Katër përkthime shqip të poemës The Love Song of J. Alfred Prufrock, të T.S. Eliot-it.

Ideja për këtë përmbledhje më lindi kur te Peizazhe të fjalës mbërriti një e-mail, nga Spiro Ilo, me një përkthim të poemës së Eliot-it. Spiro Ilos ia kam ndjekur krijimet poetike te “Peshku pa ujë” dhe ia vlerësoj shumë, prandaj u intrigova menjëherë. Pastaj mendova që edhe Eda Derhemi kish nxjerrë këtu te revista jonë një përkthim të sajin, të së njëjtës vepër, shoqëruar me një ese. Dhe u kujtova që kisha parë në Internet edhe një përkthim tjetër, të Shkëlqim Çelës. Një kërkim në Google më ndihmoi të gjeja edhe një sprovë të katërt, nga Gazmend Krasniqi. Meqë i njoh, vendosa t’u sugjeroj autorëve që t’i nxjerrim përkthimet e tyre krah për krah, te Peizazhet; ku askush prej tyre nuk ka nevojë për prezantim. Përkthimet paralele gjithnjë më kanë magjepsur – si dëshmi edhe të fuqisë krijuese të gjuhës pritëse, edhe të individualitetit poetik të secilit përkthyes. Aq më tepër që poema e Eliot-it është e vështirë për t’u kuptuar në origjinal. I lexova edhe një herë përkthimet, duke pasur në mendje se që të katërta i detyrohen pasionit për përkthimin e poezisë dhe një lloj shtyse – që e provon çdo përkthyes serioz – për t’i treguar, qoftë edhe vetëm vetes ose thjesht shqipes, që kjo bëhet. Studiuesit e shqipes poetike, të shekullit XXI, do të nxjerrin material të vyer, nga këto “variacione” rreth temës; edhe pse shpresa ime, sikurse besoj edhe e përkthyesve, është që lexuesi të shijojë jo vetëm bukurinë e origjinalit dhe elegancën e përkthimit, por edhe magjinë që përcjell variacioni vetë. Si përgatitësi i përmbledhjes, u shpreh mirënjohjen të katër kolegëve, që më vunë në dispozicion tekstet e tyre; gjithë duke uruar edhe që përqasja ta afrojë publikun me poezinë e T.S. Eliot-it. (A.V.)

---

THE LOVE SONG OF J. ALFRED PRUFROCK
nga T.S. Eliot

botuar në qershor 1915

(origjinali anglisht)

S’io credesse che mia risposta fosse
A persona che mai tornasse al mondo,
Questa fiamma staria senza piu scosse.
Ma perciocche giammai di questo fondo
Non torno vivo alcun, s’i’odo il vero,
Senza tema d’infamia ti rispondo.

LET us go then, you and I,
When the evening is spread out against the sky
Like a patient etherized upon a table;
Let us go, through certain half-deserted streets,
The muttering retreat
Of restless nights in one-night cheap hotels
And sawdust restaurants with oyster-shells:
Streets that follow like a tedious argument
Of insidious intent
To lead you to an overwhelming question…
Oh, do not ask, “What is it?”
Let us go and make our visit.

In the room the women come and go
Talking of Michelangelo.

The yellow fog that rubs its back upon the window-panes,
The yellow smoke that rubs its muzzle on the window-panes
Licked its tongue into the corners of the evening,
Lingered upon the pools that stand in drains,
Let fall upon its back the soot that falls from chimneys,
Slipped by the terrace, made a sudden leap,
And seeing that it was a soft October night,
Curled once about the house, and fell asleep.

And indeed there will be time
For the yellow smoke that slides along the street,
Rubbing its back upon the window panes;             
There will be time, there will be time
To prepare a face to meet the faces that you meet;
There will be time to murder and create,
And time for all the works and days of hands
That lift and drop a question on your plate;           
Time for you and time for me,
And time yet for a hundred indecisions,
And for a hundred visions and revisions,
Before the taking of a toast and tea.

In the room the women come and go
Talking of Michelangelo.

And indeed there will be time
To wonder, “Do I dare?” and, “Do I dare?”
Time to turn back and descend the stair,
With a bald spot in the middle of my hair—
(They will say: “How his hair is growing thin!”)
My morning coat, my collar mounting firmly to the chin,
My necktie rich and modest, but asserted by a simple pin—
(They will say: “But how his arms and legs are thin!”)
Do I dare                                                                 
Disturb the universe?
In a minute there is time
For decisions and revisions which a minute will reverse.

For I have known them all already, known them all:
Have known the evenings, mornings, afternoons,
I have measured out my life with coffee spoons;
I know the voices dying with a dying fall
Beneath the music from a farther room.
So how should I presume?

And I have known the eyes already, known them all —
The eyes that fix you in a formulated phrase,
And when I am formulated, sprawling on a pin,
When I am pinned and wriggling on the wall,
Then how should I begin
To spit out all the butt-ends of my days and ways?
And how should I presume?

And I have known the arms already, known them all—
Arms that are braceleted and white and bare
(But in the lamplight, downed with light brown hair!)
Is it perfume from a dress
That makes me so digress?
Arms that lie along a table, or wrap about a shawl.
And should I then presume?
And how should I begin?
.      .      .      .      .      .      .      .
Shall I say, I have gone at dusk through narrow streets
And watched the smoke that rises from the pipes
Of lonely men in shirt-sleeves, leaning out of windows?…

I should have been a pair of ragged claws
Scuttling across the floors of silent seas.
.      .      .      .      .      .      .      .

