nga Gëzim Qëndro

1.       Hapësira heterotopike

 Një risi tjetër e veprës së propozuar nga Enkelejdi është karakteri i veçantë i hapësirave që ajo përmbledh. Leximi i vëmendshëm i saj zbulon praninë e heterotopisë6 dhe heterokronisë7 cila, siç shpjegon Foucault- ja,si tipar thelbësor i epokës sonë karakterizohet nga ndërveprimi dhe bashkëekzistenca e njëkohshme e hapësirave dhe regjistrave kohorë të papërputhshëm me njëri-tjetrin brenda regjimesh hapësinorë dhe kohorë saa realë, aq edhe numenalë. Analiza e tablosë do të mbështetet pikërisht në diskutimin e thurimës dhe shtresëzimeve kuptimore që krijojnë marrëdhëniet mes personazheve (subjectum) dhe subjektit të tablosë. Siç e theksuam më lart, ndarja në këto tri hapësira do të jetë struktura kryesore e këtij teksti.

• E para është hapësira utopike e tablosë. U-toposi krijohet jo vetëm ngaqë personazhet paraqiten aty ku nuk janë vërtet (hapësira utopike e rrafshit topologjik të tablosë që përcakton korniza), por edhe sepse rrëfen “takimin” midis një të vdekuri dhe tre të gjallëve, një situatë që nuk ka gjasa të ndodhë në realitetin fizik ku jetojmë. Cilësia metafizike e hapësirës së errët që rrethon personazhet përpiqet të theksojë pikërisht këtë

• Hapësira e dytë krijohet nga prania në hapësirën reale të sallës së ekspozimit të njërit prej personazheve të tablosë; “shën Thomait” (babai i autorit të tablosë) i cili i veshur njëlloj si në tablo, qëndron ulur me shpinën kthyer nga tabloja i zhytur në Hapësira e muzeut ku qëndron personazhi, sipas Foucault-së, përmban njëfarë heterokronie “përjetësuese” sepse heterotopitë janë të afta të krijojnë regjistra të ndryshëm kohorë krahas kohës së tashme. Hapësira e dytë karakterizohet pikërisht nga ndërthurja e heterotopisë (pranëvendosjes së disa regjistrave hapësinorë) me heterokroninë (bashkekzistencën e disa regjistrave kohorë).

• Vështrimi i piktorit i hedhur diku jashtë hapësirës utopike të tablosë na shpie në një hapësirë tjetër ku, me sa duket, po ndodh diçka e padukshme për Komunikimi i piktorit me dikë jashtë tablosë është po ashtu, një zgjidhje e parapëlqyer nga artistët e barokut. Të njëjtën taktikë artistike gjejmë në vendosjen e një personazhi të tablosë përpara saj, çka të kujton përpjekjen e personazheve të tablove të kësaj periudhe për të komunikuar me dikë jashtë rrafshit topologjik të tablosë duke përmbysur shpesh marrëdhënien shikues – i shikuar. Një organizim i tillë heterotopik hapësinor u bën jehonë fjalëve të Foucault-së që thotë se: “…jetojmë në epokën e njëkohësisë, në epokën e mbivendosjes…”8

1.1  Hapësira utopike e tablosë

 1. Dyshim apo besim?

 Subjekti biblik i tablosë së Caravaggios është shumë i njohur: Thomai, dishepulli i vetëm që mungonte kur Krishti i ringjallur iu shfaq dishepujve të ligështuar dhe të trembur pas ekzekutimit të tij, shprehu hapur mosbesimin rreth mundësisë që mrekullia e ringjalljes të kish ndodhur vërtet. Sipas Gjonit, të vetmit nga ungjillorët që e përmend këtë episod, tetë ditë më vonë Krishti iu shfaq sërish dishepujve të cilët pasi i përshëndeti me shprehjen e njohur Paqja qoftë me ju, u kthye nga Thomai dhe i tha: “Vëre gishtin këtu dhe shiko duart e mia; shtrije edhe dorën dhe vëre në brinjën time; dhe mos ji mosbesues, por besues!”9 Ky është pikërisht momenti që ka zgjedhur për të paraqitur në kompozimin e tij mjeshtri italian. Pa asnjë mëdyshje, pa shpjegime apo shfajësime shën Thomai tha me një shpërthim të habitshëm besimi: “Zoti im dhe Perëndia ime!”,10 ndonëse në traditën ekzegjetike të Kishës ky moment është vënë në dyshim nga disa autorë të krishterë. Për shumë të tjerë asnjë dishepull nuk ka bërë një deklaratë kaq të sinqertë dhe të fuqishme besimi duke e quajtur Krishtin “Zoti im dhe Perëndia ime!” Siç del qartë edhe nga titulli i tablosë së Caravaggios, kumti kryesor i tablosë është mosbesimi i shndërruar si me magji në besim, çka e bëri Jezuin të shqiptojë fjalët e famshme “Ti besove sepse më pe, por bekuar qofshin ata që besojnë pa më parë.” 11

