nga Gresa Hasa

Sot dielli perëndon fiks në 18.20. Kështu më thotë programi i kohës në telefon. Megjithatë, rreth një orë më pas ka ende dritë, mjaftueshëm sa për të lexuar dhe mua më duhet të gjej një vend të qetë, ku të përfundoj një libër me haiku. I premtova autorit se do t’i komunikoja përshtypjet dhe kritikat e mia për punën e tij më të fundit. Ku mund të lexosh pa u shqetësuar në Tiranë dhe njëkohësisht të këqyrësh me ëndje një perëndim të trëndafiltë dielli? Ky qytet i rrëmujshëm të ofron zgjedhje të pakta por padyshim interesante. Ndodhem poshtë Piramidës. Herën e fundit që jam ngjitur në majë të saj, ka qenë një natë të freskët shtatori me një zonjë së cilës i pëlqejnë sfidat, numrat dhe kapelat. Këtij qyteti i mungojnë dritat dhe sidomos vonë në mbrëmje është e vështirë të shquash shumëçka poshtë, përjashto bulevardin kryesor me makinat që ecin kuturu dhe ndërtesat institucionale, nga ku varet fati i popullit. Nuk jam ngjitur asnjëherë vetëm mbi Piramidë. Dua të shoh perëndimin dhe t’i tregoj asaj zonjës se si duket bota e vogël tiranase prej aty në mungesë të saj. Heq atletet. Çorapet. Dhe përvesh mëngët. Zakonisht Piramida gëlon nga fëmijët që rreken të kapin majën por nuk shkojnë më tutje se deri në mes të saj ose nga të rinjtë që tymosin bar në kupolën mbi të dhe ëndërrojnë të ardhmen në një qytet pa të ardhme. Sot megjithatë, nuk ka shpirt njeriu. Ky fakt më bën të ndihem mirë (do ta kem të gjithë hapësirën për vete) dhe keq (po sikur të rrëzohem?!). Gjithsesi, vendos njërën këmbë mbi faqen e betonuar të ndërtesës dhe më pas tjetrën. Është e ftohtë. Më pëlqen kjo ndjesi. Më gudulis lehtë shputat dhe pëllëmbët. Kacavirrem relativisht shpejt. Balli dhe duart më janë djersitur. Zemra më rreh fort. Ndaloj për një çast dhe kthej kokën anash, duke u kujdesur të mos shoh poshtë. Ka një gjë që s’shkon… Atë natë ky shpat i Piramidës nuk dukej kaq i thepisur dhe i lëmuar. Ta marrtë djalli! I bie në të që po ngjitem nga faqja e gabuar. Pikërisht ajo që është më e thepisura. Atë natë ne paskëshim marrë krahun në të majtë të Piramidës, jo këtë ballorin. Vërej që s’mund të kthehem mbrapsht dhe arsyeja më thotë se bëj mirë të ngjitem sa më parë. Marr frymë thellë dhe nxitoj. Nuk shoh asgjë përveç duarve të mia që provojnë të mbahen. Pothuajse mbërrita. Kapem fort te një masë e ngritur betoni dhe kërcej matanë. I këpus një të sharë dhe shtrihem përtokë. Ia dola! Tani jam në qejf dhe qielli duket kaq i bukur. Një telajo tipike vjeshtake. Ky qytet është i këndshëm vetëm në këtë stinë ose kur persona që dua kalojnë oqeanin dhe një sërë zonash kufitare për të më vizituar. Përndryshe Tirana i përngjan një çmendine ku normalja është term bizar të cilit nuk i është dhënë dum akoma. Vërtet, ç’do të thotë të jesh normal në një vend ku gjithsecili ka idenë e tij për atë që konsiderohet normale dhe s‘e pranon assesi normalitetin e tjetrit duke krijuar përplasje të çuditshme? Kam frikë se me këto mendime mund të degdisem nëpër ca andralla nga ku s’do nxjerr gjë në dritë. Rehatohem në qendër të Piramidës me këmbët varur poshtë. Xhamat qendrorë të saj janë thyer, por llamarinat e kuqe që ndajnë njërën dritare nga tjetra kanë mbetur të paprekura. Më kujtohet se kur kam qenë fëmijë ky objekt ka funksionuar si strehë për një sërë ngjarjesh kulturore, ku më e veçanta për mua ka qenë Panairi i Librit të cilin e vizitoja disa herë rishtazi: me klasën (sipas programit të aktiviteteve jashtëshkollore), me prindërit dhe ndonjëherë kur përvidhesha fillikat për xhiro nëpër stendat me libra joshës dhe çmime të frikshme. Tashmë kjo karakatinë ka mbetur në mëshirë të babëzisë qeveritare për të zhvatur ndonjë shumë të majme, mundësisht duke e shndërruar atë në një objekt kitsch e komercial, ku përpara të shiten qofte dhe brenda të zhvillohet propaganda e pushtetit.