And the afternoon, the evening, sleeps so peacefully!
Smoothed by long fingers,
Asleep … tired … or it malingers,
Stretched on the floor, here beside you and me.
Should I, after tea and cakes and ices,
Have the strength to force the moment to its crisis?
But though I have wept and fasted, wept and prayed,
Though I have seen my head (grown slightly bald) brought in upon a platter,
I am no prophet—and here’s no great matter;
I have seen the moment of my greatness flicker,
And I have seen the eternal Footman hold my coat, and snicker,
And in short, I was afraid.

And would it have been worth it, after all,
After the cups, the marmalade, the tea,
Among the porcelain, among some talk of you and me,
Would it have been worth while,
To have bitten off the matter with a smile,
To have squeezed the universe into a ball
To roll it toward some overwhelming question,
To say: “I am Lazarus, come from the dead,
Come back to tell you all, I shall tell you all”—  
If one, settling a pillow by her head,
Should say: “That is not what I meant at all;
That is not it, at all.”

And would it have been worth it, after all,
Would it have been worth while,
After the sunsets and the dooryards and the sprinkled streets,
After the novels, after the teacups, after the skirts that trail along the floor—
And this, and so much more?—
It is impossible to say just what I mean!
But as if a magic lantern threw the nerves in patterns on a screen:
Would it have been worth while
If one, settling a pillow or throwing off a shawl,
And turning toward the window, should say:
“That is not it at all,

That is not what I meant, at all.”
.      .      .      .      .      .      .      .
       
No! I am not Prince Hamlet, nor was meant to be;
Am an attendant lord, one that will do
To swell a progress, start a scene or two,
Advise the prince; no doubt, an easy tool,
Deferential, glad to be of use,   
Politic, cautious, and meticulous;
Full of high sentence, but a bit obtuse;
At times, indeed, almost ridiculous—
Almost, at times, the Fool.

I grow old … I grow old …
I shall wear the bottoms of my trousers rolled.

Shall I part my hair behind? Do I dare to eat a peach?
I shall wear white flannel trousers, and walk upon the beach.
I have heard the mermaids singing, each to each.

I do not think that they will sing to me.

I have seen them riding seaward on the waves
Combing the white hair of the waves blown back
When the wind blows the water white and black.

We have lingered in the chambers of the sea
By sea-girls wreathed with seaweed red and brown
Till human voices wake us, and we drown.

---

THOMAS STEARNS ELIOT – KËNGA E DASHURISË E J. ALFRED PRUFROCK

Përkthyer nga Shkëlqim Çela (*)

S’io credesse che mia risposta fosse
A persona che mai tornasse al mondo,
Questa fiamma staria senza piu scosse.
Ma perciocche giammai di questo fondo
Non torno vivo alcun, s’i’odo il vero,
Senza tema d’infamia ti rispondo.

“Sikur veç t’besoja që përgjigjja ime
I jepej dikujt që ndoshta do të kthehej në botë
Kjo gjuhë flake më s’do dritëronte.
Por gjersa prej kësi thellësie askush gjer më sot
Nuk është kthyer gjallë, në dëgjofsha të vërtetën,
Pa frikën e turpërimit të përgjigjem”

Eja pra, të dalim të dy bashkë,
Teksa mbrëmja qiellit t’i jetë shtrirë jashtë
Si tryezës së kirurgut i sëmuri vënë në gjumë;
Mes ca rrugëve me pak gjindje e lëvizje
N’arratira pëshpëritëse
Netësh përpëlitëse prej hotelesh radhikò,
N’restorante plot me guacka-stridhesh shtruar, haj’ të shkojmë:
Udhëve që zgjatohen mu si gërnja kur të lodh
Që të sjellë, me synime djallëzore,
Tek një pyetje madhore…
Oh, për pyetjen mos më pyet, më mirë
Dalim, bëjmë vizitën tonë,

Nëpër dhomë graria vjen e shkon
Flet për Mikelanxhelón.

Mjegull e verdhë që shpinën fërkon mbi dritare,
Qerthull i verdhë tymi që heshtjen e fshik për dritare
Cepat e mbrëmjes me gjuhë i lëpinë, u zdërhallën
Mbi pellgjet e përgjumur në vijat kullimtare,
Hodhën përmbi supe blozat nga tymtarët
E shkanë mbi tarracat, kërcyen papritur,
Si panë natë të butë tetori atjepari
Rreth ngrehinës buklet shtollën e ranë poshtë pipitur.

Por do të ketë një kohë vërtet
Për tymin e verdhë që rrugicës vjen vërdallë,
Shpinën pas xhamave duke e fërkuar;
Koha do të vijë dhe kohë do të ketë
Të bësh veten vetjet përballë t’i përballë;
Kohë do të ketë për të vrarë e krijuar,
Për gjithë veprat e tua dhe për ditët nëpër duart
Që ngrenë para teje atë pyetje fanua;
Kohë për ty si dhe kohë për mua,
Dhe akoma kohë, akoma për njëqind mëdyshje pasandaj
Për njëqind vegime, njëqind rishqyrtime,
Para se të thekur bukën ta shtysh poshtë me çaj.

Nëpër dhomë graria vjen e shkon
Flet për Mikelanxhelón.

Dhe vërtet do të vijë koha
Që veten të pyes vallë “guxoj”, dhe “a mund”
Kohën ta sfidoj, ta kthej pas, e të zbres përposhtë e përfund
Me një pullë tulle, mes flokëve si lule, me një njollë të shogët –
[Pa do të pëshpërisin “Boh ç’i janë rralluar flokët!”]
Me mantò mëngjesi, jakën fort mbërthyer,
Kravatën e ndezur, ngërthyer me gjëlpyer –
[Pa po do të thonë “këmbë e krahë ç’i qenkan holluar!”]
A guxoj e mund
gjithësinë ta gërgas?
Në një hop kohe kohë ka boll e mjaft
Për ndamendje e vramendje që çasti i kthen pas.

