INTEGRIM APO IZOLIM?

nga Gresa Hasa

Më 15 tetor, Shqipëria çeli zyrtarisht kapitullin e parë të negociatave për anëtarësimin në Bashkimin Europian (BE). Ky zhvillim u prit pozitivisht dhe u pasua në sferën publike shqiptare kryesisht nga një mbulim mediatik jo kritik. Çelja e negociatave tingëllon një hap i shumëpritur dhe optimist, që shënjon rrugëtimin e vendit drejt integrimit të mëtejshëm në BE. Megjithatë, fakti që ky kapitull për Shqipërinë zyrtarizohet në të njëjtën kohë me inaugurimin e qendrave italiane të përpunimit të imigrantëve krijon një kontradiktë madhore, që bie në konflikt me procesin e integrimit në vetvete.

Në nëntor 2023, qeveria shqiptare dhe ajo italiane, nënshkruan marrëveshjen bilaterale për eksternalizimin e migracionit në territorin shqiptar. Eksternalizimi i migracionit dhe bashkëpunimi me qeveri gjysmë-autoritare apo autoritare nuk është risi në politikën e vendeve europiane si Italia apo edhe në vetë praktikën politike të jashtme të BE-së.

Në 2007, Italia, asokohe nën udhëheqjen e Silvio Berlusconi-t, nënshkroi të ashtuquajturën ‘Marrëveshje të Miqësisë’ me qeverinë e Muammar al-Gaddafi-t në Libi, çka synonte reduktimin e migrimit të parregullt, në këmbim të investimit në infrastrukturën libaneze. Në 2017, nën udhëheqjen e kryeministrit demokrat Paolo Gentiloni, Italia nënshkroi një ‘Memorandum Mirëkuptimi’ me Qeverinë e Pajtimit Kombëtar të Libisë, të udhëhequr nga kryeministri Fayez al-Sarraj. Bëhet fjalë për qeverinë e themeluar pas rrëzimit nga pushteti të Gaddafi-t, sipas Marrëveshjes Politike Libiane, të ndërmjetësuar nga OKB-ja, në vitin 2015. Në kontekstin e fuqizimit të retorikës anti-migratore nga partitë e së djathtës ekstreme si Lega Nord dhe Fratelli d’Italia, qeveria Gentiloni iu nënshtrua presionit për të reduktuar valën migratore në vend, përmes krijimit të qendrave të ndëshkimit për imigrantët në të ashtuquajturat vende të botës së tretë apo në zhvillim.

BE-ja luajti një rol të qenësishëm në aprovimin e marrëveshjes së 2017, duke  e financuar dhe përkrahur atë përmes krijimit të ‘Fondit të Besimit të BE-së për Afrikën’ (EU Trust Fund for Africa), përmes së cilit alokoi miliona euro për menaxhimin e rrugëve të parregullta të migrimit, përfshirë ato që kalonin përmes Libisë. Pavarësisht kritikave të ashpra nga organizatat ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe refugjatëve, i ashtuquajturi ‘modeli libanez’ u rinovua në 2020, nën qeverinë e Giuseppe Conte-s. Marrëveshje të ngjashme përfshijnë edhe ato ndërmjet BE-së dhe Tunizisë (2023) apo BE-së dhe Turqisë (2016). Ky studim sugjeron se regjimet autokratike mund të jenë më të gatshme të hyjnë në marrëveshje me BE-në për kthimin e migrantëve për shkak të nevojës së tyre për të ruajtur kontrollin mbi flukset migratore dhe për të forcuar stabilitetin e tyre politik brenda vendit. Këto regjime mund ta shohin bashkëpunimin me BE-në si një mënyrë për të forcuar kufijtë dhe rritur legjitimitetin e tyre.

