Eseja e bukur e Pishakut për makinat larëse më bëri të pyes veten nëse teknologjia i përmbush, apo i krijon nevojat; sepse më duket se shqiptarët filluan të lajnë më shumë e më shpesh kur mundën të lajnë më shumë e më shpesh.

Jo të gjithë u entuziazmuan menjëherë me mundësinë për të veshur çdo ditë këmishën “akull” të pastër; kam dëgjuar që në zona të thella malore makinat larëse – ato me helikë ose shnek – i përdorën në krye për të prodhuar gjalpë.

Në qytete, megjithatë, lavatricet u përhapën më bindshëm se vaskat; këto të fundit gjithnjë të para pak shtrembër, si mbeturina të fetishizimit borgjez të mishit.

Kur vinte fjala për mirëmbajtje të trupit, regjimi komunist favorizonte dushin; i cili zinte edhe më pak hapësirë dhe e linte individin aktiv, të gatshëm për veprim; ndryshe nga plogështia horizontale e vaskave, e cila ftonte për t’iu dorëzuar shantazhit sensual të hedonizmit; ndryshe edhe nga praktika para-industriale e sapllakut, ose e kades me ujë të lëtyrshëm.

Një e njohur imja, studente në kryeqytet nga provinca, shkonte herë pas here për të fjetur një natë të vetme në Hotel “Tirana”, ku mund të shijonte vetveten në vaskë, larg vrazhdësisë proletare të dusheve në konviktet femërore të Qytetit Studenti.

Sfida e vërtetë fillonte në dimër: me banjat e thëllimta, dritaret që frynin cingërimë, çurgun gjithnjë hezitues të ujit të ngrohtë, cullufin e qullët e të ftohtë të flokut ngjitur në ballë. Një herë në javë ishte ritual i lejuar; për më të vjetrit e të sëmurët edhe një herë në dy javë; për plakat edhe më rrallë akoma. Për fat të mirë të ftohtët e trulloste edhe shqisën e nuhatjes, sidomos në rrugë të madhe; pa llogaritur përqindjen alarmuese të hundëve me rrufë, strukur shamive të kollarisura ose shalleve të njomur nga avulli i frymëmarrjes astmatike.

Nuk di çfarë ere mund të kemi mbajtur: këmisha poliesteri, triko akriliku, xhupa igeliti. Për shumë prej nesh, deodoranti përfytyrohej si një lloj parfumi hi-tech; edhe pse kam dëgjuar për vajza të guximshme, ndoshta edhe djem agresivë, që i spërkatnin sqetullat me insekticid. Spray për spray.

Lavatricet “Candy” zakonisht prisheshin; pjesët e këmbimit vononin; teknikët e ngrinin pazarin; uji rridhte prej filtrit në dysheme duke shkaktuar katastrofa histerike. Ndonjëherë rrobet e verës mbijetonin në koshin e të palarave deri vonë në vjeshtë, së bashku me kujtime herë të paharruara e herë detyrimisht për t’u harruar. Këmishët në dollap ndaheshin në: (1) të pastra; (2) praktikisht të pastra; (3) çka; (4) të lodhura; (5) për t’u rimarrë në analizë vitin e ardhshëm.

Pastaj vinte mrekullia e së shtunës: makina larëse uturinte e hungërrinte e kënaqur ose hidhej e kërcente si e marrë gjatë centrifugës që përmend Margarit Bamllari; banja ishte e avullt nga dushi i të tjerëve; peshqiri i nxehur paraprakisht në sobë; sapuni ende kompakt dhe rrëshqitës. Edhe për ateistët, edhe për besimtarët, larja e fundjavës vlente si sakrament.

Kur mbrehte në punë makinën larëse, ime më e kish zakon të sodiste, e humbur në mendime, ujin që shkarkohej në WC. Gjoja donte të sigurohej se pluhuri “MILWA” e kish bërë punën e vet, por tani kam dyshim se e thoshte vetëm për të na qetësuar ne, që ende nuk dinim.

Kam punuar një vit në Fabrikën e Tullave, në Vorë; dhe atë vit kam qenë ndoshta qytetari madje proletari më i pastër në Tiranë, meqë detyrohesha t’i nënshtrohesha dushit çdo mbrëmje, për të hequr nga trupi qymyrin dhe argjilën. Ishte një lloj ripagëzimi, si ai i rrobave në kishën e rrumbullakët të lavatrices; sikurse edhe një lloj zhvarrimi.

Dushi atëherë sillte një gëzim që tani më mungon; vajzat e porsalara mund t’i shquaje në bulevard së largu, e jo vetëm prej flokëve të fryra si kallëza gruri, as vetëm prej fosforeshencës së lëkurës. Kishte në to një krenari, ose një besim të rifituar në domethënien e jetës; një topitje marramendëse.

Një shok më thoshte, në ato vite, se fantazia e tij seksuale standard nuk ishte të bënte dashuri, por ta lante partneren e vet.

