetës.
Por, kur ndërruam vendbanim prej fshatit në qytet, në vitet 2000, dhe familjes sime iu desh të përshtatej me kushtet e një banese me qira, sepetja mbeti aty, në shtëpinë e vjetër, e cila u shit pak kohë më vonë. Më kujtohet që nuk e pranoja dot këtë fakt atëherë, po mami im (së cilës jeta nuk i kishte dhënë mundësinë të luante sado pak rolin e romantikes, por vetëm të njeriut praktik që duhej të zgjidhte punët) me vuri para faktit të kryer: nuk ka asnje centimeter vend të tepërt në shtëpinë me qira, më tha, dhe sepetja është tepër e madhe dhe nuk na hyn më në punë.
Të gjitha këto, e një lëmsh ndjesish keqardhjeje, dashurie, dhimbjeje, më pushtuan kraharorin kur pata fatin që të vizitoja Luvrin 16 vjet me vonë.
Vetëm 15 euro biletë? Kjo ishte habia ime e parë. Habi që zgjati fare pak. Derisa hyra brenda, pashë lehtësitë e krijuara aty për qindra-mijëra vizitorë në ditë, si dhe turmat që ecnin mes për mes sallave, duke dashur të prekin sa më shumë prej magjisë së tij. Sa pak kohë të mbetej në këtë tollovi t’i kushtoheshe në mënyrë të posaçme veprave të artit, të duhej të vrapoje me kokën sa majtas djathtas, të mahniteshe me sallat, dyshemetë, tavanet, e mijëra piktura, skulptura, artefakte të kulturave anekënd globit, pasurive të vyera të mbretërve, dhe të rendje në kërkim të asaj, Monalizës, të cilën ne ca nga ndjeshmëria që na ka dhënë në foto e filmime, ca nga përfolja e madhe në filma, dokumentare, e barazojmë në mënyrë të mirëqenë me të bukurën në vetvete, me majën e artit, me Artin me A.
Nuk pata turp, madje u ndjeva mirë me veten që me shkathtësi kalova poshtë litarit për të siguruar një vend prej nga ku do të mund ta shikoja (më kujton kjo radhën e qumështit në fëmijëri, nëna që më porosiste të mos shtyja po të respektoja pleqtë e unë që e dëgjoja me bindje, pavarësisht se edukata ime gjithmonë shpërblehej me shtytje nga gratë që kundërmonin asokohe), i dola para turmës së aziatikëve me aparate në duar, e fotografova dhe unë dhe pastaj, i dhashë vetes një çast për ta parë Atë. I ngula sytë. Edhe Ajo më pa. U mbusha. Fillimisht për kënaqësinë e madhe që isha aty. I thashë vetes: Ti e pe Atë dhe Ajo të pa ty. Prita të përjetoja ndjesinë zhgënjyese që përjetoj gjithmonë kur pasi arrij diçka e kuptoj se ka qenë më e bukur në imagjinatën time. Jo, Monaliza nuk ishte e huaj para meje, ajo më shumë sesa ishte objekt i vëzhgimit tim, më bëri mua objekt të syve të saj.
Që prej atij çasti të vetëdijes, sytë më rrodhën përgjatë sallave të stërmëdha të Luvrit, pa e kuptuar përse, mes turmave pjesë e të cilave isha dhe unë, që përtypnin Artin ashtu si çamçakëzin, apo që mahniteshin me ndjesitë e shumëfishta brenda vetes dhe me forcën që e bukura dhe e kaluara ka në shpirtin njerëzor. Madje, zori më mbajti të mos lotoja më shumë, e ende më vjen të qaj tani.
M’u duk vetja si një fëmijë që i vjen shikimi dhe sheh për herë të parë botën, si një bari që shkel në pallatin e mbretit, si një kalë apo zog që flet si njeri e përkthen në gjuhë një univers të cilin gjuha nuk e rrek dot. M’u duk vetja konsumatore e pashpirt e artit në epokën e konsumit, duke rendur në Luvër nga salla në sallë, duke vrapuar për ta parë atë sa më shumë, për t’ia parë të gjitha pasuritë, bukuritë, por duke qenë e vetëdijshme që, megjithëse mahnitëse në gjithçka, Luvri, ashtu siç ta jep mundësinë t’i shohësh kryeveprat e artit botëror, ashtu edhe të kufizon të respektosh secilën më vete. Të gjitha, përveç Monalizës, të cilën sadopak unë e pashë dhe më pa, në brendësi.
Mbase prej saj, a mbase prej artefakteve të pafundme të ekspozuara aty, më erdhi ndër mend sepetja e vjetër e gjyshes. Me erdhi keq për të. Më erdhi keq për veten që e humba atë. Nuk dua të marr me mend historinë e mëtejshme, krejt të palavdishme të saj. Dua të kujtoj gjithçka për të cilën ajo ka qenë pjesë e dëshmi. Dua ta shoh në përfytyrimet e mia praninë e saj, dua ta ndiej gjithmonë shtëpinë që ajo ngriti mbi supe, pasuritë që fshehu në bark, ngrohtësinë që më jepte kur hapej prej mamit e nxirrte nga thellësia e saj pasuritë. Dua që të përfytyroj se edhe ajo më ka parë, ashtu siç më pa Monaliza. E ndoshta më thellë, e ndoshta më qartë.
E ndoshta, megjithë mrekullitë impresionuese të Luvrit, megjithë mahninë e kryeveprave të artit, megjithë mistikën e magjinë e vështrimit të Monalizës, vështrimi i sepetes së vjetër të gjyshes sime tani nuk do të më shqitet më.