Si pjesë e Politikës së Fqinjësisë së BE-së, marrëveshja me bllokun jugor të kësaj të fundit, ku përpos vendeve të lartpërmendura të rajonit të MAGREB-it, përfshihen gjithashtu edhe disa vende në Lindjen e Mesme si Palestina, Izraeli, Siria etj., ka për qëllim ruajtjen e stabilitetit në kufijtë e Unionit, nëpërmjet marrëveshjeve ekonomike, atyre të energjisë, zhvillimit, tregtisë apo migracionit, jashtë kuadrit të integrimit në BE.

Megjithatë, në raport me vendet kandidate të BE-së si Shqipëria, marrëveshjet synojnë përshpejtimin e përgatitjes së vendeve anëtare në procesin e europianizimit. Pikërisht në këtë mënyrë është propaganduar prej regjimit të Edi Ramës edhe marrëveshja italo-shqiptare, në preambulën e së cilës theksohet në këmbim angazhimi i Italisë për ta ndihmuar Shqipërinë me përshpejtimin e procedurave të integrimit—asgjë më shumë se një simbolikë boshe, për të justifikuar një marrëveshje, e cila qysh në krye të herës është kritikuar si jo e ligjshme dhe me implikime negative për të drejtat e njeriut. Gjykata e Romës, jo më larg se të premten, 18 tetor, vendosi se ndëshkimi i imigrantëve të parë, që u transportuan nga autoritetet italiane në qendrat e ndëshkimit në Gjadër dhe Shëngjin, ishte i jashtëligjshëm, duke detyruar kësisoj kthimin e dymbëdhjetë refugjatëve në tokën italiane. Mbi të gjitha, kushdo që ka një formim bazik në politikat dhe mënyrën e të funksionuarit të BE-së, e di që procesi i integrimit nuk varet nga “dëshira” apo qasja e vetëm një vendi të BE-së dhe se ndër të tjera ai udhëhiqet nga Komisioni Evropian dhe unanimiteti i Këshillit të Europian.

Jo vetëm kaq por integrimi i Shqipërisë në BE, nënshkrimi i marrëveshjes së qeverisë shqiptare me atë italiane, e po ashtu, çelja e negociatave, janë në kontradiktë mes tyre. Në rrethanat aktuale, për Italinë nuk përbën interes integrimi i Shqipërisë në BE sepse kjo do të nënkuptonte kthimin e përgjegjësisë ndaj flukseve migrante sërish tek Italia dhe vetë BE-ja. Nëse Italia vërtet do të ishte e interesuar për procesin e zgjerimit të BE-së dhe përfshirjen e Shqipërisë dhe aktorëve të tjerë të Ballkanit Perëndimor në BE, një marrëveshje e tillë nuk do të ekzistonte. Gjithashtu, marrëveshja italo-shqiptare përbën një rast të paprecedent edhe për vetë politikën e eksternalizimit të migracionit për Italinë dhe BE-në, duke qenë se marrëveshja i garanton Italisë të drejta ekstraterritoriale në territorin shqiptar. Në asnjë prej rasteve të mëhershme, Italia nuk ka patur të tillë përfitim. Kjo arsyetohet jo vetëm me vulnerabilitetin e regjimit gjysmë-autokratik dhe të korruptuar të Edi Ramës por gjithashtu me kontekstin neokolonial, që shoqëron marrëdhëniet italo-shqiptare, që prej rrëzimit të komunizmit në Shqipëri.

Ndër të tjera, qasja e Italisë mishëron jo thjesht reflektimin e marrëdhënieve bilaterale por njëkohësisht edhe qëndrimin e BE-së ndaj Ballkanit Perëndimor. Më herët gjatë këtij viti, në korrik 2024, Gjermania nënshkroi me Serbinë një marrëveshje europiane për ekstraktimin e litiumit, pavarësisht regjimit gjysmë-autoritar të presidentit serb Aleksandar Vučić, protestat masive që shoqëruan zgjedhjet e parregullta në Serbi, protestat ekologjike, tkurrjen e lirisë së medias apo politikat shoviniste të Vučić-it ndaj Kosovës. E ashtuquajtura ‘politikë stabilitokratike’ e BE-së ndaj autokratëve të rajonit nuk ka ndryshuar e po ashtu nuk ka ndryshuar as procesi i zgjerimit të BE-së në raport me Ballkanin Perëndimor. Për pasojë, çelja e negociatave të Shqipërisë me BE-në mbetet një gjest simbolik, që shpërblen Edi Ramën për bindjen e treguar ndaj qeverisë aktuale neofashiste italiane dhe ambiguitetit të përgjithshëm të BE-së, në trajtimin e çështjes së migracionit, sidomos në valën e fuqizimit të partive të së djathtës ekstreme.

