nga Marelba Fushekati

(Një kqyrje mbi librin e Leo Tolstoit “Mbretëria e Zotit është në ju”, 1894)

“Dhe as nuk do të mund të thuhet: “Ja, këtu” ose: “Ja, atje”; sepse mbretëria e Perëndisë është përbrenda jush”.

                                                                                                            Luka 17:21

Në të pesëdhjetat, pasi kishte kulmuar me dy kryeveprat e tij, Lufta dhe Paqja, dhe Ana Karenina, Leo Tolstoi u gjet në kërkim të kuptimit të vërtetë të jetës, pa i dhënë dot përgjigje pyetjeve ekzistenciale të të qenurit, pa gjetur se cili ishte motivi i të jetuarit, për të mos përmendur torturën e papërgjigje të pyetjes eterne: “çfarë vjen pas vdekjes?”, duke u mbërthyer kështu nga një krizë e fortë shpirtërore, morale, e më së shumti nga një krizë profane, ku ekzistenca e Zotit u vu në pikëpyetje.

I rënë në nihilizëm, në kufinjtë e një depresioni vrasës, duke tentuar edhe të vetëvritet, shkruan “Një rrëfim”. Në këtë libër të vogël sa një bllok shënimesh, me jo më shumë se 90 fletë, të shkruar në vitin 1882, Tolstoi përshkruan në një paragraf të vetëm se si ai e kuptonte thelbin e jetës. Një përrallë e vjetër nga Lindja e Largët tregon për një burrë që po rrekej ti shpëtonte një bishe të egër e që u fsheh brenda një pusi të zbrazët, ku ka mbetur i varur në një degë shkurreje të rritur në muret e tij. Në fund të këtij pusi qëndron një dragua. Mbi pus e pret bisha e egër dhe ndërkohë dy minj, një i bardhë dhe një i zi, që personifikojnë jetën dhe vdekjen, brejnë pa ndërprerje degën në të cilën ky burrë mbahet keqazi. E di që nuk ka kthim mbrapa, e as mund ti japësh trupit para. Kjo është e vërteta që të pret. Vdekja.

Ndërkohë që kuptimi i jetës i zhbëhej, Tolstoi i rikthehet Krishterimit, të cilin e kish refuzuar në të ri të tij, dhe kërkon të vërtetat e saj në leximin e ungjijve.

Libri “Mbretëria e Zotit është në ju” e pa dritën e botimit për herë të parë në Gjermani, në vitin 1894, ndërkohë që ishte ndaluar të botohej në Rusi. Dhe jo pa arsye.

Një traktat i guximshëm filozofik, i shkruar nga një kont, nga një bir i kishës ortodokse ruse, nga një shkrimtar tashmë i suksesshëm, kapitull pas kapitulli të bind se ke të bësh me një libër të mirëfilltë mbi qëndrimet anarkiste të shkrimtarit ndaj institucioneve fetare të kohës.

Kapitulli i tretë i librit, nën titullin “Krishterimi i keqkuptuar nga besimtarët”, mbyllet me fjalët:

“Sikur kisha të pushojë së hipnotizuari masat dhe së mashtruari fëmijët, qoftë edhe për një kohë fare të shkurtër, njerëzit do t’i kuptonin mësimet e Krishtit. Por të kuptuarit e këtyre mësimeve do të jetë fundi i të gjitha kishave dhe i gjithë influencës së tyre. Dhe prandaj kishat, për asnjë arsye nuk do ta pushojnë zellin e treguar në veprimtarinë e tyre të hipnotizimit të të rriturve dhe mashtrimit të fëmijëve. Kjo pra, është puna e kishave: të rrënjosin interpretime false të mësimeve të Krishtit tek njerëzit the të ndalojnë interpretimet e vërteta për shumicën e atyre që e quajnë veten besimtarë”.

 

Tolstoi u shkishërua nga sinodi i shenjtë ortodoks rus në 24 shkurt të vitit 1901, me një dekret që e akuzonte shkrimtarin “të ishte një mësues i rremë”, dhe “të revoltuar ndaj Zotit”, ndaj Krishtit dhe gjithë punës së Tij”. Deklaratë të cilën shkrimtari e refuzoi dhe e konsideroi si të paligjshme. Deklaratë e cila edhe sot e mban të shkishëruar Tolstoin.

Por çfarë marazi kish Tolstoi me kishën?

I frymëzuar nga libri i çekut Peter Chelcicky – “Rrjeta e besimit” –  i shkruar rreth vitit 1443, që është një sulm ndaj dekadencës së kishës katolike të kohës, e që mundi ti shpëtojë inkuizicionit fetar, Tolstoi përsërit bindjen se kisha duhet të jetë një organizatë sociale e shkëputur nga sistemet qeveritare dhe e krijuar mbi parimet e lirisë, barazisë dhe vllazërimit.

Sipas tij, Krishterimi i ka akoma këto elemente dhe duhet vetëm që shoqëria ti rikthehet doktrinës së pastër, për ti bërë të panevojshme format e tjera të rendit social, në të cilat mbretërit dhe papët janë thelbësorë; sipas tij ligji i dashurisë është i mjaftueshëm në çdo rast.