Se i njoh tashmë të gjitha, e i di të tëra, varg:
Mbrëmjet e mëngjeset e mbasditet, po ashtu, dhe më këmbë
Jetën e kam shkelur, kryekrejt e pëllëmbë për pëllëmbë;
Njoh gjer tingujt e përkorë që vijnë mehur rreth e qark
Me muzikën që dëgjohet prej një kthine diku larg.
Pra, si duhet të hamend?

I njoh edhe sytë tashmë, sytë të tërë –
Syrin që të ngul me një frazë të formuluar,
Por kur përpëlitem, si formulë në gjilpërë,
Tek spërdridhem ngulur mbi mur i gozhduar,
Atëher’ s’di njeriu, nga t’ia nisë e zërë
Të rrëfejë hollësitë e ditëve dhe tertipet?
Edhe si duhet të hamendë?

I njoh edhe krahët tash, krahët’ gjithë –
Krahë me byzylykë, të bardhë, të zhveshur,
[Por nën drita llambash, nga pushi i murrmë veshur!]
Mos erëmimi një fustan që valëvit
Mendjen kësisoji po ma çorodit?
Krahë që çelen në tryezë, a një fjongo shalli lidhin…
Dhe a duhet të hamend?
E si t’ia filloj fillin?

A të them që mbrëmanet shkova rrugëve të ngushta
Dhe pashë tymin tek tymonte që nga llullat
E njerëzve të vetmuar, në këmisha, mbështetur pas parvazesh?

Duhej t’isha panxhë e vrazhdë gaforreje
Që deteve të qetë ua gërvish tabanet.

Dhe pasditja, mbrëmja, fle kaq paqësisht!
Nga gishta të gjatë lëmuar e cikur,
Përgjumshëm… lodhur … o duke bërë sikur,
Ndanë meje e teje, shtrirë përdhe, si unë.
A duhet që pas çajit, biskotave e qumshtit,
Ta shtyj çastin drejt krizës së vet me përdhunë?
Por dhe pse kam qarë e agjëruar, dhe pse jam qarë e lutur,
Dhe pse kokën time (pakëz flokërënë) e kundrova sjellë në sini,
Prapë profet nuk jam – por kjo s’ka rëndësi;
Çastin e madhështisë sime kam parë të vetëtijë,
Kam pikasur ndërsa pallton më mban që ta vesh, portjerin e përjetshëm tek mua më përqesh,
Dhe saora kam ndjerë frikë.

Pra a do t’ia vlente që, në fund të fundit,
Pas filxhanëve, prevedesë, e pas çajit me limon,
E takamit porcelan përmidis bisedës sonë
A vallë do t’ia vlente koha që harxhon,
Çështjen me një cep buzëqeshjeje ta kafshoje,
Gjithësinë ta mblidhje shuk mu si një top,
Ta vërvisje kundrejt pyetjes shtypëse e të rëndë
Të thoshe: Jam Llazari, nga vdekja vij, nën tokë
Kthehem t’ju rrëfej, t’ju kungoj “gjithëve anekënd”
Nëse tjetri, tek shpuplos një jastëk ndënë kokë
Do të thosh: po kjo s’është fare ajo çfarë kisha në mend,
E ç’kisha parasysh, nuk është fare, aspak kjo.

Dhe a ia vlen, tek e fundit,
Koha a do vlente mundin,
Pas gjithë muzgjeve, kopshtijeve dhe pas rrugëve laryshi
Pas romaneve, filxhaneve, e fustaneve reth e rreth që flurojnë flur ngahera,
Dhe pas gjërave të tjera?
E pamundur m’është ta shpreh atë çfarë mendoj e ndjej!
Por siç dhe një llambë magjike që flak flakën ndize-fike mbi ekran:
Haj, a do t’ia vlente vallë
N’se dikush, një nënkresë duke ndrequr, apo shallin duke hequr branë
Duke u sjellë për dritare,
Të të thotë: nuk është kjo fare
Ajo çfarë kisha në mend.

Jo! Nuk jam princ Hamlet, e as qe e thënë
Të isha, shërbëtor jam, që mjafton dhe di
Sa për hyrjen të rëmojë, për një zanafillë skene
Me këshillë për princin; ja, një vegël e voli,
Temenasë i kënaqur, një shërbyes me sajdi
Pa një cen e i pranishëm e me plot kujdes, merak,
Gjithë fjali bukur të larta, por gjithë pakëz torollak,
Në t’vërtetë herë-herë gati-gati qesharak –
Një gaztor, lolo oborri, gati-gati dhe pothuaj.

Po plakem… po plakem…
Përvjel pantallonat që sa to të zgjatem.

Mirë… po flokët, a t’i ndaj për pas? Ta kafshoj një pjeshkë a të mos e ngas?
Do vesh pantallona, fanellatë të bardhë, plazhit të bares pasandaj me to.
Sirenat të këndojnë sak i kam dëgjuar, ato këngë për sho-shoqen domosdo.

Nuk besoj që mua t’më këndojnë, jo.

I kam parë për det tek u grahin valëve
Duke krehur flokët e bardha të dallgëve
Flakur pas kur era fryn ujët bardh e zi

Mbetem nëpër kthinat e detit pranë vashave
Të detit zbukuruar lëpushkash kuq e murrmë
Gjersa na zgjojnë zëra njerëzish e mbytemi pa zhurmë.