I jepja të drejtë, sepse e tija ishte nga ato lloj fantazish që të sillnin në mendje lindjen e Venusit, të Botticelli-t.

Zakone të bukura, të një kohe të pabukur.

Në vitin 1983, gjatë pushimeve të verës në Himarë, kalova praktikisht tre javë pa vënë sapun në trup – uji i detit dhe dielli më mjaftonin. Më ka mbetur një fotografi nga ajo periudhë, ku kam dalë si Charles Bronson, me fytyrë bojëkafe të përtharë, në një Western transmetuar nga RTJ.

Me siguri na ngatërronte pak atëbotë edhe shqipja – sepse kjo e uruar na kërkon të themi “lahem në det” e ndoshta ashtu edhe ta mendojmë, thuase vetë qejfi i të kredhurit në ujë, ose notimit, duhet përligjur me ndonjë arsye më bindëse; pa folur pastaj për ritualin purifikues. Lahem në det – edhe sikur sapo të kem dalë prej dushit, vaskës, hamamit, sauna-s, Jacuzzi-t.

Shqiptarët e djeshëm në verë i lante deti, në dimër i mbante pastër të ftohtët. Edhe kur vinte fundi i javës e flokëve u këputeshin gjunjët teksa lëkura vinte e na leskërohej si e gjarprit, përsëri bëheshim pis të sinkronizuar të gjithë së bashku.

Ngaqë kutërbonim të gjithë, nuk kutërbonim.

Festën e prishte rrallë e tek vetëm ndonjë grup i shpenguar të huajsh marksistë-leninistë turistë provokatorë spiunë, që e ndotnin paqen tonë olfaktive me parfumet e tyre praktikisht armiqësore; tundime të parezistueshme drejt hapësirash farfuritëse, shishkash të gjelbra vezulluese dhe shkrepëtimash kristaline.

Një berber ulqinak në Durrës, që mjekonte ilegalisht edhe sëmundje të lëkurës, i këshillonte të gjithë t’i lanin flokët jo më shpesh një herë në dy javë; dhe mundësisht me një përzierje të posaçme që përmbante uthull të fortë rrushi dhe pak vajguri. Ishin kohë të çuditshme, kur të gjithë kujtonim se vetëm vajzat e gratë duhej të përdornin shampo; ndërsa ne, meshkujt realë, duhej të mjaftoheshim me sapunin.

Kishte edhe ndonjë vanitoz që e lante kokën me sapun rroje, por këto gjëra nuk thuheshin, sepse do të keqkuptoheshin.

Një alternativë ndaj larjes periodike të kokës ishte qethja zero, e cila binte në sy veçanërisht te vajzat e vogla të cilat i kishin “kapur” me morra ose papastërti të tjera parazitare.

Thuhej edhe se në disa zona – detyrimisht të thella – gratë i qepnin fustanet dhe, para se t’i vishnin, i zhytnin në vaj dhe i thanin ca kohë në diell; sepse ashtu nuk do të kishin më nevojë për t’i larë, deri në vdekje. Partia ishte e shqetësuar për gjendjen e higjienës në provincë, bashkëjetesën e njerëzve me brejtësit dhe insektet, parazitët e ndryshëm në zorrë dhe në mushkëri, luftën kundër mizës së shtëpisë.

Kur isha fëmijë, krimbat e zorrëve ose “të barkut”, siç i quanim, përbënin një kërcënim po aq real sa edhe imperializmi amerikan. Ekipe të zellshme higjienizimi shëtisnin fshatrave, për t’u mësuar vendasve skeptikë përdorimin e gëlqeres, ose të DDT-së. Në kabinat e plazhit njerëzit e kalonin natën pa gjumë, duke numëruar tartabiqet që kishin zgërlaqur në muret prej kompensate.

Arkitektët udhëzoheshin që t’i projektonin ndërtesat e reja me dritare të mëdha e të gjera: ku hyn dielli nuk hyn mjeku, thoshte populli; madje edhe në spitalet, ku hynte edhe dielli, edhe mjeku. Ndërkohë, portokallet në oborrin tim piqeshin rregullisht të zeza qymyr nga jashtë, për shkak të tymit që lëshonte oxhaku kërcënues i lavanderisë publike përbri.

Muzgjet në dhjetor binin herët, me ngjyrë violet të dhimbshme. Kur dilja të pija një cigare natën në ballkon, humbesha duke soditur konstelacionet e duke i lëvizur me mendje në fushë të qiellit si të ishin gurë shahu. Fundjavat më dukeshin veçanërisht të gjata, sidomos kur vajzat refuzonin të dilnin, sepse “do të laheshin”.

Gjithsesi, pas cigares më priste puna shoqërisht e dobishme: të grija sapun për makinën larëse të porsariparuar, për ta shpëtuar ekonominë familiare nga kriza e rrobeve të palara…

Lexoni edhe këtu, për t’u zbavitur më tej.