Doktrina e pastër? Cila?

Doktrina e “të rezistuarit së keqes pa përdorur forcën”, mbetet për Tolstoin një hipokrizi e të Krishterëve, për sa kohë ushtarët para se të niseshin në luftë, merrnin bekimin e kreut të kishës. I mërzitur nga dogma, Tolstoi jep konkluzionin se jo vetëm qeveria, por edhe shumica e liberalëve largohen nga çdo gjë që është thënë e shkruar, e që provon papajtueshmërinë e forcës – kur bëhet fjalë sidomos për ushtarë që përgatiten të vrasin – me mësimet e Krishterimit.

Predikimi i Jezusit në mal mbetet për Tolstoin atë që në fakt është – manifesti biblik dhe fjalimi publik më i bukur dhe më i gjatë i Krishtit, ku të kthyerit e faqes nën shuplakë, ishte sipas tij, një e vërtetë aspak e predikuar nga kisha e kohës së tij, për sa kohë shteti dhe kisha ishin në unison dhe kur vendimet për luftë merreshin nën bekimin e shenjtë.

Për Tolstoin anarkist dhe në opozitë me institucionin, kishat nuk janë institucione që janë ndërtuar mbi parime të Krishtera. Ato jo vetëm nuk kanë asgjë të përbashkët me Krishterimin përveç emrit të tyre, por ato përfaqësojnë dy parime thellësisht të kundërta:

Njëra anë përfaqëson krenarinë, dhunën, vetëpohimin, amullinë dhe vdekjen.

Tjetra, urtësinë, pendesën, thjeshtësinë, përparimin dhe jetën.

Një tubim hipokritësh, nën besim.

Tolstoy, ky anarkist.

Frederic Farrar, një autor dhe klerik anglez i kohës, në një shkrim të tijin të publikuar në gazetën amerikane Forum, në tetor të 1888, mbi librin “Çfarë besoj unë” të Tolstoit, i kërkon shkrimtarit t’i lërë mënjanë idetë e tij komuniste.

Por a kishte shkrimtari ide të tilla?

Për ti dhënë përgjigje kësaj pyetjeje, po ndalem pak tek analiza se si Tolstoi përkufizon tre filozofitë e jetës të njohura deri më sot, mbi të cilat është bazuar gjithë veprimtaria njerëzore:  e para është mënyra individuale e të jetuarit ose perceptimi shtazor i jetës; e dyta është perceptimi social i jetës ose perceptimi pagan i saj; e treta është të jetuarit sipas perceptimi hyjnor të jetës.

Sipas teorisë së parë, jeta e një njeriu është e kufizuar vetëm rreth individualitetit të tij; qëllimi i jetës është kënaqësia dhe plotësimi i dëshirave të tij. Interesi i tij për jetën përqendrohet vetëm tek ai vetë.  Feja e tij konsiston në përhapjen e hyjnisë së tij dhe në adhurimin e perëndive të tij, të cilët ai i imagjinon si persona që jetojnë vetëm për qëllimet e tyre personale.  Fuqia motivuese e jetës së tij është kënaqësia personale.

Në teorinë e dytë të jetës, jeta e një njeriu është e kufizuar jo në individualitetin e tij, por shtrihet në shtresat e tjera shoqërore: tek familja, fisi, klani, kombi. Qëllimi i tij i jetës është të sigurojë mirëqenien e këtyre shtresave. Feja e tij konsiston në lartësimin e lavdisë së atyre që janë aleatë të tij – themeluesit e familjes së tij, paraardhësit e tij, sundimtarët e tij – dhe në adhurimin e perëndive që janë ekskluzivisht mbrojtës të fisit të tij, familjes së tij, kombit të tij, qeverisë së tij. Fuqia motivuese e jetës së tij është lavdia.

Në teorinë e tretë të jetës, njeriu që ndjek teorinë hyjnore të saj e njehson jetën jo në individualitetin e tij, as edhe në shoqëritë e individualiteteve të tjera si në familja, klanet, kombi, farefisi ose qeveria, por në burimin e përjetshëm e të pavdekshëm të jetës – në Zotin. Dhe për të përmbushur vullnetin e Zotit, ai është i gatshëm të sakrifikojë mirëqenien e tij individuale sikundër atë familjare dhe shoqërore. Fuqia motorike e jetës së tij është dashuria. Dhe feja e tij është adhurimi për veprën, të vërtetën dhe parimin e së tërës – Zotit.

