Në një artikull te Gazeta Shqiptare, Kiço Blushi denoncon atë çka ai e quan “politikë me ‘i bëjmë thirrje…’!”, dukuri e cila është përhapur në mënyrë virale, duke infektuar një pjesë të madhe të ndërfaqes midis mediave dhe palëve në komunikimin publik.

Shkruan Blushi:

Sot nuk ka lëvizje protestë, demonstrim qytetar e opozitar që kërkon një zgjidhje urgjente apo afatgjatë, me interes..vetjak, shoqëror e mbarëkombëtar e të mos nisë me fjalët “I bëjmë thirrje kryeministrit Berisha që Të përmbyturit, ata që kërkojnë dëmshpërblim për vuajtjet e diktaturës e pronat e mohuara, ata që i ka kapluar tërmeti, rrëmeti apo rrëshqitjet, ata që kërkojnë hapjen me çdo kusht të kutive, ish-ushtarakët, ish-minatorët e Bulqizës, të shpronësuarit e pakënaqur që herë pas here bllokojnë rrugët nacionale, zëdhënësit recitonjës të partive, zëmarrësit e kryetarëve, deputetët e emëruar, paraplegjikët, pensionistët, të uriturit, “të zgjedhurit”, të papunët, analistët e varur e të mosvarur, i gjithë ky milet i kënaqur e i pakënaqur i kësaj bote, herë pas here i drejtohen kryeministrit me fjalët, në mos ultimative, lutëse, në mos kërcënuese, paralajmëruese: “I bëjmë thirrje…”.

Artikulli duhet lexuar; Blushi ka kapur dhe analizuar një simptomë tipike të komunikimit publik, ku profka merr përparësi ndaj thelbit dhe dukja ndaj substancës. Këtu nuk do të merrem me çfarë ngrihet në artikull, por me diçka tjetër – dhe pikërisht me natyrën e shprehjes “i bëj(më) thirrje”, e cila po shoqëron tashmë, si lejekalim, çdo orvatje të palëve dialoguese për t’i tërhequr vëmendjen publikut, gjatë procesit të kundërvënies politike ballore.

Çfarë është kjo “i bëj(më) thirrje” pikërisht?

Para së gjithash, le të sqarojmë se shprehje të tilla i përkasin stilit të lartë ose regjistrit formal; përndryshe, në situata familjare dhe intime, përdorimi i tyre është i pamendueshëm. Nëse një çun i vogël hipën në fik, e ëma poshtë nuk ka për t’i thënë: “Të bëj thirrje të zbresësh nga fiku menjëherë!”, as ka për t’u deklaruar komshinjve se “I bëj thirrje tim biri të zbresë nga fiku menjëherë!”; një “zbrit nga fiku”, e thënë me tonin e duhur, do të mjaftojë.

Megjithatë, edhe në kontekste informale, ka një varg foljesh dhe shprehjesh të cilat përdoren në mënyrë të ngjashëm; p.sh., i jati mund t’i thotë atij çunit në darkë: “Kush të mësoi të hipësh në fik?”, por mund edhe t’i thotë: “Po të pyes edhe një herë, kush të mësoi të hipësh në fik?”

Në këtë rast të dytë, pjesa me shkronja korsive (po të pyes edhe një herë) nuk është veçse një përshkrim i shkurtër i aktit gjuhësor që kryen folësi – meqë i jati vërtet po e pyet të birin edhe një herë.

Normalisht, kur flasim, nuk i përshkruajmë as emërtojmë në mënyrë eksplicite aktet ligjërimore; përndryshe, do të na duhej ta paraprinim çdo thënie me “po të them”, “po të pyes”, “po të përgjigjem” etj. Kur dikush flet, vetëkuptohet se është duke thënë diçka; kur dikush pyet, vetëkuptohet se është duke pyetur.

Prandaj, kur akti gjuhësor përshkruhet ose emërtohet, kjo bëhet zakonisht me një qëllim të caktuar – dhe qëllimi është, të paktën si rregull, që t’i tërheqë vëmendjen dëgjuesit drejt vetë aktit gjuhësor.

Kur i jati i thotë fëmijës:

Po të pyes edhe një herë, kush të mësoi të hipësh në fik?

Jo vetëm kërkon prej tij informacionin përkatës, por edhe i lë të kuptojë se është duke e pyetur/marrë në pyetje; çka riprodhon një marrëdhënie të autoritetit – sa kohë që marrëdhënia e fëmijës me prindin është e tillë, që fëmija duhet të përgjigjet, kur prindi i bën një pyetje.

Tani, nëse një forcë politike i drejtohet, bie fjala, kryeministrit Berisha, për t’i thënë:

Ju bëjmë thirrje, zoti kryeministër, ta rishikoni vendimin e qeverisë për ta ndaluar konsumin ushqimor të qumështit të papasterizuar.

Kjo forcë jo vetëm i kërkon kryeministrit diçka konkrete – të rishikojë një vendim qeveritar – por edhe përfiton nga rasti për të (ri)shprehur pozicionin e vet si palë në dialogun politik, nëpërmjet afirmimit të kompetencës së saj për t’i bërë thirrje kryeministrit.

