Erion Temali kish nxjerrë në Facebook një problem shahu, që më vuri në punë. Me atë rast, po ndaj me ju edhe ca përsiatje.

Si formë argëtimi intelektual, problemi i shahut ka historinë e vet: ndryshe nga shahu, ku lojtarit i kërkohet të fitojë, problemi na jep një pozicion dhe na kërkon t’i japim zgjidhje, me kushtet që vë problemi.

Kompeticioni nuk është më me tjetrin, por me të vërtetën: duhet gjetur një lëvizje e caktuar.

Problemi i sjellë nga Temali ishte një mat me tre lëvizje, nga një Aleksandr Vasiljeviç Galickij, botuar në Shahmatnyj Zhurnal, në vitin 1900.

Kështu në vështrim të parë, duket sikur i ziu nuk ka asnjë lëvizje të mundshme, meqë ushtarin në g7 ia ka ngulitur fili i bardhë në a1; ushtarin në h7 ia mban të bllokuar kali i bardhë; ndërsa mbreti nuk shkon dot në g8, sepse tek ajo kuti do të ishte në shah nga kali.

Prandaj i bardhi duhet të lëvizë në mënyrë të tillë që t’ia japë të ziut një mundësi për të dalë nga situata e patit. Për shembull, po të lëvizë i bardhi me kalë në f5 ose në g4, i ziu mund të lëvizë mbretin në g8, ose të shtyjë përpara ushtarin në h7.

Nëse i bardhi zgjedh të lëvizë me mbret ose me fil përgjatë diagonales në fjalë, loja përfundon në pat.

Fili i bardhë, nga ana e vet, nuk largohet dot nga diagonalja a1-h8, për shkak të pozicionit që ka. I bardhi edhe mund ta falë filin në g7 (F:g7), por pasi i ziu ta ketë marrë filin me mbret, loja do të përfundojë me gjasë në barazim.

Objektivisht, lëvizjet me mbret dhe me kalë përjashtohen: lëvizja me mbret çon menjëherë në pat, ndërsa lëvizja me kalë e lejon të ziun të çlirohet, duke shtyrë ushtarin h dhe duke hapur një shteg për mbretin në h7.

Atëherë mbetet që i bardhi të bëjë një lëvizje me fil. Thamë që çdo lëvizje përgjatë diagonales (a1-e5) çon edhe ajo në pat të menjëhershëm; ndërsa falja e filit në g7 çon në barazim, sepse i bardhi nuk e fiton dot lojën vetëm me një kalë.

Mbetet lëvizja paradoksale, kundërintuitive, Ff6.

Kjo është edhe zgjidhja e vetme e problemit. Në pozicionin që krijohet, i ziu ka vetëm një lëvizje në dispozicion, të detyruar – të marrë filin me ushtarin në g7.

Ashtu krijohet ky pozicion:

Tani i bardhi e ka më të lehtë: afron mbretin nga e7 në f8:

Duke i lënë të ziut një dhe vetëm një lëvizje të ligjshme: avancimin e ushtarit nga f6 në f5. Ashtu i bardhi realizon matin, duke çuar kalin në f7:

Bukurinë problemi e ka te lëvizja çelës, Ff6.

Pozicioni fillestar në tabelë është megjithatë i tillë që, duke lëvizur me kujdes, i bardhi gjithnjë fiton: një kalë dhe një fil, në bashkëpunim me mbretin, mund t’i eliminojnë dy ushtarët e zinj dhe pastaj ta zënë mat mbretin kundërshtar.

Duke e kundruar, pyeta veten se çfarë mund të ketë lëvizur i ziu, për ta arritur pozicionin (kjo lloj analize, që ecën në kah të kundërt me lojën, quhet edhe retrograde).

Le ta shohim edhe një herë pozicionin fillestar:

Meqë radhën për të lëvizur e ka i bardhi, le të gjejmë se çfarë lëvizjeje ka bërë i ziu, për të arritur deri këtu.

