QITJE PËRJASHTA

Ka tërhequr vëmendjen e kritikës dhe të kalimtarëve, këto ditë, skulptura e artistit amerikan Paul McCarthy në bienalen e 14-të të Carrara-s, Itali: një jashtëqitje dy-copëshe, me përpjesëtime natyrore, por e zmadhuar deri në pafajësi (dy metra).

McCarthy, i cili e quan veten më shumë “kloun” sesa “shaman”, thotë e ka vendosur maksi-jashtëqitjen e vet mú para një banke të qytetit, në shenjë proteste kundër kapitalizmit.

Nëse ky gjest do të ketë ndonjë efekt ndaj kapitalizmit, kjo mbetet për t’u parë. Vepra e McCarthy-t, njëkohësisht realiste dhe groteske, nuk i apelohet së bukurës, as misterit; por vetëm na kujton të gjithëve një realitet që duam ta mbajmë jashtë fokusit.

Kush jeton në metropolet e Perëndimit, do t’i ketë ndeshur vepra të tilla, jo skulpturore por organike madje të biodegradueshme, në të katër anët: të krijuara prej qenve shumëmilionësh por, herë-herë, edhe prej të zotërve të qenve.

Për mua, nuk ka shenjë më elokuente të (mjerimit të)  hapësirës publike sesa jashtëqitja, e ekspozuar lirisht në sytë e të gjithëve. Madje vetë kjo hapësirë mund të përkufizohet, in extremis, si vendi gjeometrik i lirisë për të përmjerë.

Provoni të rezistoni, qoftë edhe pak minuta, ndonjë ditë të avullt vere, në stacionin e metrosë të Herald Square rruga 34, në Manhattan të New York-ut kryeqytet i botës; të zhytur në duhma urine festash, djerse kristaline, jargësh xixëllitëse, zgjyre elektrike, pështyme saksofoni, krematoriumi për fetuse, diarrésh epike, atletesh veshtullore, të vjellash irlandeze.

Pastaj zhvendosuni literalisht vetëm dy hapa, përtej kalesave me turnstile në pjesën jugore të stacionit, për t’u futur në madhështinë e katedrales demokratike të super-tregtores J.C. Penney: të bardhë, të freskët si vesa, të mbytur në buzëqeshje, inoks, ngjyra bebesh, aromaterapi dhe dysheme vezulluese.

Ndonjëherë, kur dyert prej qelqi luksoz të dyqanit mbahen të hapura më shumë se ç’duhet, një fllad i akullt dhe i parfumuar arratiset që andej, për të trazuar atmosferën eksrementale të stacionit të metrosë, sa për t’i kujtuar të gjithë se ku kalon vija ndarëse midis kakës dhe jokakës.

Gjesti i tanishëm i McCarthy-t mund të jetë brutal, madje edhe jo shumë origjinal; orvatjet e artistit bashkëkohor për të shokuar publikun tashmë duan konsideruar po aq kitsch sa edhe muzika e Vivaldi-t në librarinë Barnes & Noble; por vlera e këtij gjesti në lëmin e kritikës sociale i tejkalon caqet e paraqitjes (reprezentimit), meqë i bashkëlidhet kontekstit të ekspozimit, ose hapësirës publike në qytet, të cilën kapitalizmi kërkon ta mbushë me gjithfarë plehrash: njerëzore, komerciale, industriale dhe mediatike.