Në semantikë dhe në pragmatikë, folje të tilla si kërkoj, pyes, lutem, lyp, ftoj, udhëzoj, urdhëroj, diktoj etj., grup ku bën pjesë edhe shprehja jonë (i) bëj thirrje, i quajnë edhe folje direktive; prania e foljeve të tilla në thënie performative provon, drejtpërdrejt ose tërthorazi, se folësi (ose subjekti i thëniezimit) kërkon të tërheqë vëmendjen ndaj vetes, duke konfirmuar prerogativën përkatëse. Kështu, vetëm i zoti i shtëpisë mund të thotë, normalisht, ju ftoj të hyni brenda; vetëm një epror mund të thotë, gjithnjë normalisht, të urdhëroj të zbresësh nga pema, e kështu me radhë.

Megjithatë, analiza e shprehjes i bëj(më) thirrje nuk mund të ndalet këtu; sepse kjo shprehje, e përdorur në kontekste të ligjëratës së zhdrejtë, nuk është më performative.

Kështu, një gjë është të thuash:

Ju bëj thirrje, zoti kryetar i opozitës, që të ktheheni në tryezën e bisedimeve!

Dhe një gjë tjetër të thuash:

I bëj thirrje zotit kryetar të opozitës që të kthehet në tryezën e bisedimeve.

Thënia me kundrinë në vetë të dytë (ju bëj thirrje) është performative; thënia me kundrinë në vetë të tretë (i bëj thirrje zotit kryetar të opozitës) është edhe performative, edhe përshkruese.

Pyetja e parë, së cilës duhet t’i përgjigjemi tani është se kujt pikërisht i drejtohet thënia:

I bëj thirrje zotit kryetar të opozitës që të kthehet në tryezën e bisedimeve.

Publikut? Apo përsëri kryetarit të opozitës? Nëse i drejtohet kryetarit të opozitës, atëherë çfarë e dallon nga thënia e tipit ju bëj thirrje… ku folësi i drejtohet kryetarit të opozitës drejtpërdrejt?

Atëherë publikut? Përsëri jo. Një njoftim për publikun do të tingëllonte pak a shumë kështu:

I bëra thirrje zotit kryetar të opozitës që të kthehet në tryezën e bisedimeve.

Ku trajta bëra thirrje i referohet një akti ligjërimor i cili tashmë është kryer – dhe vetë thënia ka natyrë krejtësisht dëftore (bëra kështu dhe ashtu).

Prandaj kemi arsye të mendojmë se thënie të tilla si:

I bëj thirrje zotit kryetar të opozitës që të kthehet në tryezën e bisedimeve.

Ku kundrina e foljes performative del në vetë të tretë, në të vërtetë jo vetëm tërheqin vëmendjen e publikut ndaj autorit të thënies (folësit, subjektit të thëniezimit), por edhe i drejtohen formalisht kundrinës (këtu: kryetarit të opozitës), në mënyrë të tillë që ta shmangin efektin performativ, ose ndërveprimin midis palëve në komunikim.

Të gjithëve na kujtohet, nga fëminia, një situatë kur njëri prej prindërve, ta zëmë nëna, është idhnuar me të birin dhe nuk i flet me gojë. Babai ndërhyn, duke e marrë të birin nga dora, për ta afruar tek e ëma dhe për t’i thënë kësaj: “fale, se nuk e bën më”. Dhe nëna përgjigjet: ka bërë faj të rëndë, nuk e fal kurrë; duke folur në vetë të tretë, edhe pse thënia, në thelb, i drejtohet të birit, që është i pranishëm.

Shembulli mund të ndihmojë për të kuptuar se, edhe autorët e thënieve të tipit i bëj(më) thirrje… në thelb i japin publikut këtë mesazh: ne vërtet nuk duam të flasim me kryeministrin, kryetarin e opozitës (ose çfarëdo destinatari tjetër të shprehjes i bëj(më) thirrje), por duam që ju të na dëgjoni me vëmendje, kur ne bëjmë sikur po flasim me të.

Pse nuk duam të flasim? Sepse po të donim të flisnim, do t’i drejtoheshim në vetë të dytë. Përkundrazi, përdorim vetën e tretë, sepse e vetmja gjë që na intereson në këtë moment, është që ju, publiku ynë, të kujtoni se ne jemi përnjëmend të interesuar për dialog me palën tjetër.

Nëse është kështu, atëherë shprehja i bëj(më) thirrje e ka vendin në fondin e artë të bullshit-it në shqipen e sotme publike.

Natyrisht, me këtë nuk dua të them se kushdo që e përdor, e përdor në mënyrë profkatare; sepse mënyrat e të shprehurit janë ngjitëse dhe përhapen me shpejtësi, duke i kapërcyer barrierat kuptimore dhe pragmatike. Përshtypja ime është se shumëkush thotë i bëj(më) thirrje sepse i tingëllon mirë, ose i duket sikur ashtu po flet në mënyrë dinjitoze dhe mediatike, duke e paraqitur veten mirë në sy të publikut; meqë të tjerë folës që ai admiron ose imiton thonë rëndom i bëj(më) thirrje, çka ia garanton vlerën stilistike shprehjes vetë. Kjo nuk i shfajëson përdorimet e shumta; por vetëm përdoruesit përkatës; përndryshe, i bëj(më) thirrje do të bënte mirë të shporrej nga ligjërimi publik shqip një orë e më parë.