Sa qetësi që bën këtu sipër! Buritë e makinave tingëllojnë ndryshe dhe njerëzit duken si milingona. Më argëton kjo gjë. I mbështes kryet mbi duar dhe filloj të numëroj kalimtarët. Tri çiklistë. Pesë gra. Disa fëmijë. Kaq. Nga këtu nuk shquan dot as fytyrën, as moshën dhe as bindjet e tyre politike. Mbushem me frymë. Edhe sonte është freskët. Madje, fryn paksa. E ndiej puhizën deri poshtë rrobave e më shkojnë mornica. Hap librin e Demnerit[1] në një faqe çfarëdo dhe ndeshem me haikun e parë:

të gjithë nxitojnë për në punë
një çift me valixhe
më bën të ëndërroj

Haikut e Demnerit më duken të lezetshme dhe më grishin imagjinatën, sidomos teksa lexoj me ëndje në majë të qytetit dhe përfytyroj një çift në moshë, me pardesy të arnuara dhe këpucë lustrafine teksa marrin rrugën drejt ndonjë zgëqi të Evropës, ndoshta për të ringjallur pasionin e humbur. Ҫ’gallatë! Kaloj në një faqe tjetër:

goditjet e një vareje
në një ndërtesë
të braktisur

Mend  e dëgjoj tingullin e varesë dhe instinktivisht kthej kokën nga zemra e qytetit, aty ku tashmë shquhen disa ndërtesa shumë të larta dhe të akullta, nga ato ku për njerëz si puna ime nuk ka vend. Nuk më pëlqejnë këto ndërtesa dhe as plani i ri i qytetit. Më duket se për çdo ditë Tirana më shket duarsh ose unë i largohem pa vullnet asaj. Nuk e di se cila prej të dyjave është e vërtetë por gjendja e alienimit bëhet çdo ditë e më e fortë duke shkaktuar ankth dhe parehati. Ajo është vazhdimisht e pranishme njëlloj sa ajri i ndotur që rri pezull mbi qytet si një re kanceroze. Jo më larg se disa ditë më parë lexova një rrëfim të Ardian Klosit, ku ai shprehte dëshirën e tij për qytetin. Tirana 2060 e Klosit kishte pa fund hapësira të gjelbra, aty ajri i qytetit mund të matej me ajrin e lartësive të Dajtit e Shënmërisë… Sheshi qendror i përngjante Ramblas katalanase jo pllakave të lira të banjës nga ku harxhohet uji kot. Tirana e Klosit kishte metro, trena elektrikë dhe ishte shembull i një qyteti të shëndetshëm, ekologjik. Ai e përshkruante me dashuri dhe qesëndi qytetin që kishte brenda në kokë duke më bërë mua të marrosesha krejt pas asaj panorame deri sa të më kthente në realitet nëpërmjet një fshikullimi të ashpër. Nuk e kam njohur Klosin, por do të kisha patur dëshirë të kishte qenë miku im që t’i tregoja se mua më pëlqen pafund imazhi i tij për Tiranën dhe se kemi ide të ngjashme. Edhe unë dua që të ekzistojë një firmë e famshme 2E (Ekonomi + Ekologji) që të mundësojë groposjen sanitare të plehrave urbane shqiptare në vend të firmave që groposin trupa 17-vjeçarësh me programe të rreme pas së cilave nuk fshihet asgjë tjetër veç pazareve të pista politike. Edhe mua do të më pëlqente të rrëzoheshin ndërtesa si PLAZA apo shumëkatësh të tjerë asfiksues dhe në vend të tyre t’u jepej jetë shtëpive përdhese tiranase, si ajo e moçmja te rruga e Durrësit, ose godina e ish-Radio