Kjo na bën të mendojmë se titulli i tablosë së Caravaggio-s fare mirë mund të ishte Shën Thomai besues, pasi reagimi i tij, kalimi nga mosbesues në besues ishte arsyeja e vërtetë e porosisë së tablosë në kulmin e Antireformës katolike. Historia e treguar nga Gjoni, e cila nuk gjendet në Ungjijtë e quajtur sinoptikë12 është mjaft e njohur edhe sepse u interpretua gjerësisht gjatë traditës ekzegjetike, sidomos në kohën e Kundërreformës katolike, ndërsa paraqitja ikonografike e këtij episodi të famshëm daton qysh nga shekujt e parë të krishtërimit.

Përshtatjet e tilla, ku bën pjesë edhe tabloja e Enkelejdit, tregojnë për vitalitetin e modelit dhe subjektit të sunduar nga mëdyshja besim apo dyshim. Detyra e studiuesve është të interpretojnë proceset e pritjes dhe përcjelljes duke u përpjekur të kuptojnë produktin kulturor që përftohet kësisoj. Enkelejdi hap një traditë ekzegjetike në artet pamore e cila më parë nuk na ofron ndonjë shembull pararendës kaq domethënës.

Në tablonë e tij Zonja përdor thuajse të njëjtën skemë kompozicionale dhe të njëjtën retorikë gjestesh të pikturës së famshme. Hapësira e kësaj tabloje, po ashtu si ajo e mjeshtrit italian, është një vend simbolik ku s’mund të hyjë apo dalë asnjë qenie njerëzore, një hapësirë metafizike dhe topologjike e errët dhe e pafundme, një çarje, një humbellë prej nga është zbrazur e gjithë koha lineare, ku qeniet njerëzore ftohen të hyjnë vetëm për të adhuruar apo komunikuar me qenie të një realiteti sipëran.

Mirëfilli si në një epifani, në sfondin e errët shfaqen figurat e katër burrave të ndriçuar nga drita e fortë, tipike për Caravaggio-n. Në skajin e majtë shihet Enver Hoxha, monarku absolut i Shqipërisë (në vendin e Jezuit) i paraqitur me të njëjtin qëndrim si Krishti i ringjallur në pozicion tre të katërtat, me pardesynë e zbërthyer, kravatën e kuqe të hedhur pas supit të djathtë dhe me këmishën e shkopsitur dhe të ngritur për t’u treguar “dishepujve” plagën e brinjës. “Shën Thomai” po afron me kujdes dhe plot drojë gishtin tregues pranë brinjës së Udhëheqësit i cili, njëlloj si Krishti në tablo i ka mbërthyer me dorën e majtë kyçin e “dishepullit” mosbesues.

Fig. 3 Instalacioni i plotë me tablonë në sfond dhe “shën Thomain” e ulur përpara saj, Galeria Kombëtare e Arteve, 2010.

Në anën e djathtë të tablosë shohim tre personazhe realë: shën Thomai është zëvendësuar nga babai i artistit (të cilin më poshtë do ta quajmë Mosbesuesi), djali i ri në qëndrim profil në planin e dytë me flokët në stilin punk është vetë artisti (të cilin do ta quajmë Piktori), ndërsa personazhin e thinjur pas “shën Thomait,” canori e lagjes së piktorit që sheh skenën pa kuptuar se ç’po ndodh do ta quajmë (i Përhënuri).