 

Shënim: Teksti, përndryshe i pabotuar, është marrë nga faqja BETI NJUMA dhe Biblioteka e Librave të Harruar, në Facebook.

---

KËNGA E DASHURISË E J. ALFRED PRUFROCK-UT
T.S. ELIOT (1888-1965)

Përkthyer nga Eda Derhemi (*)

S’io credesse che mia risposta fosse
A persona che mai tornasse al mondo,
Questa fiamma staria senza piu scosse.
Ma percioçhe giammai di questo fondo
Non torno vivo alcun, s’i’odo il vero,
Senza tema d’infamia ti rispondo.

Ikim atëherë, unë dhe ti,
Kur qiellit mbi trup i është derdhur terri
Si një pacient eterizuar mbi tryezë;
Ikim, përmes ca rrugësh gjys’ të shkreta,
Strehët murmuritëse
Të netëve të trazuara ndër hotele të lira njënatëshe
Dhe restorantesh, përdhe me guaska deti e tallash;
Rrugësh që kthehen si një zënkë për vogëlsira,
Keqadashëse zënkë
Që të t’çojë pakthyeshëm do, tek një pyetje madhore…
Veç “Ç’pyetje?”, të lutem mos pyet,
Ikim, e kështu vizita jonë të kryhet.

Gratë venë e vijnë në sallon
Flasin për Michelangelon

Mjegulla verdheme që kurrizin pas xhamave kruan,
Tymi verdhem që noçkën mbi xhama dritaresh fërkon
Gjuhën lëpiu mbrëmjes cep më cep,
Mbi pellgje me ujë qark kanalesh i luhati çapet,
La blozën mbi shpinë t’i binte nga oxhakët,
Shkau ndanë tarracës, përpjetë leht’ u hodh,
Dhe si pa se ish një natë e butë tetori,
Si një shall iu mbështoll shtëpisë, me gjumë ia mori.

Dhe vërtet kohë do ngelet
Për tymin verdhem që përgjatë rrugës shket,
Kurrizin duke kruajtur penxhereve;
Do ngelet kohë, kohë do ngelet
Që në fytyrë shprehjen ta ujdisësh fytyrat që takon për t’i takuar,
Kohë për të vrarë edhe krijuar,
Dhe kohë për gjithë mundet, punët angari
Kohë që pyetjen ta stisin, e për përgjigje ta servirin në çini;
Kohë për ty e kohë për mua,
Dhe kohë akoma për njëqind mëdyshje,
Dhe për njëqind ide e rishikime,
Para se çajit me kek e arra t’i vijë radha.

Gratë venë e vijnë në sallon
Flasin për Michelangelon

Dhe vërtet do ngelet kohë plot
Që veten, “A guxoj?” ta pyes, e prapë “A guxoj?”
Kohë që të kthehem mbrapsht, e shkallëve t’u zbres.
Me pllangën time tullace të kokës, mu në mes —
(Dhe do thonë: sa shumë flokët i qenkan rralluar?!”)
Xhaketa ime elegante, dhe jaka shtrënguar pas qafe deri lart,
Kravata sqimtare e përkorë, që një karficë e thjeshtë e kthen në art
(Dhe do thonë: Krahë e këmbë sa i qenkan holluar!)
A guxoj dot
Universin ta bezdis?
Në një minutë kohë ka plot
Për vendime e rishikime, që minuta prapë përmbys.

Se i kam njohur të gjitha ato ndërkaq, të gjitha njohur kam:
Kam njohur mbrëmjet, mëngjese, pasdite,
Me lugë kafeje e kam matur jetën time teksa ikte;
I njoh zërat që shuhen me fikje që vdes
edhe më dobët se muzika që prej dhomës matanë arrin
Atëherë, si të bëj të marr guxim?

Dhe i kam njohur sytë ndërkaq, të gjithë njohur kam —
Sytë që me platituda të gjykojnë,
Dhe kur nën atë gjykim, si insekti nën gjilpërë, gjymtyrët-hapur,
Kur ngulur në mur më kanë duk’u përpëlitur,
Atëherë nga t’ia filloj
Që t’i rrëfej gjithë rrëmbythjet prej ditëve e sjelljeve të mia?
Dhe, si të bëj që të guxoj?

Dhe i kam njohur krahët ndërkaq, të gjithë njohur kam—
Krahë plot byzylykë, të bardhë e të zbuluar
(Veç, nën dritën e zbehtë, me push të gështenjtë praruar!)
Mos po më bën parfum’ i një fustani që më ngas
Fillin e mendimit ta humbas?
Krahë që mbi tryezë shtrihen, a një shalli i mbështillen.
Dhe a duhet pra që të guxoj?
Dhe pastaj nga t’ia filloj?
A të them se muzgut kam kaluar nëpër rrugë të ngushta
Dhe tymin e pashë që përpjetë prej çibukësh ngjitej
Burrash të vetmuar me kanotiere, shpërvarur mbi penxhere?

Të kisha qenë më mirë gaforre kthetra-ashpër
Që n’funde detrash shurdh, çapitet si e marrë

Dhe pasdrekja, mbrëmja fle kaq paqshëm!
Lëmuar prej gishtash të gjatë,
Në gjumë… e lodhur … apo vetëm bën sikur,
këtu pranë ne të dyve, në dysheme shtriqur.
Vallë ia vlen, që pas çajit, ëmbëlsirave me arra
Të gjej forcë momentin në krizë ta fus, e të sajoj andralla?
Por sido që kam qarë e agjëruar, jam lutur e kam qarë,
Sido që kokën time (tek-tuk pa flokë sot) sjellë në tabaka kam parë,
Nuk jam profet – dhe kjo rëndësi s’ka fare;
Kam parë dritën e zenithit tim të regëtijë në fikje
Kam parë edhe Lakeun Vdekje pallton të ma mbajë me një skërmitje,
Dhe, shkurt, pata frikë.