Rasti i Turqisë është i rëndësishëm këtu. Turqia nisi zyrtarisht negociatat me BE-në në 2005, pas përftimit të statusit kandidat në 1999. Pavarësisht çeljes së disa kapitujve në procesin e anëtarësimit, viti 2016 shënjoi bllokimin e procesit për disa arsye, përfshirë veçanërisht regresin politik të Turqisë nën udhëheqjen e presidentit Recep Tayyip Erdoğan. Për më tepër, BE-ja shfrytëzoi lidhjen e një marrëveshjeje migracioni me Turqinë, duke ofruar mbështetje financiare, çka e zhvendosi qasjen e Unionit nga negociatat për anëtarësimin e vendit, te bashkëpunimi praktik jashtë kuadrit të anëtarësimit në BE. Në mars të vitit 2020, Parlamenti Evropian votoi ndalimin e plotë të bisedave për anëtarësimin e Turqisë, nën arsyetimin e shkeljes së të drejtave të njeriut.

Ky rast është vetëm një nga shembujt që provon se procesi i integrimit të BE-së, pas çeljes zyrtare të negociatave, është jo vetëm i komplikuar dhe i gjatë në kohë por nuk garanton as përshpejtimin dhe as sigurimin e integrimit. Kur bëhet fjalë për Shqipërinë, duhet pasur parasysh se kjo e fundit i ka çelur negociatat në kontekstin kur, veçanërisht pas zgjedhjeve të Majit 2023, vendi de facto është (ri)kthyer në parti-shtet. Në këtë çast në kohë, Shqipëria është pa një opozitë zyrtare. Kjo e fundit mbetet e fragmentuar, e dobët dhe me liderin e saj historik, Sali Berishën, në arrest shtëpiak. Nga ana tjetër, partitë e reja, që lulëzuan zgjedhjeve të fundit, të formësuara nga radhët e shoqërisë civile, mbeten të dobëta, të përçara dhe pa një perspektivë konkrete. Teksa çelja e negociatave me BE-në mund të ndikojë njëfarësoj te disa grupe të shoqërisë civile, për të kërkuar më shumë llogari nga pushteti qendror dhe ai lokal, eksodi në masë, veçanërisht i të rinjve, së bashku me apatinë e përgjithshme që e ka kapluar shoqërinë, lë pak hapësirë për advokim dhe angazhim të qëndrueshëm.

Për më tepër, historiku i BE-së me zgjerimin, siç e tregon rasti i Turqisë, ngre pikëpyetje të mëdha për të ardhmen. Ky shqetësim përfshin jo vetëm Shqipërinë por të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor, që rrezikon të shndërrohet në një zonë gri jashtë BE-së, nën influencën e aktorëve gjeopolitikë regresivë, duke u thelluar më tej në autoritarizëm. E vetmja mënyrë që BE-ja të dëshmojë angazhim rigoroz për integrimin e Ballkanit Perëndimor në Union është të ndalojë përkrahjen e autokratëve rajonalë, të shmangë miratimin e marrëveshjeve çnjerëzore, veçanërisht ato të nxitura nga qeveritë e ekstremit të djathtë, siç është marrëveshja e migracionit mes Shqipërisë dhe Italisë dhe të përparësojë strategji të qarta zgjerimi që mbështesin lëvizjet demokratike dhe emancipatore në rajon, të cilat luftojnë kundër autoritarizmit dhe për një të ardhme në BE së bashku me BE-në.

© 2024 Gresa Hasa. Të gjitha të drejtat janë të autores.