Enveri nuk ka zbehtësinë e një të ringjalluri si Jezusi i cili me veshjen e bardhë ngjan me një filozof të lashtë. Ish-diktatori duket shumë i rëndomtë me pardesynë e hapur dhe rrobat e zbërthyera për të treguar plagën e ushtës. Një imazh kaq degradues i Udhëheqësit do të kthehej në makthin e çdo censori gjatë viteve të mbretërimit të Hoxhës.

Jezui, me qëndrimin e trupit delikat paksa femëror, flokët e gjatë të kapur pas veshit, me qafën e përkulur dhe me kokën në hije nuk na lejon të shohim emocionet që shoqërojnë gjestin duke u dalluar nga apostujt me trupa muskulorë prej njerëzish të thjeshtë të popullit.

Ndërsa Enveri sillet sikur nuk do ta shohë gjestin e Mosbesuesit dhe ndonëse i ka mbërthyer dorën e djathtë njëlloj si Jezusi, qëndron disi sfidues ndaj « apostullit » rebel. Por nëse Caravaggio ka përdorur skema kompozicionale tipike barok për të formuar linja energjie, diagonale të ndryshme, trekëndësha dhe figura të tjera gjeometrike me saktësi matematikore të cilat natyrisht përkthehen si organizim formal i orkestruar më së miri që të përcjellë sa më qartë kumtin e dëshiruar nga porositësi, Kisha katolike, në tablonë e Enkelejdit gjejmë vullnetin për të dhënë mesazhin përmes shpërbërjes së kësaj strukture kompozicionale dhe ruajtjes vetëm të atyre elementeve që ndihmojnë kontekstualizimin e subjektit. Asgjësimi i kohezionit formal dhe doktrinor që do të përkthehej në kohezion social dhe etik e bën takimin e personazheve të duket qysh në fillim i dështuar.

Në tablonë e piktorit shqiptar gjejmë zakonin e përhapur midis artistëve të barokut për të mos i vendosur personazhet në kufinjtë kohorë të ngjarjes biblike, por të riprodhojnë mjediset, veshjet e kohës dhe territorit ku pikturohej tabloja. Autori është përpjekur të përcjellë me korrektësi retorikën e lëvizjeve dhe sjelljes teatrale tipike për personazhet e tablove barok ku nuk mungon dëshira për ta befasuar apo emocionuar shikuesin përmes trajtimit të kujdesshëm të sipërfaqeve dhe teksturave, duke dhënë me përpikëri dhe vërtetësi materialet duke përdorur me kujdes efektet dramatike të dritës. Me intuitë piktori shqiptar i ka dhënë rëndësi të veçantë paraqitjes sa më bindëse të mishit njerëzor duke theksuar praninë e trupave organikë të personazheve.

Le të shtrojmë pyetjen themelore të këtij shkrimi studimor: a mund të ketë mbështetje racionale zëvendësimi i Jezu Krishtit të tablosë së Caravaggios me Enver Hoxhën, një orvatje në shikim të parë duket e pamundur?

Pas shqyrtimit të disa kornizave kontekstuale dhe teorike duket se një lidhje midis tyre mund të krijohet përmes teorisë së njohur në historinë e jurisprudencës si Dy trupat e mbretit i përmendur për herë të parë në librin me të njëjtin titull të historianit Ernst Kantorowitz, për të cilin ajo është mirëfilli një paradigmë e depërtimit të teologjisë politike mesjetare në diskursin politik të regjimeve totalitare të shekullit të njëzetë. Është e pamundur të tregosh me siguri se cilat ishin metodat dhe praktikat përmes cilave disa aksioma të teologjisë politike të Mesjetës së vonë mutatis mutandis arritën të infiltrohen në mekanizmin legjitimues të pushtetit totalitar të shekullit të kaluar. Shfaqja e entuziazmit të turmave që brohorasin të ekzaltuar udhëheqësit karizmatikë të regjimeve totalitare, të shtyn të bësh pyetjen se mbi çfarë racionaliteti u ngrit pushteti i tyre i padiskutueshëm, statusi prej gjysmë-hyjnish i këtyre udhëheqësve të dalë nga hiçi, si arritën të pajtojnë (sidomos regjimet e ngritura mbi marksizëm-leninizmin) besimin dhe dogmën zyrtare materialiste dhe ateiste me praktika tipike për teologjinë politike mesjetare. Vlen të ndalemi edhe në pyetjen se si arritën të fitojnë përkrahjen e popullit (në vitet e para të ngjitjes në pushtet), dhe si shumica e popullit të tyre ra pre e këtyre dogmave të frikshme ndonëse praktikat legjitimuese të këtyre regjimeve sfidonin hapur në shumë raste themelin e arsyes njerëzore. Teoria Dy trupat e mbretit mund të na shërbejë si parim njëjtësues që lehtëson si mbledhjen dhe përzgjedhjen e fakteve, ashtu edhe nxjerrjen e përfundimeve të dobishme.