Dhe vallë e gjitha kjo a do ia vlente,
Pas filxhanëve, reçelrave dhe çajit,
Mes porcelaneve, mes pëshpësheve për ty edhe për mua,
A do ia vlente thua,
Që, duke buzëqeshur, muhabetin ta ndërprisja,
Që universin ta tkurrja në një top sa grushti
E drejt një pyetje të thellë ta vërvisja,
Të thoja: “Jam Llazari, ardhur prej të vdekurve,
Kthyer që ju të gjithëve t’ju them, do t’ju tregoj të gjithëve”—
Sikur njëra, jastëçkën duke ndrequr pas koke me pak mund,
Të thoshte: “S’është aspak kjo ideja ime;
S’është kjo ç’doja të thoja kurrkund.”

Dhe tekefundit, e gjitha kjo a do ia vlente,
A do ia vlente vallë?
Pas perëndimeve dhe sokakëve dhe rrugëve që spërkatur ishin,
Pas romaneve, filxhanëve me çaj, pas fustaneve që dyshemesë fërkojnë bishtin —
Dhe kësaj, dhe të tjerave pa fund?—
Tamam atë që dua ta them, nuk mund!
Por edhe sikur një projektor magjik, nervat e mia qartë t’i fjalëzonte mbi ekran:
A do ia vlente vallë ndopak
Sikur njëra, teksa ndreq jastëçkën apo pa teklif shallin flak,
të thoshte me kokën nga dritarja:
“S’doja të thoja këtë aspak,
s’është aspak kjo ç’doja të thoja.”

Jo! Unë s’jam Princi Hamlet, as qe shkruar të isha;
Jam thjesht një lord shoqërues, një që s’është keq
Të përforcojë çfarë ndodh, të nisë një skenë a dy,
Të këshillojë princin; sigurisht, instrumental të jetë,
I sjellshëm, i lumtur të shërbejë pa të metë,
Finok, plot kujdes, në detaj i përpiktë;
Me gjuhë sipërore, veçse konfuz një çikë;
Thuajse qesharak në fakt ca herë —
Ca herë, thuajse, një Lolo i mjerë.

Po plakem unë… po plakem…
Pantallonat do përvesh, se dhe po mpakem

A ta ndaj vijën e flokëve si i ri? Një pjeshkë a guxoj ta ha?
Do shkoj në plazh të bëj shëtitje, me pantallona të bardha.
I kam dëgjuar sirenat të këndojnë, me njëra-tjetrën si nget radha.

Nuk mendoj se do më këndojnë mua.

I kam parë të notojnë kah deti përmbi valë
Duk’ua krehur flokët e bardha valëve si i hedhin pas
Kur  era e fryn ujin bardhë e zi.

Jemi prehur në odat e detit
Pranë vajzash-deti me kurora leshterikësh, gështenjë e rubin
Gjersa zëra njerëzish na zgjojnë, dhe ne fundosim.

 

(*) (Përkthimin ia kushtoj Ardian Klosit, që iku akoma para se “zëra njerëzish ta zgjonin”, dhe që ende na thotë me përkthimet e veta: “Jam Llazari, ardhur prej të vdekurve, kthyer që ju të gjithëve t’ju tregoj, të gjithëve do t’ju them…”)

---

Shënim: Ky përkthim i Eda Derhemit është botuar në 2019, te Peizazhe të fjalës, së bashku me një ese të autores, ku ajo flet për vështirësitë dhe sfidat e përkthimit. Mund ta lexoni këtu.

---

KËNGË DASHURIE E J. ALFRED PRUFROK

përkthyer nga Spiro Ilo (*)

S’io credesse che mia risposta fosse
A persona che mai tornasse al mondo,
Questa fiamma staria senza piu scosse.
Ma percioche giammai di questo fondo
Non torno vivo alcun, s’i’odo il vero,
Senza tema d’infamia ti rispondo.

Le të shkojmë atëherë, unë dhe ti
Ndërsa mbrëmja shtrirë mbi qiell rri
Si pacienti nën narkozë mbi tavolinë.
Le të shkojmë pra ca rrugëve të shkretuara,
Tërheqje të dëshpëruara
prej netësh në hotele të lira gjumë-trazuar
e restorantesh të qelbur me guaska stridhesh mbuluar
rrugë që të ndjekin pas si një zënke e bezdisur
me qëllimin e stisur
për të të shtyrë drejt një pyetje dërrmuese…
Dhe oh, mos më pyet “Ç’është ajo pyetje”
Po shkojmë e mbarojmë këtë vizitë, e dalim tutje.

Në dhomë gratë vijnë e shkojnë
Mikelanxhelon diskutojnë

Mjegulla e verdhë që fërkon kurrizin pas parvazeve të dritares
Tymi i verdhë që fërkon turiçkën në parvazet e dritareve
I lëpiu më gjuhë qoshkat e mbrëmjes dhe pragjet
U hallavit mbi pellgjet e ujit në kanalet buzë trotuareve
E la t’i bjerë mbi kurriz bloza që bie nga oxhaqet
Rrëshqiti mbi tarracë, mori një kthesë papritur
Dhe si pa që ishte një mbrëmje e butë Tetori
U përdrodh rreth shtëpisë, e ra për të dremitur.