Dy ushtarët, në g7 dhe në h7, janë në pozicionet e tyre fillestare; prandaj i ziu nuk mund të ketë lëvizur veçse me mbret; dhe e vetmja kuti, nga ku mbreti i zi mund të ketë shkuar në h8 është g8.

Prandaj, një lëvizje më parë, pozicioni do të ketë qenë kështu:

Por një pozicion me mbretin e zi në shah parakupton që të jetë paraprirë nga vetë lëvizja e të bardhit, që jep shah me kalë në h6. Ky kalë mund të ketë ardhur në h6 nga f7, f5 ose g4.

Prandaj arkeologjia e problemit na çon në një pozicion si ky më poshtë:

(Kali mund të ishte njëlloj në f7 ose në g4).

Këtu i bardhi do të lëvizë Kh6 shah, dhe i ziu do ta çojë mbretin në h8, për të mundësuar matin me tre lëvizje.

Por kjo analizë retrograde zbulon edhe “cenin” e këtij problemi: jo vetëm që i bardhi e kish lojën objektivisht të fituar pa qenë nevoja për akrobaci gjeniale me fil, por edhe lëvizjes së supozuar Kf6 shah i ziu mund t’i përgjigjej duke e marrë kalin me ushtarin në g6, dhe ashtu të siguronte barazimin.

Përmbysja

Duke qëmtuar për historinë e këtij problemi në Internet, zbulova edhe një kuriozitet të habitshëm: problemi funksionon, sërish si mat në 3 lëvizje, edhe tabelën të kthyer mbrapsht (flipped):

 

Në pozicionin e ri më lart, i ziu i ka shtyrë dy ushtarët në rreshtin e vet të shtatë: u mjafton edhe një lëvizje, për t’u graduar. Dinamika e këtij pozicioni është krejt e ndryshme nga ajo e problemit tjetër, por kjo nuk ndryshon gjë në rezultatin final (mat me tre lëvizje).

Si edhe në pozicionin origjinal, i ziu është në zugzwang, nuk mund të lëvizë asgjë – meqë kutinë b1 e mbulon kali në a3, ndërsa ushtari në b2 është i ngulitur nga fili në h8. I bardhi duhet të lëvizë në mënyrë të tillë, që t’ia lejojë të ziut lëvizjen, gjithë duke gatitur rrjetën e matit (por edhe duke shmangur rrezikun e një pati, p.sh. me Mc2 ose Md3, etj.).

E vetmja lëvizje e arsyeshme do të ishte me mbret në c3, për t’ia lejuar të ziut të gradojë ushtarin b, duke ia hequr ushtarit ngulitjen nga fili i bardhë në h8.

Këtu i ziu ka dy mundësi: ta gradojë ushtarin si damë (b1D) ose ta gradojë ushtarin si kalë, për t’i dhënë shah mbretit të bardhë.

Le t’i shohim të dyja.

Nëse i ziu e gradon ushtarin si damë (ose një figurë tjetër çfarëdo, veç kalit):

 

I bardhi përgjigjet duke dhënë shah me kalë në c2 (mat i menjëhershëm, po ta kish graduar i ziu ushtarin si torrë):

Dhe i ziu është i detyruar të përgjigjet duke e marrë kalin me damë (kjo vlen edhe sikur i ziu ta kish graduar ushtarin b si fil). I bardhi këtu e merr damën e zezë me mbret dhe jep mat:

Nga ana tjetër, nëse i ziu e gradon ushtarin b si kalë, duke dhënë shah:

I bardhi e sjell mbretin në c2 duke dhënë edhe ai shah (me filin në h8):

Dhe pasi i ziu ta ketë mbuluar shahun me një Kc3 të dëshpëruar, i bardhi jep mat trivial duke e marrë kalin me fil:

Analizën retrograde të këtij versioni me tabelë të përmbysur po ia lë lexuesit.

© 2020, Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.

(Shënim: mos u tregoni të pamëshirshëm me mua, po të gjeni ndonjë gabim në shënimet më lart. Problemi është fantastik, por nuk po pretendoj që edhe komenti im të jetë.)