1. Teoria Dy trupat e mbretit

 Kjo teori e ka zanafillën në një cause célébre që lidhej me dukatin e Lankasterit të cilin mbretërit anglezë të dinastisë së Tudorëve e kishin patur gjithmonë pronë private, por jo të Kurorës. Kjo pronë ishte kërkuar edhe herë të tjera, për të qenë të saktë – në vitin e katërt të sundimit të mbretëreshës Elisabetë. Pasardhësi  i saj Eduardi VI i cili nuk e kish mbushur ende moshën ngriti me këmbëngulje mëtime për disa toka të dukatit. Të ndodhur përpara kërkesës së prerë për të gjetur një marifet ligjor që i mundësonte mbretit t’i shtinte në dorë, juristët e dinastisë së Tudorëve studiuan ndër të tjera edhe teksteve të koncileve të hershme të Kishës. Pas shumë kërkimesh gjetën diçka që u dha në dorë një argument bindës i cili përligjte juridikisht kërkesën e mbretit. Sipas tyre, meqë Krishti ka dy trupa, një hyjnor dhe një biologjik, edhe mbreti në momentin e shugurimit përfton përmes Frymës së Shenjtë një trup tjetër, trupin politik. Në fund të debateve dhe diskutimeve juristët e monarkisë të mbledhur në Sergeant Inn vendosën të nënshkruajnë një dokument ku thuhet shprehimisht se: “Mbreti ka dy trupa, një trup natyror dhe një trup politik. Trupi natyror është i vdekshëm, u nënshtrohet sëmundjeve që vijnë nga natyra apo aksidenti, papjekuria e fëmijërisë apo matufepsja e pleqërisë, njëlloj si gjithë njerëzit e tjerë, por trupi i tij politik nuk mund të shihet apo preket sepse lidhet me Qeverisjen e popullit dhe përkujdesin e të Mirës publike prandaj ky trup është i paprekshëm nga sëmundjet që dëmtojnë trupin natyror. Për këto arsye, ajo që bën mbreti me trupin politik, nuk mund të zhvlerësohet nga cilado paaftësi e trupit të tij natyror (Kantorowitz: 1957,7).

Por që të realizohej përvetësimi i tokave të dukatit nga ana e mbretit lipsej shtuar edhe një nen që përcaktonte hierarkinë midis këtyre dy trupave. Sipas juristëve trupi politik i mbretit përfshin edhe trupin natyror, ndërsa ky i fundit vjen i dyti për nga rëndësia dhe merr fuqi vetëm prej trupit politik. Mbreti nuk ka një trup natyror të ndarë nga detyra dhe dinjiteti mbretëror, por një trup natyror dhe një trup politik të pandashëm nga njëri-tjetri, pra, dy trupa të bashkuar në një person të vetëm. Megjithatë, trupi politik jo vetëm është më “i gjerë” se trupi natyror, por në të banojnë disa forca vërtet misterioze të cilat pakësojnë, në mos asgjësojnë, krejt të metat e natyrës së brishtë njerëzore. (Kantorowitz: 1957,9).

Logjika ishte e thjeshtë: përderisa trupi politik qëndron më lart se ai natyror, atëherë vetëkuptohet se të gjitha pronat që i takonin dikur vetëm trupit natyror i kalojnë vetvetiu trupit politik i cili sipas juristëve të monarkisë vjen i pari për nga rëndësia.