Sipas Tolstoit, do të ishte shumë e dobishme – sikundër pretendojnë edhe komunistët – që sjellja individuale njerëzore të zëvendësohej nga një organizatë universale shoqërore ku të gjithë të mendojnë për një dhe një për të gjithë. Por motivi që do ta shtynte njerëzimin drejt një sjelljeje të tillë, sipas tij, nuk ekziston. Dashuria e njeriut për veten, për familjen, nuk shkon më tej se dashuria për atdheun. Por a mundet njeriu ta dojë gjithë njerëzimin? E pamundur, pasi koncepti shoqëror i jetës mbi të cilin është themeluar edhe dashuria për familjen dhe kombin nis nga dashuria për veten, dashuri që kjo që sa vjen edhe dobësohet ndërsa shtrihet nga vetja, tek familja, fisi, kombësia dhe arrin limitin e saj tek dashuria për atdheun. Dhe për të arritur tek “të gjithë për një e një për të gjithë” propozohet nga vëllazëritë pozitiviste dhe komuniste, të kërkohet mbështetje në shembullin e dashurisë së Krishterë, por duke u bazuar vetëm në rezultatet që kjo dashuri sjell, dhe jo në themelin e saj. Pra propozohet dashuria për njerëzimin e shkëputur nga dashuria për Zotin, ndërkaq që doktrina e Krishterë i tregon njeriut se thelbi i shpirtit të tij është dashuria – se lumturia e tij nuk varet nga dashuria për këtë apo atë objekt, por nga dashuria për parimin e së tërës – Zotin, të cilin ai e njeh brenda vetes si dashuri, dhe prandaj i do të gjithë gjërat dhe të gjithë njerëzit.

Tolstoi, ky pacifist i dashur.

Për një anëtar të klasës aristokrate ruse, duhet të ketë qenë e “guximshme” dhe në të njëjtën kohë përparimtare të deklaronte që njerëzit janë të njëjtë dhe që kanë të drejtën divine të jetojnë njësoj nën të njëjtin diell. Citon:

“Njeriu i lashtësisë mund të besonte se kishte të drejtë të shijonte gjërat e mira të kësaj bote në kurriz të njerëzve të tjerë dhe t’i mbante ata në mjerim për breza të tërë, pasi ai besonte se njerëzit vinin nga origjina të ndryshme, ishin fisnikë nga gjaku , bijtë e Kamit ose të Jafetit. Të urtët më të mëdhenj të botës, mësuesit e njerëzimit, Platoni dhe Aristoteli, justifikuan ekzistencën e skllevërve dhe demonstruan ligjshmërinë e skllavërisë; dhe madje tre shekuj më parë, njerëzit që përshkruanin një shoqëri imagjinare të së ardhmes, Utopinë, nuk mund ta konceptonin atë pa skllevër.

Burrat e kohërave antike dhe mesjetare besonin, besonin fort, se njerëzit nuk janë të barabartë, se njerëzit e vetëm të vërtetë janë persët, ose grekët, ose romakët, ose frankët. Por tani nuk mund ta besojmë këtë gjë.

Tolstoi, ky humanist.

Sikundër mësimet e Krishtit janë më së shumti, “të pamundura” për t’u ndjekur e për t’u vënë në praktikë, ashtu edhe ky libër anti institucional dhe kritikues i fortë i ushtrimit të traditës fetare të kohës, në kundërshtim me parimet themelore të doktrinës së Krishterë, nuk pretendohet të jetë një manual që të udhëheq se çka mbetet për tu bërë, dhe se si të bëhet mirë.

Si lexuese, gjej një shkrimtar të trazuar, në gjendje të vazhdueshme perpleksiteti, të irrituar në zgrip të asaj çka aryseja pranon për dhunën e vazhdueshme të aplikueshme nga qeveritë dhe institucionet. Në kërkim të një katarsi shpirtëror, që në fund të fundit, besoj se është ajo çka njeriu kërkon në fund të ditës. Të revoltuar për të drejtat bazike njerëzore të mohuara. Gjej një person, i cili e me fjalët e përdorura në gjuhën e sotme mediatike do të mund të quhej anti establishment.

Sipas Tolstoit, e keqja nuk nuk mund të mposhtet nga forca fizike e ushtruar nga qeveritë. Përparimi i i moralit shoqëror nuk na ka ardhur vetëm nga njohja personale e së vërtetës, por edhe nëpërmjet zërit të opinionit publik.

Me gjithë përpëlitjet në kërkim të kuptimit të thelbit të jetës, herë herë me dyshimet e tij tek hyjnorja, Tolstoi mbetet brenda ungjijve kur pohon se Krishterimi në fakt është fundi i sistemeve qeveritare, për faktin që filloi pikërisht me kryqëzimin e Krishtit. Por ja po themi për një çast se Krishterimi pajtohet me format qeverisëse, cila është mënyra më e mirë për t’u qeverisur e për të qenë të lumtur?

Si me që askush nuk mund ta shohë të ardhmen, na mbetet sipas Tolstoit, të mirëpresim të panjohurën dhe të adoptojmë veprimet tona për atë çka na pret. Por ajo që na është dhënë dhe që e dimë, është të njohim dhe të profetizojmë të vërtetën, gjë e cila është lënë tërësisht në vullnetin tonë të lirë. Duke i shërbyer kështu mbretërisë së Zotit. E cila gjendet brenda nesh.

(c) 2020, Marelba Fushekati. Të gjitha të drejtat të rezervuara.

Kopertina: Leon Tolstoi në, Yasnaya Polyana, në 1908. Fotografi origjinale me ngjyra nga Sergey Prokudin-Gorsky.