tregim nga Jorge Luis Borges

Në atelienë e tij, që i zinte dy dhoma të qilarit, Paracelsi i kërkoi Perëndisë, Perëndisë së tij të pacaktuar, çdo Perëndie, që t’ia dërgonte një nxënës. Jashtë ra muzgu. Zjarri i mekur në vatër shpërhapte hije të çrregullta. Të ngrihej që ta ndizte llambën prej hekuri do të kish qenë mundim. Ngaqë ia kish marrë mendjen kapitja, Paracelsi harroi të lutej. Nata i kish errësuar lambikët e pluhurt dhe furrën, kur u dëgjua një e trokitur në derë. U ngrit, mezi i ngjiti ato pak shkallë në formë spirali dhe hapi një prej kanateve të derës. Hyri një i panjohur. Edhe ai ishte shumë i lodhur. Paracelsi ia bëri me shenjë që të ulej në një stol; ai tjetri u bind, dhe pastaj ndenji në pritje. Për një copë herë nuk shkëmbyen fjalë.

Mësuesi foli i pari.

“Mbaj mend fytyra edhe të Perëndimit edhe të Lindjes,” tha, jo pa një farë pompoziteti. “Jotja nuk po më kujtohet. Kush je dhe çfarë kërkon prej meje?”

“Emri im nuk ka rëndësi,” u përgjigj tjetri. “Kam ecur tri ditë dhe tri net për të ardhur në shtëpinë tënde. Dua të jem nxënësi yt. Të kam sjellë krejt pasurinë që kam.”

Aty nxori një qese dhe e zbrazi mbi tryezë. Ishin shumë monedha prej ari. E bëri këtë me dorën e djathtë. Paracelsi i kish kthyer shpinën, që të ndizte llambën. Kur u kthye, pa që ai tjetri mbante në dorën e majtë një trëndafil. Kjo e shqetësoi.

U ul sërish, bashkoi majat e gishtave dhe tha:

“Ti beson se unë jam në gjendje ta përftoj atë gur, që do t’i shndërronte të gjitha elementet në ar; e megjithatë më sjell ar. Nuk është ari, ajo çfarë kërkoj; dhe nëse për ty ka rëndësi ari, nuk do të bëhesh kurrë nxënësi im.”

“As unë nuk pyes për ar,” u përgjigj tjetri. “Monedhat nuk janë veçse shenjë e gatishmërisë sime për të punuar me ty. Dua që të më mësosh Artin. Dua të eci, përkrah teje, në shtegun që të çon te Guri.”

Paracelsi foli shumë ngadalë:

“Shtegu është Guri. Pikënisja është Guri. Në qoftë se ti nuk i kupton këto fjalë, ende nuk ke filluar të kuptosh. Çdo hap që bën, është synimi që kërkon.”

Ai tjetri e pa me zhgënjim. Tha, me një zë të ndryshëm:

“E pra, një synim ekziston.”

Paracelsi qeshi.

“Kundërshtarët e mi, që nuk janë më pak të shumtë se ç’janë budallenj, thonë se synimi nuk ekziston, dhe më quajnë mashtrues. Nuk di pse e bëjnë këtë, por ka mundësi që unë vetë të jem i gënjyer. Di që ka një Shteg.”

Ra heshtja, pastaj ai tjetri tha:

“Jam gati të eci në atë Shteg me ty, edhe sikur të na duhet të ecim për shumë vjet. Më lër të kapërcej shkretëtirën. Më lër të shquaj, edhe sikur vetëm për së largu, tokën e premtuar: edhe sikur yjet të mos më lënë që ta shkel. Por dua prej teje një provë, para se ta nis udhëtimin.”

“Kur?” tha Paracelsi, me shqetësim.

“Tani,” tha nxënësi, prerazi.

E kishin nisur bisedën në latinishte, por tani kaluan në gjermanishte.

Djaloshi e ngriti lart trëndafilin.

“Kam dëgjuar,” tha, “se mund ta shkrumbosh një trëndafil dhe pastaj ta bësh të lulëzojë sërish që nga hiri, nëpërmjet artit tënd. Më lër të jem dëshmitar i kësaj mrekullie. Veç këtë të kërkoj; pastaj jeta ime e tëra do të jetë jotja.”

“Je tejet mirëbesues,” tha mësuesi. “Por s’kam ç’ta bëj mirëbesimin tënd. Unë kërkoj besim.”

Tjetri nguli këmbë.

“Pikërisht ngaqë nuk jam mirëbesues, dua ta shoh me sy asgjësimin, pastaj ringjalljen e trëndafilit.”

Paracelsi e kish marrë lulen në dorë dhe, teksa fliste, po luante me të.

“Je mirëbesues,” tha. “Thua se unë jam në gjendje ta shkatërroj?”

“Gjithkush do të mund ta shkatërronte,” tha nxënësi.

“E ke gabim. Mos pandeh, vallë, se mund të shndërrohet diçkaja në asgjë? Mos kujton se Adami, në Parajsë, mund të ketë shkatërruar qoftë edhe një lule të vetme a një fije bari?”

“Nuk jemi në Parajsë,” tha ai tjetri, kokëfortë. “Këtu, te kjo bota jonë nën Hënë, gjithçka është e vdekshme.”

Paracelsi ishte ngritur në këmbë.

“Po ku tjetër jemi? Kujton se hyjnia mund të krijojë ndonjë vend që të mos jetë Parajsë? Kujton mos Rënia është gjë tjetër, përveçse që ne nuk e dimë se jemi në Parajsë?”