Trillimi mistik i Dy trupat e mbretit u vu në lojë pa mëshirë nga F. Maitland-i në studimin e tij tejet stimulues dhe zbavitës “Kurora si korporatë”. Me tone të forta sarkazme dhe ironie historiani i madh anglez i ligjit shpjegoi marrëzinë e trillimit të mbretit si “Corporation sole”(korporatë e përbërë nga një person i vetëm, [shpjegimi im]) dhe tregoi se ç’përshtjellim do të sillte teoria e Mbretit me dy trupa nëse do  të  lidhej  me  logjikën  burokratike.  Me  mendjemprehtësi  Maitland-i  bën  humor  me  mbretin  e “personifikuar” duke e përkufizuar teorinë Dy trupat e mbretit si “shpalosje mahnitëse të absurditetit metafizik, apo, le të themi, metafiziologjik.”(Maitland:1901,131). 13

b.  Trup organik apo politik?

 Mos vallë tabloja e Enkelejdit është paradigmë e kësaj teorie ku në vend të dy trupave të Krishtit, një hyjnor dhe një biologjik mund të themi se kemi dy trupat e Enverit, një politik dhe një biologjik? A mund të lidhet Enveri i paraqitur në tablo me teologjinë politike të Mesjetës duke i dhënë kuptim zëvendësimit të tij me Krishtin? Për ta sqaruar këtë lidhje duhet parë se si bolshevizmi, si feja e parë politike moderne me eskatologjinë dhe mesianizmin e tij laik ofroi kushtet për të ngritur kultin e udhëheqësit të pagabueshëm, që në shumë elemente si pagabueshmëria, mirësia, drejtësia, përjetësia të kujton trupin politik të mbretit.

Po më parë le të shohim shkurtimisht se cili është kuptimi i termit fe politike.

Kjo pyetje në Shqipëri jo vetëm bëhet fare rrallë, prandaj termi njihet pak, por edhe kur kjo ndodh reagimet shpien në interpretime sipërfaqësore apo mohime paragjykuese të termit. Pas rënies së diktaturës në vendin tonë filluan të qarkullojnë dhe njihen ide dhe koncepte të ndaluara më parë, ndër to edhe ai i fesë politike, por mjerisht ende numri i studimeve të lidhura me këtë temë është fare i papërfillshëm. Vlen të theksohet se koncepti i fesë politike nuk është rezultat i naivitetit apo trillit intelektual, por u shfaq thuajse vetvetiu në situatat e panjohura më parë sociale dhe politike të periudhës midis dy luftërave botërore të cilat krijuan një marrëdhënie e re midis fesë dhe politikës. Siç vëren me të drejtë Emilio Gentile, kritikët më të ashpër të konceptit fe politike ishin intelektualët dhe teologët e krishterë, të cilët çuditërisht ishin po ashtu, të parët që e përdorën këtë term për të analizuar shtetet totalitare. Vlen të përmendim mes tyre Luigi Sturzo-n, Adolf Keller-in, Paul Tillich-in, Gerhard Leibholz-in, Waldemar Gurian-in dhe Eric Voegelin-in. Megjithëse togfjalëshi fe politike kish lindur më parë se totalitarizmi, vetëm pasi u lidh me bolshevizmin, fashizmin dhe nazizmin ky koncept filloi të përdoret gjerësisht. Gentile thekson se feja politike u shfaq si formë e shenjtërimit të politikës që hidhte poshtë bashkëekzistencën me ideologji të tjera politike dhe mohonte pavarësinë e individit duke ia nënshtruar kolektives. Tipar tjetër ishte respektimi i detyrueshëm i urdhërave të pushtetit qendror, pjesëmarrja në kultin politik, shenjtërimi i dhunës si armë e ligjshme kundër armiqve dhe përpjekja për ta përfshirë fenë tradicionale brenda sistemit të mitologjisë politike të pushtetit totalitar. Meqë të gjithë studiuesit bien në një mendje se njëri ndër tiparet dallues të totalitarizmit është ngritja e kultit të një udhëheqësi karizmatik dhe të pagabueshëm, atëherë nuk duhet të çuditemi që teologjia politike mesjetare u bë pjesë e praktikave legjitimuese të ideologjisë radikale të majtë më armiqësore ndaj fesë, bolshevizmit.