E në fakt do ketë kohë
Për tymin e verdhë që përgjatë rrugës shkon
Duke fërkuar kurrizin mbi parvazet e dritareve.
Do te ketë kohë, do të ketë kohë
Të përgatisësh një fytyrë, për fytyrat që takon;
Do të ketë kohë për të vrarë e kohë për të krijuar
E kohë për të gjitha punët e ditët e duarve
Që një pyetje ngrenë në pjatën tënde, prapë për ta lëshuar;
Kohë për ty e kohë për mua
dhe kohë akoma për njëqind gjykime
e për njëqind shikime e rishikime
përpara se çajin me biskotë ta kesh mbaruar.

Të pyesësh “A do guxoja?” e prapë “A do guxoja?”
Kohë për t’u kthyer e zbritur shkallëve tëposht’
Majë kokës një rreth i shogët, bosh
Ata do thonë: “Shihja flokët sa i janë rralluar”
Palltoja e mëngjesit, jaka fort-mbërthyer, qafës shtrënguar
Kravata e shtrenjtë po e thjeshtë, pa gjipërë të praruar
(Ato do thonë: Shihja krahët dhe këmbët sa i janë dobësuar”)
A do guxoj
Universin ta trazoj?
Kur brenda një minute ka kohë
Për vendime e rishikime që në minutë i rrëzoj.

Se tashmë i kam njohur të gjithë, të gjithë i kam njohur:
I kam njohur mbrëmjet, mëngjeset, pasditet intime
E me lugë kafeje një nga një e kam peshuar jetën time
I njoh dhe zërat që vdesin e treten të lodhur
Nën tingujt e muzikës nga një dhomë atje tej
E pra si t’ia bëj?

Dhe sytë i kam njohur tashmë, njohur i kam të tërë
Sytë që të mbërthejnë në një frazë të paramenduar
E pasi në mur të jem mbërthyer i parafrazuar
si insekti i mbërthyer që përpëlitet nën gjilpërë
Atëherë nga duhet filluar
Që jashtë t’i pështyj tërë bëzhdilet e ditëve e mëditjeve
E si pra duhet t’ia bëj?

E i kam njohur krahët tashmë, njohur kam të gjitha
Krahë me byzylykë, të bardhë, llërë zbuluar
(që nën dritën e llambës ngjajnë me push të kafenjtë mbuluar)
Thua nga veshjet vjen ky parfum
Qe mendjen kështu ma humb?
Krahë që shtrihen përgjatë tryezës, apo mbështillen në një shall
E si t’ia bëj pra?
E nga t’ia nis?

A të tregoj, që ecur kam mbrëmjeve, rrugëve të ngushta
E tymin kam parë tek ngrihet nga llullat e burrave vetmuar
Që tymosin në mëngë të shkurtra, varur mbi parvaze?…

Ah të kisha një palë kthetra të ashpra
fundin e detrave të shurdhëta ta çirrja kryq e tërthor

Dhe pasditja, mbrëmja flenë kaq të qetë
nën gishtërinj të gjatë që i lëmojnë
Përgjumshëm, të lodhur … apo lëngojnë
Shtrirë në dysheme, këtu krahë meje e teje.
A duhet pra që pas çajit, kekut, akullit në porcelan
Të gjej fuqi e momentin ta shty ku më s’mban?
Por ndonëse kam qarë e agjëruar, qarë e lutur
Megjithëse e kam parë kokën time (me pak flokë të rëna) ta sjellin në tabaka,
Prapë s’jam profet, dhe kjo s’është ndonjë hata:
Se flakën e zenithit tim e kam parë të përpëlitej
Dhe Vdekjen, tek më mbante pallton, të skërmitej
E thënë shkurt, pata frikë

”E do ia vlente vërtet, në fund të fundit
Mbas gotave të çajit e marmalatës
Mes porcelanit, thashethemeve tërë natën e natës
E do ia vlente vërtet më pas
Që pasi materien ta kishe kafshuar buzagas
Universin ta kishe shtrydhur sa një grusht
Për ta hedhur drejt asaj pyetjeje dërrmuese,
Të thuash: Unë jam Lazari që pas nga vdekja vjen
I kthyer t’ua them të gjitha, të gjitha t’ua them” –
Kur tjetra, duke rregulluar jastëkun nën kokë
Të thotë: “Kjo s’është fare ajo që desha të të them
S’ështe fare kjo, jo!

E do ia vlente vërtet në fund të fundit
E do ia vlente vërtet më pas
Pas perëndimeve të diellit, dyerve të oborrit, rrugëve spërkatur me ujë
Pas novelave, gotave të çajit, e fustaneve që i heqin branë me bujë –
E kësaj e asaj e sa e sa të tjerave? –
Se është vërtet e pamundur ta shpjegoj atë që dua të them!
Por, si një llambë magjike që nervat shpërhap si ornamente mbi mur
Vërtet a do ia vlente vallë
Nëse tjetra duke rregulluar një jastëk apo hedhur tej një shall
Të thotë: “Nuk është fare kjo.
Ajo që desha të them, nuk është farë kjo.”

Jo, une s’jam Princ Hamleti, as qe e thënë që të isha
Jam vetëm një Lord mbikqyrës, dikush që punon
Të ndihmojë ecjen përpara, skenarë ndërton,
Këshillon princin, një vegël pa salltanete,
I respektueshëm, kollaj për t’u manovruar
Që politikat i njeh, i kujdesshëm, plot merak
Plot me thënie të çmuara, veç dhe pak i vjetruar
Nganjëherë bile thuajse qesharak
E nganjëherë, thjesht një Gaztor i marrë

U plaka tashti… u mpaka…
Pantallonat me palë poshtë do t’i mbaj tash e prapa.