“Trëndafilin mund ta djegësh,” tha nxënësi, sfidues.

“Ka akoma pak zjarr në vatër,” tha Paracelsi. “Po ta hedhësh trëndafilin mbi prush, do të besosh se u konsumua dhe se s’i ka mbetur veç hiri. Por ja ku po të them se trëndafili është i përjetshëm dhe se vetëm dukja mund t’i ndryshojë. Mua do të më mjaftonte një fjalë, që ti ta shihje sërish.”

“Një fjalë?” tha nxënësi, i habitur. “Furrën e ke të ftohtë akull dhe lambikët t’i ka mbuluar pluhuri. Çfarë do të përdorje vallë, për ta ringjallur trëndafilin?”

Paracelsi e pa gjithë trishtim.

“Furrën e kam të ftohtë,” përsëriti, “dhe lambikët m’i ka mbuluar pluhuri. Por te kjo gjymtyrë e rrugëtimit tim, përdor vegla të tjera.”

“Nuk po guxoj të pyes çfarë janë këto,” tha tjetri, me dinakëri a kushedi përvuajtje.

“Flas për atë vegël që përdori hyjnia për të krijuar qiejt dhe dheun dhe Parajsën e padukshme ku jemi, dhe që mëkati i zanafillës s’na lë ta shohim. Flas për Fjalën, të cilën na e zbulon shkenca e Kabalës.”

Nxënësi tha, ftohtë:

“Ki mirësinë dhe ma trego si zhduket dhe rishfaqet trëndafili. Pak ka rëndësi për mua, nëse punon me lambikët, apo me Fjalën.”

Paracelsi u mendua. Pas një copë here tha:

“Po ta bëja këtë, do të më thoje se ta shfaqa trëndafilin duke të hedhur magji te sytë. Mrekullimi nuk do të ta jepte besimin që kërkon: Lëre mënjanë, pra, trëndafilin.”

Djaloshi e pa, gjithë dyshim. Mësuesi e trashi zërin dhe tha:

“Veç kësaj, kush je ti, që t’i hysh një Mësuesi në shtëpi dhe t’i kërkosh të bëjë mrekulli? Çfarë ke bërë ti, që ta meritosh këtë dhuratë?”

“E di që nuk kam bërë asgjë. Të kërkoj, në emër të atyre shumë vjetëve që do të studioj nën hijen tënde, që të më lësh ta shoh hirin, pastaj trëndafilin. Nuk do të të kërkoj asgjë më tej. Do t’i besoj dëshmisë së syve të mi.”

E rrëmbeu trëndafilin gjak të kuq që kish lënë Paracelsi mbi tryezë dhe e hodhi te flakët. Ngjyra e ndezur sakaq erdhi dhe u venit, për të lënë pas vetëm pak hi. Për një çast të pafund, ai priti fjalët dhe mrekullinë.

Paracelsi i pa të gjitha këto në heshtje. Pastaj, me një thjeshtësi të çuditshme tha:

“Nuk ka mjek as barnatar në Bazel që të mos më quajë mashtrues. Kushedi me të drejtë. Ja ku është hiri që ishte trëndafil dhe që nuk do të jetë më.”

Djaloshi u ndie me turp. Paracelsi qenkësh sharlatan, ose thjesht ëndërrimtar ndërsa ai, mysafir i paftuar, i kish ardhur në derë dhe tani po e detyronte të pohonte se artet e tij të magjisë, aq të famshme, nuk vlenin për asgjë.

“U solla keq. Më mungoi besimi, të cilin Zoti ua kërkon besimtarëve. Më lër të vazhdoj ta shoh hirin. Do të kthehem kur të jem më i fortë dhe do të bëhem nxënësi yt dhe në fund të Shtegut do të shoh trëndafilin.”

Fliste me përgjërim të sinqertë, por ai përgjërim i vinte nga mëshira që ndiente për mësuesin plak, aq të nderuar, aq të sulmuar, aq të famshëm dhe, në fund të fundit, aq të rremë. Ç’të drejtë kish ai, Johannes Grisebach, që të zbulonte me dorën e tij të sakrilegjtë se prapa maskës nuk fshihej asgjë?

T’ia linte monedhat prej ari do të kish qenë lëmoshë. I mblodhi për t’i marrë me vete, para se të dilte. Paracelsi e shoqëroi deri te shkallët dhe i tha se ish gjithnjë i mirëseardhur në atë shtëpi. Të dy e dinin se nuk do ta shihnin më njëri-tjetrin.

Paracelsi mbeti vetëm. Para se ta shuante llambën dhe të ulej në kolltukun e tij të vjetër, e mori atë pak hi nga vatra, e derdhi në kupën e dorës dhe pëshpëriti një fjalë të vetme. Trëndafili u rishfaq.

[divider style=”shadow” margin_top=”30px” margin_bottom=”30px”]Shënim: Ky është një nga tregimet e fundit të Borges-it, i botuar së pari në 1977. Paracelsi (emri i plotë, Philippus Aureolus Theophrastus Bombastus von Hohenheim; 1493-1541) ka qenë një filozof, mjek, alkimist, botanist, astrolog dhe okultist gjerman nga Zvicra. Për këtë tregim, Borges-in e frymëzoi një pasazh nga Thomas de Quincey, ku dijetari zviceran qortohet ngaqë mburrej se mund ta rikthente në jetë, nga hiri, një trëndafil a një vjollcë. Përkthimi është imi [A.V.], nga origjinali spanjisht.