Të gjithë monarkët komunistë të perandorisë sovjetike (përfshirë edhe Enverin) kopjuan dy modele të udhëheqësit komunist ideal: Leninin dhe Stalinin. Megjithëse bolshevikët e hershëm e shihnin me dyshim kultin e monarkut legjitimist dhe auran teologjike të trupit të tij politik (mjaft të themi që ky kult mbështetej nga armikja e tyre e deklaruar, Kisha ortodokse) çuditërisht, pasi rrëzuan kultin e carit rus (pasi e asgjësuan fizikisht) ata përvetësuan haptas të njëjtin mekanizëm legjitimues për Leninin. Por këtu nuk ka asgjë të pakuptueshme: struktura të njëjta legjitimuese kanë prodhuar historikisht praktika dhe rituale të njëjta.

Ja përse i pari udhëheqës komunist që shfaqi në profilin e tij publik elemente të teorisë së Mbretit me dy trupa ishte Lenini. Ky koncept (me siguri krejt i panjohur për bolshevikët) u shfaq haptas menjëherë pas atentatit të 1918-ës. Ja si shprehet gazetari Lev Sosnovsky në gazetën Bdnota një ditë pas ngjarjes: “Lenini nuk mund të vritet. Për sa kohë jeton proletariati do të jetojë edhe Lenini. Iliçi është njeriu i vdekshëm, ndërsa Lenini është udhëheqësi i pavdekshëm dhe simbol i përbotshëm. Njeriu i vdekshëm mund ta ekspozojë veten ndaj rrezikut, por Lenini nuk mund të vritet”14. Ndonëse me siguri gazetari rus nuk kish dëgjuar ndonjëherë për teorinë e Mbretit me dy trupa vështirë se dikush mund ta ilustronte më mirë me ndonjë shembull më domethënës duke e kontekstualizuar në një rrethanë të ndryshme historike.

Poeti futurist Majakovski edhe pse i ndërgjegjshëm për papajtueshmërinë e kultit të personalitetit me marksizmin botoi një poemë me rastin e pesëdhjetë vjetorit të Leninit në të cilën shpallte se: Nuk është heroi / Ai që shtyn rrjedhën e revolucionit / Historia e heronjve-marrëzira të inteligjencias!/ E si mund ta përmbash veten e të mos i këndosh lavdisë së Iliçit? […] Lenin! Unë ngre lart me Leninin besimin e botës dhe ngre lart besimin tim/.(Tumarkin: 1997, 100) 15

Që vetë Lenini, monarku i parë me dy trupa i revolucionit, ishte kundër kultit dhe autoritetit të padiskutueshëm të udhëheqësit e shohim në librin e tij Ç’të bëjmë, ku ai njeh pa rezerva rolin përparësor të partisë komuniste e cila duhej ta udhëhiqte e vetme procesin e shndërrimit revolucionar të shoqërisë ruse të asaj kohe. Edhe në shkrime të tjera ai nuk përmend askund rolin përcaktues të udhëheqësit. Ka shumë dëshmi nga miq dhe armiq të tij se ai i kundërshtoi përpjekjet për ta kthyer në gjysmë-hyjni. Në të njëjtën hulli mendimi ishin edhe figura të tjera autoritare në parti si Trocki, Kamenevi, Buharini të cilët parapëlqenin të ngrenin lart rolin e partisë dhe jo të udhëheqjes. Por duket se bolshevikët e kuptuan ç’potencial i madh propagandistik fshihej pas ngritjes së kultit të një udhëheqësi karizmatik si Lenini. Qysh në vitin 1918 M. Olminski deklaronte se megjithëse kulti i personalitetit ishte kundër frymës shkencore të marksizmit : “bolshevikët nuk duhej t’i shpërfillnin udhëheqësit e tyre të cilët personifikonin partinë dhe klasën punëtore (Tumarkin:1997,87). Udhëheqësit si Lenini duheshin nderuar sepse ishin shembull i vlerave morale të komunistit të mirë dhe personifikim i proletariatit. Autorja ruse Tumarkin shprehet se pranimi me gjysmë zemre nga Lenini i ngritjes së kultit të tij nga ana e propagandës lidhej me vetëdijësimin për fuqinë e madhe legjitimuese të imazhit të tij dhe ndihmës që i jepte forcimit të regjimit të ri. Lunaçarski shprehej asokohe: « Unë mendoj se Lenini, i cili nuk e pranonte kultin e personalitetit dhe e kundërshtonte në të gjitha format e mundshme, aty nga vitet e fundit na kuptoi dhe na fali (Tumarkin:1983,105). Kulti i tij u ngrit pareshtur nisur nga ideja se vlerat e partisë bolshevike mishëroheshin në personin e tij. Ndonëse ideologjikisht i dyshimtë, me sa duket kulti funksionoi në praktikë. Bolshevikët besonin se adhurimi i Leninit si i pagabueshëm, si më njerëzori ndër të gjithë, tashmë me dimensionin e pavdekësisë si pjesë të trupit të tij politik ishte i pranueshëm sepse udhëheqësi simbolizonte dhe përfaqësonte në shkallën më të lartë vlerat më të mira të partisë dhe proletariatit. Adhurimi   nga   ai,   kalonte   te   proletariati,   vlerat   e   të   cilit   ai   i   përfaqësonte   më   së   miri.