A t’i kreh flokët nga pas? Bëj mirë të ha një pjeshkë?
Do vesh pantallona fanellate të bardhë, të ec buzë detit.
E sirenat i kam dëgjuar të këndonin mes vetit.

Për mua, s’besoj se do këndonin.

I kam parë të kalëronin valët drejt thellësive
Tek krihnin flokët e dallgëve që ngriheshin aradhë
Kur era detin e zi, e thinj me shkumën e bardhë.
E kemi bredhur në dhomat e nënujshme të prirë
Nga Vajzat e detit me kurora leshterikësh të kafenjtë e të kuq në kokë
Gjersa zërat njerëzorë na zgjuan, e u mbytëm, e rrëshqitëm poshtë.

(*) Tradita e përkthimit në shqip me sa kam parë, e do që çdo përkthyes duhet të flasë diçka mbi veten e tij kur e përkthen këtë poezi, ndaj dhe unë si tradicionalist që jam, po jap disa të dhëna për veten time.

Emri: Spiro Ilo
Datëlindja: 1963
Vendbanimi: Toronto, Canada
Numuri i Kembes: 41
Kënga që më pëlqen më shumë: American Pie
Ngjyra: Blu në gur kali.

Tani pak fjalë për poezinë. Për herë të parë më ra rasti ta lexoja kur isha në të dyzetat dhe të them të drejtën, ashtu siç e tha dhe i madhi Ezra Pound, nuk kuptova asgjë. E lexova edhe njëherë. Prapë asgjë. Thashë se mos anglishtja ime nuk mjaftonte. Lexova përkthimet e njohura e të panjohura në shqip. Hiç ore, hiç fare. E megjithatë një gjë e kishte që të ngelte e ngulur si gozhde në tru. Ritmi? Fryma? Aftësia për të të bërë të mendoje që Prufroku ishe vetë ti, (“Mon lecteur, mon frere”) që nuk e kuptoje as vetë që ishe? E kështu fillova ta lexoj e rilexoj ne vite. U bëra tifoz i Eliotit me të kuptuar e pa të kuptuar. Fillova të lexoj kritiken, jetën e tij, e jetën e të tjerëve që kishin trokitur në jetën e tij. E pak nga pak e vende-vende siç thoshte dhe Petriti (tullac dhe ai) i Parashikimit të Motit në TVSH-në e lashtë, fillova ta ndjej nga brenda dhembjen e Prufrockut e të Eliotit bashkë. Dhe thashë se e vetmja mënyrë për ta kuptuar është duke e rishkruar/ripërkthyer ashtu siç e mendoj unë.

---

KËNGA E DASHURISË E J. ALFRED PRUFROCK-UT
T.S. ELIOT (1888-1965)

Përkthyer nga Gazmend Krasniqi

Hajt, të dalim, pra, së bashku,
Kur faqe qielli shtrihet nata
Si pacient në tryezë kirurgu.
Të bredhim mes rrugësh të shkreta
Dhe lokalesh të paqeta,
Ndër hotele ku një natë rrihet
Me dyshemenë plot guaska stridhesh:
Rrugë që ndjekin si argument vulgar
Synimi tinëzar
Që të çon në pyetje shtypëse.

Mos pyet “Ç’pyetje”?
Të nisemi vizitën ta kryejmë.

Në dhomë vejevinë gratë
Që flasin për Mikelanxhelon.

Mjegull e verdhë që shpinën rrjep ndër qelqe,
Tymi i verdhë që kruan fytyrën ndër qelqe
Frushkulloi gjuhën ndër qoshet e natës
Këmbëmarrë mbi përroskat në tharje,
Priti kurrizit bloza oxhakësh
Tek varej tarracës, ka bërë një hedhje,
Kur pa një natë të butë vjeshte,
Mbeti kruspull mbi strehët e fjeti.

Në të vërtet kohë do ketë
Për tymin e verdhë që shket tatëpjetë
Duke kruar shpinën ndër qelqe,
Kohë do ketë, kohë do ketë
Ta bësh gati fytyrën për takime
Do ketë kohë për vrasje e krijime
Kohë për vepra e ditë duarsh
Që ngrenë e hedhin pyetje për ty
Kohë për ty e kohë për mua
Dhe kohë për njëqind mëdyshje
Për njëqind shqyrtime e rishqyrtime
Para se të marrim çaj e panine.

Në dhomë vejevinë gratë
Që flasin për Mikelanxhelon.

Në të vërtet kohë do ketë
Për pyetjen – A kam guxim? A kam guxim?
Kohë për zbritje e kohë për kthim
Me shogë tullace majë kokës
(Do thonë – të rrallë iu bënë flokët!).
Kostum mëngjesi e jaka e ngritur përpjetë
Kravata moderne, karfica e lehtë.
A do guxoj të shqetësoj gjithësinë?
Në një çast ka kohë për vendime dhe korrigjime.

Sepse tashti e njoh gjithçkanë
Kam njohur mbrëmjet, mëngjeset, pasdreket
E mata me lugë kafeje dhe jetën
I njoh zërat që shuhen me ritmin e mekur
Përposh muzikës së dhomës matanë.
Si mund të gënjej më veten?

Tashmë i kam njohur të gjithë shikimet,
Shikimet që të ngulin në frazën e gatshme,
Te frazë e gatshme, tek shtrihem prej kapjes
Kut t’jem gozhduar, tek bëj dredha në mur,
T’ia nis, a mundem,
Të pështyj si fundçe cigaresh ditët dhe rrugët e mia?
Si mund të gënjej më veten?