Tiranës te rruga e Kavajës, të cilën, po të isha kryetare bashkie do ta shndërroja në qendër kulturore ose bibliotekë. Besoj që po të bisedoja me Klosin ai do të kishte qenë plotësisht dakord me këtë ide timen pasi qyteti im i shkon për shtat qytetit të tij, madje ne të dy dëshirojmë të prehemi në të njëjtin qytet. Por Tirana nuk u përket më qytetarëve të saj. Njerëzit, këto milingonat e vogla nga maja e Piramidës, gjenden të shtypur nën arrogancën miliarda-dollarëshe të ca gjakpirësve për para dhe pushtet. Si mund t’i luftosh këta tipat? Me inteligjencë dhe imagjinatë. Ndoshta po të punoj fort, në një të ardhme mund të ulem në karrigen nga ku Erion Veliaj firmos projekte idiote që i shërbejnë vetëm atij; dhe bashkë me disa gra e burra të mençur të ngjizim konkretisht Tiranën 2060 të Klosit dhe timen. A s’do të ishte bukur…? Një frenim i fortë makine më zgjon nga gjumi me sy hapur. Tashmë ka rënë muzgu dhe lëvizjet janë bërë më të dendura. Në rrëzë të Piramidës më zë syri disa djem me një Rotvajler të shëmtuar. Tirana 2060 më duket larg por jo e pamundur. Kujtohem që unë jetoj në Tiranën e Stefano Boerit, Veliajt dhe Ramës. Masterplani për Tiranën 2030 s’ka asnjë lidhje me përfytyrimet e mia ose të Klosit. Në Tiranën e këtyre burrave të pushtetshëm ka më shumë partneritete publike-private që ndërtojnë kulla të reja e të panevojshme dhe komplekse godinash stresuese në vend të parqeve. Në këtë Tiranë vendimet merren pa konsultime publike, ato shkojnë mbi ligjin dhe në kurriz të njerëzve të thjeshtë. Mandej në këtë Tiranë, teksa ecën rrugëve, qëllon të ndjesh shijen e hidhur të pluhurit dhe gazrave vdekjeprurës në gojë (nëse s’të bie më parë të fikët nga era e të pëgërave në Lanë). Kthej faqen në një tjetër haiku:

si piramidë e braktisur
në miniaturë
foleja e milingonave

Sa ironike! them me vete. Ndërkohë, drita është zbehur krejt. Nuk lexoj dot më dhe më ka marrë uria. Kujtohem që në çantë kam një byrek 30-lekësh që e bleva te furra e lagjes pak para se të vendosja për t’u ngjitur në Piramidë. Ishte i vetmi ushqim jo i ndenjur i ditës, siç më tha shitësja, por që tanimë është ftohur dhe besoj se i ka ikur edhe shija. Gjithsesi, nis të përtypem pa e vrarë mendjen duke parë makinat që parakalojnë njëra-tjetrën si në një video game. Të hash byrek majë Piramidës në muzg duhet shpallur akt politik. Ndërsa mbledh rraqet dhe bëhem gati të zbres, më zë veshi zërat e disa të rinjve që po ngjiten vrik nga ana e djathtë e kësaj godine historike. Ulem në faqen më të sigurt të saj dhe nis të rrëshqas poshtë përpara se dikush tjetër të ngjitet aty. Më ka kapluar një nevojë e papërmbajtshme për të folur me atë zonjën dhe për t’i treguar se të zbresësh Piramidën vetëm si derdimene është fare kot. A mund të bëj dhe unë një haiku për këtë?

(c) Autorja.

[1] Njëqind e njëmbëdhjetë haiku, Ylli Demneri, ODEON 2017