Domethënës për ekzistencën e dy trupave të Leninit janë edhe debatet e ashpra gjatë marrjes së vendimit për balsamosjen dhe ekspozimin e trupit të tij pas vdekjes. Nga dokumenta të ndryshme del se Stalini këmbënguli që të balsamosej ose të varrosej sipas mënyrës ruse dhe jo të digjej sipas mënyrës moderne sepse kështu trajtoheshin kriminelët e vdekur në burgjet ruse. Duket se i druhej çdo paralelizmi të sikletshëm që mund të krijohej në këtë rast. Trocki ishte kundër balsamosjes pasi nuk donte që Lenini të kthehej në ikonë ortodokse. Meqë Kisha ruse mëtonte se trupat e atyre që ishin vërtet të shenjtë nuk shpërbëheshin, moslejimi përmes metodash shkencore i shpërbërjes së trupit organik të Leninit krijonte një paralelizëm praktikash të papranueshëm për shumë bolshevikë ateistë. Për arsye të tjera, edhe gruaja e Leninit Nadezhda Krupskaia dhe sekretari i tij Bonch-Bruevich, dolën publikisht kundër.

Vlen të përmendet fakti që në krijimin e trupit politik të Leninit pas vdekjes ndikoi edhe ajo rrymë mendimi në partinë bolshevike që mund të përkufizohet si krahu transhumanist i bolshevizmit. Për të kuptuar rëndësinë e tyre mjafton të përmendim që në radhët e tyre bënin pjesë personalitete të kohës si shkrimtari i njohur Maksim Gorki dhe komisari për kulturën Anatoli Lunaçarski. Ky grup intelektualësh dhe artistësh besonin në fuqinë e shkencës (përfshirë marksizmin, të cilin e shihnin si pjesën më të rëndësishme të shkencës) e cila do të arrinte ta mundte edhe vetë vdekjen dhe u përfshinë me vetëdije në krijimin e një hyjnie të re. Madje njëra nga figurat më të rëndësishme Krasin “predikonte publikisht besimin në ringjalljen fizike të të vdekurve” përmes shkencës deri në kohën kur “do të jemi në gjendje të përdorim pjesë të një personi për ta rikthyer në jetë”. Për ta “kthimi i Leninit në i pavdekshëm ishte hyjnizimi i mirëfilltë i njeriut”(Tumarkin:1997,196). Komisioni që vendosi për balsamosjen, të cilit iu dha emri kuptimplotë ”Komisioni i përjetësimit”, u detyrua t’u jepte shpjegime shumë bolshevikëve të acaruar për të cilët paralelizmi i dukshëm i praktikave të partisë bolshevike me Kishën ortodokse ruse ishte i papranueshëm. Komisioni e vuri theksin te dallimi midis adhurimit të shenjtorëve ortodoksë dhe adhurimit “të ri” të Leninit: ”Është e qartë që as ne dhe as shokët tanë nuk duam ta kthejmë trupin e Vladimir Iliçit në relikt. […] Ne duam që trupi i tij të ruhet sepse i japim rëndësi të jashtëzakonshme ruajtjes së tipareve fizike të këtij udhëheqësi të mrekullueshëm për brezin që po rritet dhe për brezat që do të vijnë dhe për miliona të tjerë që do të jenë shumë të lumtur të shohin tiparet e tij fizike” (Tumarkin, 1997,188).