Tashmë i kam njohur të gjithë krahët,
Krahë me relike të bardhë e cullakë
(Nën dritën e llambës pushi duket i murrmë).
Parfumi që vjen nga gratë
Më bën të humb toruan?
Krahë të shtrirë mbuluar me shall.
Si mund të gënjej më veten?
Si mund të nis tashti?

Do them përshkova në muzgje sa udhë
E ndoqa tymrat që ngrihen nga llulla
Burrash të vetmuar në dritare?

Më mirë të isha një palë kthetra vrastare
Që ngasin te fundi i detit në gjumë.

Pasditja, në mbrëmje, kotet e paqtë
Përkëdhelë nga pak nga gishta të gjatë,
Përgjumur… e lodhur… a lëngimtare,
E shtrirë përdhe, pranë meje, a teje.
Pas çajit, akullores dhe kekut,
A e çoj çastin në krizën e vet?
Edhe pse qava, kreshmova, u luta,
Edhe pse pashë kokën (të bërë tullace)
T’ma sjellin te pjata,
Nuk jam profet – e kjo vlerë nuk ka.
Kam parë të dridhet çastin e ndritur
Kam parë Lakeun e Përjetshëm t’më mbajë
Pallton, skërmitur,
E, shkurt, frikë pata.

Në fund të fundit, ia vlente dot
Pas çajit, filxhanëve, reçelit,
Mes bisedash mes meje teje
Do vlente mundimi të presësh
Çdo gjë me darën e qeshjes,
Gjithësinë ta kthesh në top
Që shtyhet drejt pyetjes dërmuese,
Me thanë: “Jam Llazari, kthehem nga vdekja,
Kthehem t’ju them gjithçka, gjithçka – sot” –
Nëse dikush vë nënkresë vetes përposh
Do thoshte: “Ç’pata parasysh, s’është kjo,
S’është kjo.”

Në fund të fundit, ia vlente vallë,
Do vlente mundimi
Pas muzgjesh, pas kopshtesh e rrugësh të lagura,
Romanësh e kupash të çajit, fustanesh
Që fërfërijnë mbi dyshemenë,
Pas kaq e shumë herë më tepër se kaq? –
E pamundur të them se ç’më bren përbrenda,
Sikur fanar magjik tregon nervat e shfaqura në ekran
A do vlente mundimi
Nëse dikush vë nënkresën a heq një shall,
Duke kthyer nga dritarja të thoshte:
“Ç’pata parasysh s’është kjo,
S’është kjo.”

Nuk jam princi Hamlet, as dua të jem:
Jam një oborrtar shpure, me dobi
Me ngritë një sukses, skena dy a tri,
Këshilla për princin; padyshim, instrument i ri,
Sajdisës, gjithë qejf për të bërë ndere,
Diplomat, për kujdese i prerë,
Dendur me fraza solemne, por ndodh që vesh t’mos merren,
Ç’është e vërteta, gati gaz për të tjerët,
Gati i marrë, disa herë.

U plaka… u plaka…
Pantolla me mangjet do mbaj tash e prapa.

Do ndaj flokët në mes? Të ha një pjeshkë, do guxoj?
Do vesh dona të gjata, në breg të detit të shkoj,
Dëgjova sirenat, shoqja shoqes t’i këndojë.

S’besoj ta kenë me mua.

I pashë kalëruar drejt detit të hapur
Duke krehur floknajën e dallgëve
Kur uji nga era kthehet në zi e bardh

Në kthinat e detit jemi vonuar
Pranë sirenash me kurora algash të murrme
Derisa zërat njerëzorë na zgjuan, e shkuam drejt fundesh.

---

Shënim i autorit: Megjithëse një nga krijimet e para të Eliot-it, kjo poezi mbetet mjaft efektive me pranëvëniet metafizike të imazheve, në kontrollin e vargut të lirë, në diksionin ironik, në shumëfishimin e aluzioneve indirekte.

Eliot-i e ka pranuar vetë se burimi kryesor i kësaj poetike gjendet te një poet i simbolizmit francez, Jules Laforgue (1860-1887). Te poezia “Dimri që po vjen”, ky poet pat shkruar, kaq afër me ritmin e Eliotit: vargje të përziera, të masave të ndryshme, por që rimojnë. Por, megjithëse i qaset formës me liri të dukshme, që në krye duhet thënë se Eliot-i është shprehur që “nuk ka varg të lirë në kuptimin e lirë të fjalës”, që përcakton konceptin e tij për këtë formë të të shkruarit të poezisë.

Pra, këtë shqipërim të hershëm e ka përcaktuar përpjekja për të përcjellë muzikën e origjinalit, duke e dhënë përmes vargjesh të përziera dhe rimash të herëpashershme.

(Është i njëjti parim që kam ndjekur te shqipërimi i poezive “Shiu në halishtë”, nga Gabriele D’Annunzio, dhe “Qytetari i Panjohur”, nga W.H. Auden)

Duhet të kujtoj se kjo ka ndodhur te unë kur praktikat e shkrimit dhe të përkthimit jepnin e merrnin me njëra – tjetrën, prandaj jam ndjerë i çliruar nga sforcimet.

Çfarë mund të ketë dalë pas gjithë këtyre “makinacioneve”, kur, siç thotë Odiseas Elitis në fjalimin e tij të Çmimit Nobel: “Ne ju njohim ju dhe ju na njihni ne përmes dhjetë a tridhjetë përqindëshit që mbetet nga një vepër pas përkthimit”?

Idetë e mia për parimet bazike të përkthimit mund të lexohen këtu: Kur dhe si përkthejmë, Palimpsest, tetor 2017.

Shënim: përkthimi është botuar për herë të parë këtu.