Pas ngjitjes në pushtet të Stalinit aura teologjike e trupi të tij politik eklipsoi çdo pushtet tjetër në BRSS dhe u ngjit në nivele të pakrahasueshme adhurimi me asnjë car të mëparshëm. Një dëshmi interesante se edhe vetë Stalini ishte i ndërgjegjshëm për trupin e tij politik të cilin, ndryshe nga juristët anglezë, e shihte të ndarë nga trupi i tij biologjik, na e përcjell Jan Plamper-i në librin e tij Kulti i Stalinit përmes një historie të treguar nga djalit i birësuar i Stalinit, Artiomi. Sipas tij, një ditë Stalini i tërhoqi vërejtjen djalit të tij biologjik Vasilit duke e ndaluar ta përdorte mbiemrin e frikshëm për t’i shpëtuar ndëshkimit pasi përfshirjes i dehur në një zënkë me grushta një ditë më parë. “Edhe unë jam Stalin – ia ktheu Vasili. “Jo, ti nuk je – i tha i ati. “Stalini është pushteti sovjetik. Stalini është ai që shihet në gazeta dhe portrete, jo ti, madje as unë!”16 Diktatori aziatik me një sinqeritet të habitshëm pranon se trupi i tij politik ishte stisje e propagandës, pagabueshmëria, mirësia dhe virtytet e tjera që i jepeshin s’kishin të bënin fare me personin e njëmendtë Josif Visarionoviç. Por ai po tregon vetëm pjesën e dukshme të ajsbergut, atë të shfaqjes mediatike, ndërkohë pjesa më e rëndësishme e trupit të tij politik, autoriteti i padiskutueshëm, ishte i padukshëm e megjithatë i prekshëm në pasojat e vendimeve që merrte trupi i tij politik. Ishte ai që përmbante auran teologjike të autoritetit të tij dhe thelbin e pushtetit të tij të pakufishëm.

Ky model i udhëheqësit komunist me dy trupa, njëri organik që mund të preket nga sëmundjet dhe pleqëria si gjithë të tjerët dhe një trup politik, i padukshëm, i pagabueshëm dhe i pavdekshëm kaloi përmes strukturave të njëjta të mendimit te të gjithë udhëheqësit e vendeve satelite të Moskës, përfshirë edhe atë shqiptar.

Pjesa e dytë e një serie shkëputur nga teksti integral i librit në proces “Aura Teologjike e Trupit Politik”. Të drejtat e autorit (c) Gëzim Qendro

[vijon]

6 Heterotopia është koncept i propozuar nga filozofi poststrukturalist francez Michel Foucault i cili e sheh hapësirën si thelbësisht heterogjene. Tjetërsia e hapësirës ndërtohet nga mbivendosja apo pranëvendosja e hapësirave që u përkasin regjistrave të ndryshëm. Si shembuj klasikë heterotopie Foucault përmend pasqyrën, varrezat, kinemanë etj.

7 Heterokronia, po ashtu, është një koncept i përmendur për herë të parë nga Foucault-ja dhe përmban bashkëekzistencën e disa regjimeve të kohës në një hapësirë të vetme qoftë kjo fizike, utopike apo virtuale.

8 Michel Foucault, 1994 [1984], « Des espaces autres », Dits et écrits : 1954-1988, v. IV (1980-1988), Éditions Gallimard, Paris, f. 748.

9 Gjoni 20:27-28:

10 Ungjijtë e Mateut, Markut dhe Lukës quhen Ungjij sinoptikë sepse përmbajnë të njëjtat histori dhe janë parë nga e njëjta pikëpamje çka, i lidh me kuptimin e termit sinoptikos, pra, ngjajnë jo vetëm në përmbajtje por, në njëfarë mase, edhe në renditjen e fjalëve. Ndryshe nga Gjoni, ungjilli i të cilit ndryshon prej tyre.

11 Gjoni 20:27-28:

13 Frederic Maitland, The Crown as Corporation, Law Quarterly Review, 1901, f.131.

14 Nina Tumarkin, Lenin lives! The Lenin cult in Soviet Russia, 1997, Harvard Press, f. 100.

16 Jan Plamper, The Stalin Cult, A Study in the Alchemy of Power 2012, Yale University Press, f. xiii.